24 чэрвеня ў Інфармацыйным цэнтры "Культура-інфа" прайшоў "круглы стол", прымеркаваны да Дня Незалежнасці Рэспублікі Беларусь. Нашай суверэннай краіне - 20 гадоў. Кожны з іх - як прыступка ў няўхільным руху наперад. За кожным з іх - штодзённыя намаганні кожнага з нас, у тым ліку - работнікаў культуры і мастацтва, па ўмацаванні таго, што прынята называць духоўнасцю. Менавіта 20-гадовы шлях культуры дзяржавы стаў тэмай гутаркі за чарговым рэдакцыйным "круглым сталом". У яго рабоце прынялі ўдзел першы намеснік начальніка ўпраўлення культуры Магілёўскага аблвыканкама Ігар КУЗНЯЦОЎ, генеральны дырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь Уладзімір ПРАКАПЦОЎ, доктар мастацтвазнаўства, прафесар Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі Вольга ДАДЗІЁМАВА, заслужаны дзеяч мастацтваў 
Рэспублікі Беларусь, кампазітар, дацэнт БДАМ, старшыня Мінскага гарадскога аб'яднання Беларускага саюза музычных дзеячаў Віктар ВОЙЦІК, дырэктар Мастацкай галерэі "Універсітэт культуры" Дзяніс БАРСУКОЎ, дырэктар Дабрачыннага фонду "Любчанскі замак" Іван ПЯЧЫНСКІ, намеснік дырэктара па маркетынгу РВУ "Культура і мастацтва", кіраўнік Інфармацыйнага цэнтра "Культура-інфа" Антон СІДАРЭНКА, рэдактары аддзелаў газеты "Культура" Яўген РАГІН і Ілья СВІРЫН.
Антон СІДАРЭНКА:
- Мы сабраліся, каб пагутарыць аб тым культурным плёне, што далі гады незалежнасці Беларусі асабіста вам і вашай сферы дзейнасці. Кожны назапасіў немалы вопыт работы, даўно займеў свой уласны пункт гледжання на працэс шматграннага развіцця нацыянальнай культуры, нацыянальнага мастацтва...
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Дазвольце пачаць мне. Па сутнасці, з гадамі незалежнасці і звязана мая праца ў культуры. З 1990-га працаваў у дзіцячай школе мастацтваў, з 1992-га - яе дырэктарам, потым кіраваў аддзелам культуры ў Горацкім райвыканкаме, быў спецыялістам Магілёўскага абласнога метадычнага цэнтра, начальнікам аддзела культуры Бабруйскага гарвыканкама, генеральным дырэктарам Магілёўскага абласнога кінапраката, цяпер працую ва ўпраўленні культуры Магілёўскага аблвыканкама... Зрухі за гэты час адбыліся ў нашай сферы неймаверныя. Але самыя істотныя бяруць адлік з 1994 года, калі наша рэспубліка стала прэзідэнцкай.
Яўген РАГІН:
- Пра гэта сёння і гаворка... Што, на ваш погляд, найперш актывізавала якасна, знакава нашу рэгіянальную культуру?
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Дзяржпраграма адраджэння і развіцця сяла. Узнікла больш за дзве сотні аграгарадкоў са стабільным і эфектыўным сацыякультурным забеспячэннем насельніцтва. Будынкі ўстаноў культуры, іх абсталяванне, кадры адпавядаюць самым сучасным патрабаванням. Цяпер- новыя тэхналогіі, новае будаўніцтва, новыя тыпы ўстаноў культуры... Ведаеце, калі гутарыш з расійскімі ці ўкраінскімі калегамі, пераконваешся, што такой дзяржпадтрымкі, як у нас, культура там не адчувае. Возьмем транспарт, без якога губляем такую істотную перавагу, як мабільнасць. На Магілёўшчыне на гэта працуе больш за 50 транспартных адзінак.
Ілья СВІРЫН:
- Вы згадвалі кадры. А немалаважным фактарам у іх замацаванні з'яўляецца забеспячэнне жыллём...
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Менавіта так. Каля 15 службовых кватэр штогод выдаткоўваем для работнікаў культуры. Гэта, таксама, я лічу, вынік незалежнай унутранай палітыкі дзяржавы, а таксама - трывалая грамадзянская пазіцыя губернатара Магілёўскай вобласці. І гэта - сацыяльная заваёва. Кватэра ў абласным, раённым цэнтры ці катэдж на сяле - ці ж гэта не стымул для далейшага творчага развіцця работніка?
Яўген РАГІН:
- А як змянілася апошнім часам свядомасць гэтага работніка?
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Лічу, самым карэнным чынам. Мільярдныя ўкладанні ў матэрыяльную базу не могуць не паўплываць і на ступень нашай адказнасці ў стаўленні да справы. Людзі пачалі думаць інакш, больш ініцыятывы з'явілася... Якасна іншымі сталі нашы самадзейныя калектывы, сярод якіх шмат заслужаных...
Яўген РАГІН:
- У савецкі час такое званне існавала?
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Не, былі толькі народныя ансамблі. Званне "заслужаны аматарскі" з'явілася пасля знікнення Савецкага Саюза і істотна падштурхнула самадзейных артыстаў да імклівага творчага росту. Вы ведаеце, што на мясцовым узроўні цяпер існуе магчымасць дадатковага фінансавання такіх структур, павелічэння бюджэтных ставак... Словам, асноўным дасягненнем беларускай незалежнасці лічу тое, што разам з рэспублікай няўхільна крочыць наперад і наша культура. І мы пастаянна ўмацоўваем пазіцыі, нягледзячы на ўсе сённяшнія эканамічныя складанасці.
Яўген РАГІН:
- Якія ж дасягненні ў прафесійнага мастацтва Магілёўшчыны? Да прыкладу, у 2000-м годдзе быў адрамантаваны абласны драмтэатр...
