Апошні кінафорум атрымаўся ці не самым маштабным і грандыёзным у параўнанні з папярэднімі. На фестывалі было прэзентавана 150 фільмаў з 43 краін. Адбыліся стаўшыя традыцыйнымі асноўныя конкурсы ігравога і дакументальнага кіно, «Маладосць на маршы» і «Лістападзік», але дадалося шмат навацый: конкурс нацыянальных кінашкол, на якім былі прадстаўлены стужкі з шасці краін, грунтоўныя пазаконкурсныя праграмы («Вачыма Германіі», «Майстар-клас» «Чалавечыя камедыі», «Самы доўгі фільм», «Расійскія прэм’еры»). Згадаем таксама беларускую панараму, рэтраспектывы французскага і славацкага кіно, дэманстрацыю стужак японца Нагісы Асімы і літоўца Шарунаса Бартаса. Фестываль займеў новыя пляцоўкі — двухзальны кінатэатр «Мір», паказы ішлі і ў Акадэміі мастацтваў. Праграма была разлічана на розныя ўзросты, сацыяльныя слаі і густы.
Слоган сёлетняга форуму — «Мы любім кіно».
Чаму любім і як? Пра мастацкія здабыткі «Лістапада», новыя павевы і тэндэнцыі ў еўрапейскім і сусветным кіно, якія адлюстроўвае фестываль, ішла размова на «круглым стале», які рэдакцыя правяла неўзабаве пасля падзеі. У ім удзельнічалі дырэктар праграм ігравога кіно Ігар Сукманаў, сцэнарыст Ізольда Кавелашвілі, кінакрытыкі Ала Бабкова, Антаніна Карпілава, Вольга Мядзведзева, Людміла Саянкова, Наталля Сцяжко. Вяла «круглы стол» Таццяна Мушынская.
У Канах, а потым у Мінску
Таццяна Мушынская: У кулуарах фэсту даводзілася чуць шмат слоў захаплення ў адрас дырэктараў праграм ігравога і дакументальнага кіно. Уяўляю, колькі намаганняў (творчых і арганізацыйных) трэба прыкласці, каб на афішы сабраліся такія стужкі, у дадатак пераможцы апошніх міжнародных кінафорумаў! Ігар, уражанне, што як толькі скончыўся «Лістапад-2011», вы адразу заняліся наступным.
Ігар Сукманаў: Так справа наладжана на працягу трох апошніх гадоў. На падрыхтоўку чарговага «Лістапада» дырэкцыя адводзіць усе 365 дзён. Гэта нармальная практыка кожнага міжнароднага фестывалю. Мы імкнуліся скласці праграму, якой маглі б пазайздросціць іншыя кінафорумы...
Вольга Мядзведзева: Чытаю артыкулы пра падзеі ў Канах, а потым бачу гэтыя ж карціны ў Мінску. З нечым спрачаюся, штосьці можа не задавальняць, але найперш пашыраю ўласны далягляд...
Наталля Сцяжко: Мне здаецца, неўзабаве складзецца такая сітуацыя, што кінематаграфістам з розных краін стане надзвычай прэстыжна трапіць на «Лістапад». У адным месцы ўбачыць столькі першакласных фільмаў — гэта выдатна! Хутка прыйдуць тыя залатыя часы, калі сюды будуць прасіцца прыехаць. Той жа Звягінцаў у кулуарах казаў, што не чакаў такой шыкоўнай праграмы!
Ала Бабкова: На мінулым «Лістападзе» я зразумела: наш фестываль добра ведаюць у Расіі. Трапіла на апошні «Кінашок» — высвятляецца, што з мінскім кінафорумам знаёмыя і ў многіх краінах СНД. У Анапе да мяне падыходзілі казахстанскі прадзюсар, азербайджанскі рэжысёр. Армянскі рэжысёр таксама цікавіўся «Лістападам». Інакш кажучы, яго геаграфія пашыраецца. Гэта сведчанне: мінскі форум умацоўвае свой кінематаграфічны аўтарытэт.
Людміла Саянкова: Усе мы ўсведамляем: арганізацыя міжнародных фэстаў — справа складаная, працаёмкая. У нас яна чамусьці заўжды робіцца вялікай крывёй і малымі сіламі. Такія форумы рыхтуе па сутнасці група энтузіястаў.
