Не памылімся, калі скажам, што сёлета акцыя “Ноч музеяў” увайшла ў культурнае жыцццё краіны як доўгачаканая падзея. Вялізныя чэргі на ўваходзе ў цэнтральныя, і не толькі, музеі сталіцы, святочнае ўзбуджэнне гараджан, што шпацыравалі па праспектах ды вуліцах у пошуках новых арт-уражанняў, парад ідэй і прапаноў ад саміх музейных устаноў... Усё гэта сведчыць: Ноч музеяў сталася часам магчымасцей, якога, напэўна, не хапала як публіцы, так, уласна, і самім музеям. Паразважаць, што ж дазваляе нам убачыць Ноч музеяў у самых розных вымярэннях, і прапанавала “К” дырэктарам некаторых вядучых музейных устаноў рэспублікі, запрасіўшы іх на тэматычны “круглы стол”. Ноч музеяў — як культуралагічны феномен і, у той жа час, як комплекс праблем, бо ні для каго не сакрэт, што жаданне здзіўляць і здзіўляцца не вызваляе ад вырашэння шэрагу цалкам канкрэтных арганізацыйных, і ў першую чаргу — канцэптуальных задач.
Удзел у гутарцы прынялі дырэктар Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, старшыня Савета дырэктараў рэспубліканскіх музеяў Сяргей АЗАРОНАК, дырэктар Мемарыяльнага музея-майстэрні З.І. Азгура Аксана БАГДАНАВА, дырэктар Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы Алена ЛЯШКОВІЧ, загадчык аддзела навукова-асветніцкай работы Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь Ірына СКВАРЦОВА, дырэктар музея Гомельскага палацава-паркавага ансамбля Аксана ТОРАПАВА, дырэктар Музея сучаснага выяўленчага мастацтва Наталля ШАРАНГОВІЧ, рэдактары аддзелаў газеты “Культура” Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ, Пётр ВАСІЛЕЎСКІ і Ілья СВІРЫН.
Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ: — Сёлета акцыя “Ноч музеяў” ладзіцца ў Беларусі ўжо сёмы год. Тэрмін, здаецца, — невялікі, але, у той жа час, значны, і, адштурхоўваючыся ад пэўнага досведу, мне хацелася б прапаванаць паразважаць над тым, якую форму займела ў нас еўрапейская акцыя і якія рэчы — тэндэнцыі, праблемы, сімптомы — яна давазляе нам убачыць. Ці падрыхтавана наша публіка да падобных мерапрымстваў? Як з ёй належыць працаваць? Ці гатовы музеі прапанаваць наведнікам такі сцэнарый дзеянняў, каб напрыканцы мерапрыемства задавальненне атрымалі і першыя, і другія? Урэшце, з якімі здабыткамі, паказчыкамі, тэндэнцыямі мы падышлі сёлета да падзеі? І якія вынікі маем?
Сяргей АЗАРОНАК: — Ёсць усе падставы канстатаваць, што на Беларусі гэтая акцыя год ад года развіваецца. Па-першае, павялічваецца колькасць музеяў, якія прымаюць у ёй удзел, а па-другое, музейныя калектывы прапануюць публіцы ўсё больш цікавыя і разнастайныя мерапрыемствы, расце і ўзровень іх падрыхтоўкі. Так, некаторыя музеі абмяжоўваюцца традыцыйным адкрыццём выставак альбо паказам рарытэтаў са сваіх фондаў, але большасць рыхтуе цэлую праграму. Варта адзначыць і яшчэ адзін аспект. Калі раней музейныя калектывы ладзілі гэтую імпрэзу сваімі сіламі, цяпер яны ўсё больш актыўна супрацоўнічаюць з тэатрамі, іншымі творчымі арганізацыямі. І ў выніку атрымліваецца эфект сінергіі — узаемнага ўзмацнення.
І гэтая тэндэнцыя павінна развівацца. На маю думку, роля органаў мясцовай улады ў падрыхтоўцы Ночы музеяў мае стаць больш актыўнай. Мяркуйце самі: музеі ладзяць зусім не сваё “вузкапрофільнае” мерапрыемства — яны рыхтуюць імпрэзу, якая спрыяе вырашэнню сацыяльных задач і робіць неацэнны ўнёсак у фарміраванне іміджа тых гарадоў, дзе яна адбываецца, раскрыццё іх турыстычнага патэнцыялу. І таму яе падрыхтоўка не павінна быць выключна справай музейных калектываў. Перакананы, што гэтае мерапрыемства мае стаць сумесным для музеяў і раённых аддзелаў культуры. Няхай бы яны таксама прынялі ў яго арганізацыі чынны ўдзел — са сваімі творчымі калектывамі, здатнымі разнастаіць музейныя мерапрыемствы, урэшце — са сваім бюджэтам.
Алена ЛЯШКОВІЧ: — Гэтыя схемы ўжо дзейнічаюць. Ва ўсялякім выпадку, менавіта такім чынам Ноч музеяў прайшла сёлета ў нас. Упершыню быў задзейнічаны парк імя Янкі Купалы, які атачае наш музей. Прычын тут некалькі: і месца — вельмі маляўнічае, і плошчы ў нас невялікія. А калі ўлічыць, што ў музеі ідзе рамонт, і добрая палова экспазіцыі цяпер закрыта, стане зразумела: экспазіцыйныя залы ўсіх ахвотных змясціць не здолеюць.