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- На рубяжы мінулага і бягучага гадоў абласны цэнтр займеў і новы будынак Тэатра лялек. Дзяржава выкарыстала на гэта каля 15 мільярдаў рублёў. Пагадзіцеся, таксама важкі вынік. Толькі светлавой і гукаўзмацняльнай апаратуры тут на два з паловай мільярды. Натуральна, трупа, заўжды моцная і цікавая, на сёння стала яшчэ больш запатрабаванай. Таму з'явіліся і вячэрнія спектаклі. Больш стала гастролей: да тэатра сталі ставіцца з падвоенай, я сказаў бы, увагай, пачалі больш запрашаць да сябе, таму замежны і айчынны гастрольныя графікі вельмі шчыльныя.
Дзяніс БАРСУКОЎ:
- Добра вядомыя вашы пленэры...
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Так, і гэта таксама здабытак незалежнасці. Пленэры на базе Мастацкага музея імя Паўла Масленікава (мастакі з 20 краін свету цяпер у ім удзельнічаюць), а таксама ганчарскі "Арт-Жыжаль" у Бабруйску. Дарэчы, менавіта ў гэтым горадзе мы плануем адрамантаваць Мастацкі музей Георгія Паплаўскага і стварыць там спрыяльныя ўмовы для працы карціннай галерэі. Акадэмік гатовы перадаць свае творы...
Дзяніс БАРСУКОЎ:
- Мы знітаваны з Магілёўшчынай шчыльнымі стасункамі. Наша галерэя сябруе з Валерыем Калтыгіным, з ягоным сынам Максімам, і вырабы па выніках "АртЖыжаля" выстаўляюцца і ў нас... На Беларусі захавалася ўнікальная школа керамістаў, якой у Еўропе ўжо не існуе.
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- І не забывайце, што ўсё гэта адбываецца пры самай дзейснай падтрымцы нашай дзяржавы. І гастролі, і пленэры ладзяцца за бюджэтны кошт.
Антон СІДАРЭНКА:
- А якая падзея апошніх гадоў сталася для вас найбольш эмацыйнай, а таму запомнілася?
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Калі працаваў у Горацкім раёне і прыязджаў на сяло, заўжды радаваўся плёну працы тамтэйшых работнікаў культуры, іх надзвычайнаму стаўленню да выканання сваіх абавязкаў. Нагод для такой радасці хапае, безумоўна, і цяпер... Ніхто цяпер не скажа, што на сяле ў работнікаў клубных устаноў нізкія заробкі. Таму і аддача - адпаведная. Людзі бачаць увагу дзяржавы, гэта, як мы ўжо згадвалі, і змяняе свядомасць карэнным чынам.
Яўген РАГІН:
- Рэгіянальная культура - гэта і захаванне аўтэнтыкі. Што трэба зрабіць, каб захаваць той жа фальклор, які сапраўды стаў нашым нацыянальным набыткам, што якасна адрознівае Беларусь ад іншых краін свету, і гарантам, не пабаюся пафаснасці, нашай далейшай, так бы мовіць, духоўнай незалежнасці?
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Ёсць такое паняцце - "экалогія культуры". Дык вось, ніякім ціскам на названую сферу ўплываць немагчыма - яе трэба ахоўваць. Ахоўваць дзеля захоўвання. Так, носьбіты сыходзяць, гэта працэс непазбежны. Наша задача - фіксацыя, падтрымка, не столькі матэрыяльная, колькі маральная. Людзі павінны ведаць, што яны - галоўная каштоўнасць, і свет не абыякавы да іх. А народная песня жыве, урэшце - у кампазітарскіх апрацоўках. Яна ўкараняецца ў маладзёжнае жыццё. І гэта - таксама выйсце: надзея на захаванне, рэпрадукцыю і рэгенерацыю аўтэнтычнага культурнага слою, няхай сабе і ў нейкіх другасных формах.
Віктар ВОЙЦІК:
- Згодны. Усё гэта трэба рабіць, каб абуджаць нацыянальную падсвядомасць. Такая песня, сапраўды, захавалася толькі ў нас. Калісьці Зінаіда Мажэйка здымала фальклорныя фільмы. Трэба вяртацца да такіх форм фіксацыі аўтэнтыкі, што, урэшце, і робіць з народа нацыю.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- І захоўваць неабходна не толькі носьбітаў, але і даследчыкаў стымуляваць...
Яўген РАГІН:
- Усё гэта так, але, тым не менш, за гады дзяржаўнай незалежнасці ў гэтым кірунку зроблена многае...
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Я ў пацвярджэнне вам вось які прыклад згадаю. Займаюся даследаваннем старадаўняй музыкі Беларусі, і магу вас запэўніць, што поспехі ў названай сферы наўпрост звязаны з незалежнасцю нашай краіны. Можна толькі здзіўляцца хуткасці і ўнікальнасці гэтага працэсу. Дакладна адказваю за свае словы: ніводная краіна свету, апрача Беларусі, не можа пахваліцца тым, што цягам жыцця аднаго пакалення была рэканструявана цэласная карціна развіцця музычнай культуры ва ўсіх яе кірунках. Маю на ўвазе тэкст, кантэкст, падтэкст, навуковыя і педагагічныя рэаліі...
Яўген РАГІН:
- І што, дваццаць гадоў таму гэтая праблематыка была незапатрабаванай?
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Так. І не было ніякай надзеі, што рукапісы, вернутыя з-за мяжы (дарэчы, усе помнікі музычнай культуры адшуканы менавіта ў замежных сховішчах), спатрэбяцца. Дапамагло атрыманне дзяржавай незалежнасці. Краіна захацела спазнаць сваю протадзяржаўнасць, гісторыю. Памкненне - зразумелае: калі трактаваць паняцці нацыя і дзяржаўнасць без уліку культурных аспектаў, мы ніколі не зразумеем сваё мінулае, не толькі ў фальклорным увасабленні, але і ў высокіх элітных мастацкіх формах акадэмічнага гатунку. Толькі разуменне нацыі і дзяржавы ў шырокім катэгарыяльным сэнсе дае адказ на ўсе без выключэння пытанні. Нацыя- супольнасць ва ўсіх яе праявах: этнічных, канфесійных, рэгіянальных. Гэтае разуменне дало нам ключ ад "гмаху", што ўзводзіцца сёння, а "падмурак" закладваўся цягам стагоддзяў... Цяпер старадаўняя музыка гучыць на поўную моц. Змены за дваццаць гадоў нашага культурнага жыцця адбыліся неймаверныя. Так што ў будучыню варта глядзець з аптымізмам.