Раней «Лістапад» быў шмат у чым арыентаваны на расійскае кіно. Што да апошніх гадоў, дык форум узняўся на прыкметную міжнародную вышыню. Паколькі фестываль трапіў у рэестр Міжнароднай асацыяцыі прадзюсараў, прыязджае вялікі дэсант кінематаграфістаў розных прафесій. У тым ліку кіназнаўцаў, крытыкаў. Пра фестываль пішуць у краіне і за яе межамі. На апошнім «Лістападзе» асабліва адчула: так, стужкі — адметныя, але цікавыя і кантакты з асобамі, якія прыязджаюць. Творчыя стасункі становяцца дамінантай форуму.
Заўжды з цікавасцю назіраю цырымоніі адкрыцця і закрыцця. І звяртаю ўвагу, наколькі гледачы ўважлівыя да айчыннага кіно як да факта мастацтва. На адкрыцці апошняга «Лістапада» на экране ўзніклі кадры з лепшых беларускіх стужак мінулых гадоў. Але хацелася б, каб айчыннага кіно было яшчэ болей! Кінаскладнік у шоу-праграмах урачыстага адкрыцця, на маю думку, павінен прысутнічаць заўсёды.
Вакол Лазніцы
Таццяна Мушынская: Выпадковасць ці заканамернасць тое, што фільм «У тумане» атрымаў Гран-пры «Лістапада»? Гэта праява гасціннасці, павагі да Беларусі або ацэнка якасцей стужкі?
Людміла Саянкова: Рашэнне журы — гэта як вышэйшы суд. І журы, і яго старшыня надзвычай аўтарытэтныя. Лічу, што такая перамога элегантная. Беларусам павінна быць прыемна. З другога боку, Лазніца ёсць Лазніца… Моцны рэжысёр і цікавая асоба. Таленавіты чалавек. Нам пашанцавала, што ён нарадзіўся ў Баранавічах (агульны смех).
Ізольда Кавелашвілі: Добра, што экранізуецца Быкаў. Але, мне здаецца, з мастацкай задачай Лазніца не справіўся. Як быў дакументаліст, так і застаўся... Думаецца, большае дачыненне да Беларусі мае рэжысёр Міхаіл Сегал, які некалі зняў фільм «Франц+Паліна» паводле Алеся Адамовіча, а на апошні «Лістапад» прадставіў карціну «Апавяданні» па сваім сцэнарыі. Яна лепш перадае адметнасць тутэйшага люду. Выдатная роля ў Тамары Міронавай. Што да фільма «У тумане», дык не ўбачыла там ні Беларусі, ні нацыянальных характараў. У кожным кадры — Лазніца... Усе героі гавораць адным голасам.
У 1968 годзе я прыехала ў Беларусь з жаданнем шмат зрабіць. На студыі існавала меркаванне, што да твораў Быкава мы не будзем звяртацца. Але мы ўсё-такі знялі фільм «Доўгія вёрсты вайны». Вобразы, увасобленыя ў стужках «Фруза» і «Альпійская балада», — гэта ранні Быкаў. А вось з экранізацыяй «Мёртвым не баліць» не атрымалася. Тое, што зрабіла Шапіцька, таксама не карціна «Беларусьфільма». Хоць яна выкупляла сцэнарый, зроблены тут. Перамога «У тумане» можа быць праявай гасціннасці, бо фестываль адбываецца ў Мінску.
Ала Бабкова: «У тумане» — вельмі значная стужка. Зусім не згодная з Ізольдай, што там няма беларусаў! Перад намі тры тыпы характараў. Сушчэня — праведнік. Войцік, які ўвесь час спрабуе ўратавацца і знікае, калі трэба штосьці зрабіць...
Антаніна Карпілава: І здраднік...
Ала Бабкова: Таксама народны тып. Нарэшце, Бураў, які псіхалагічна знаходзіцца паміж імі. У фінале, калі герояў яшчэ не захінуў туман і яны не пачалі сыходзіць у смугу часу, ахоплівае роспач. Ляжаць на зямлі тры беларусы. Двое забітыя сваімі, паліцаямі. А ў трэцяга няма выйсця, ён можа толькі пусціць сабе кулю ў лоб. Магу шмат разважаць пра гэты фільм.
Ізольда Кавелашвілі: Я не супраць сэнсу, а пра тое, як зроблена!
