Пераможныя "дзявяткі" Аляксея Кардымона

№ 18 (1041) 05.05.2012 - 12.05.2012 г

"Я вайну не люблю ўзгадваць..."

/i/content/pi/cult/376/7355/1-2.jpegАляксей Аляксандравіч КАРДЫМОН - чалавек папраўдзе ўнікальны. Удзельнік Вялікай Айчыннай, да пераможнай лічбы 9 мая ён далучыў летась увосень яшчэ дзве дзявяткі - свайго ўзросту. І яшчэ 999 добрых спраў, якія зрабіў на сваіх "спеўных" ды адміністратыўных пасадах. Менавіта на ягоных вачах і пры яго самым непасрэдным удзеле ствараліся такія знаныя філарманічныя калектывы, як "Песняры", "Харошкі", у філармоніі з'явіліся Віктар Вуячыч, Нэлі Багуслаўская, Ізмаіл Капланаў...

Але наша размова, зразумела, пачынаецца з ваенных успамінаў:

- У 1941-м я заканчваў кансерваторыю, заставалася здаць іспыты. І тут раптам - вайна... Дайшоў пешшу да Оршы: там у лясочку нашы танкі стаялі. Падышоў да хлопцаў: "Вам танкіст не патрэбны?" (Я калі ў арміі служыў, на танкіста вучыўся.) Паглядзелі ваенны білет - узялі. Так і стаў ваяваць - без усялякага ваенкамата. Але нашы танкі хутка разбілі, хто застаўся - адправілі ў пяхоту... Самай цяжкай была зіма 41-га. Маразы, мы ў акопах - "на свежым паветры". Кладзеш на грудзі хімічныя абагравальнікі (нам іх спецыяльна выдавалі) і намагаешся заснуць... А дзяжурны ходзіць і кожныя паўгадзіны будзіць, каб мы варушыліся і не памерзлі... Усялякае было!

Я вайну не люблю ўзгадваць. Пра яе шмат хлусяць. Не веру тым, хто распавядае пра яе красамоўна: маўляў, кінуўся направа - дваіх падстрэліў. Бачу, ззаду яшчэ адзін да мяне паўзе: я яму - гэх!.. Напавал! А тут спераду - танкі, а злева... А збоку... Так толькі ў кіно бывае - у баевіках. А ў рэальнасці - не бачыш і не ведаеш, колькі ды каго забіў. І ці забіў увогуле. Ну, упаў. А раптам толькі паранены? Ці забіты не тваёй куляй? Страляюць жа ўсе. І ты, і ў цябе... Камандаваў узводам, скончыў вайну афіцэрам, атрымаў два ордэны. Толькі не гэта галоўнае. Быў цяжка паранены, год лячыўся. У час лячэння трапіў у калгас дзесьці ў Мардовіі. А там акурат гарачая пара - як любяць казаць, "бітва за ўраджай". Пайшоў працаваць камбайнерам...

- Пасля танка камбайнам не напужаеш?

- Я яшчэ да вайны добра з тэхнікай ладзіў. На заводзе Кірава быў слесарам шостага разраду, год працаваў на МТС: не на тэлефонах, гэта так называлі маторна-трактарныя станцыі, дзе машыны рамантавалі. Ды і камбайнаў тады было - толькі дзве мадэлі: "Сталінец" - большых памераў, і "Камунар" - меншых. Дык у Мардовіі я на "Камунары" ездзіў. Але і не гэта галоўнае! Вы, можа, зараз не пішыце, я вам галоўнае скажу: сакрэт адкрыю...

Я сумленна выключаю дыктафон, адкідваю блакнот, каб зведаць, нарэшце, "ваенную тайну". І чую:

/i/content/pi/cult/376/7355/1-1.jpeg- Ужо ў 44-м, на Украіне, праз дарогу ад нас быў шпіталь. І я пазнаёміўся там з медсястрой. Мы пабраліся шлюбам... Яна пайшла з жыцця сёлета, 5 сакавіка... Я ўсё ніяк не адыду ад гэтага: мы разам пражылі 68 гадоў. Многія здзіўляліся: як можна столькі жыць з адной жанчынай? Не ведаю, што адказаць... Было, вядома, усялякае, але...

