Слова аб "...крылах". Адкрыццё

А яшчэ вы­я­ві­ла той но­вы, маг­не­тыч­ны ха­рак­тар, які на­бы­ла сён­ня эс­тэ­ты­ка су­час­ных май­строў, раз­лі­ча­ная на ра­зу­мен­не гле­да­ча, асаб­лі­ва ма­ла­до­га, та­го, хто не мае ака­дэ­міч­най пад­рых­тоў­кі і, мо­жа, як­раз у му­зеі да­ве­да­ец­ца пра фун­да­мент мас­тац­тва сён­няш­ня­га ча­су. Тут я пад­крэс­лю, што, як  адзна­чыў на вер­ні­са­жы мі­ністр куль­ту­ры Па­вел Ла­туш­ка, гэ­тая выс­таў­ка з'яў­ля­ец­ца сво­е­а­саб­лі­вым пра­ця­гам той  вы­дат­най куль­тур­най ак­цыі, якая роў­на 85 га­доў та­му бы­ла рэ­а­лі­за­ва­на ў Мін­ску, - Пер­шай Усе­бе­ла­рус­кай мас­тац­кай выс­таў­кі. Яна, на той час,  ад­кры­ла чар­го­вую но­вую эру на  шля­ху бу­даў­ніц­тва но­вай вы­яў­лен­чай куль­ту­ры Са­вец­кай Бе­ла­ру­сі.

Кан­цэп­цыя сё­лет­няй эк­спа­зі­цыі грун­ту­ец­ца на тым, што раз­віц­цё на­ша­га мас­тац­тва ў кан­цы ХХ - па­чат­ку ХХІ ст. - зме­на плы­няў, на­кі­рун­каў, пе­ра­емнас­ці і на­ва­цый, на­ра­джэн­не но­вай плас­тыч­най фор­мы  ці зва­рот да мі­ну­лых зда­быт­каў, - здоль­нае са­мо па са­бе стаць воб­раз­най квін­тэ­сэн­цы­яй, ві­зу­аль­ным твор­чым вы­ра­шэн­нем жыц­ця на­ро­да, на­шай кра­і­ны за час яе не­за­леж­нас­ці - два апош­нія дзе­ся­ці­год­дзі. У эк­спа­зі­цыі ёсць тво­ры і больш ран­нія, ад­нак яны цал­кам зна­хо­дзяц­ца ў рэ­чы­шчы тых по­шу­каў, якія пас­пя­хо­ва рэ­а­лі­за­ва­лі­ся  на фі­ні­шы дру­го­га ты­ся­ча­год­дзя і ад­кры­лі да­ро­гу ў  бу­ду­чае.

Ці мож­на наз­ваць выс­таў­ку сва­е­а­саб­лі­вым "да­ку­мен­там гіс­то­рыі"?  Мяр­кую, што  так. Яе змяс­тоў­ная на­сы­ча­насць не ў тым, што ілюс­тру­юц­ца пэў­ныя гіс­та­рыч­ныя па­дзеі (ха­ця і та­кія тво­ры ёсць, нап­рык­лад, ва У.Тоў­сці­ка), а ў тым, што  твор­цы - са­мі суб'ек­ты ру­ху ча­су, яны жы­вуць і ін­ды­ві­ду­аль­на спас­ці­га­юць на­ва­коль­ны свет, па-мас­та­коў­ску асэн­соў­ва­юць рэ­ча­іс­насць, спра­бу­юць выз­на­чыць, ус­та­на­віць гар­мо­нію, па­ка­заць гле­да­чу,  чым жыў і жы­ве ча­ла­век,    што яго хва­люе ў гэ­тым све­це.