Ала Бабкова: Па творах Быкава знята 19 поўнаметражных стужак і 5 кароткаметражных. І ўсімі рэжысёрамі, акрамя Шапіцька, Быкаў успрымаецца як ваенны пісьменнік, партызанскі хранікёр. «Бытапісальнік». А ён такім не быў! Хіба што ў першых аповесцях... У літаратурным творы ўзровень прыпавесці трэба заўважыць. Шапіцька, працуючы над «Узыходжаннем», казала: «Здымаю неапрыпавесць...» У той час нельга было апеляваць да абстрактнага гуманізму, біблейскіх сюжэтаў і персанажаў. І нават ужываць слова «прыпавесць».
Калі ў Анапе на «Кінашоку» паказвалі «У тумане», стаўленне было розным. Бо стужку ўспрымалі як рэалістычную, бытавую гісторыю. Але ж гэта не так! Дзеянне разгортваецца каля чыгункі. На станцыі знаходзіцца і сталовая, дзе абедаюць немцы, і месца пакарання. Гэта абагульнены, а не бытавы эпізод. Як і паводзіны герояў…
Антаніна Карпілава: Абсалютна згодная. Канцэпцыя раскладаецца па палічках. Схема — віртуозная! Але, на маю думку, не хапае акцёрскай напоўненасці, адухоўленасці. Фільм стаўся для мяне адкрыццём і таму, што ён зроблены без музыкі. Гукааператар Уладзімір Галаўніцкі — выдатны спецыяліст, раней быў наш, цяпер жыве ў Літве. Уражваюць асобныя гукі: скрыгат нязмазаных дзвярэй, рыпенне асіны (так і хочацца сказаць — іудавай).
Вольга Мядзведзева: (Сукманаву). Цікава, як «У тумане» ўспрымалі немцы? Калі вы былі сведкам такіх праглядаў...
Ігар Сукманаў: Не ведаю, бо ў Канах публіка інтэрнацыянальная. Карціну падтрымлівае нямецкая кампанія «The Match Factory», якая фільм прапагандуе і «ўздымае». Гэта шмат пра што сведчыць...
Вольга Мядзведзева: Мо, падтрымка такой стужкі дапамагае немцам пазбавіцца ад комплексу віны, якую яны адчуваюць? «У тумане» можна разглядаць шмат у якіх кантэкстах. Менш за ўсё ў агульнакультурным, больш у агульначалавечым. Фільм Лазніцы — глыбокая экзістэнцыйная драма. Калі яе глядзела, увесь час трымала ў памяці «Праверку на дарогах» Аляксея Германа, «Узыходжанне» Ларысы Шапіцька. Лазніца некага з іх цытуе, з некім спрачаецца. Часам знарок сутыкае некалькі планаў у асобных эпізодах.
Узнікае твор, што дае магчымасць спрачацца пра сэнс, які даўно знік з прасторы кінамастацтва, — і гэта ўжо значная з’ява. Падалося, Лазніца, закранаючы глыбокія экзістэнцыйныя тэмы, нават спрачаецца з Сёрэнам К’еркегорам. Зразумела, фільм глыбокі, шматзначны. Падчас нашай дыскусіі налічыла некалькі тэм, вартых асобнага абмеркавання. Глабалізацыя, нацыянальная ідэнтычнасць — такія праблемы заўжды кранаюць за жывое. Менавіта «Лістапад» прымусіў аналізаваць кантэксты і падтэксты.
Людміла Саянкова: Аповесць Быкава, на маю думку, больш глыбокая і шматгранная, чым карціна, але гэта не той выпадак, калі трэба параўноўваць. Лічу, што фільм «У тумане» не толькі пра беларусаў і пра вайну. Ён — пра ўсіх нас, і пра нашу рэчаіснасць у тым ліку. Сярод сваіх сучаснікаў дастаткова часта сустракаю і Сушчэняў, і Войцікаў.
Ігар Сукманаў: Звярніце ўвагу: Гран-пры прысуджаны карціне «У тумане», а прыз за лепшы фільм конкурсу «Маладосць на маршы» імя Віктара Турава атрымлівае «Лоры», дзе зноў-такі паўстаюць рэаліі ІІ Сусветнай вайны. У стужцы, прысвечанай тэме Халакосту, дзе галоўнымі героямі з’яўляюцца дзеці нацысцкіх злачынцаў, падзеі падаюцца з іншага пункту гледжання. Але і ў нашым мастацтве такая тэма з’яўляецца адной з самых важных і глабальных. Тут таксама ёсць прастора для роздуму. І сэнсавых паралеляў...