І музей Янкі Купалы, і парк яго імя, як вядома, знаходзяцца на тэрыторыі Цэнтральнага раёна Мінска. Мы загадзя звярнуліся ў аддзел культуры з прапановай зрабіць дадзенае мерапрыемства сумесным. Згода была атрымана без ваганняў, і гэтае супрацоўніцтва не абмяжоўвалася толькі ўдзелам аматарскіх калектываў раёна ў праграме Ночы музеяў — яно ў момант зняло мноства пытанняў: да прыкладу, арганізацыі аховы парадку, арэнды гукаўзмацняльнай апаратуры, патрэбнай для адкрытых пляцовак... Адным словам — музеям самім трэба больш ініцыяваць сумесныя праекты, у тым ліку і правядзенне такіх акцый, як Ноч музеяў.
Аксана БАГДАНАВА: — Наша супрацоўніцтва з аддзелам культуры “роднай” адміністрацыі Партызанскага раёна Мінска стала ўжо завядзёнкай. Яшчэ тры гады таму мы прапанавалі яго кіраўніцтву “пажыццёва” ўключыць Ноч музеяў у гадавы план раённых мерапрыемстваў. Згода была атрымана, і сёння нам нават не даводзіцца нагадваць пра гэтую імпрэзу. А падтрымка сапраўды вельмі істотная — у плане фінансаў, абсталявання, арганізацыйных клопатаў... Сёлета што б мы ні папрасілі, нам ні ў чым не адмовілі! Праектар з экранам? Калі ласка! Забеспячэнне парадку і біяпрыбіральня? Няма праблем…
Сяргей АЗАРОНАК: — Зразумейце, я зусім не хацеў бы драматызаваць сітуацыю. Вось і наш досвед супрацоўніцтва з адміністрацыяй Цэнтральнага раёна складваецца належным чынам. І калі б мы сёлета звярнуліся па яго падтрымку, упэўнены, што таксама яе атрымалі б. Але я меў на ўвазе крышачку іншае. Не толькі сам музей мусіць выступаць ініцыятарам і каталізатарам разнастайных акцый у гэтую ноч. Пра гэта павінен дбаць і кіраўнік мясцовага органа ўлады, і, вядома ж, аддзел культуры, і аддзел ідэалогіі, таму што Ноч музеяў — мерапрыемства не толькі культурнае, але і выхаваўчае, ідэалагічнае. А такі падыход, на вялікі жаль, пакуль не назіраецца.
Пётр ВАСІЛЕЎСКІ: — Але там, дзе планаванне, можа ўзнікнуць іншы момант. З аднаго боку, кепска, калі кожны сам па сабе, з іншага ж — можна “дакаардынавацца” да поўнага зніштажэння творчай свабоды ў час акцыі...
Ірына СКВАРЦОВА: — Гэта праўда. Празмерная каардынацыя і сапраўды можа стацца небяспечнай, таму паўстае пытанне пра яе разумныя межы. Магу сказаць шчыра: мне было прасцей звяртацца па фінансавую падтрымку ў разнастайныя камерцыйныя арганізацыі, чым прасіць грошы ў горада. Бо атрымаўшы бюджэтныя сродкі, ты пачуваеш сябе скаваным у сваёй самарэалізацыі і мусіш рабіць справаздачу літаральна за кожны крок. А я хачу — тварыць! А Ноч музеяў — гэта менавіта творчая акцыя, а крэатыў не можа мець жорсткай рэгламентацыі.
Аксана БАГДАНАВА: — Не пагаджуся. Супрацоўнікі аддзела культуры адміністрацыі Партызанскага раёна працавалі пад час Ночы музеяў поруч з намі — ад пачатку акцыі і да ранку. І гэта вельмі важна, бо ў такім выпадку чалавек, які адказвае за сферу культуры на тэрыторыі раёна, разумее, на што выдаткоўваюцца бюджэтныя сродкі і чым канкрэтна ён дапамагае музею.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Дапамога ад муніцыпальных улад і сапраўды навідавоку. Прыкладам, тое ж забеспячэнне парадку. Справіцца з такім наплывам наведвальнікаў, які назіраўся сёлета, нашым білецёрам і кантралёрам без дапамогі міліцыі аказалася б няпроста.
Ірына СКВАРЦОВА: — З гэтым цяжка не пагадзіцца. А вось што да аматарскіх калектываў, якія маглі б прапанаваць нам калегі з аддзела культуры... Па шчырасці, я не пераканана, што яны здатныя патрапіць у канцэптуальны фармат нашых акцый.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Мы вучымся на сваіх памылках і на чыімсьці добрым досведзе. Менавіта апошнім мне хацелася б падзяліцца. У сёлетнюю Ноч музеяў давялося пабываць у Санкт-Пецярбургу, дзе ў рамках Дзён культуры Рэспублікі Беларусь мы адкрывалі выстаўку Уладзіміра Цэслера. Яна, між іншым, увайшла ў агульную праграму Ночы музеяў, і за адну гэтую ноч яе наведала больш за тысячу чалавек! Але гаворка не пра тое. У мяне хапіла часу, каб паглядзець, як праходзіць Ноч музеяў у Санкт-Пецярбургу.
І вось — першае назіранне. Горад за свае сродкі друкуе... не, нават не буклет, а тоўсценькую кніжачку, дзе прадстаўлены кожны музей і падрыхтаваная ім на Ноч музеяў праграма, распісаная па гадзінах. Кніжачка распаўсюджваецца бясплатна ва ўсіх установах — удзельніцах акцыі, бібліятэках, арт-цэнтрах — паўсюль, дзе ёсць людзі, якія цікавяцца культурай. У выніку патэнцыйны наведвальнік мае ўяўленне адносна праграмы і можа выбраць тыя імпрэзы, якія яму даспадобы. Вядома, у той кніжцы ёсць і карта, дзе пазначаны музеі.
