Беларускі дзяржаўны маладзёжны тэатр паставіў “Квадратуру круга” Валянціна Катаева. Паводле сюжэта — 
абсалютна касавы спектакль, паводле ўвасаблення — амаль эксперыментальны. Ці можна спалучыць гэтыя дзве, здавалася б, палярнасці?
Праўда, напачатку я засумавала, збіраючыся нават сыходзіць. Ну што тут глядзець: п'есу, артыстаў, сцэнаграфію? П'еса - да болю знаёмая: напісаная ў 1927-м, яна неаднойчы перавыдавалася, зведала безліч пастановак, у тым ліку замежных, нават сусветную славу. Некалькі гадоў таму паказвалася на нашай камерна-студыйнай сцэне? Маладыя, ды скрозь "фальшывыя", з нарочыстым тэатральным вымаўленнем, прыдатным хіба для таннай пародыі. Сцэнаграфія? Яе абрысы я ўжо бачыла - у балеце "12 крэслаў" нашага Музычнага тэатра. Гэткія аўтарскія варыяцыі таго ж Андрэя Меранкова: некалькі металічных канструкцый, што пры зменах ракурсу і спалучэннях адно з адным выклікаюць самыя нечаканыя асацыяцыі - ад эолавай арфы да вышкі ў лагеры. Усё - у атачэнні распаўсюджанага на Захадзе "чорнага кабінета", які гэты мастак у тандэме з тым жа рэжысёрам Ягорам Лёгкіным удала выкарыстоўваў, да прыкладу, у оперы Андрэя Мдзівані "Маленькі прынц".
Але праходзіць літаральна некалькі хвілін спектакля, і становіцца зразумела, што ўсе пералічаныя вышэй "хібы" - насамрэч, знойдзены і спецыяльна падкрэслены прыём, дзякуючы якому пастаноўшчыкі быццам "прывучаюць" да новай эстэтыкі прыхільнікаў традыцыяналізму. Пачатковая "фальшывасць" артыстаў, што мяжуе з дрэннай самадзейнасцю, "падказвае" гледачам, наколькі сапраўдныя пачуцці герояў: натуральнасць сцэнічных паводзін узнікае акурат тады, калі кожны з іх сутыкаецца са сваёй паловай. Менавіта тады расцвітае пышнай квеценню індывідуальнасць і саміх артыстаў: яркі камічны талент Андрэя Бібікава (Абрам), уменне імгненна данесці характар персанажа, уласцівае Марыне Паддубнай (Людміла), кранальнасць лірыкі Максіма Брагінца (Вася), жаданне ўвасобіць сваю гераіню "нязведанай планетай", поўнай нечаканых адкрыццяў, што чытаецца ў ігры Марыны Бліновай (Тоня). Вельмі дакладным аказваецца выбар каларытнага Івана Труса на ролю Емяльяна Чарназёмнага, стрыманага Максіма Кавалеўскага - на ролю Флавія. Ідучы следам за рэмаркамі драматурга, рэжысёр робіць такімі ж значнымі "дзейнымі асобамі" спектакля голас з рэпрадуктара і лейтматыў Таццяны з оперы П.Чайкоўскага "Яўгеній Анегін" - як сімвал мары пра каханне.
Ягор Лёгкін нічога прынцыпова не парушае ў п'есе. Знікла хіба бясслоўная роля хлопчыка Сашы. Выезд веласіпеда (з іншымі, праўда, "пасажырамі") перанесены з канца спектакля ў сярэдзіну. Крыху скараціліся рэплікі другой дзеі, далучанай да трэцяй. Фінальныя песенныя куплеты замяніліся маршам... Не парушае рэжысёр і трагічную ідэю ўвасаблення, прапанаваную летась Тэатрам імя Г.Таўстаногава ў Санкт-Пецярбургу. Не выступаючы "крутым рэвалюцыянерам", Лёгкін умела працягвае і развівае думкі сваіх папярэднікаў. У тэксце п'есы вылучаюцца размоўныя лейтматывы, тэкст абрастае падтэкстамі - у кантэксце як савецкіх рэалій, так і ўсяго сусветнага мастацтва. Менавіта гэтая строга вытрыманая сувязь часоў дазваляе рэжысёру адмовіцца ад жанру вадэвіля, заяўленага калісьці аўтарам і падхопленага крытыкамі, і спалучыць камедыю становішчаў са 
старажытнагрэчаскай трагедыяй (героі, не ведаючы таго, з'яўляюцца "вінцікамі", падуладнымі нейкім вышэйшым сілам), з "операй выратавання" (пазбаўленне ад пакут, выхад з тупіковай сітуацыі прыходзіць у вобразе пана, гаспадара, караля - гэткага "галоўнага начальніка") і футурыстычным аповедам, які прадказвае будучыню. У такім жанравым асяродку легкадумная гісторыя дзвюх закаханых пар, якія мяняюцца паміж сабой "складнікамі", узрастае ледзь не да постмадэрнісцкага твора, што апелюе да інтэлекту, мастацкіх даляглядаў і асацыятыўнага мыслення гледача.
Спектакль прачытваецца на розных узроўнях свайго зместу і таму цікавы ўсім - ад хатняй гаспадыні, выхаванай на "мыльных серыялах", да вытанчанага эстэта, ласага на эксклюзіў. А сувязь сцэнаграфіі з балетам "12 крэслаў" становіцца дадатковым "намёкам" на храналагічную еднасць падзей, "падказкай" разглядаць твор не толькі на рэалістычным, але і на ўласна мастацкім, тэатральна-ўмоўным, па-канструктывісцку сюррэалістычным узроўнях. Гэтаму спрыяе і пластычнае рашэнне, прапанаванае Яфімам Фадзеевым. Простае ў выкананні, у спалучэнні з музычным афармленнем, зробленым самім рэжысёрам, яно таксама накіравана на асацыятыўныя стужкі-ланцужкі. Людзі раптам ператвараюцца ў марыянетак, распыты - у "сцэну допытаў", за радаснымі "майскімі" калонамі паўстаюць нябачныя прывіды ГУЛАГа. Шчырасць і няўменне трымаць язык за зубамі робіць паэта Чарназёмнага выпадковым здраднікам, а ўсмешка Флавія набывае абрысы прыхаванага каварства: ён быццам адчувае "сілу ўлады", якая можа і дараваць, і пакараць. Прамыя вуглы "Квадратуры..." становяцца вострымі, а замест "круга" ўзнікае замкнёнае кола. Вось яна, чорна-бела-чырвоная рамантыка канца 1920-х...
На здымках: сцэны са спектакля "Квадратура круга".
Фота Андрэя СПРЫНЧАНА