Агульныя тэндэнцыі
Таццяна Мушынская: У якой ступені стужкі, прадстаўленыя ў асноўным конкурсе і праграме «Маладосць на маршы», адлюстроўваюць працэсы, што адбываюцца, напрыклад, у еўрапейскім кіно?
Ала Бабкова: Да нас «дакочваюцца» тэндэнцыі, якія існуюць у сусветным кінематографе. У першую чаргу — гуманістычная абарона асобы. Дзве далёкія краіны на розных кантынентах, Расія і Калумбія. Фільмы «Жыць» (асноўны конкурс) і «Чока» («Маладосць на маршы»). У стужцы расіяніна Васіля Сігарава ёсць навела аб тым, як грамадства (у выглядзе органаў апекі) урываецца ў жыццё жанчыны, а ў калумбійскай карціне, наадварот, абыякавае да таго, што адбываецца ў сям’і. Колькі ні разважаюць пра нібыта песімістычнасць цяперашняга кіно, яно застаецца на гуманістычнай мяжы, што важна.
Антаніна Карпілава: Патрымліваю ідэю Алы Пятроўны пра гуманістычную скіраванасць многіх убачаных намі стужак. Дэвіз форуму — «Мы любім кіно» — апраўдаў сябе. Здаецца, кіно таксама любіць чалавека. Нарэшце! Яно чалавека вывучае, з любоўю зазірае ў твары і вочы...
Ала Бабкова: У конкурс трапіла стужка «Студэнт» рэжысёра з Казахстана Дарэжана Амірбаева. Згаданы фільм вельмі цікавы, рэжысёр працуе ва ўмоўна рэалістычнай манеры і ўмее адлюстраваць побыт і быццё суайчынніка.
Людміла Саянкова: І хоць у большасці з нас, крытыкаў, веданне кіно фрагментарнае, здаецца, я адчуваю агульныя тэндэнцыі. На «Лістападзе-2011», калі паглядзела стужкі «Меланхолія» Ларса фон Трыера і «Турынскі конь» Бела Тара, зразумела: у кінематографе вельмі прыкметны апакаліптычны пачатак, выяўлены ў карцінах з розных краін.
На апошнім форуме заўважыла іншыя акцэнты, відаць, таксама актуальныя для многіх. Напрыклад, тэма сучаснай жанчыны. Яна не новая, але пададзеная з нечаканага боку: невыпадкова ў кітайцаў «Інь» — увасабленне цёмнага, халоднага жаночага пачатку, а ён можа мець моцную разбуральную сілу. Вобраз «ракавой жанчыны», некалі запатрабаваны ў мадэрне, выявіўся ў некаторых карцінах фестывалю. Напрыклад, у вельмі неадназначным фільме «Самая юная ноч» (Чэхія, Славенія), які аказаўся для мяне няпростым. У стужках «Абрыкосавы востраў», «Я цябе не люблю» паўстае вобраз жанчыны, у якой хапае сіл разбураць. Мы звыкла кажам: «Жанчына — стваральніца, захавальніца...» А тут акрэсліваецца супрацьлеглы бок асобы.
Зацікавіла мяне і тэма эміграцыі, адлюстраваная ў карціне «Гульня» (Швецыя, Францыя, Данія). Праблема сутыкнення розных культур і паказ той агрэсіўнасці, з якой заяўляе пра сябе ўсходняя ментальнасць. У Швецыю я трапляла неаднойчы. І са здзіўленнем заўважыла: «Гульня» — аб тым, пра што ў самой краіне не належыць казаць уголас (законы пра талерантнасць прыняты на дзяржаўным узроўні). Напрыклад, поўдзень Швецыі асвоены ўсходняй супольнасцю, гэта цэнтр арабскай культуры. Самі шведы перасяляюцца на поўнач. Пытанні адносін карэннага насельніцтва і эмігрантаў хвалююць не толькі тамтэйшае грамадства. Як кажа адзін з герояў «Гульні», у выніку атрымліваецца «расізм наадварот». Такі выраз прагучаў упершыню за ўсю гісторыю сусветнага кінематографа! У дакументальных карцінах падобныя з’явы адлюстраваныя, а ў ігравых іх не было.