Яўген РАГІН:
- Змены мы адсочваем пад час кожнай нашай камандзіроўкі. Якасна змянілася, да прыкладу, аблічча старажытнага Мсціслава. У тамтэйшага аддзела культуры - мноства ініцыятыў па развіцці турызму, па аднаўленні архітэктурнай спадчыны. Ігар Ільіч, вакол гэтых адраджэнцкіх працэсаў зараджаецца не толькі сельскі турызм, але і фестывальны рух віруе. Колькі слоў, калі ласка, пра гэтую старонку культурнай Магілёўшчыны.
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- У нас праводзіцца даволі шмат фестываляў, усе - розныя. Але, мушу сказаць, мы разглядаем іх не толькі як культурназабаўляльную работу, але і як ідэалагічную працу, што спрыяе дабрабыту дзяржавы, звяртаючыся да нашых традыцый, нацыянальных каранёў. Давайце рушым ад згаданага вамі Мсціслава. У суседнім Горацкім раёне ладзіцца рэгіянальны фестываль дзіцячай творчасці "Славянскі карагод", з іншага боку, у Клімавічах,- Міжнародны фестываль народнай дзіцячай творчасці "Залатая пчолка". Крыху далей, на Касцюковіччыне, - абласны фестываль паэзіі. У Бабруйску літаральна ў гэтыя выхадныя- "Вянок дружбы", дзе будуць прадстаўлены паўтара дзясятка краін...
Яўген РАГІН:
- У сувязі з гэтым не магу не задаць пытанне пра дзейнасць апякунскіх саветаў. Наколькі ведаю, такі быў створаны пры "Залатой пчолцы"...
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Для нас гэта быў вельмі важны досвед, і- вельмі прыемны. Нечакана аказалася, што прамыслоўцы, прадстаўнікі сельскай гаспадаркі не толькі не шкадавалі грошай для дзіцячага фестывалю, а нават дадаткова прапаноўвалі свае паслугі ў самых розных кірунках. Бюджэт бюджэтам, але... Яшчэ больш важна і тое, што людзі - кіраўнікі, чыім клопатам з'яўляюцца камбайны ды фермы, - укладваюць грошы ў творчае самавыяўленне дзяцей, задумваючыся і пра тое, якою будзе наша нацыя ў будучыні, ужо праз дзесяць - дваццаць гадоў.
Яўген РАГІН:
- З гэтага вынікае наступнае пытанне: ці існуе ў вас праблема з пошукам інвестараў у рамках дзяржаўна-прыватнага супрацоўніцтва?
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Прынамсі, на рэгіянальным узроўні - раённым ды гарадскім- людзі знаходзяцца. Не скажу, што яны ўкладваюць мільёны і мільярды, але тое, што ім пад сілу - робяць.
Яўген РАГІН:
- Іван Антонавіч, а ці лёгка было адкрыць фонд для Любчанскага замка?
Іван ПЯЧЫНСКІ:
- На афармленне дакументаў мне спатрэбіўся амаль месяц. Але не займеўшы статуса юрыдычай асобы, мы не маглі б распачаць сваю дзейнасць. Сёння ў нас шмат паплечнікаў: інтэлігенцыя, моладзь, прадпрымальнікі... Вельмі шкада, што, паводле дзеючага Закону аб рэкламе, я не магу падзякаваць праз вашу газету ўсім банкам і фірмам, якія аказваюць нам істотную дапамогу. Затое можна прыгадаць добрым словам таго любчанскага трактарыста, які просіць дазвол на працу ў нядзелю ў свайго пастара, каб таксама спрычыніцца да аднаўлення замка.
Антон СІДАРЭНКА:
- Любчанскі замак сёння ва ўсіх на слыху. Але ж у нас нямала і іншых выбітных помнікаў спадчыны, і многія з іх знаходзяцца ў руінах. Згадайма хаця б Быхаўскі замак, які ўжо набліжаецца да апошняй стадыі руйнавання...
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ:
- Калі б у нас было больш такіх людзей, як Іван Пячынскі, калі б раённыя ўлады ўсебакова дапамагалі такім энтузіястам на месцах, думаю, многія праблемы былі б вырашаны. Бо энтузіясты - ёсць. Прыкладам, мой калега - мастак Кастусь Качан будуе ў Навагрудку галерэю за свае грошы, каб там з'явіўся асяродак творчага жыцця. Сёння ён просіць мясцовыя ўлады аб нязначнай падтрымцы, якой яму не стае, каб "запусціць" сапраўды патрэбны для горада аб'ект.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Надоечы пабывала ў Лідзе. Замак рэстаўруецца, і сёння ён надзвычай запатрабаваны: там адбываюцца і шлюбныя цырымоніі, і розныя рыцарскія імпрэзы, прычым усё гэта выглядае вельмі арганічна. Упэўнена, што да часоў незалежнасці аб такім варыянце развіцця падзей не выпадала нават і марыць. Як і пра бульвар Гедыміна, які нядаўна з'явіўся ў Лідзе, або кавярню "Грунвальд"... Дарэчы, у Мінску вуліца Напалеона Орды ўжо ёсць, а вось вуліцы Станіслава Манюшкі, які столькі часу пражыў у гэтым горадзе, - пакуль што няма... Хаця трэба акцэнтаваць прыналежнасць гэтай постаці да беларускай культуры. Падкрэслю: мы не імкнёмся "скрасці" чужых герояў! Мы проста павінны адстойваць сваё законнае права на агульную спадчыну.