Сяргей АЗАРОНАК: — У Браціславе я бачыў адмысловыя рэкламныя тумбы, прысвечаныя выключна гарадскім музеям. Запытаўся ў калег, у колькі грошай ім абыходзіцца такая рэклама. Аказалася, усе выдаткі бярэ на сябе горад. Чаму б і ў Мінску не правесці такую рэкламную кампанію напярэдадні Ночы музеяў?
Аксана ТОРАПАВА: — На Гомельшчыне рэкламна-інфармацыйная кампанія сёлетняй акцыі была цэнтралізаванай, маштабнай і прадуманай да драбніц. Яна ўключала і агульныя афішы, і цудоўны буклет, і расцяжкі ва ўсіх гарадах, дзе праходзіла Ноч музеяў, і прэс-канферэнцыі, і анонсы ў СМІ. Для нас гэта стала вялікай дапамогай. Тым больш, усе выдаткі ўзялі на сябе ўлады.
Сяргей АЗАРОНАК: — Без сумневу, музейным работнікам вобласці вельмі пашчасціла з начальнікам упраўлення культуры Алегам Рыжковым. Ён, колішні дырэктар Палацава-паркавага ансамбля, разумее важнасць акцыі. Хочацца, каб яго пазіцыя стала прыкладам.
Аксана ТОРАПАВА: — У нашай Гомельскай вобласці ў акцыі ўпершыню прынялі ўдзел усе музеі, падпарадкаваныя ўпраўленню культуры. І каардынацыя адбывалася з самага пачатку.
Пётр ВАСІЛЕЎСКІ: — Колькасны рост выклікае, па шчырасці, змяшаныя пачуцці. Так, з аднаго боку, мы канстатуем станоўчую дынаміку: летась у Ночы музеяў паўдзельнічала каля 60 музеяў, сёлета — ужо больш за сто. Але тут жа паўстае пытанне: а ці варта ўсім музеям імкнуцца да ўдзелу ў гэтай акцыі? Ці ўсе яны да яе дапасоўваюцца? Возьмем, да прыкладу, той жа Дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Там вельмі сур’ёзная экспазіцыя, а некаторыя яе раздзелы — асабліва тыя, дзе распавядаецца пра зверствы акупантаў, — і ўвогуле выклікаюць мурашкі па скуры. А агульны настрой Ночы музеяў, хто б што ні казаў, — пазітыўны, забаўляльны, крышачку нават легкадумны... Як гэта можна спалучыць?
Сяргей АЗАРОНАК: — Насамрэч, варыянтаў тут — больш чым дастаткова. Прыкладам, летась мы пачалі з таго, што ўсе тры ведамасныя аркестры беларускіх сілавых структур далі плац-парад. Потым былі выступленні ансамбляў песні і танца, каша з палявой кухні, магчымасць пастраляць з электроннага пісталета ды іншыя інтэрактыўныя элементы... Вядома, мы не акцэнтавалі ўвагу на тых рэчах, пра якія вы казалі. Але тэма вайны і служэння Айчыне мае мноства вымярэнняў.
Сёлета свята атрымалася больш сціплым: з той прычыны, што зусім нядаўна мы правялі Кангрэс знішчаных нацыстамі гарадоў і вёсак. Гэта было складанае міжнароднае мерапрыемства, удзел у якім прынялі прадстаўнікі дзевяці краін Еўропы, агулам — 150 дэлегатаў. А рыхтаваць дзве падзеі адначасова — цяжка нават фізічна.
Ірына СКВАРЦОВА: — Мяне як музейнага работніка вельмі радуе тое, што ўсё больш калег бярэ ўдзел у дадзенай акцыі. Бо гэта наша свята, дзе мы маем унікальныя магчымасці для самавыяўлення. Я пераканана толькі ў адным: удзел у Ночы музеяў павінен быць рашэннем добраахвотным.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — А вось якасны прадукт і сапраўды запатрабаваны, у любой колькасці. У Мінску мы даўно мелі магчымасць пераканацца, што публіка Ночы музеяў зазвычай вельмі мабільная: наведаўшы адно месца, людзі нярэдка рушаць у іншае...
Ірына СКВАРЦОВА: — І таму вельмі прывабнай выглядае ідэя адзінага музейнага абанемента. Урэшце, чаму б не размясціць у музеях нейкія стэнды, дзякуючы якім публіка магла б даведацца пра тое, што адбываецца ў іншых месцах? А каб было прасцей перасоўвацца, у Харкаве ўжо трэці год па горадзе паміж музеямі курсіруюць адмысловыя аўтобусікі.
Сяргей АЗАРОНАК: — Падаецца, такі “спецтранспарт” нам таксама не зашкодзіў бы. Балазе ўсе музеі Мінска размешчаны кампактна.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — У Санкт-Пецярбургу ў Ноч музеяў таксама наладжаны рух транспарту па адмысловых маршрутах. Большасць удзельнікаў акцыі працуюць сапраўды цэлую ноч: да шостай гадзіны раніцы.
