У аўторак, 5 красавіка, Інфацэнтр "Культура-інфа" правёў "гарачую лінію" з удзелам начальніка эканамічнага ўпраўлення Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь Вольгі КАНАНЮК. Цягам дзвюх гадзін яна адказвала на пытанні чытачоў і рэдакцыі, звязаныя з эканамічнай дзейнасцю сферы культуры. Тэма, натуральна, - надзённая і неадкладная. Раённыя аддзелы культуры, як вядома, знаходзяцца цяпер на чарговым вітку свайго развіцця, імкнуцца наладзіць працу ва ўмовах зараджэння якасна новых эканамічных варункаў. Не сакрэт, што многае тут даводзіцца распачынаць з нуля. На ўвазе маецца ўдасканаленне пазабюджэтнай дзейнасці, развіццё культурнага забеспячэння турыстычных маршрутаў, выкарыстанне праектных тэхналогій, пошук рэсурсаў для іх ажыццяўлення, наладжванне дзяржаўна-прыватных стасункаў... І мэтазгоднасць творчай ідэі вызначаецца найперш эканамічным разлікам. Як, зрэшты, і любы крэатыўны прарыў наўпрост уплывае на брэндавасць аддзела культуры і яго фінансавы дабрабыт. Але заканадаўчая, так бы мовіць, глеба для творча-эканамічных эксперыментаў пакуль таксама - у стадыі фарміравання. Пра гэта і ішла гаворка пад час "гарачай лініі".
За кубкам кавы і ў чаканні першых тэлефанаванняў мы паспелі задаць начальніку эканамічнага ўпраўлення некалькі пытанняў.
Рэдакцыя:
- Некаторыя айчынныя турысты наракаюць на тое, што кошт білета за агляд Мірскага замка без уліку экскурсійнага абслугоўвання складае цяпер 23 тысячы рублёў. Як вы, Вольга Канстанцінаўна, пракаменціруеце такую творча-эканамічную сітуацыю?
Вольга КАНАНЮК:
- У музейшчыкаў ёсць права ўстанаўліваць кошт білета самастойна. Раней яны каштавалі менш, але прадаваліся паасобку для наведання кожнай з замкавых залаў, цяпер білет - агульны. Наколькі гэта мэтазгодна? Мы сёння аналізуем пытанне. Думаю, тут патрэбна гнуткая сістэма зніжак. Для школьнікаў і інвалідаў, наколькі ведаю, яна ўжо існуе. Але мы будзем рэкамендаваць далейшае ўкараненне скідак - скажам, сезонных, а магчыма, продаж білетаў на асобныя аб'екты замка па больш нізкіх цэнах. Літаральна на гэтым тыдні пісьмо з рэкамендацыямі будзе накіравана ў музей...
Рэдакцыя:
- 23 тысячы - гэта мяжа? Ці замежным наведвальнікам кошт білета можна павялічваць?
Вольга КАНАНЮК:
- У нас няма асобных цэн для замежнікаў, як, уласна кажучы, і ва ўсім свеце.
Рэдакцыя:
- У дачыненні да Міра існуе ў "неарганізаваных" турыстаў і такое меркаванне: "Мы пад час адпачынку гатовы развітацца з грашыма, але ж ні на прызамкавай тэрыторыі, ні ў самім мястэчку нам ніхто не прапаноўвае адметных платных паслуг. Нават сувеніраў. І пасля Міра мы хацелі б наведаць Нясвіж, аднак аўтобуснае забеспячэнне паміж "замкавымі" гарадамі - кепскае і нязручнае". Даволі слушная, на наш погляд, заўвага...
Вольга КАНАНЮК:
- Згодная, належнай інфраструктуры няма. Але праектаў, паверце, шмат. Да прыкладу, з'явіцца тут неўзабаве цудоўны парк. А наконт вывераных і зручных турыстычных маршрутаў паміж нашымі замкамі павінна найперш паклапаціцца Міністэрства спорту і турызму. На сумеснай калегіі ў лістападзе 2009-га гэтыя пытанні прапрацоўваліся...
