Апагеем святкавання 75-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецкіх захопнікаў, натуральна, стане 3 ліпеня. Але многія нашы гарады адзначылі гэты юбілей куды раней. Яшчэ 23 верасня 1943 года падчас фарсіравання Дняпра савецкія авангарды ўвайшлі ў першы населены пункт БССР — пасёлак Камарын (цяпер у Брагінскім раёне). А да лютага наступнага 1944 года была вызваленая пятая частка тэрыторыі сённяшняй Беларусі з двума тагачаснымі абласнымі цэнтрамі — Гомелем і Мазыром. Дарэчы, у баях на подступах да апошняга быў цяжка паранены і знакаміты сёння мастак Леанід Шчамялёў. Пра першы этап вызвалення нашага краю, які папярэднічаў знакамітай аперацыі “Баграціён”, распавядае выстава ў Беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Як патлумачыла загадчыца навукова-экспазіцыйнага аддзела музея Святлана Прыбыш, яе назва — “Мы ідзём да цябе, Беларусь” — узятая з перадавіцы франтавой газеты “За Радзіму”, якая распаўсюджвалася сярод байцоў увосень 1943 года.

Недзе напрыканцы 1975 года ў Мінску здарылася амаль анекдатычная, але насамрэч вельмі сумная гісторыя. Праходзячы паўз смеццевыя кантэйнеры ў двары дома, двое мінакоў звярнулі ўвагу на купу малюнкаў, якія там валяліся. На шчасце, гэта былі студэнты тэатральна-мастацкага інстытута Соф’я Ліўшыц і Леанід Асенні. Іх прафесійныя погляды тут жа адзначылі вартасць гэтых работ. І дзве сотні аркушаў былі выратаваныя. Мікалай Тарасікаў пайшоў з жыцця яшчэ за дзесяць гадоў да згаданага выпадку, і берагчы яго “хлам” не было каму — ці, можа, не было дзеля чаго. Ды і сёння імя гэтага па-свойму цікавага мастака амаль нічога не кажа нашаму сучасніку. А шкада!

Канец верасня 1937 года. Аральскае мора. На старую баржу грузяць вялікую групу зняволеных. Праз некаторы час судна прычальвае да пясчанага незаселенага вострава. Зняволеных высаджваюць на бераг. Баржа сыходзіць у зваротны шлях. Людзі ж застаюцца на востраве без ежы і пітва. Усе яны асуджаны на пакутніцкую смерць. Як мяркуюць некаторыя даследчыкі, сярод гэтай групы смяротнікаў была і мастачка Вера Ермалаева. Гэта яе Марк Шагал назваў Віцебскай мадонай. Гэта яна разам з Казімірам Малевічам стварыла ў Віцебску знакамітае аб’яднанне УНОВИС. Гэта яна была апошнім рэктарам Віцебскага мастацка-прамысловага інстытута і зрабіла ў ім адзіны выпуск студэнтаў.

Калі беларускі мастак або кампазітар ствараў свой вялікі твор пра Беларусь, ніхто і ніколі не сумняваўся ў “беларускасці” гэтага шэдэўра. Але калі Адама Міцкевіча называюць вялікім беларускім паэтам, многім гэта па-ранейшаму рэжа слых. Маўляў, у дачыненні да літаратурных твораў пануе поўны “дыктат мовы”.

Неўзабаве пасля інкарпарацыі ў склад Расійскай імперыі тэрыторыі Беларусі пачалося яе навуковае вывучэнне, якое прадугледжвала збіранне народных песень, казак, замоў, абрадаў. Лік гэтых запісаў ідзе на тысячы. А першае такое даследаванне было зроблена ўжо ў 1786 годзе — гэта “Апісанне Крычаўскага графства або былога староства” Андрэя Мейера. І сярод адметнасцяў нядаўна далучаных тэрыторый там прыгадваецца і адмысловая гаворка мясцовага люду.

Маргарыта Іванаўна нарадзілася ў 1895 годзе ў дваранскай сям’і прысяжнага паверанага Івана Варанцова ў глухім правінцыйным гарадку Сарапул Вяцскай губерні (цяпер Удмурція). Тым не менш, гэта не перашкодзіла ёй атрымаць выдатную хатнюю адукацыю. Яна магла вольна гаварыць па-французску, па-нямецку і па-англійску, бойка грала на раялі складаныя музычныя п’есы і скарала слухачоў сваім добра пастаўленым сапрана.

У першай частцы артыкула я распавёў пра сваё шчаслівае знаёмства з сямейнай парай Канёнкавых. Папіваючы гарбатку з Маргарытай Іванаўнай і слухаючы яе, як мне тады падалося, вычарпальныя “аўтабіяграфічныя” расказы пра “час і пра сябе”, я нават і не мог уявіць, колькі яшчэ засталося непрамоўленага. Зрэшты, і да афіцыйнай біяграфіі Сяргея Канёнкава сёння можна дадаць нямала цікавых дэталяў. Пра гэтыя таямніцы — у другой частцы майго аповеду.