Сяргей АЗАРОНАК: — Сёлета ў нас узнікла досыць прыкрая сітуацыя. Ноч музеяў мы запланавалі не на пятніцу, як амаль усе мінскія калегі, а на суботу. У той самы дзень яна прайшла і ў большасці музеяў свету. Вядома, праблемы тут ніякай няма — гэтае свята і не павінна мець выразных часавых рамак. Але праблема ўзнікла пасля таго, як вечарам у пятніцу да нас раптам суцэльнай плынню пайшла публіка. Як выявілася, вінаватымі былі некаторыя СМІ, якія наблыталі з анонсам. Але перакананы ў тым, што калі б рэкламныя тумбы ды стэнды з’явіліся на нашых вуліцах, непаразуменняў не ўзнікала б. І нам не давялося б цэлы вечар выбачацца перад наведвальнікамі.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Ізноў жа, у Пецярбургу Ноч музеяў заўсёды мае пэўную тэматыку. Зразумела, што яна не мусіць аказацца абцугамі, якія скоўваюць фантазію, але проста агульным рэчышчам. Прыкладам, сёлета тэма гучала як “Гарадскія таямніцы”.
Ірына СКВАРЦОВА: — Гэта адпавядае агульнаеўрапейскай традыцыі. Хаця зазвычай музеям пакідаюць свабоду выбару.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Сёлета наш музей упершыню сутыкнуўся з праблемай чэргаў. Плошчы ў нас, самі ведаеце, — вельмі сціплыя, а ахвотных трапіць да нас у Ноч музеяў сабралася столькі, што... Пабачыўшы гэты натоўп, супрацоўнікі былі, па шчырасці, проста агаломшаны.
Сяргей АЗАРОНАК: — Я вось таксама прыемна здзівіўся, калі праязджаў міма: чарга расцягнулася больш чым на 150 метраў!
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — З аднаго боку, мы, вядома, былі вельмі рады: гэта сапраўдная перамога музея і супрацоўнікаў! З іншага ж, вядома, было шкада тых людзей, якія мусілі стаяць перад дзвярыма гадзіну-другую. І чакаць ім было сумна. Гэта тая праблема, што выявілася “вопытным шляхам”, крыху для нас нечакана. І наступным разам яе трэба абавязкова вырашыць.
У тым жа Пецярбургу цікавасць да акцыі — таксама не абы-якая, прычым чэргі там з’яўляюцца не толькі каля цэнтральных музеяў. Але ля кожнай такой установы можна ўбачыць нейкую дзею: скажам, імправізаваны канцэрт або паказ кіно. І чалавек, які стаіць у чарзе, не змушаны сумаваць.
Ірына СКВАРЦОВА: — Вось ўжо трэці год мы менавіта так і робім: у Ноч музеяў заўсёды працуе знешняя кропка, яна ад пачатку прадугледжана канцэпцыяй імпрэзы. У 2005-м мы таксама былі шакіраваны колькасцю ахвотнікаў наведаць Нацыянальны мастацкі музей. Цяпер гэты момант адразу пралічваецца — прычым з улікам і фактару росту. На вуліцы ладзіцца канцэрт, які можа перамяжоўвацца розыгрышамі прызоў ад партнёраў акцыі, выхадам акцёраў-перформераў, іншымі інтэрактыўнымі “разыначкамі”. Прычым мы ўважліва сочым, каб усё гэта адпавядала тэматыцы самой Ночы музеяў. І публіка не стамляецца стаяць у чарзе, хаця для некаторых яна доўжыцца каля трох гадзін... Сёлета па білетах і запрашальніках нас наведала больш за 10 тысяч чалавек!
Ілья СВІРЫН: — Чэргі — гэта той фактар, які здатны не проста зменшыць эфект акцыі, але нават і спарадзіць вынік, адваротны чаканаму: аднойчы змарнаваўшы свой вечар, іншым разам чалавек можа проста не прыйсці. А ці з’яўляецца гэтае зло — чэргі — такім ужо непазбежным? Ці ёсць неякія механізмы, каб ад яго пазбыцца? Скажам, папярэдні продаж білетаў на пэўны час...
Ірына СКВАРЦОВА: — Папярэдні продаж у нас ужо практыкуецца, і сёлета ён пачаўся 7 мая. Тыя, хто купіў гэтыя білеты, мелі права першачарговага ўваходу ў музей. Для іх была сфарміравана асобная чарга — натуральна, куды карацейшая, чым агульная. Але ж і колькасць такіх білетаў была абмежавана: усяго 1500, і яшчэ прыкладна столькі ж было раздадзена валанцёрскіх ківткоў, запрашальнікаў і г. д. Такі лік узяты зусім не са столі: наш музей дазваляе запусціць цягам паловы гадзіны ўсяго тры тысячы чалавек. Натуральна, многім гэтых білетаў не хапіла, і з гэтай нагоды было нямала крыўдаў: маўляў, вам што, шкада надрукаваць яшчэ адну партыю? Даводзілася тлумачыць людзям, што тыя абмежаванні робяцца менавіта дзеля іх бяспекі.
Аксана ТОРАПАВА: — У нас трошкі іншая сітуацыя: музей аточаны паркам, цэнтральную частку якога мы выкарыстоўваем пад час Ночы музеяў. Натуральна, гэта дазваляе наведвальнікам размеркавацца на вялікай тэрыторыі. Вось і сёлета арт-аб’екты былі раскіданы на досыць вялікай плошчы, і афіша акцыі ўключала ў сябе схему, што дазваляла лёгка іх знайсці. Трапляючы на тэрыторыю палацава-паркавага комплексу, наведвальнік адразу атрымліваў буклецік, які змяшчаў праграму акцыі, і ў яго быў выбар, у які час зайсці ў музей, а ў які час паглядзець тое, што адбываецца на вуліцы. І ў гэты вечар наш музей наведала больш за 2 тысячы чалавек. Для нас гэта не рэкорд, але... Пагадзіцеся, лічба ўсё адно ўражвае!