■ ■ ■
Роўна а 10-й "гарачая лінія" пачала дзейнічаць... Між тэлефанаваннямі рэдакцыя працягвала дыялог з Вольгай Кананюк, а яна паспявала агучваць адказы на пытанні, што прыйшлі ад чытачоў загадзя, на рэдакцыйную электронную пошту. Мы не парушаем храналогіі падачы матэрыялу, не групуем пытанні па тэматыцы, каб перадаць напружанасць і "жывое дыханне" стасункаў.
Надзея ЖУК, начальнік аддзела культуры Кобрынскага райвыканкама:
- Добры дзень, Вольга Канстанцінаўна! Ёсць шэраг пытанняў, якія нас вельмі турбуюць... Летась наш аддзел культуры зарабіў 1 мільярд 85 мільёнаў рублёў, за бягучы квартал - амаль 200 мільёнаў. Сумы, быццам, вялікія, але вельмі шмат грошай мы аддаём на падаткі і, згодна са 152-й пастановай, на кампенсацыю камунальных паслуг у працэнтных суадносінах пазабюджэтных сродкаў да бюджэтных. А нам гэтыя сродкі ох як жа ж спатрэбіліся б для ўмацавання ўласнай матэрыяльна-тэхнічнай базы. Ці чакаць нам палёгкі з падаткамі?
Вольга КАНАНЮК:
- На жаль, пастанова Міністэрства фінансаў ад 12.11.2002 г. № 152 дзейнічае, і, да яе адмены, не думаю, каб штосьці змянілася ў частцы ўзнаўлення сродкаў па наступных артыкулах: сувязь, камунальныя расходы, транспарт... Магу сказаць, што ўжо двойчы ў Міністэрства культуры прыходзіў праект урадавай пастановы па ўрэгуляванні дзейнасці, якая прыносіць даходы, і, хутчэй за ўсё, дакумент сёлета будзе прыняты, а 152-ю адменяць. Дык вось, у новай рэдакцыі пастановы названая вамі норма адсутнічае... Што да пытання наконт падаткаў, дык хачу зазначыць: Міністэрства культуры падрыхтавала праект Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, згодна з якім бюджэтныя ўстановы будуць вызвалены ад падатку на прыбытак у частцы прыбытку, што прыносіць культурная дзейнасць, і з'явіцца магчымасць накіроўваць вызваленыя сродкі на матэрыяльна-тэхнічнае забеспячэнне і культурную работу... Як вядома, згодна з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 04.04.2006 г. № 194, усе паслугі менавіта па культурнай дзейнасці вызвалены ад падатку на дабаўлены кошт.
Надзея ЖУК:
- Мы плацім па такіх відах паслуг, як більярд, тэніс...
Вольга КАНАНЮК:
- Карацей, па паслугах, што не звязаны з культурнай дзейнасцю.
Надзея ЖУК:
- Тым не менш, гэта каля трох мільёнаў - сума немалая... А што чуваць, Вольга Канстанцінаўна, пра новыя тыпавыя штаты?
Вольга КАНАНЮК:
- Штаты для культурна-асветных устаноў прапрацоўваюцца з Міністэрствам фінансаў. Пытанне ў тым, што на ўвядзенне названых штатаў патрэбна вялікая колькасць дадатковых бюджэтных сродкаў. Гэта і затрымлівае прыняцце нарматыўнага акта.
Надзея ЖУК:
- У мяне яшчэ пытанне: ці зменіцца што-небудзь у плане выкарыстання сродкаў, якія паступаюць у аддзелы культуры ад арэнды памяшканняў? Цяпер грошы гэтыя ідуць у раённы бюджэт...
Вольга КАНАНЮК:
- Вы, як і ўсе, павінны плаціць у бюджэт 50 працэнтаў ад даходу за арэнду.
Надзея ЖУК:
- Сесія райсавета вырашае, пакідаць нам палову грошай ці забраць у бюджэт усю суму...
Вольга КАНАНЮК:
- Рашэнні мясцовых улад я не бяруся каменціраваць.
