Сто гадоў таму нарадзіўся Сяргей Раманаў — партызан, заслужаны дзеяч мастацтваў БССР, мастак-графік. Да гэтай даты ён не дажыў 13 гадоў. Але і за гэты кароткі час яго імя, як і многія іншыя імёны беларускіх мастакоў, якія змагаліся з фашыстамі не толькі зброяй, але і алоўкам ды пэндзлем, як бы знікла для сённяшняй моладзі, у тым ліку і для прасунутага творчага пакалення. Так ўжо выбудаваны супярэчлівы сучасны свет, дзе старэйшым мастакам не заўсёды застаецца месца, нават у чалавечай памяці. Іх творы амаль ніколі не выстаўляюцца на выстаўках (ну, можа, толькі ў час буйных дат і юбілееў), пра іх піша мала хто з мастацтвазнаўцаў. Канешне, добра, калі хтосьці з ветэранаў пакінуў падрабязныя ўспаміны пра тыя “свінцовыя, парахавыя” гады вялікіх выпрабаванняў, як гэта зрабілі ў сваіх кнігах партызаны Віктар Грамыка і Мікалай Абрыньба, а ў сродках масавай інфармацыі — Мікалай Гуціеў, які ваяваў разам з Абрыньбам у партызанскай брыгадзе “Дубава” на Ушаччыне. Але такіх мастакоў-мемуарыстаў — адзінкі.

У 1938 годзе Глебаву споўнілася трыццаць. Роўна столькі ж яму заставалася жыць. Аднак хто гэта ведаў? Можна сказаць, менавіта да гэтага юбілею Аляксей Канстанцінавіч прыйшоў ужо сталым майстрам, у многім апярэдзіўшы сваіх “дыпламаваных” калег. “З Лёшавых работ, — прыгадваў Керзін тагачасны перыяд, — мне асабліва запомніліся тры. Гэта конная група кавалерыстаў — камандзіраў Першай Коннай арміі — памерам у палову або трэць натуры; праект помніка вызвалення Заходняй Беларусі, што атрымаў першую прэмію; нарэшце, мы рабілі разам праект помніка Міхаілу Фрунзэ для Масквы. Мы ляпілі мадэль памерам адзін метр вышыні, а можа, і болей. Кампазіцыю ўсталёўвалі разам. Праект не ўдалося завяршыць…” Дадам, што ў гэты час з-пад разца Глебава выйшлі серыя барэльефаў для мінскага Акруговага Дома афіцэраў і скульптурныя групы “Лявоніха” і “Крыжачок” для павільёна БССР на Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы.

…Праз два тыдні пасля пахавання Глебава Марыя Захараўна атрымала ліст з Ленінграда ад Керзіна. Вось што ён пісаў: “…Любая і дарагая Маша Глебава! Даруйце, што так пачынаю ліст. Я, з аднаго боку, па старасці, забыў Ваша імя па бацьку, а з іншага, па маёй духоўнай блізкасці да Лёшы, мне хочацца перанесці тое цёплае пачуццё, якое я заўсёды адчуваў да яго, хаця мы і не перапісваліся, часткова і на Вас. Ваш ліст мяне глыбока ўзрушыў, а ліст Лёшы, атрыманы мною, калі яго ўжо не было, прымусіў горка плакаць… У гэтым лісце адбілася яго цнатлівая далікатнасць. Толькі паміраючы, ён прызнаўся мне ў сваіх глыбокіх пачуццях. І горыч страты пастараўся схаваць апошнім, цёплым пацалункам… Я ўсё жыццё спрабаваў навучыць людзей добра рабіць тое, да чаго сам толькі імкнуўся. Каля мяне прайшло вельмі шмат тых, хто хацеў стаць скульптарам, але вучняў маіх не набярэш, бадай, і дзясятка, і сярод іх Лёша быў самы родны ды блізкі…”