Аксана БАГДАНАВА: — Летась Ноч музеяў нас нават спалохала. Тым больш, і яе тэматыка была афрыканская. Наш сціплы музей літаральна бралі штурмам, народ пералазіў цераз плот, паўсюль панаваў хаос... Паўнавартасна ўвасобіць у жыццё распрацаваную папярэдне канцэпцыю аказалася надзвычай складана. І таму сёлета мы вырашылі паспрабаваць зусім іншы фармат. Мы знайшлі пэўную ідэю, вобраз, які першапачаткова меў арыентацыю на канкрэтнае кола гледачоў. У выніку атрымалася Ноч аргентынскага танга. Паводле сведчанняў відавочцаў, арганізацыя была на чатыры парадкі вышэй, чым летась.
Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ: — Тым не менш, і кошт білета на гэтую імпрэзу быў, бадай, рэкордны для айчыннага музея: 100 тысяч рублёў...
Аксана БАГДАНАВА: — Такія цэны тлумачаццца тым, што каб падрыхтаваць якасную праграму, патрабуюцца сур'ёзныя фінансавыя сродкі. Тым больш, што ў падрыхтоўцы і рэалізацыі акцыі прымалі ўдзел 50 творчых адзінак. Так, можна рабіць праекты, што называецца, па сяброўстве. Можна, урэшце, запрасіць тую ж самадзейнасць — яна ў ахвоту адпрацуе “за дзякуй”. Але ў гэтую Ноч музеяў нам шалёна хацелася падняць планку і стварыць такі прадукт, дзе элементы самадзейнасці поўнасцю адсутнічалі б.
Ірына СКВАРЦОВА: — Адбор і сапраўды павінен быць вельмі жорсткім, і часам мастакі або музыканты, якім мы адмаўляем, моцна крыўдуюць. Але для нас вельмі важная высокая планка.
Сяргей АЗАРОНАК: — Такая каласальная праца, якую робяць музейныя работнікі ў Ноч музеяў, павінна быць належным чынам узнагароджана — і адгуламі, і прэміямі. А сродкі на іх бяруцца менавіта з нашых прыбыткаў ад пазабюджэтнай дзейнасці.
Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ: — Варта нагадаць, што галоўнымі асаблівасцямі Ночы музеяў ад пачатку былі не толькі нязвыклы час працы, але таксама і бясплатны ўваход. І пэўная частка беларускай публікі скардзіцца на тое, што ў нас гэты прынцып вытрымліваецца вельмі рэдка…
Аксана БАГДАНАВА: — Натуральна, наведвальнікі нават і думаць не думаюць пра ўсе нашы выдаткі. Дый, зрэшты, і не павінны: гэта не іх клопат. Але, у той самы час, я ўжо, па шчырасці, стамілася тлумачыць, чаму ў нас “Ноч музеяў” платная.
Ірына СКВАРЦОВА: — У 2005 годзе мы паспрабавалі зрабіць вольны ўваход. У выніку музейныя залы напоўніліся настолькі “немузейным” кантынгентам, што мы ўвесь вечар маліліся, каб экспанаты ацалелі…
Аксана ТОРАПАВА: — Запомніліся словы Уладзіміра Пракапцова, якія прагучалі на нарадзе дырэктараў музеяў. Ён казаў, што некаторыя ставяцца да музеяў па-спажывецку, як да ўстановы, якая ўсё ўсім павінна — у тым ліку і працаваць бясплатна. На жаль, пакуль у нас не сфарміравалася тая добрая тэндэнцыя, якая ёсць у некаторых краінах, калі просты грамадзянін лічыць за гонар нечым дапамагчы музею — у якасці спонсара або валанцёра. Гэта лічыцца правілам добрага тону.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Згадваю такую сітуацыю, што здарылася колькі гадоў таму. Да нас завіталі некалькі маладых людзей, запыталі, колькі каштуе білецік. Ім назвалі папраўдзе смешную цану, але... Адзін кажа другому: ды ну яго, пойдзем адсюль, лепш пляшку піва купіць... І вось, не так даўно мы бачылі цэлую чаргу людзей, якія гатовы плаціць грошы, і ніхто з гэтай нагоды не абураўся. Публіка разумее, што мы ўклалі свае крэатыўныя сілы, працу.
Ірына СКВАРЦОВА: — Але... Па вялікім рахунку, гэта нашы з вамі праблемы. Тры гады таму мне пашчасціла ўдзельнічаць у вельмі сур’ёзным міжнародным абмеркаванні на тэму “бясплатна ці за грошы”. Калегі з заходніх краін адзначалі, што заяўляючы сябе ўдзельнікамі міжнароднай акцыі, мы, разам з тым, змяняем адзін з яе прынцыпаў — вольны ўваход. Так, мы можам гэта тлумачыць самымі рознымі фактарамі: маўляў, нам трэба з кімсьці разлічвацца. Ніхто не забараняе музейшчыкам зарабляць грошы, праводзіць свае акцыі, называючы іх, скажам, “Ноч у музеі”. Але калі вы пазіцыянуеце сябе як удзельнікі гэтай вялізнай міжнароднай акцыі, будзьце ласкавыя захоўваць яе прынцыпы. Такое імператыўнае сцвярджэнне мне давялося пачуць.
Ілья СВІРЫН: — Аднак уваход у Нацыянальны мастацкі музей сёлета таксама быў платны...