Іван ПЯЧЫНСКІ:
- Любчанскі замак аднаўляецца на народных, валанцёрскіх пачатках, без дзяржаўных сродкаў. Спярша я вельмі хацеў атрымаць дапамогу з бюджэту, але ж цяпер бачу: яна для нас неабавязковая.
Ілья СВІРЫН:
- А ці ёсць у вас канцэпцыя выкарыстання сядзібна-замкавага комплексу? Што там будзе пасля рэстаўрацыі?
Іван ПЯЧЫНСКІ:
-Працэнтаў на 95 гэтая канцэпцыя ўжо гатова. Стварыць яе аказалася не самай простай задачай: пэўныя карэктывы даводзілася ўносіць ужо па меры прасоўвання рэстаўрацыі. Але агульны прынцып - вельмі просты: трэба пастарацца аднавіць тое, што было раней. У брамнай вежы, дзе месцілася варта, прапануем стварыць адпаведную экспазіцыю. У другой вежы быў ці не першы музей у нашых краях - кунсткамера Радзівілаў. Дык давайце паспрабуем яе аднавіць. У гасцявым дамку можа размясціцца невялічкі гатэль на дваццаць месцаў. У палацы мэтазгодна зрабіць музей уладальнікаў замка.
Віктар ВОЙЦІК:
- Працягваючы тэму сучаснасці, хачу зазначыць: на сённяшні дзень нам удалося захаваць высокі ўзровень музычнай адукацыі ў спецыяльных установах, дзякуючы чаму ў краіне вырасла вялікая колькасць музыкантаў сусветнага ўзроўню. Яны атрымліваюць перамогі на самых прэстыжных міжнародных конкурсах. Раней мы пра такое маглі толькі марыць! А колькі з'явілася абноўленых канцэртных пляцовак дзякуючы таму, што дзяржава ўклала грошы ў іх мадэрнізацыю: Белдзяржфілармонія, Вялікі тэатр, неўзабаве паўстане і Дзіцячая філармонія... У часы Савецкага Саюза наша музычная дзялянка была, я сказаў бы, вельмі добра апрацаваная, па-гаспадарску. Так, тое быў высокі гатунак. Але калі раптам тут вырасталі нейкія незразумелыя, "незапланаваныя парасткі", яны часцяком прызнаваліся пустазеллем і выкарчоўваліся. І такі падыход не даваў беларускаму мастацтву панарамнага развіцця. Як сказаў некалі Стравінскі, усе мы, кампазітары, - музычны перагной, і пішам свае творы для таго, каб на гэтай нашай глебе ўвесь час узрастала новае мастацтва, каб тыя парасткі, што прабіваюцца, мацнелі, а потым - давалі сваё насенне. Канешне, хтосьці можа зараз пачаць марыць пра своеасаблівыя "аранжарэі", дзе пачнуць вырошчвацца ўсялякія экзатычныя "фрукты", аднак адкажу: гэта не клопат дзяржавы, і ва ўсім свеце тое - плён уласнай ініцыятывы. Так, мы маглі б збочыць да гадавання выбранай музычнай эліты, зносіць туды ўвесь урадлівы грунт... Але ведаю, што большасць нашых людзей змогуць "спажываць" такое мастацтва толькі зрэдчас. У той час як важнае судакрананне з роднай культурай адбываецца кожны дзень.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- А, між іншым, людзі па-ранейшаму ідуць у нашу кампазітарскую прафесію, і Акадэмія музыкі ёсць гарантыя яе будучыні: на сённяшшні дзень у нас сфарміравалася моцная школа, якая задае тон развіццю музычнага мастацтва і забяспечвае бесперапыннасць музычна-гістарычнага працэсу. Кажу так не таму, што загадваю кафедрай беларускай музыкі (хаця, дарэчы, яе стварэнне ў 1991-м- таксама вынік атрымання незалежнасці нашай дзяржавай), а таму, што ўсе нашы выхаванцы настолькі зацікаўлены менавіта беларускай праблематыкай, што літаральна днямі да мяне прыйшлі студэнты і сказалі: жадаем выправіцца ў фальклорную экспедыцыю за свае сродкі!.. Слушную думку выказаў спадар Войцік: элітнае мастацтва ў наш час і ў часы Моцарта было розным. Сёння мы ўпор робім на класіку, але тады плацілі не за старадаўнюю, а менавіта за сучасную музыку. І Моцарт быў сучасным кампазітарам! Але з часу, як пачалося размежаванне музыкі папулярнай і элітнай, і з'явіліся ўсе гэтыя хібы. Таму гэта пытанне агульнага стану музычнага мастацтва на планеце - пытанне глабалізацыі.
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ:
- І ў нас дастаткова, так бы мовіць, спажыўцоў высокага мастацтва! Прынамсі, на нашых музейных імпрэзах залы перапоўнены. І для кожнай такой імпрэзы складаем адпаведныя - эксклюзіўныя - культурныя праграмы. Спецыяльна для гэтага мы закупілі сто раскладных крэслаў, якія дазваляюць нам ствараць мабільную канцэртную пляцоўку ў любым месцы. Прыкладам, гэтым летам у нас запланавана тры канцэрты з музыкантамі Дзяржаўнай філармоніі,- білеты распрадаюцца імгненна! І прыходзіць - сапраўдны глядач. Так, у сучасным грамадстве вельмі востра паўстала праблема густу. Ёсць папса, і ёсць высокае мастацтва - не толькі ў музыцы, але і ў жывапісе, і ў літаратуры. Таму мы, усе тыя, хто сядзіць за гэтым "круглым сталом", павінны захоўваць і развіваць кропкі духоўнасці і ператвараць іх у сапраўдныя асяродкі нацыянальнай культуры. Усе вы ведаеце пра праект "Ноч музеяў", які ў апошнія гады па ініцыятыве французскіх калег праводзім і мы. Але я не хачу ісці за Францыяй, а - стварыць сваю, беларускую, Ноч музеяў. І прымеркаваць яе да Свята айчынных работнікаў культуры. У нас ужо амаль складзена праграма мерапрыемстваў. Сярод іншага, будзе і прэзентацыя кніг, дыскаў з фільмамі, прысвечанымі знакамітым беларускім мастакам, самому Мастацкаму музею... Я перакананы, што наша задача - прапагандаваць, у першую чаргу, менавіта нацыянальную культуру.