Ала Бабкова: У якасці фільма, які закрываў фестываль, дэманстравалася «Каханне» Міхаэля Ханэке, у галоўных ролях Жан-Луі Трэнціньян і Эманюэль Рыва. І я падумала: «Лістапад» даў нам магчымасць прысутнічаць пры апошніх прылівах «новай хвалі» ў французскім кінематографе. Яна пачалася ў канцы 1950-х, а росквіт яе прыпадае на 1960—70-я гады. Трэнціньян здымаўся ў знакамітага Франсуа Труфо, Эманюэль Рыва іграла ў стужцы Алена Рэнэ «Хірасіма — любоў мая». У нечаканым атачэнні мы пабачылі, можна сказаць, усплёск гэтай «хвалі» — маю на ўвазе фільм «Эстонка ў Парыжы» рэжысёра Ілмара Гаага, дзе здымалася Жанна Маро, адна з лепшых актрыс Франсуа Труфо.
Антаніна Карпілава: У праграме «Маладосць на маршы» маімі фаварытамі былі карціны «Амерыкана» (Францыя), «Захопнік» (Бельгія, Швецыя). Але самай цікавай, на маю думку, аказалася стужка «Фога» (Мексіка, Канада). Гэта абсалютны час і абсалютная прастора! (Нездарма у Канах фільм прынялі за дакументальны, ён трапіў не ў сваю праграму.) Праўда, паводле галасавання наш глядач аддаў перавагу іншым карцінам, зробленым у рэчышчы мэйнстрыму. Можна было адзначыць і «лістападаўскую» стужку «Распусніца» (Ізраіль, Германія). У фільме шмат і тэкстаў, і падтэкстаў (гісторыя Хрыста і Магдаліны).
Ала Бабкова: Хацела б дадаць пра «Амерыкана». Па сутнасці, фільм — адгалінаванне «новай французскай хвалі». Зняў яго Мацьё Дэмі, сын прадстаўнікоў гэтага накірунку. Атрымаўся мікст — штосьці сярэдняе між тым, што здымалі ягоныя бацькі, і камерцыйным кіно.
Антаніна Карпілава: Карціны «Лістапада» даюць падставу разважаць і пра сцэнарны крызіс. Украінская стужка «Гамер» (ці «Геймер») выклікае асацыяцыі з «Кур’ерам» Шахназарава. Згадвалі казахстанскі фільм «Студэнт», але, як ні круці, ён паводле калізій Дастаеўскага. Карціна Сяргея Макрыцкага «Дзень настаўніка» (Расія) выдатна знята аператарам, але па сутнасці — рымэйк польскай стужкі «Дзень псіха» рэжысёра Марэка Катэрскага. Дарэчы, у расійскім фільме добра сыграў наш акцёр Анатоль Кот. У карціне ёсць кантэкст лёсу асобнага чалавека, але ёсць і палітычны складнік, бо прысутнічае Балотная плошча.
Людміла Саянкова: Кінематаграфічная інтэртэкстуальнасць...
Антаніна Карпілава: Але ў гэтым выяўляецца адначасова і крызіс новых ідэй. Мяне зацікавілі тэхналагічныя навацыі. Казахстанскі «Маленькі паляўнічы» («Канікулы Камбара») зняты на лічбавы фотаапарат, але цудоўна глядзіцца на вялікім экране. Фільм «Я цябе не люблю» (Расія, Эстонія) Павел Кастамараў пабудаваў у стылі здымак, зробленых мабільнікам. Не скажу, што карціна закранула, але інтарэс выклікае кінамова.
Згадаю любімую анімацыю, паказаную на «Лістападзіку». Карціна «Лотэ» (Эстонія, Латвія), бюджэт — 3 мільёны еўра. Мы такім лічбам можам толькі пазайздросціць! Якая віртуозная тэхніка, спалучэнне маляванай анімацыі з камп’ютарнай! Якія персанажы! Атрымліваеш велізарную асалоду ад поўнаметражнай, цэласнай па драматургіі стужкі з водгуллем архетыповых скандынаўскіх вобразаў. Так што панарама «Лістапада» вельмі шырокая. І галоўнае, што ў цэнтры стужак — чалавек і любоў да яго.
Людміла Саянкова: У праграме асноўнага конкурсу быў фільм «За ўзгоркамі» (Румынія, Францыя, Бельгія). Ён мяне літаральна ўзрушыў!