Надзея ЖУК:
- Дзякуй вялікі, Вольга Канстанцінаўна, за адказы і за клопат пра нас! Плённага вам дня!
Рэдакцыя:
- Асобныя начальнікі аддзелаў культуры скардзяцца на адсутнасць кемлівых эканамістаў ці бухгалтараў. Маўляў, тыя, што ёсць, не асабліва спрактыкаваныя для працы ва ўмовах шматграннага аддзелаўскага клопату, таму надта цяжка здабываць хоць нейкую эканамічную самадастатковасць...
Вольга КАНАНЮК:
- Калі гэта сапраўды так, то я такім начальнікам не вельмі зайздрошчу. Эканаміст ці бухгалтар, вопытны і ініцыятыўны, - правая рука кіраўніка. Гэта дакажа любая фінансавая праверка.
Надзея МАСКВІЧОВА, начальнік аддзела культуры Верхнядзвінскага райвыканкама:
- Добры дзень! Скажыце, калі ласка, ці будзе абагульняцца станоўчы вопыт Магілёўшчыны па стварэнні Цэнтралізаванай клубнай сістэмы для паўсюднага ўкаранення?
Вольга КАНАНЮК:
- Пытанне мо і не да эканамічнага ўпраўлення, але скажу, што такія сістэмы маюць на ўвазе стварэнне, на мой погляд, устаноў змяшанага тыпу са статусам юрыдычнай асобы. На сёння не вызначаны парадак фінансавання падобных устаноў. Але пытанне намі разглядаецца: мы яшчэ ў лютым адаслалі ў Міністэрства фінансаў ліст аб разглядзе магчымасці фінансавання ўстаноў культуры змяшанага фінансавання, і цяпер абмяркоўваем гэтае пытанне. Патрэбна ў адпаведнасці з Бюджэтнай класіфікацыяй устанавіць, па якім параграфе будуць выдаткоўвацца сродкі на ўтрыманне падобных арганізацый.
Надзея МАСКВІЧОВА:
- Нават Палажэння няма для такіх устаноў...
Вольга КАНАНЮК:
- Так, таму і ёсць пытанні па выдаткаванні бюджэтных сродкаў для забяспячэння іх мэтавага выкарыстання... Магчыма, будзе ўведзены нейкі новы параграф для забеспячэння рацыянальнага выкарыстання бюджэтных сродкаў у такіх тыпах устаноў. Натуральна, трэба вырашаць і пытанне аплаты працы работнікаў установы, у склад якой уваходзяць клуб, бібліятэка, музей...
Надзея МАСКВІЧОВА:
- З гэтай нагоды не магу не задаць і пытанне пра новыя штаты...
Вольга КАНАНЮК:
- Імі займаецца ўпраўленне ўстаноў культуры і народнай творчасці. Штаты прадуманы пад розныя тыпы ўстаноў.
Надзея МАСКВІЧОВА:
- Нам, скажам, вельмі патрэбны праграміст у ЦБС, у іншыя ўстановы...
Вольга КАНАНЮК:
- Новыя пасады ў гэтых штатах таксама прадугледжаны, бо праект узгадняўся з упраўленнямі культуры аблвыканкамаў.
Надзея МАСКВІЧОВА:
- Яшчэ пытанне, Вольга Канстанцінаўна. Сацыяльны стандарт па культуры - 1,5 базавай велічыні: 1,3 - бюджэт, 0,2 - пазабюджэт. Чаму нельга даведзены план платных паслуг прывязваць да названага стандарту?
Вольга КАНАНЮК:
- Дазвольце ўдакладніць: гэта план паслуг культуры насельніцтву?
Надзея МАСКВІЧОВА:
- Так.
Вольга КАНАНЮК:
- На сёння ні Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, ні пастановай Урада аб зацвярджэнні паказчыкаў сацыяльнаэканамічнага развіцця рэспублікі такі паказчык не прадугледжаны. Міністэрства для арганізацый рэспубліканскай формы ўласнасці паказчык па платных паслугах культуры насельніцтву не даводзіць, але ў Дзяржпраграме "Культура Беларусі" на 2011 - 2015 гг. прадугледжана павышэнне штогадовых пазабюджэтных даходаў не ніжэй чым на пяць працэнтаў у бягучых цэнах. І гэты паказчык для нас - асноўны.