Ілья СВІРЫН:
- Не магу не зазначыць, што яшчэ 20 гадоў таму ніхто б не паверыў не толькі ў музейную ноч, тым больш - made in Belarus, але і ў тое, што Нацыянальны мастацкі музей Беларусі здолее наладзіць супрацоўніцтва з самім Луўрам, нават выставіць там, у найпрэстыжным музеі свету, жывапіс айчыннага майстра ХІХ стагоддзя Івана Хруцкага.
Антон СІДАРЭНКА:
- Сустракаючыся з дырэктарам слыннага музея Анры Луарэтам, Уладзімір Пракапцоў прадстаўляў незалежную Беларусь. І менавіта таму быў успрыняты "на роўных", як паўнапраўны партнёр.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Вось калі б і іншыя засвоілі ваш, шаноўны Уладзімір Іванавіч, вопыт агрэсіўнай рэкламы, у нас былі б вынікі нашмат больш яркія.
Яўген РАГІН:
- Сталіца сталіцай, але ж на сённяшні дзень у нас існуюць і філарманічныя пляцоўкі ў кожным аграгарадку. На адной толькі Магілёўшчыне іх, калі не памыляюся, 200! Наколькі актыўнае творчае жыццё там?
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Сёння філарманічная пляцоўка проста не можа існаваць, калі яна не абсталявана ўсім неабходным для таго, каб прымаць не толькі самадзейных, але і прафесійных артыстаў. Прыкладам, у нас практычна ў кожнай з іх маецца імпартны раяль. І, мушу сказаць, з часу іх з'яўлення вяскоўцы пачалі ставіцца да іх па-іншаму: ведаюць, што будзе канцэрт- прыходзяць, загадзя набываюць білеты.
Антон СІДАРЭНКА:
- Хачу запытацца ў спадара Барсукова: вы, у асноўным, працуеце з маладымі мастакамі, маладымі наведвальнікамі. На ваш погляд, чалавек, што сфарміраваўся за 20 гадоў нашай незалежнасці, якімі рысамі адрозніваецца ад больш сталага пакалення?
Дзяніс БАРСУКОЎ:
- Гэта, у першую чаргу, людзі зусім іншага светапогляду. І яны адкрытыя для новага, нестандартнага. Сапраўды, заўважаю, што ўсе нашы нестандартныя выстаўкі, якія правакуюць на крэатыў, актыўна наведваюць маладыя людзі: ім гэта падабаецца. Ды, зрэшты, не толькі ім - людзі старэйшага ўзросту таксама з інтарэсам сочаць за творчасцю прафесіяналаў новай генерацыі.
Ілья СВІРЫН:
- Часта бывае, што маладое пакаленне папракаюць у нейкай касмапалітычнасці, меркантыльнасці. Наколькі гэта адпавядае рэчаіснасці, прынамсі, у дачыненні да маладых мастакоў?
Дзяніс БАРСУКОЎ:
- Сёння жывём усё-такі ў вялікім свеце, і за кошт разнастайных сродкаў сувязі, Інтэрнэта інфармацыйная прастора значна пашырылася. Таму нельга так абвінавачваць маладых: гэта натуральна і нармальна, бо для таго, каб гадаваць сваю беларускую культуру, мы павінны існаваць у кантэксце культуры сусветнай.
Ілья СВІРЫН:
- А ці ёсць у такой сітуацыі менавіта нацыянальная самаідэнтыфікацыя беларускіх мастакоў?
Дзяніс БАРСУКОЎ:
- Канешне! Гэта заўсёды будзе наша нота ў сусветным мастацкім аркестры- мы павінны сказаць і беларускія словы ў сучасным мастацтве.
Антон СІДАРЭНКА:
- Пад час размовы некалькі разоў прагучала тэма глабалізацыі. У сувязі з гэтым, не магу не запытацца, наколькі наша мастацтва канкурэтназдольнае ў агульнасусветнай культурнай прасторы?
Віктар ВОЙЦІК:
- Думаю, неабходнасць больш актыўнага прасоўвання нацыянальнай культуры на сусветны ўзровень - акурат тая задача, якая сёння востра стаіць перад усімі намі. Да мяне прыязджае шмат самых розных музыкантаў з-за мяжы, і ўсіх іх я стараюся знаёміць з нашай краінай, прычым важу не толькі ў Мір, Нясвіж ды па Мінску, але і нават у невялічкія музеі. Прыкладам, у Заслаўі ёсць унікальны музей з цудоўнай калекцыяй старадаўніх музычных інструментаў, многія з якіх - самаробныя. Гэтая экспазіцыя, перакананы, магла б стаць надзвычай цікавым турысцкім аб'ектам. Аднак і там, і практычна паўсюль, дзе бываю з замежнікамі (за выключэннем хіба Міра), сутыкаюся з тым, што немагчыма знайсці ні буклетаў на замежных мовах, ні якой іншай рэкламнай прадукцыі. А як я знаёмлю сваіх калег-музыкантаў з беларускай музыкай? Збольшага- дзякуючы прыватным зборам запісаў...