А яшчэ ад­ной мэ­тай выс­таў­кі бы­ло нас­туп­нае: праз ра­бо­ты прад­ста­віць асо­бы бе­ла­рус­кіх мас­та­коў, на­род­ных, зас­лу­жа­ных, лаў­рэ­а­таў Дзяр­жаў­ных прэ­мій і прэ­міі  Са­юз­най дзяр­жа­вы ў га­лі­не лі­та­ра­ту­ры і мас­тац­тва, а так­са­ма іх пе­ра­емні­каў - ма­ла­дых твор­цаў, сты­пен­ды­я­таў Спе­цы­яль­на­га фон­ду Прэ­зі­дэн­та Рэс­пуб­лі­кі Бе­ла­русь. Ак­ра­мя та­го, у эк­спа­зі­цыі мож­на па­ба­чыць кар­ці­ны, гра­фі­ку, скульп­ту­ры і тво­ры дэ­кара­тыў­на-пры­клад­но­га мас­тац­тва май­строў, на­бы­тыя му­зе­ем у апош­нія га­ды, і аў­та­раў, што не тра­пі­лі ў "рэ­естр" на­род­ных аль­бо лаў­рэ­а­таў. Ха­ця, з май­го пун­кту гле­джан­ня, не­ка­то­рыя з іх па пра­фе­сі­я­на­ліз­му і ўкла­ду ў на­цы­я­наль­ную скар­бні­цу ні ў чым не састу­па­юць апош­нім. Я маю на ўва­зе, нап­рык­лад, Г.Скрып­ні­чэн­ку, Г.Га­ра­вую, бра­тоў У. і М. Ба­са­лыгаў, Н.Пап­лаў­скую, Л.Гус­та­ву, У.Сла­бод­чы­ка­ва, А.Ска­ва­род­ку, У.Кры­ваб­лоц­ка­га, Г.Бу­рал­кі­на, Н. Лі­вен­ца­ву, Э.Ры­ма­ро­ві­ча ды мно­гіх ін­шых.

Мо­жа, та­му ар­га­ні­за­та­ры выс­таў­кі ім­кну­лі­ся "аха­піць не­аб­сяж­нае" - паз­на­чыць як ма­га больш імё­наў су­час­ных твор­цаў - і не тол­ькі шы­ро­ка вя­до­мых па ра­ней­шых выс­таў­ках і вы­дат­ных аль­бо­мах (Л.Шча­мя­лё­ва, В.Гра­мы­ку, М.Са­віц­ка­га, Г.Ва­шчан­ку, Г.Пап­лаў­ска­га, В.Ша­ран­го­ві­ча, А.Каш­ку­рэ­ві­ча, Л.Гу­мі­леў­ска­га, І.Міс­ко, М.Дан­цы­га, У.Сталь­ма­шон­ка, У.Тоў­сці­ка), але і ін­шых, тых, хто мае вя­лі­кі па­тэн­цы­ял.

У той жа час я з вя­лі­кім за­да­ва­льнен­нем і на­ват з ней­кай нас­таль­гі­яй зноў сус­трэў тыя ра­бо­ты 1980 - 1990-х, якія, мож­на ска­заць, ства­ра­лі­ся на ма­іх ва­чах і якія, на мой пог­ляд, і сён­ня не стра­ці­лі сва­ёй вя­лі­кай ду­хоў­най каш­тоў­нас­ці. Нез­ра­зу­ме­ла, ча­му ў эк­спа­зі­цыю не тра­пі­лі тво­ры не­ка­то­рых "зна­ка­вых" мас­та­коў, так­са­ма на­шых су­час­ні­каў, якіх ужо з на­мі ня­ма, але без якіх сён­няш­няя "мас­тац­кая ідэ­а­ло­гія" ба­чыц­ца ня­поў­най. Га­вор­ка, ска­жам, пра А.Кі­шчан­ку або А.Ані­кей­чы­ка. Ма­быць, усё ж не вар­та ў да­дзе­ным вы­пад­ку за­бы­вац­ца на тых твор­цаў, якія ўнес­лі свой знач­ны ўклад у скар­бні­цу най­ноў­ша­га  мас­тац­тва на­шай кра­і­ны.