Ірына СКВАРЦОВА: — Мы імкнёмся хаця б часткова адпавядаць міжнародным прынцыпам. Сёлета ўваходны білет каштаваў мінімальную суму — усяго 25 тысяч рублёў, прытым, што ў звычайны дзень ён каштуе 20. Адпаведна, мы не ставілі сабе за мэту асабліва зарабіць — хутчэй, менавіта адсекчы тую “немузейную” публіку. Але пры гэтым прадумалі ўмовы, выканаўшы якія, наведвальнік мог трапіць у музей бясплатна. Штогод мы аб’яўляем пэўны дрэс-код. Яго выкананне не патрабуе ад чалавека ні высілкаў, ні фінансавых укладанняў — хіба крыху фантазіі. Такім чынам можна стаць не проста гледачом, а ўдзельнікам свята.
Пётр ВАСІЛЕЎСКІ: — З аднаго боку, білеты за грошы не адпавядаюць міжнародным падыходам, з іншага — працаваць сабе на страту музейным установам таксама няма інтарэсу. Дык, можа, тут укараніць наступную схему: прапускаць бясплатна, але справакаць гледача на тое, каб ён аддаў грошы ўжо ўнутры — на сувеніры або рэпрадукцыі?..
Алена ЛЯШКОВІЧ: — Сёлета мы паспрабавалі нешта падобнае. Тая частка нашай праграмы, якая адбывалася ў парку, была абсалютна бясплатнай. Зрэшты, мы маем поўнае права сцвярджаць, што ўваход у музей таксама быў вольны, а білеты прадаваліся выключна на майстар-класы. Мяркуйце самі: дзяўчаты з доўгімі валасамі маглі сесці ў крэсла да стыліста і атрымаць сплеценую касу, удзельнікі майстар-класа па валянні — зрабіць сабе на памяць цікавы сувенір. Адпаведна, за 10 тысяч, якія каштаваў білет, наведвальнік мог атрымаць карысную паслугу ды яшчэ і нешта набыць на памяць.
Ілья СВІРЫН: — Падаецца, менавіта Ноч музеяў можа стаць узорам дзяржаўна-прыватнага супрацоўніцтва...
Ірына СКВАРЦОВА: — Так і ёсць. Сёння ў нас ёсць пастаянныя партнёры сярод камерцыйных арганізацый. Часам іх прадстаўнікі нават самі звяртаюцца: маўляў, ужо люты на двары, чаму ж вы нам не тэлефануеце?
Аксана ТОРАПАВА: — Нам заўсёды дапамагае апякунскі савет, створаны пры музеі. Вось і сёлета наш праект быў складаны: для яго рэалізацыі патрабавалася нямала сучаснага абсталявання. І без падтрымкі бізнесу мы б наўрад ці яго “пацягнулі”…
Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ: — Праект “Палацавы комплекс”, які прадугледжвае своеасаблівую інтэрвенцыю сучаснага мастацтва ў прастору помніка спадчыны зусім іншай эпохі — шыкоўнага палаца і парку, — стаў ці не самай цікавай, з культуралагічнага пункта гледжання, імпрэзай сёлетняй Ночы музеяў. І, адначасова, — самай нечаканай. Якая рэакцыя была ў вашых гледачоў?
Аксана ТОРАПАВА: — Розная. Запомнілася рэзюмэ аднаго з наведвальнікаў: ведаеце, я нічога не зразумеў, але мы з сям’ёй цягам ужо дзвюх гадзін абмяркоўваем гэтую выстаўку. Мы, уласна, і разлічвалі на такую рэакцыю: неадназначную, але актыўную, на культуралагічны шок. Ад пачатку ўсведамляючы, што сучаснае мастацтва — гэта не забава, а “выпрабаванне” для гледача. Але “выпрабаванне” — карыснае. Гэта той выпадак, калі немагчыма зрабіць нейкую адназначную выснову: добра гэта ці не, прыгожа або непрыгожа. Дыскусіі — заканамерны вынік і нават складнік такіх твораў.
Ілья СВІРЫН: — У рамках сёлетняй Ночы музеяў як ніколі шырока было прадстаўлена менавіта сучаснае мастацтва: і ў Гомелі, і ў Мінску, і нават у Заслаўі... І гэта падаецца даволі дзіўным. Няўжо масавы глядач гатовы да ўспрыняцця такога культурнага прадукту і прагне менавіта яго?
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Наўрад ці. Але адразу ўзнікае пытанне: як можна змяніць гэты стан рэчаў? Як займець таго гледача, пра якога і мараць музеі? Праз нейкія лекцыі? Імі масавую публіку не завабіш. Сістэма адукацыі? А вось Ноч музеяў акурат і дае нам выдатную магчымасць “дастукацца” да гледача — у нязмушаным, гульнёвым фармаце. І прыйсці да высновы, што мы часта трохі яго недаацэньваем. Перформансы, якія адбыліся сёлета ў нашым музеі, выклікалі ў многіх пытанні, але не спараджалі адарвання, бо для гледачоў гэта была нейкая “дзіковінка”, да якой яны паставіліся з цікавасцю.
Ірына СКВАРЦОВА: — Анкетаванне наведвальнікаў нашага музея сведчыць, што многія ўпершыню прыйшлі да нас менавіта на Ноч музеяў, прывабленыя заўсёдным ажыятажам вакол імпрэзы. А потым зацікавіліся і сталі пастаяннымі наведвальнікамі.