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ:
- Адзін з апошніх прыкладаў ад нашых мастакоў. Сёлета яны зрабілі толькі першы крок на Венецыянскім біенале. Многія краіны не толькі ўбачылі Беларусь мастацкую, даведаўшыся больш пра нас і нашу культуру. З'явіліся і пэўныя творчыя прапановы. А калі б гэтыя звесткі распаўсюджваліся раней, сёння пра нас ведалі б значна больш. Нехта скажа: маўляў, мастак жа выстаўляе ўласныя творы і, адпаведна, піярыць сябе, зарабляе на гэтым грошы. Аднак нельга забывацца, што ў гэты ж самы момант ён яшчэ і прэзентуе ўласную краіну, нашу нацыянальную культуру! Я згодны з тым, што наша прысутнасць у інфармацыйным "павуцінні" павінна быць большая. Цяпер, ведаю, Беларускі саюз мастакоў зрабіў свой сайт. Але ж гэтага мала - патрэбна, каб не толькі Саюз ды Мастацкі музей, а кожная ўстанова культуры, кожны наш творца мог быць "знойдзены" ў Сеціве, каб інфармацыя пра нас прысутнічала і ў розных мастацкіх галерэях Еўропы. Сёння мы шмат спасылаемся на класікаў, якія ў свой час сказалі важкае слова ў мастацтве і тым засталіся ў стагоддзях. Але ж сёння, у ХХІ стагоддзі, творцам новага пакалення, нашым сучаснікам мы таксама павінны даць магчымасць сказаць гэтае сваё важкае слова.
Віктар ВОЙЦІК:
- У адрозненне ад мастацкага твора, які можа існаваць сам па сабе, музыка жыве толькі тады, калі выконваецца. Можна выдаць зборнік нот, прадаць яго, паставіць на паліцу ў бібліятэцы. Але жыццё музыцы надае толькі яе выкананне! Не гучыць нацыянальная музыка- значыць, і ніяк не ўплывае ні на канкрэтнага слухача, ні на наступныя пакаленні. Возьмем па аналогіі Парыж канца ХІХ - пачатку ХХ стагоддзя. Няхай нехта не пагодзіцца, але я лічу, што гэта быў не столькі выбітны асяродак культуры, колькі геніяльны цэнтр менеджменту - такі, дзе мастацкія работы ператвараліся ў матэрыяльныя каштоўнасці. Дзякуючы гэтаму яны і імёны іх стваральнікаў захаваліся па сённяшні дзень.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Але пытанне ў нас было: ці пазнавальныя беларусы ў свеце?
Іван ПЯЧЫНСКІ:
- Сустрэчнае пытанне: а ці ведаеце вы, што ў Любчы ў 1621-м быў створаны канцыянал - зборнік духоўных песень?
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Скажу нават больш: я асабіста знайшла яго ў архівах. Ён ужо выкананы, і я магу вам даць паслухаць дыск. Увогуле ж, лічу, што пазнавальнасць Беларусі ў свеце забяспечваюць, у тым ліку, і прызы, якія бяруць нашы музыканты на прэстыжных міжнародных конкурсах. Айчынная школа цэніцца ў свеце высока, і таму нашы маладыя музыканты атрымліваюць спакуслівыя прапановы з-за мяжы. У той самы час, у Акадэміі музыкі - сапраўдны наплыў кітайскіх студэнтаў. Такі попыт - яшчэ адно сведчанне высокага міжнароднага прызнання нашай акдэмічнай школы. Лічу, яна з'яўляецца своеасаблівым брэндам Беларусі. І з'явіўся ён менавіта ў гады незалежнасці.
Віктар ВОЙЦІК:
- Некалі мне даводзілася прадстаўляць музычную беларускую культуру ў Англіі. Імпрэза адбывалася ў царкве, для непадрыхтаванай публікі. І я бачыў, як у людзей літаральна гарэлі вочы, яны слухалі і дзякавалі. У вельмі сціслай форме я спрабаваў рэпрэзентаваць багатую гісторыю музычнай культуры нашай краіны.
Ілья СВІРЫН:
- Дзякуючы вам, спадарыня Вольга, ды іншым даследчыкам, мы са здзіўленнем адкрываем усё новыя яе старонкі. І тут у мяне ўзнікае пытанне. "Белых плям" на глобусе, здаецца, ужо не засталося: усё ў гэтым свеце вядома і ўсё вывучана. А вось музыка Беларусі мінулых стагоддзяў - terra incognita, час асваення якой прыспеў толькі нядаўна. Чаму так?
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Лічу, гэта мае непасрэднае дачыненне да тэмы нашай гутаркі - незалежнасці краіны. Бо да атрымання яе доўгія гады ў беларусаў выхоўваўся гэткі храналагічны правінцыялізм - я б яго так назвала. У гісторыі ведалі толькі верхні слой, а тое, што сягала ў глыбіню стагоддзяў, заставалася па-за ўвагай. Натуральна, праводзіць такія "раскопкі" афіцыйна не забаранялася, але... у той самы час, гэта і не заахвочвалася.
Іван ПЯЧЫНСКІ:
- Я заклікаю нашых гісторыкаў пазбыцца сваёй сціпласці. Нам трэба больш актыўна адстойваць і прапагандаваць уласны погляд на мінуўшчыну. Але ці здатныя мы сёння данесці гэтыя свае погляды на сваю ж гісторыю хаця б да бліжэйшых суседзяў? А да суайчыннікаў?
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Наша задача, пераканана, у іншым: актыўна адстойваць і распаўсюджваць свой погляд на ўласную гісторыю.
Іван ПЯЧЫНСКІ:
- Трэба, каб пра гэтыя карані ведаў кожны грамадзянін краіны, пачынаючы са школы ці нават дзіцячага садка.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Пачытайце тэсты па гісторыі для выпускнікоў школ, і вы пераканаецеся, што адукацыйная праграма гэтыя веды ўтрымлівае. Дзеці сёння надзвычай адукаваныя і абазнаныя ў мінуўшчыне. Так, можна крытыкаваць цяперашнія падручнікі, але ж пры гэтым нельга адмаўляць вялізнай якаснай розніцы паміж падручнікамі, якія з'явіліся ўжо за часы незалежнасці, і тымі, па якіх вучыліся мы.
Яўген РАГІН:
- Магчыма, Іван Антонавіч мае рацыю, і нам сапраўды не хапае большай упартасці ў адстойванні свайго. У адваротным выпадку, такіх дабрачынных фондаў, як "Любчанскі замак", у кожным з нашых рэгіёнаў было б па некалькі...