Але, так або інакш, выс­таў­ка  - гэ­та ад­на­ча­со­ва на­па­мін і твор­чая эс­та­фе­та, якую пры­зна­ныя май­стры пе­ра­да­юць но­ва­му па­ка­лен­ню, тым, ка­му ад­каз­ваць за лёс мас­тац­тва дня заў­траш­ня­га. На выс­таў­цы эк­спа­ну­юц­ца тво­ры сты­пен­ды­я­таў Спе­цы­яль­на­га фон­ду Прэ­зі­дэн­та Рэс­пуб­лі­кі Бе­ла­русь па пад­трым­цы та­ле­на­ві­тай мо­ла­дзі. Лі­чу, та­кая "за­па­ра­ле­ле­насць" - бе­зу­моў­ная зас­лу­га ар­га­ні­за­та­раў эк­спа­зі­цыі. Я, нап­рык­лад, з за­да­валь­нен­нем паг­ля­дзеў жы­ва­піс Г.Ко­на­на­вай, В.Мель­нік, А.Ска­ра­ба­га­та­й, К.Су­ма­ра­вай, Ю.Брэль, М.Нап­руж­нін­скай, Н.Ель­ча­ні­на­вай, скульп­ту­ру П.Ля­во­на­ва, пры­све­ча­ную У.Му­ля­ві­ну, ма­за­і­кі (фо­та) для Хра­ма-пом­ні­ка  ў го­нар усіх свя­тых і ня­він­на за­бі­тых у Ай­чы­не на­шай і ма­за­і­кі ў ма­тэ­ры­я­ле (смаль­це) аў­тар­ска­га ка­лек­ты­ву Д.Чу­бу­ко­ва, А.Бельс­ка­га, М.Ка­рэ­лі­на, Ю.Пеў­не­ва, Я.Чыс­та­га. Га­лоў­нае ж, у Ака­дэ­міі мас­тац­тваў яны на­ву­чы­лі­ся не толь­кі пра­фе­сій­на­му ра­мяс­тву, але са­мас­той­на­му мыс­лен­ню, по­шу­ку ўлас­ных мас­та­коў­скіх шля­хоў з апо­рай на тра­ды­цыі і во­пыт сва­іх зна­ка­мі­тых па­пя­рэд­ні­каў. І доб­ра, што яны та­кія роз­ныя, гэ­тыя ма­ла­дыя твор­цы, - нес­па­кой­ныя, у пас­та­ян­ным по­шу­ку, упэў­не­ныя ў слуш­нас­ці сва­іх  ідэй, у чым­сь­ці су­пя­рэч­лі­выя, эк­стра­ва­ган­тныя, але ўжо амаль што  са­мас­той­ныя ў сва­іх ду­хоў­ных і плас­тыч­ных зна­ход­ках.

...Ка­лі рых­та­ва­ла­ся да­дзе­ная выс­таў­ка, я па­ду­маў: а ці патрэбны сён­ня та­кія вось вя­ліз­ныя  звод­ныя эк­спа­зі­цыі, дзе на­ві­да­во­ку роз­на­га­лос­се сты­ляў, ма­нер, по­чыр­каў, форм вы­ра­жэн­ня, час­та су­сед­ні­ча­юць неспалучальныя жан­ры і ві­ды мас­тац­тва. Скла­да­на тое і для ўспры­няц­ця гле­да­ча, які час­ця­ком не мае якас­ных ары­ен­ці­раў у ацэн­цы та­го ці ін­ша­га тво­ра. Ці не лепш ар­га­ні­за­ваць выс­таў­кі "па ін­та­рэ­сах", па ві­дах мас­тац­тва або па жан­рах? По­тым жа прыйшоў да дум­кі, што вя­ліз­ная звод­ная выс­таў­ка ўсё ж пат­рэб­ная ха­ця б адзін раз у тры-ча­ты­ры га­ды, бо толь­кі яна мо­жа пад­вес­ці вы­ні­кі пэў­на­га пе­ры­я­ду мас­тац­ка­га жыц­ця, пе­ра­гле­дзець, што бы­ло дрэн­на, а што доб­ра, па якім шля­ху трэ­ба кро­чыць да­лей.

Хай да­дзе­ная выс­таў­ка - зрэз. Але мно­гіх пы­тан­няў яна не зды­мае. Больш за тое - яна іх да­пус­кае. Ду­ма­ец­ца на­ват, што яна дзе­ля іх і зла­джа­на.

І ўсё ж хо­чац­ца ары­ен­та­вац­ца на бу­ду­чае, пер­спек­ты­ву. Вар­та спа­дзя­вац­ца, яна ў вы­со­кім мас­тац­тве, якое не со­рам­на па­ка­заць у лю­бой кра­і­не све­ту. І ў нас шмат та­ле­на­ві­тых твор­цаў еў­ра­пей­ска­га маш­та­бу, вар­тых са­май шы­рокай за­пат­ра­ба­ва­нас­ці.

Да­лей­шая за­ці­каў­ле­ная га­вор­ка, якая па­він­на ад­быц­ца ў кан­цы го­да на  Рэс­пуб­лі­кан­скай твор­чай кан­фе­рэн­цыі, ка­неш­не, не аб­мі­не і сён­няш­нюю мас­тац­кую выс­таў­ку "Зям­ля пад бе­лы­мі кры­ла­мі", і ўсе тыя эк­спа­зі­цыі, якія пройдуць сё­ле­та па ўсёй на­шай кра­і­не ў леп­шых му­зе­ях і га­ле­рэ­ях.