4 кастрычніка 1968 года хавалі Аляксея Глебава. Труна з целам стаяла ў вестыбюлі будынка Дзяржаўнага мастацкага музея БССР. Развітацца з народным мастаком прыйшло вельмі шмат народу. Дзеячы культуры, студэнты, ваенныя, журналісты, пісьменнікі, чыноўнікі высокага рангу… Горы кветак. Пранікнёныя, сардэчныя, шчырыя словы сяброў-калег і сяброў па жыцці. Бачу найдабрэйшую жанчыну — Марыю Захараўну, удаву нябожчыка, і двух яго сыноў. Побач — шматгадовыя калегі Аляксея Канстанцінавіча: Заір Азгур, Андрэй Бембель, Сяргей Селіханаў (дарэчы, гэтая цудоўная чацвёрка ў свой час зрабіла барэльефы на помніку-абеліску на плошчы Перамогі і помнік Сталіну на Цэнтральнай плошчы беларускай сталіцы (дэмантаваны 4 лістапада 1961 года). А яшчэ ўсе яны ў 1920-я атрымлівалі прафесійныя азы ў Віцебскім мастацкім тэхнікуме ў Міхаіла Керзіна (толькі Селіханаў — пазней).

Маленькі пакой драўлянага дома. З яго — уваход у сумежны, яшчэ меншы, пакойчык. Абодва застаўлены нейкай дапатопнай апаратурай: праектар для 8-міліметровай кінастужкі, два старыя магнітафоны, мікрафон на стойцы... На стале — рулоны стужкі (вялікія і маленькія) на бабінах, аматарская кінакамера “Кварц”, пад сталом — штатыў.

Ланцужок лёсавызначальных падзей 1918 года, якія неверагодным чынам стварылі магчымасць абвяшчэння незалежнай дзяржавы, можна распачынаць з рознага часу... Але ў ліку іх і тая падзея, якая, здаецца, не ставіла сабе амбітных мэтаў: выхад фундаментальнай працы філолага-славіста, этнографа Яўхіма Карскага “Беларусы”, якая бадай ўпершыню навукова пацвердзіла адметнасць беларускай культуры. Яе з’яўленне на пачатку ХХ стагоддзя мела вялікае значэнне. Ды нават так — менавіта на “Этнаграфічную карту беларускага племені”, выдадзеную на пачатку 1903 года ў першым томе будучай “энцыклапедыі беларускага мовазнаўства”, абапіраліся, у прыватнасці, аўтары ўстаўных грамат БНР, вызначаючы тэрыторыі, на якія мусіць распаўсюджвацца ўплыў гэтай спробы ўтварэння дзяржавы.

Карэспандэнт "К" прысутнічаў на экскурсіі па Беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, якую аўтар праекта будынка Віктар Крамарэнка ладзіў для калег-архітэктараў. Беручы да ўвагі спецыфіку аўдыторыі, Віктар Уладзіміравіч прамаўляў пра асаблівасці праектавання і ўзвядзення ўнікальнага аб’екта. Але паколькі новае ўвасабленне музея на сталічным праспекце Пераможцаў — частка гісторыі краіны, мы палічылі вартым азнаёміць чытачоў з некаторымі развагамі аўтара праекта ў фармаце “ўсё, што вы хацелі ведаць, але не мелі магчымасці пра тое спытаць”.

І — пайшлі франтавыя будні. Сын палка Ваня Стасевіч, які добра ўмеў абыходзіцца з аўтаматам і кулямётам, удзельнічаў у фарсіраванні Віслы і ў Берлінскай аперацыі, прымаў удзел у рамонце дарог, мастоў, перапраў ля Варшавы і Берліна, маляваў плакаты і транспаранты, рабіў надпісы на дарожных указальніках, па якіх арыентаваліся нашы пехацінцы, танкісты, артылерысты, што з баямі прарываліся на захад.

9 сакавіка народнай артыстцы СССР Тамары Мікалаеўне Ніжнікавай спаўняецца 90 гадоў. З пасляваеннага часу да сярэдзіны 1970-х яна была вядучай салісткай Вялікага тэатра оперы і балета Беларусі. У цяперашні час прафесар Ніжнікава па-ранейшаму выкладае вакал у Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі, дзе працуе ўжо больш за 50 гадоў! Нельга не захапіцца цвёрдасцю духа, самаарганізацыяй і кранальнай абаяльнасцю легендарнай жанчыны. Яе вочы блішчаць і свецяцца, як і ў гады маладосці. А па майстэрстве апавядальніцы Тамары Мікалаеўне мала хто можа скласці канкурэнцыю!..