Ала Бабкова: Дарэчы, «За ўзгоркамі» Крысціяна Мунджу атрымаў серабро «Лістапада». У намінацыі «Фільм як з’ява мастацтва».
Ігар Сукманаў: Гэта другая па значнасці ўзнагарода...
Людміла Саянкова: Калі чую словы пра тое, што ў грамадстве крызіс веры, дык думаю — не! Вера ў Бога ёсць... Але акрэсліўся крызіс даверу да царквы як да пэўнага інстытута. У той ці іншай ступені мы з такімі з’явамі сутыкаемся. Але ж тэма для кіно новая! У карціне «За ўзгоркамі» гэтыя адчуванні выказаны карэктна і спакойна. Даведалася: фільм адлюстраваў канкрэтную гісторыю, якая адбылася ў рэальнасці.
Наталля Сцяжко: Прычым, усё падаецца без пафасу...
Вакол дакументальнага кіно
Вольга Мядзведзева: Вядома, Мінскі кінафорум мяняецца. Ранейшы «Лістапад» быў больш камерным. У нечым ён паўставаў настальгічным, бо гледачам і дзеячам кіно хацелася вярнуцца ў тую прастору, дзе існавалі трывалыя культурныя і чалавечыя сувязі. Паступова фестываль набыў большы маштаб. У цэнтры ўвагі — і стваральнік карціны, і кантэкст, які ствараецца фільмамі. Ігар Сукманаў робіць уласную гісторыю «Лістапада». І яна атрымліваецца ў яго гарманічнай. Было цікава прывесці на форум студэнтаў, будучых кінакрытыкаў.
Мы прызвычаіліся ўспрымаць «Лістапад» як фестываль фестываляў. Але сёлета атрымаўся яшчэ і фестываль у фестывалі. Маю на ўвазе вялікі фэст дакументальнага кіно ўнутры «Лістапада». Кінафорум з назвай «Лістапад.doc» можа існаваць асобна. Ці напярэдадні вялікага форуму, але не ўнутры. Канцэпцыя і змест карцін неігравога кіно на фестывалі бездакорная. Удзячная Ірыне Дзям’янавай, якая робіць унікальныя падборкі фільмаў! Асабліва на апошнім форуме. Гэта свята!
Наталля Сцяжко: Вельмі яркай і адметнай падаецца мне новая карціна Галіны Адамовіч «Неверагодная Бенька», якая паказвалася па-за конкурсам.
Антаніна Карпілава: На «Лістападзе» мы ўбачылі бліскучую рэтраспектыву Шарунаса Бартаса. Дакументальная праграма атрымалася вельмі моцнай, а ў ёй для мяне камертонам зрабіўся чэшскі неігравы «Свой сусвет» Гелены Тржэшцікавай. (У 2011-м рэжысёр прывозіла на «Лістапад» моцную карціну «Катка»). Новы фільм — пра свой, асабісты лёс у кантэксце чэшскай гісторыі. Цудоўная сямейная хроніка, яна натуральна ўваходзіць у агульную гісторыю краіны. Далей спіраль разгортваецца — Чэхаславакія, Еўропа, свет. Але ў рэшце рэшт усё засяроджваецца на лёсе сям’і.
Наталля Сцяжко: Хацелася сказаць наконт праграмы «Кіно пра кіно»... Шкада, на нашым БТ такія карціны не паказваюцца. Магчыма, на расійскім канале «Культура»?
Таццяна Мушынская: Дзівосныя стужкі! Карціна пра Рамана Паланскі ідзе ў выглядзе інтэрв’ю з ім, але адарвацца нельга! (Сукманаву.) Калі будзе магчымасць, працягвайце!
Ігар Сукманаў: Спачатку «Кіно пра кіно» існавала як асобны праект. У красавіку правялі рэтраспектыву японскага рэжысёра Сёхэя Імамуры. Увогуле карцін, прысвечаных дзеячам кіно, шмат, яны не для тэлеэкрана, а скіраваныя на міжнародную фестывальную аўдыторыю.
Мы паказалі маленькую частку. Гатовыя былі прывезці карціну пра Тоні Кёрціса, ён здымаўся ў фільме «У джазе толькі дзяўчаты».
Наталля Сцяжко: А каму ў галаву прыйшла такая ідэя?