Надзея МАСКВІЧОВА:
- А мы вельмі жадаем, каб нашы планы па Віцебшчыне былі эканамічна абгрунтаванымі... Дзякуй, Вольга Канстанцінаўна!
Эканаміст аддзела культуры Капыльскага райвыканкама:
- Добры дзень! Былі ўнесены змены ў пастанову Міністэрства працы ад 21 студзеня 2000 года № 6, дзе ўказана, што спецыялістам арганізацый, якія маюць кваліфікацыйную катэгорыю, устанаўліваецца надбаўка. Ці можна даплачваць за катэгорыю галоўнаму бухгалтару, калі да прызначэння на гэтую пасаду ён працаваў бухгалтарам першай катэгорыі, а стаж ягонай працы складае 35 гадоў?
Вольга КАНАНЮК:
- Галоўны бухгалтар ўжо мае свой пэўны разрад, які больш высокі, чым у бухгалтара першай катэгорыі, таму пра якія даплаты гаворка?
Эканаміст аддзела культуры Капыльскага райвыканкама:
- З вашага дазволу, яшчэ адно пытанне. Пастанова ад 1 верасня 2010 года №1267, згодна з якой даплаты ў памеры 15 працэнтаў прадугледжаны для работнікаў культурна-асветных устаноў. Бухгалтэрыя і гаспадарчая група сюды не ўваходзяць?
Вольга КАНАНЮК:
- Не. У названай пастанове гаворка вядзецца пра спецыялістаў, якія непасрэдна звязаны з асноўнай дзейнасцю арганізацый культуры. Галоўны бухгалтар, работнікі бухгалтэрыі такой даплаты, на жаль, не атрымліваюць.
Рэдакцыя:
- Пракаменціруйце сітуацыю, Вольга Канстанцінаўна.
Вольга КАНАНЮК:
- Пераканана, што маем тут прыклад не надта ўдалай працы ўпраўлення культуры аблвыканкама. У абавязак яго спецыялістаў уваходзіць кансультацыйная дзейнасць, сістэмная і планавая, а яе, атрымліваецца, няма... І вельмі паказальна, што з аддзелаў культуры шмат лістоў паступае не ў аблвыканкамы, а наўпрост у Міністэрства культуры. Каб забяспечыць большую інфармаванасць на месцах, Мінкультуры непасрэдна на іх адказвае.
Рэдакцыя:
- Вернемся да Дзяржпраграмы "Культура Беларусі". Наколькі гарантавана яе фінансаванне?
Вольга КАНАНЮК:
- Міністэрства эканомікі праводзіла нараду, дзе гаворка ішла пра скарачэнне фінансавання дзяржпраграм. Аднак міністр культуры Павел Латушка (прысутнічала на нарадзе і я) выказаў адназначную пазіцыю аб немэтазгоднасці скарачэння фінансавання нашай праграмы, бо яна прынята ўпершыню за гісторыю незалежнай Беларусі і мае надзвычайную важнасць для сферы культуры.
Рэдакцыя:
- А колькі грошай закладзена на першы год дзеяння Дзяржпраграмы?
Вольга КАНАНЮК:
- Каля 200 мільярдаў рублёў. Не вельмі вялікая сума, але ў яе не ўваходзяць грошы на бягучае ўтрыманне арганізацый. Інакш кажучы, гэта мэтавыя грошы на матэрыяльнае забеспячэнне, закупку абсталявання, капітальны рамонт, правядзенне цэнтралізаваных мерапрыемстваў. Па рэспубліканскім бюджэце сродкі забяспечаны ў поўным памеры, і яны на 2011 год выдаткаваны. А на месцах з фінансаваннем ёсць праблемы. Але ўпраўленні культуры аблвыканкамаў бяруць на сябе адказнасць прапрацоўваць гэтыя праблемы ў шчыльным кантакце з фінансістамі з мэтай забяспечыць фінансаванне мерапрыемстваў праграмы.