І ён пачынае чытаць вершы. Напамяць. Сяргея Шчыпачова. Пра каханне... А заканчвае іх нечаканым дазволам:

- Цяпер можаце пісаць. Дык вось, было ў мяне дзве радасці. Адна - Перамога. Мы ў той час вызвалілі Румынію, стаялі ў Венгрыі. Ужо ведалі, што вайна скончана, бо Акт аб капітуляцыі быў падпісаны. У сілу ён уступіў у ноч з 8-га на 9-га: па еўрапейскім часе - 8 мая, па нашым - 9-га. Я і дагэтуль свята Перамогі двойчы адзначаю: па-еўрапейску і па-савецку.

- Гэта і было - дзве радасці?

- Не, адна, але - падвойная. А другая - сын нарадзіўся. Акурат у дзень узяцця Берліна.

- Няўжо ваша жонка так і была з вамі разам на фронце? І ў тыл не адправілі?

- З медсясцёр яе даслалі ў нашу вайсковую частку: друкаваць на машынцы. І вось - сын! А праз год - дачка...

- Хутка і ўнукі пайшлі...

- Не, толькі ўнучкі: чатыры. Сыходзіць прозвішча! Тры праўнучкі, праўнук, але ж усе - на іншых прозвішчах. А калісьці ўся вуліца Талстога, дзе я нарадзіўся, - скрозь была Кардымонава: што ні суседзі - адно сваякі...

- Усе, мабыць, спявалі? Гэткі хор...

- Не, музыкантаў у нас не было. Я заспяваў ужо ў арміі.

- Прымусілі?

- Ды не. Захварэў на ангіну, а як са шпіталя выйшаў - голас з'явіўся. Неверагодна! Мяне адразу запявалам прызначылі. І так мне гэта спадабалася, што, як у 1936-м годзе дадому вярнуўся, пайшоў у хор. У Клуб металістаў - ну не гэтых, не рок-: ён стаяў там, дзе цяпер - касы стадыёна "Дынама". А ў лютым 37-га было 100-годдзе з дня смерці Пушкіна. Дату рыхтаваліся адзначаць вельмі шырока, і ў наш клуб прыйшоў оперны дырыжор - адбіраць галасы. Паслухаў мяне і кажа: "Будзеш Анегіным". Развучылі мы сцэну ў садзе, дзе Анегін Таццяне чытае мараль - і спявалі яе па клубах. Пад піяніна, вядома. А праз некаторы час паклікалі мяне ў Оперны тэатр. Прыходжу, а там - Александроўская, Балоцін, Дзянісаў. Пры чым тут я? Запытваюць: "Што будзеце спяваць?" Я разгубіўся, маўчу. Мне падказваюць: "Давай сцэну ў садзе". Праспяваў. "Выйдзіце". Выйшаў. "Зайдзіце". Зайшоў. "Мы бяром вас у оперную студыю". Студыя тады была ў Оперным тэатры, нас вучылі педагогі кансерваторыі - усё на слых, бо мы нот не ведалі. І пластыкай мы займаліся, бы тыя "балеруны": і так нагу ўзнімі, і гэтак. А потым Павел Ціханаў пачаў угаворваць мяне паступаць у кансерваторыю: маўляў, атрымаеш веды, зможаш выкладаць, бо голас - сёння ёсць, а заўтра - не. Што тады будзеш рабіць? Пагадзіўся я, пайшоў на праслухоўванне. А потым трэба было тэорыю здаваць. Паглядзеў я на той лісток: ноты, інтэрвалы... І напісаў на ім: "Ніводнага пытання вырашыць не магу". Здаў - і пайшоў. А потым Ціханаў зноў мяне адшуквае: "Чаму на заняткі не ходзіш? Ты спісы глядзеў?" І сапраўды: насупраць майго прозвішча - "Прыняты на падрыхтоўчы курс"...

- Цяпер у Акадэміі музыкі таксама ёсць падрыхтоўчае аддзяленне для вакалістаў. Цікава, раней студэнты былі больш старанныя?