Ілья СВІРЫН:
- Мяркую, гэтае пытанне спадар Пячынскі чуе ўжо не ўпершыню, але... Усё ж не магу яго не задаць. Дадзены сюжэт папраўдзе варты экранізацыі: звычайны грамадзянін Беларусі, які не мае рахунку ў швейцарскім банку і заможных сваякоў, раптам бярэцца адрадзіць сваімі сіламі цэлы замак. Чаму? Што вас падштурхнула?
Іван ПЯЧЫНСКІ:
-Мая кар'ера складалася вельмі няблага, я займаў даволі высокія пасады, дайшоўшы па службовай лесвіцы нават да ўрадавых структур. Але... Раптам узніклі сур'ёзныя праблемы са здароўем. І тады я падумаў: ну і які сэнс ва ўсіх тых тваіх дасягненнях? Шмат людзей было гэткіх самых, як і ты, і нічога ад іх не засталося, бо кар'ерны поспех - тленны. Іншая рэч - гісторыя твайго роднага краю. А Любча заўсёды займала асаблівае месца ў гісторыі Беларусі - я перакананы, што менавіта тут знаходзілася сталіца летапіснай Літвы, ды і нямала таму ёсць гістарычных сведчанняў. І вось, аднойчы я паабяцаў, што калі Гасподзь верне мне здароўе, я вазьмуся за адраджэнне замка. І цяпер выконваю абяцанне.
Антон СІДАРЭНКА:
- Пытанне, што хацелася б задаць усім удзельнікам нашай гутаркі: якой вы жадалі б бачыць сваю сферу і нашу культуру ў цэлым праз наступныя дваццаць гадоў? Якія вашы прагнозы і мары?
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ:
-Мая самая галоўная мара - стварыць у цэнтры Мінска Музейны квартал. Таму хацеў бы запрасіць усіх прысутных сустрэцца ў гэтым дзівосным месцы гадоў гэтак праз дваццаць. Пасядзім з вамі ў добрай кавярні з доступам у Інтэрнэт, дзе столікі размешчаны непасрэдна ва ўтульным дворыку. Ахвотныя здолеюць набыць не толькі друкаваную прадукцыю і самыя размаітыя сувеніры, але і творы сучасных беларускіх мастакоў самых розных накірункаў. А пасля нашай гутаркі наведаем якую-небудзь цікавую тэатральную або музычную імпрэзу. Мы і сёння ўжо маем вялікую ахвоту праводзіць іх у больш маштабным фармаце, але... пакуль што бракуе плошчаў. А ў Музейным квартале іх будзе дастаткова. Упэўнены, гэтае месца ўсім спадабаецца, яно стане адным з цэнтраў жыцця сталіцы.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- І згаданы ўжо Любчанскі канцыянал, і многія іншыя скарбы айчыннай культуры раскіданы цяпер па замежных сховішчах. Хацелася б верыць, што праз дваццаць гадоў яны вернуцца на радзіму - хай сабе і ў выглядзе копій.
Іван ПЯЧЫНСКІ:
- Я вельмі хацеў бы, каб праз дваццаць гадоў нашы суайчыннікі не саромеліся сваёй мовы. Хай сабе напачатку гэта будуць нейкія сакавітыя слоўцы, якія з'яўляюцца ў гутарцы. Мару, каб гэта стала модным на любым узроўні...
Дзяніс БАРСУКОЎ:
- Я мару, каб Мінск "дагнаў" іншыя еўрапейскія сталіцы па колькасці мастацкіх галерэй, каб праз дваццаць гадоў іх было не менш за сто. Гэтая лічба сёння падаецца нам фантастычнай. Але ж для еўрапейскага горада памерам з наш такая велічыня - цалкам нармальная.
Ілья СВІРЫН:
- Канкурэнцыі не баіцеся? І ці будзе, што выстаўляць у тых ста галерэях?
Дзяніс БАРСУКОЎ:
- Канкурэнцыі не баюся, бо яна толькі стымулюе творчасць. Што да напаўнення галерэй - тут нават і пытання не ўзнікае: на Беларусі жыве мноства цікавых аўтараў, якія могуць сябе праявіць куды больш паўнавартасна, чым робяць гэта цяпер. Але ж для гэтага, на жаль, пакуль што не хапае выставачных плошчаў.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Мушу звярнуць увагу і яшчэ на адну тэндэнцыю, якая праз дваццаць гадоў ужо павінна прынесці належныя вынікі: дэцэнтралізацыя культурнага жыцця. Вельмі значныя для ўсёй нашай культуры імпрэзы сёння праходзяць у маленькіх гарадках. Урэшце, згадайма хаця б тыя ж аграгарадкі з іх філарманічнымі пляцоўкамі... Беларусь здавён была слаўная мноствам культурных цэнтраў, раскіданых па ўсёй краіне, бы зоркі па небе.
Яўген РАГІН:
- І гэта таксама тэндэнцыя, што наноў актуалізавалася менавіта ў гады Незалежнасці Радзімы. Той жа Віцебск, што стаў сапраўднай культурнай сталіцай у кантэксце "Славянскага базару...", шагалаўскіх мясцін. Маладзечна, дзе сёлета праводзяцца чарговыя, ужо традыцыйныя, "Дажынкі", зіхаціць на карце значных падзей дыяментам фестывалю беларускай песні і паэзіі. Гродна ўражвае Рэспубліканскім фестывалем нацыянальных культур. А колькасць форумаў, што ладзяцца ў малых гарадах Беларусі Нацыянальным акадэмічным канцэртным аркестрам краіны пад кіраўніцтвам Міхаіла Фінберга, даўно ўжо перасягнула рубікон у сотню з добрым гакам. І кожны з тых фестываляў - традыцыя, чаканая падзея ў тым ці іншым кутку Беларусі. А яшчэ - няспынныя адкрыцці новых і адраджэнне забытых імёнаў кампазітараў, іх твораў.