Алена ЛЯШКОВІЧ: — Наша музейная ноч праходзіла пад дэвізам “Паўлінка NEXT” і была прысвечана 100-годдзю знакамітай камедыі. Свята пачыналася парадам Паўлінак. Паводле яго канцэпцыі, Паўлінкі як увасабленне беларускай дзяўчыны, яе прыгажосці змянялі свае імёны і эпохі, але былі заўсёды: і ў купалаўскія часы, і ў 60-я, з іх стылягамі, і ў 90-я, і сёння... Я сама прысутнічала сярод наведвальнікаў і бачыла іхнюю рэакцыю на гэты парад. Многія ацанілі такую задуму як крэатыўную, але некаторыя нашы пастаянныя наведвальнікі поўнасцю яе адрынулі: як гэта Паўлінкі могуць танчыць пад сучасныя рытмы? Тым не менш, гэта наша задума, менавіта такой была ідэя: паказаць Паўлінак усіх эпох. А меркаванні — яны заўсёды розныя, музей не можа падладзіцца пад усе катэгорыі наведвальнікаў адначасова…
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Я думаю, што музей мае права на свой пункт гледжання. Бо калі яго не будзе, калі мы пачнём імкнуцца дагадзіць усім, нам не ўдасца дагадзіць нікому. Атрымаецца нешта прэснае ды нікому не цікавае.
Аксана БАГДАНАВА: — Нашы акцыі заўсёды здымае фатограф. І потым па выразах твараў можна ацаніць, што ў нас атрымалася, а што — не. Зазвычай эмоцыі — пазітыўныя. Амерыканцы, якія неяк завіталі да нас на Ноч музеяў, нават здзівіліся: столькі моладзі, алкаголь не прадаецца, а яны — шчаслівыя!
Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ: — Хацелася б тут спытаць, наколькі атракцыён дарэчны ў сценах музея. Ці павінны мы надаваць увагу шоу ў абмен на прыязнасць гледачоў?
Аксана БАГДАНАВА: — Я не лічу нашу праграму нейкім атракцыёнам, бяздумным патураннем гледачу. Гэта было пагружэнне ў пэўны матэрыял, пэўны “культурны слой”, а зусім не клубная вечарынка. Адсюль і новыя фарматы.
Аксана ТОРАПАВА: — Музеі заўсёды працавалі і будуць працаваць ва ўмовах змен. І самыя простыя, здавалася б, пытанні не губляюць актуальнасці ніколі. Што такое музей? Як зрабіць яго актуальным ды запатрабаваным? Музеі — гэта адначасова і фактары, і індыкатары развіцця грамадства. Таму мы не можам апусціцца да ўзроўню простых забавак.
Пётр ВАСІЛЕЎСКІ: — Маю яшчэ пытанне: як вырашаецца праблема захавання экспанатаў, як забяспечваецца патрэбны ўзровень вільготнасці, тэмпературы? У звычайным рэжыме працы іх, вядома, можа рэгуляваць, але калі музейныя залы напаўняюцца людзьмі...
Ірына СКВАРЦОВА: — Наш музей абсталяваны сучаснай тэхнікай, якая дазваляе хаця б збольшага вырашыць праблему рэгуліроўкі тэмпературы і вільготнасці. А вось што да механічных пашкоджанняў... З гэтым складаней. І мы выпрацавалі некалькі спосабаў. Па-першае, актыўна прыцягваем валанцёраў, якія дапамагаюць штатным даглядчыкам. Па-другое, дэмантуем з пастаяннай экспазіцыі некаторыя самыя далікатныя творы: кераміку, шкло... Гэта таксама досыць працаёмкі этап падрыхтоўкі да акцыі. Мы заўсёды лічым, што лепш перастрахавацца, а пытанні захаванасці экспанатаў для нас куды важнейшыя, чым сама канцэпцыя імпрэзы. Зрэшты, і тут паўстае праблема. У пятніцу мы скончылі працаваць апоўначы, а ўжо ў суботу музей ізноў функцыянаваў у звычайным рэжыме. І вось, атрымалі некалькі скаргаў ад гледачоў, якім не пашчасціла ўбачыць дэмантаваныя карціны Айвазоўскага…
Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ: — А чаму б, хаця б дзеля эксперыменту, не адмовіцца ў Ноч музеяў ад шоу, прапанаваўшы наведвальнікам звычайныя выстаўкі? Не ісці насустрач чаканням публікі. Мо ў гэтым быў бы нейкі сэнс?
Аксана БАГДАНАВА: — Не ведаю, як калегі, але пра сябе я не магу сказаць, што ствараючы нешта, я думаю, як бы гэта дагадзіць чыімсьці густам. Мастак, захоплены творчасцю, наўрад ці дбае пра кан’юнктуру. Хаця як арганізатары пэўныя моманты мы, вядома, улічваем.
Ірына СКВАРЦОВА: — Для нас выстаўкі — гэта прыемныя будні. А ў Ноч музеяў хацелася б свята: чагосьці незвычайнага. Гэта той час, калі мы сапраўды можам тварыць. І не сказала б, што мы ідзём насустрач чаканням публікі. Мы робім тое, што ідзе “ад сэрца”. Зразумейце, не толькі публіцы, але і самім музейшчыкам хочацца чагосьці большага, чым проста зрабіць экспазіцыю ды зладзіць яе вернісаж.
Аксана ТОРАПАВА: — Я пераканана, Ноч музеяў дапамагае нам выконваць сваю найважнейшую функцыю: ствараць культурнае асяроддзе і змяняць свет. І тут няма легкадумнасці.
Ірына СКВАРЦОВА: — Мы выяўляем той вобраз музея, які звыклы для нас, супрацоўнікаў, але, магчыма, здатны многіх здзівіць. У адрозненне ад многіх іншых, мы не ўспрымаем музей як месца застылае, кансерватыўнае. Для нас ён — жывы арганізм, які інтэнсіўна развіваецца і ў якім кожны здолее знайсці тое, што спрыяе яго ўнутранаму росту.