- Усялякае было! Я вучыўся на адным курсе з кампазітарам Уладзімірам Алоўнікавым. Менавіта ён, дарэчы, рашаў за мяне задачкі па гармоніі. А выкладаў гэтую складаную дысцыпліну музыказнаўца і кампазітар Міхаіл Фёдаравіч Мацісон. І беручы ў мяне сшытак на праверку, звычайна ўсміхаўся: "Ну, пакажы, што там табе "намаляваў" Алоўнікаў". А да Лідзіі Саўлаўны Мухарынскай у мяне быў іншы "падыход" - у прамым сэнсе слова. Яна вельмі любіла, каб студэнты шмат чыталі. Прыносіла нам на заняткі цэлыя торбы з мудрагелістымі музыказнаўчымі кнігамі, накіроўвала нас у бібліятэку. Дык я рабіў так. Падпільноўваў, як яна будзе ўваходзіць у кансерваторыю, заціскаў пад пахай адну-дзе кніжкі - і бег ёй насустрач. Вітаўся, "раскланьваўся", каб яна абавязкова кніжкі заўважыла. А яшчэ лепш, калі нейкая асабліва "разумная" кніжка нібыта збіралася ўпасці, ды так, каб выкладчыца паспела назву ўбачыць. Усё! Пяцёрка мне была забяспечана. А ведаеце, як вакалісты тады называлі заняткі па фартэпіяна? "Прымусовае фартэпіяна". Маўляў, я ж не на піяніста вучуся! Але ж я вывучыў-такі Вальс Гуно - вельмі прыгожы. І больш-менш прыстойна сыграў яго на іспыце. Але ж у наступным семестры зноў патрэбна фартэпіяна здаваць! Што рабіць? Я перавёўся да іншага выкладчыка - і зноў "вывучыў" Вальс Гуно. Толькі на чацвёрты раз нехта з камісіі, хто быў на маёй ранейшай "здачы", спахапіўся - "засяклі"...

- Жартаваць можна але факт ёсць факт: Сталінскую стыпендыю абы-каму не давалі...

- На ўсім маім курсе іх было дзве: у мяне і яшчэ ў адной вакалісткі - Веры Барысенка, яна потым у Маскве спявала, у Вялікім тэатры. Але і сапраўды: некаторыя дысцыпліны былі залішнімі - тая ж гісторыя партыі... Памятаю, неяк мы з адным скрыпачом (ён у вайну ў гета загінуў) прагулялі ўрок, нас выклікаюць да дырэктара. А той скрыпач і кажа: "Вось выйду я на канцэрце, сыграю дрэнна, бо замест партыі скрыпкі іншую "партыю" вучыў. І што? Вы выйдзеце да публікі і патлумачыце: затое ён гісторыю партыі добра ведае?" Урэшце, мы ведалі, каму і што можна казаць. У 1938-м годзе дырэктарам кансерваторыі стаў Міхаіл Аркадзьевіч Бергер - цудоўны музыкант, бацька вядомага сёння піяніста Барыса Бергера. Ён толькі ўздыхнуў: "Вы хаця б не так адкрыта! Ідзіце. І больш не прагульвайце".

- А ў творчасці вы - ніколі не "прагульвалі"? Вакалісты, калі штосьці ім не да душы, адразу да ўрача: маўляў, горла...

- Было, зразумела, штосьці і не самае любімае. Анегіна, Ялецкага ў "Пікавай даме", Дэмана ў оперы Рубінштэйна - любіў, хаця і спяваць іх складана. А вось Жэрмон у "Травіяце" Вердзі - штосьці ён мне не спадабаўся. Хаця і спяваў я ўсяго адну яго арыю, а не ўсю партыю. Памятаю, неяк Мікалай Аладаў прапанаваў мне новы вакальны твор. А там што ні такт - усё новы метр. Я і так, і гэтак - ну не маё. Хацеў адмовіцца, але мяне ўгаварылі. Вывучыў, праспяваў. Ды толькі так дрэнна! І дагэтуль дараваць сабе гэтага не магу. Я ж не наўмысна! Мабыць, супраць душы нельга змагацца...

- А супраць стоса папер, распараджэнняў і многага іншага, чаго патрабуюць адміністрацыйныя пасады? Вы ж пасля вайны працавалі ў філармоніі, на пенсію сыходзілі на пасадзе намесніка дырэктара...