Ігар Сукманаў: Калі я ездзіў па фестывалях, бачыў, якая колькасць карцін прапануецца. «Бергман і Маньяні», «Раман Паланскі» — новыя стужкі, яны выкарыстоўваюць хроніку, прынцып мантажнага кіно. Выдатная карціна «25 з шасцідзясятых...». Паказваў бы яе і студэнтам! Фільмы такога кшталту маюць вялікую каштоўнасць для тых, хто цікавіцца гісторыяй кіно, чэхаславацкай «новай хваляй». Ганаруся, што здолелі паказаць на «Лістападзе» карціну пра Паланскі, яна трапіла да нас няпроста. Думаю, што традыцыю паказу аналагічных праграм будзем працягваць.
Людміла Саянкова: Таксама звярнула ўвагу на праграму «Кіно пра кіно». Магчыма, у яе варта дадаць карціны пра акцёраў, рэжысёраў, якія здымаліся ў Беларусі? Сяргей Кацьер збіраецца рабіць карціну пра Міхаіла Пташука. Такія стужкі ёсць. Магчыма, на агульным фоне мы будзем выглядаць не самым прадстаўнічым чынам, але гэта — наша. А яго на фестывалі заўжды мала.
Вакол інфраструктуры
Вольга Мядзведзева: «Лістапад» становіцца такім шырокім і насычаным, што немагчыма трапіць адначасова на праграмы ў розных залах. Даводзілася выбіраць: ісці на ігравыя, якія нельга не паглядзець, або на дакументальныя. Ці нельга было б тыдзень перад «Лістападам» глядзець неігравыя карціны? Гэта ўспрымалася б як прадмова да асноўнага конкурсу. Або закрыццё дакументальнага сумясціць з адкрыццём ігравога?
Антаніна Карпілава: Дзевятнаццаць гадоў — выраслі!
Ігар Сукманаў: Наўрад ці ў бліжэйшы час такое здарыцца. Па простай прычыне — фінансавай. Дакументальныя праграмы важныя, але такі фестываль аўтаномна існаваць не зможа. Чым моцны кінафорум? Мы прадстаўляем не толькі карціны, але і гасцей. І так час ад часу ўзнікаюць размовы, што «Лістапад» можна ладзіць за менш дзён. Бо выдаткі немаленькія (пералёты, гасцініцы, харчаванне). У дадатак нашы заснавальнікі вялікае значэнне надаюць цырымоніям адкрыцця і закрыцця. Паказ неігравой праграмы цягне за сабой шмат складанасцей. Апошні раз гэта нагадвала амаль ваенныя дзеянні, калі дакументалісты перажылі стан, блізкі да шокавага.
Усе хочуць мець кінасвята і яркія феерверкі. А хто паклапаціўся пра сінхронны пераклад? Высвятляецца: дырэкцыя павінна выконваць функцыі юрыстаў, тэхслужбаў, вырашаць фінансавыя пытанні. «Разрульваць» сітуацыі з субцітрамі, перакладчыкамі, навушнікамі. Бо ў нас шмат замежных гасцей. Усе астатнія арганізатары «Лістапада» на такія праблемы заплюшчваюць вочы, быццам іх не існуе.
У паказе дакументальных праграм шмат крыўднага. Магчымасць паказаць стужку пра Рамана Паланскі каштуе вялікіх грошай. Але хочацца, каб у нас і кінатэатры былі абсталяваныя так, каб можна было глядзець кіно, як ва ўсім свеце. Напрыклад, з двайной сістэмай субцітраў. Калі закрыўся Цэнтр-відэа ў «Сталіцы», дакументалісты пазбавіліся пляцоўкі. «Мір» — някепскі варыянт, але там вялікія залы.
Антаніна Карпілава: І наведваюцца па-рознаму. Часам гледачоў 20-25 чалавек.
Таццяна Мушынская: На праграме беларускага неігравога кіно, яна ішла ў апошні дзень, зала ў «Міры» была паўнюткая!
Ігар Сукманаў: Новы шматзальны кінатэатр «Беларусь» наогул не прыстасаваны для фестывальных праграм. Чыста тэхнічна... Паказ неігравой праграмы ў «Міры» прынёс немалыя фінансавыя страты. Правільна, што адной з асноўных пляцовак «Лістапада» застаўся кінатэатр «Цэнтральны». У выніку — аншлаг і ажыятаж! Пляцоўка на праспекце, побач гатэль, дзе жывуць госці.
Людміла Саянкова: А малая зала Палаца Рэспублікі? Яна падыходзіць для дакументальнага кіно.