Ілья СВІРЫН:
- Толькі ў гады Незалежнасці з'явілася і яшчэ адно традыцыйнае свята- Дзень беларускага пісьменства, што сёлета адбудзецца на Ганцавіччыне. Геаграфія гэтага форуму - таксама немалая. І як не прыгадаць тут падзеі ў сёлетняй Культурнай сталіцы Беларусі - Гомелі. Праграма акцыі, што распачалася летась у Полацку, сапраўды ўражвае! Можна адзначыць и яшчэ адну сапраўды цудоўную тэндэнцыю: у многіх гарадках ды вёсках з'яўляюцца патрыёты сваёй малой радзімы, апантаныя не якімісьці абстрактнымі ідэямі, а менавіта канкрэтнымі праектамі...
Іван ПЯЧЫНСКІ:
- Але падобны энтузіязм патрабуе ўсеагульнай дапамогі - у тым ліку і на ўзроўні мясцовых улад. Мне падаецца, у кожным раёне павінна быць свая праграма адраджэння спадчыны, распісаная на гады наперад.
Ігар КУЗНЯЦОЎ:
- Я хацеў бы, каб у самы бліжэйшы час мы больш сістэмна пачалі працаваць якраз-такі па захаванні нашай аўтэнтыкі. Мы губляем яе носьбітаў, тых бабуль, якія памятаюць песні нашых продкаў. Сакрэты традыцыйнага рамесніцтва, вы ведаеце, у нас захоўваюцца і дбайна перадаюцца маладым майстрам. Думаю, ёсць усе падставы, каб і фальклор захаваць. Існуюць школы рамесніцтва, дык чаму б не стварыць школы фальклору?
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ:
- Апошнюю прапанову я падтрымліваю абедзвюма рукамі! Бо з'яўленне такіх праграм зробіць справу адраджэння спадчыны куды больш мэтанакіраванай. А сёння бывае наступным чынам: старшыня таго або іншага райвыканкама шануе гісторыю, разумее важнасць спадчыны і таму распачынае добрую справу. Але праз колькі гадоў ён ідзе на павышэнне, а яго наступнік да спадчыны ставіцца зусім інакш. Пачатая справа гібее, і высілкі аказваюцца марнымі. А калі мясцовыя ўлады будуць трымаць справаздачу і за тое, што яны зрабілі для захавання спадчыны... Вось тады будзе і плён. Калі цягам дзесяці гадоў ні ў каго не знайшлося пару гадзін часу, каб падкласці на дах шыкоўнага палаца дзве шыферыны, і гэта прывяло да страты помніка, вінаватыя павінны быць прыцягнуты да адказнасці.
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Я згадала адну вельмі важную дату: 22 чэрвеня 1941-га. Маё пакаленне гадавалася не толькі на казках, але і на расповедах бацькоў-франтавікоў. І я пыталася ў свайго бацькі: як можна патлумачыць тую самаахвярнасць яго пакалення? Зусім маладзенькім хлапчуком ён добраахвотнікам пайшоў на фронт, і вайна змяніла ўсё ягонае жыццё. Я пыталася: слухай, ты ж мог унікнуць перадавой, адседзецца дзесьці ў тыле... І ведаеце, што ён мне адказаў? "У мяне было адчуванне, што калі я не пайду на вайну, мы яе прайграем...". Калісьці вельмі даўно я згадала гэтыя словы. Тады я толькі пачынала сваю даследчыцкую дзейнасць у галіне гісторыі беларускай музыкі. У мяне пыталіся: навошта вам траціць столькі свайго часу, навошта рабіць копіі забытых твораў за ўласныя грошы? Вядома, параўноўваць тыя дзве ступені ахвярнасці, бадай, немагчыма, аднак...
Ілья СВІРЫН:
- А ці ўласцівы гэты падыход сучасніку?
Іван ПЯЧЫНСКІ:
-Распавяду адзін выпадак, які добра ўрэзаўся мне ў памяць. Калі мы яшчэ толькі распачыналі работы на замку, усё выглядала досыць сумна: поўная смецця руіна вежы і куча старых пнёў, якія панараслі там яшчэ ў час Першай сусветнай. Неяк трэба было іх выкарчоўваць. І вось сцэна: крохкая дзяўчына-валанцёрка абкопвае велізарны пень маленькім масцярком. Падыходзіць тагачасны старшыня сельсавета, здзіўлена глядзіць на яе і пытаецца: "Навошта ты гэта робіш?" Яна зірнула на яго і кажа: "Так трэба!" А пнёў гэтых мы выкапалі недзе пад 60 штук!.. Многія кажуць: вось, маўляў, цяперашняя моладзь безадказная, неадукаваная... Я ўжо даўно пераканаўся, што гэта не так. Бо сярод маладога пакалення ёсць людзі, надзвычай абазнаныя і адказныя. Можа, не ўсе ведаюць пра іх існаванне, бо яны не крычаць на плошчах: "Гэй, паглядзіце на нас!". Але сваю справу - робяць. У Любчанскім замку адпрацавала ўжо каля 900 валанцёраў! Вось і адказ на ваша пытанне. Гэта цяпер мы можам забяспечыць валанцёрам сякія-такія ўмовы. А раней... Уяўляеце: дождж, а схавацца няма куды! Перачакаем яго пад аркай у брамнай вежы, якая пакуль працякае, - і далей працаваць. Гэта сёння ўжо цяжка паверыць, што замкавая вежа калісьці стаяла без даху. І дарэчы... Шмат у якіх праблемных помніках спадчыны дах усё ж захаваўся. Можа, ён ужо і працякае трошкі, але... Няўжо складана падкласці ў тое месца які ліст шыферу, каб будынак не руйнаваўся?
Вольга ДАДЗІЁМАВА:
- Я жадаю сабе і ўсім нам, каб у кожнага грамадзяніна (і асабліва- сярод дзеячаў культуры) з'явілася такое адчуванне: калі не я, дык не здзейсніцца тое, што павінна здзейсніцца. Каб праз дваццаць гадоў адчуванне асабістай адказнасці за лёс краіны было яшчэ мацнейшае, чым сёння.
Фота Юрыя ІВАНОВА