- Ну не адразу ж на пенсію пайшоў, а ў 1974-м. Да 50-га вайскоўцам служыў: адразу пасля вайны - у Чэхаславакіі, потым - на Урале. Вярнуўся ў Мінск і пайшоў у эстраду. А ў 1959-м Белдзяржэстраду злучылі з філармоніяй, і я стаў галоўным рэдактарам эстрадных праграм, потым - дырэктарам-распарадчыкам. Цяперашні будынак філармоніі з'явіўся толькі ў 60-я, мы спачатку месціліся - пад лесвіцай Опернага тэатра. Потым - у будынку побач з Домам афіцэраў, які называюць архірэйскім домам. Там была зала для сімфанічнага аркестра, для народнага і некалькі кабінетаў. А як мы пераехалі, там зрабілі Дом мастацтваў, пакуль, ужо ў перабудову, не аддалі будынак Царкве. Калі прыйшоў у філармонію, дык за год па ўсёй Беларусі мы давалі тры-чатыры тысячы канцэртаў. У 1974-м, калі сыходзіў, - адзінаццаць з паловай. Цяпер тое - цяжка ўявіць!

- Менавіта пры вашым кіраванні ў філармоніі з'явіліся "Песняры" - спачатку "Лявоны"...

- І не толькі адны яны! Мы тады адразу некалькі гуртоў стварылі. Прыехаў з Рыгі добры акардэаніст - узялі. Гэта быў Ізмаіл Капланаў. Потым з'явілася салістка Нэлі Багуслаўская. Яна спачатку асобна спявала, а потым і сумесна з ім. Неўзабаве яны з Ізям пабраліся шлюбам. Асобна спяваў і Віктар Вуячыч. А калі ў Маскве праводзілі Усесаюзны конкурс артыстаў эстрады, мы іх усіх разам паслалі. І ўсе сталі пераможцамі! Вуячыч - лаўрэатам, Багуслаўская атрымала дыплом. І, як усе добра ведаюць, лаўрэацкае званне атрымалі "Песняры". Але ж раней за Уладзіміра Мулявіна мы ўзялі ў філармонію яго першую жонку Лідзію Кармальскую. Яна была свістухай. Гэты жанр - мастацкі свіст - сёння амаль цалкам забыты. А тады карыстаўся вялікім попытам. І яна свісцела - заслухаешся! Салавей, дый годзе! Прыйшла неяк да мяне і кажа: "У мяне муж з Дальняга Усходу прыязджае. Возьмеце?" - "А што ён умее?" - "Ён на гітары грае". Так да нас прыехаў Уладзімір Мулявін. І пачаў ствараць свой ансамбль. Спачатку гэта быў даволі акадэмічны па тых часах склад: кларнет, гітара, кантрабас і акардэон. А праз час ён прыходзіць да мяне і кажа: "Хачу флейту, трубу - зусім іншы ансамбль, штосьці новае, незвычайнае". "Што ж, паспрабуем!" Так і з'явіліся "Лявоны". Але назву гэтую не зацвердзілі: што гэта, маўляў, такое - лявон? Думайце над іншай. І прыдумалі - "Песняры". А між іншым, першую рэкламу для гэтага калектыву рабіў ваш Юрый Іваноў - той самы, які цяпер у вашай газеце працуе. Цудоўная афіша атрымалася! Вось як усё ў гэтым свеце сыходзіцца... А ўжо ў 70-я нарадзіліся "Харошкі". Спачатку гэта быў самадзейны танцавальны ансамбль у Магілёве, Валянціна Гаявая кіравала ім разам з мужам. Мы паглядзелі гэты калектыў, і так ён спадабаўся сваёй адметнасцю, непадобнасцю да іншых, што вырашылі: ён павінен быць у нашай філармоніі! Спачатку некаторыя на яго асабліва не разлічвалі. Маўляў, невялічкі ансамблік, што ён зможа? А як разросся, як стаў выдаваць праграму за праграмай - вось тады пра яго і загаварылі! Мабыць, я вас таксама "загаварыў"? Прыходзьце як-небудзь яшчэ. Проста ў госці...

На здымках: Аляксей Кардымон у ваенныя гады і сёння, у свае 99 з гакам гадоў.

Фота Юрыя ІВАНОВА

 

Аўтар: Надзея БУНЦЭВІЧ
рэдактар аддзела газеты "Культура"