Ігар Сукманаў: Пляцоўка не раскручаная. У межах французскай рэтраспектывы рабілі сустрэчу з Андрэа Ферэоль. Здавалася б, такая актрыса! Але ледзь-ледзь сабралі цэнтральную частку залы.
Наталля Сцяжко: А кінатэатр «Ракета»?
Ігар Сукманаў: Ён далёка. Стратэгічная памылка і тое, што ў якасці фестывальнай пляцоўкі абраны «Дом кіно». Туды складана дабірацца, побач няма гасцініцы і парковак. Там праходзіла прэм’ера стужкі Гошы Куцэнкі «Вось што адбываецца са мной...», але яна не сабрала сваю публіку.
Людміла Саянкова: Цікавая карціна...
Ігар Сукманаў: І доказ: развітая інфраструктура іграе вялікую ролю ў правядзенні кінафорумаў. Паказ неігравога кіно павінен ажыццяўляцца толькі ў цэнтры горада!
Як адлюстраваць нацыянальную адметнасць?
Ала Бабкова: Уважліва паглядзела на лічбы, якія адлюстроўваюць рэакцыю гледача на ўсе 23 стужкі. Цікава, што самая высокая ў «Веласіпеда майго бацькі» (рэжысёр Пётр Тшаскальскі), блізкая да чатырох, а самая нізкая — 2,5. Агульная глядацкая ацэнка надзвычай высокая! Гэта датычыць усіх фільмаў, у тым ліку «У тумане». Спачатку ён лідзіраваў і пасунуўся з 1-га месца, калі наведвальнікі форуму паглядзелі «Абрыкосавы востраў» і «Веласіпед...». Так што не толькі крытыкі высока ацанілі праграмы, але і глядач.
Падчас дыскусіі мы разважалі аб тым, што ў Беларусі няма кінематографа, які б адлюстроўваў нацыянальную самаідэнтыфікацыю. Наталля Сцяжко слушна заўважыла, што ён не хутка з’явіцца. На мой погляд, «Беларусьфільм» не хоча за тое брацца. Грувасткія ўтварэнні, на жаль, не могуць шпарка мяняцца. У дадатак вырасла пакаленне сцэнарыстаў, рэжысёраў, артыстаў, якое пачынае жыць па-за межамі кінастудыі. Напрыклад, у дакументалістыцы заявілі пра сябе Андрэй Куціла і Андрэй Мычко.
Антаніна Карпілава: А чаму ты Кірыла Нонга не называеш? Яго фільм «Здымаць на паражэнне» — самая шумная падзея апошняга часу...
Ала Бабкова: На паўгода мы адкрылі кінашколу, і маладыя кінематаграфісты, якія ў нас займаліся, ужо пачынаюць здымаць. Гэта адлюстроўвае наяўнасць свабоднага мыслення, бачання і ўсведамлення праблем, якімі жывуць беларусы. Калі дзяржаўны кінематограф не возьмецца за асэнсаванне такіх пытанняў, ён адстане.
Ігар Сукманаў: На фестывалі ўяўленне пра айчыннае кіно стваралі аўтары, якія не мелі дачынення ні да студыі, ні да прафесіі рэжысёра. «Селітра № 7» — арыгінальная, прафесійная карціна рэжысёраў Сяргея Савенкава і Паўла Касцевіча. Што ўразіла? Тры гады аўтары працавалі над фільмам.
Такі прыклад — сведчанне, што адбываюцца цікавыя працэсы. Залы поўныя, публіка адэкватная. Няма таго, што назіралася колькі гадоў таму, калі гледачы наракалі: маўляў, у фільмах шмат смерці, «чарнухі». Скажу шчыра: цягам трох гадоў я не згаджаўся ні на якія кампрамісы. Падрыхтоўка «Лістапада-2012» ішла ў тым жа рэчышчы. Але рэакцыя залы на фільмы іншая! Гэта радуе. Бо адбываюцца змены ў свядомасці тых, хто глядзіць. Стаўленне да кіно, разуменне тэрміна «гуманізм» таксама мяняецца...
Таццяна Мушынская: Вельмі прывабныя афіша і лагатып апошняга «Лістапада»...
Ігар Сукманаў: Іх зрабіў мастак Аляксандр Камянец. Хацелася адысці ад традыцыйнага лісця, якое ападае. Мы ж не ападаем, а квітнеем!