Дар’я АМАЛЬЯКОВІЧ: — Але ж заходнія музеі ў гэтую ноч проста адкрываюць свае дзверы — без усякага шоу...
Аксана БАГДАНАВА: — Сапраўды, там ідуць звычайныя выстаўкі —толькі ўначы і задарма. Менавіта заходнееўрапейцы і прыдумалі Ноч музеяў як такую. Але ў нашых краях яна набыла трохі іншае адценне...
Аксана ТОРАПАВА: — Думаю, у нас гэта не спрацавала б. Проста, ніхто не прыйшоў бы...
Ілья СВІРЫН: — Мой прыяцель, кампазітар Валерый Воранаў, нядаўна паказваў відэа з Ночы музеяў у адным швейцарскім гарадку, да якой ён спецыяльна напісаў музыку. Яна стала “саўндтрэкам” для ажыўлення размешчаных у залах карцін сіламі мясцовых самадзейных талентаў. Адным словам — усё як у нас, толькі публікі значна менш...
Увогуле, мне падаецца, што сляпое капіраванне замежных мадэлей (якое, вядома ж, не трэба блытаць з аналізам і ўкараненнем карыснага досведу) можа прынесці нам шкоду. Розныя варункі, розныя праблемы, розны культурны субстрат... І ўжо хаця б таму канцэпцыя Ночы музеяў не можа быць абсалютна ўніфікаванай ва ўсім свеце. Сакрэт неймавернага поспеху гэтай акцыі на Беларусі акурат і заключаецца ў тым, што яна добра ўпісана ў айчынны ландшафт, з усімі яго асаблівасцямі.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Думаю, папулярнасць Ночы музеяў абумоўлена тым, што гэта свята, пазбаўленае дыдактыкі. Кожны з нас распавёў пра сваю Ноч музеяў, ва ўсіх яны былі вельмі розныя і ўсе ўтрымлівалі пэўную інтрыгу. А сучасны чалавек засумаваў па інтрызе. Усе іншыя святы — зразумелыя і прадказальныя, а Ноч музеяў прапануе нейкую таямніцу, якую немагчыма разгадаць адразу. Рыхтуючы анонсы, кожная ўстанова пакідала нейкае пытанне, загадку.
Яшчэ адна важная тэндэнцыя — няма паўтораў. Кожнага разу нашы музеі знаходзяць новыя ідэі. Атрымліваецца цікава, але — “па іншаму”. Музеі ў плане крэатыву атрымалі сапраўдную свабоду. Галоўнае, каб было ярка, густоўна ды інтэлектуальна насычана.
Ірына СКВАРЦОВА: — І прывязана да тых артэфактаў, якія размяшчаюцца ў самім музеі. Дарэчы, хацелася б звярнуць увагу, што ў музеяў ёсць і яшчэ адзін аргумент: мы захоўваем арыгінальныя творы. І зносіны з імі, якія мы заяўляем па-новаму, дазваляюць невычарпальныя хады і эксперыменты. Гэтага ніколі не будзе ў іншых установах культуры або забаўляльных установах.
Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ: — А ці спрыяе Ноч музеяў іх папулярызацыі?
Ірына СКВАРЦОВА: — Мы імкнёмся, каб так яно і было. Усе арт-кропкі сёлетняй імпрэзы — а іх было 19, не лічачы нейкіх асобных персанажаў, — утваралі своеасаблівы маршрут, скіраваны на тое, каб прымусіць наведвальніка перасоўвацца па ўсёй прасторы музея з магчымасцю ўбачыць яго экспазіцыю. Да таго ж, мы прыдумалі адмысловыя “фішкі”: знайшлі цікавыя падзеі з жыцця мастакоў ды гісторыі прадстаўленых у нашым музеі твораў і напісалі іх на адмысловых аркушыках жоўтага колеру. Мяркуючы па рэакцыі наведвальнікаў, гэта спрацавала: людзі і сапраўды зірнулі інакш на тыя творы, якія былі ім ужо, мабыць, знаёмыя. І менавіта ў гэтым бачу галоўнае дасягненне ды сэнс удзельнічаць у Ночы музеяў.
Аксана БАГДАНАВА: — Хаця ўсё роўна мы робім памылкі, гэта непазбежна, бо гэта — новае. І патрэбна ставіцца па-філасофску да крытыкі.
Сяргей АЗАРОНАК: — Мяркую, на наступны год нам нават варта стварыць адмысловы аргкамітэт па правядзенні Ночы музеяў. Сабрацца з калегамі на нараду, запрасіць і прадстаўнікоў муніцыпалітэту, каб аператыўна ды своечасова вырашаць праблемныя пытанні.
Наталля ШАРАНГОВІЧ: — Але ўсё прадбачыць і загадзя скаардынаваць, мабыць, немагчыма. Вядома, мы да гэтага будзем імкнуцца, аднак... Усё адно будзем набіваць гузакі. Толькі важна, каб яны былі штораз новыя і непрадбачаныя, каб старыя памылкі ўжо не паўтараліся. А прыйсці да нейкай адзінай формулы, універсальнай і вечнай, якая задаволіла б абсалютна ўсіх, на жаль, немагчыма. У творчасці заўсёды неймаверная колькасць сцяжын. Значыць, трэба спрабаваць і рызыкаваць...
Ірына СКВАРЦОВА: — Ідэальнай Ночы музеяў няма і быць не можа. Як, зрэшты, і ідэальнай выстаўкі. А не памыляецца толькі той, хто нічога не робіць!..
Фота Юрыя ІВАНОВА