Рэдакцыя:
- Ці ў вашай кампетэнцыі адсочваць якасны і колькасны склад спецыялістаў у раённых аддзелах культуры?
Вольга КАНАНЮК:
- Існуе нарматыўная база, якая прадугледжвае колькасны лік аддзелаў культуры. Калі пытанне гэтае ўзнімалася, мы пісалі рэкамендацыйныя пісьмы ў аблвыканкамы, каб там устанаўлівалі па максімуме лік супрацоўнікаў ад прадугледжанага, паколькі на месцах часта ўспрымаюць прыназоўнік "да" ў тэксце дакумента як падставу рабіць яго меншым. Вось і атрымліваецца, што супрацоўнікі выконваюць надта шмат абавязкаў. Карэкціроўка пытанняў - абавязкі мясцовых органаў улады.
Рэдакцыя:
- Вольга Канстанцінаўна, пытанне, датычнае пазабюджэту: ці ёсць, скажам, за мінулы год рост па гэтым паказчыку?
Вольга КАНАНЮК:
- Пэўны рост маецца. Цягам мінулай пяцігодкі Урадам даводзіўся такі паказчык, як рост платных паслуг культуры насельніцтву ў супастаўных цэнах. І летась факт па ім склаў 125,5 працэнта. Гэта нямала, паколькі супастаўныя цэны адлюстроўваюць эканамічную дынаміку, тыя ж інфляцыйныя працэсы. У 2011 годзе, нягледзячы на тое, што паказчык не даведзены, за студзень мы маем рост больш за 118,1 працэнта. Хаця асобныя ўпраўленні даводзяць свае паказчыкі.
Рэдакцыя:
- Ёсць пытанне з пераглядам Кваліфікацыйнага даведніка служачых, занятых у сферы культуры і мастацтва...
Вольга КАНАНЮК:
- Так, і з мэтай яго вырашэння эканамічным упраўленнем была напісана дакладная запіска на імя міністра культуры. У выніку кіраўніком Міністэрства дадзены канкрэтныя даручэнні галіновым упраўленням сабраць прапановы па ўнясенні змяненняў і дапаўненняў у дадзены даведнік, а таксама сфармуляваць кваліфікацыйныя патрабаванні па пасадах, неабходных сферы. Аналітычную працу было даручана праводзіць Інстытуту культуры Беларусі да 15 мая. Пасля гэтая работа завершыцца ва ўпраўленнях мастацтваў, устаноў культуры і народнай творчасці, Дэпартаменце па кінематаграфіі, каб накіраваць прапановы ў Міністэрства працы і сацыяльнай абароны. А затым мы будзем займацца комплексным унясеннем змяненняў і дапаўненняў у пастанову № 6 Мінпрацы, каб прадугледзець па некаторых пасадах іншую аплату...
Рэдакцыя:
- На мінулай калегіі намеснік міністра культуры краіны Тадэуш Стружэцкі казаў, у сувязі з тэмай дзяржаўна-прыватнага парнёрства ў сферы, аб неабходнасці ў аддзелах культуры такіх пасад, як менеджар, прадзюсар. Зразумела, гаворка ішла пра мадэль аддзела культуры будучыні...
Вольга КАНАНЮК:
- Сёння, да прыкладу, ніхто не забараняе ладзіць гастролі з удзелам калектываў раёна за мяжой, а таксама павышаць кваліфікацыю ў дадзеным кірунку. Падобныя курсы ладзяцца Акадэміяй кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь, навучанне магчыма арганізаваць у Інстытуце культуры Беларусі. Таму сёння, хутчэй, выпадае казаць пра спецыялістаў (усё ж аддзел - орган дзяржаўнага кіравання), у чые функцыі ўваходзіць пэўная работа, звязаная з міжнароднай дзейнасцю. З аднаго боку, неабходна больш людзей у аддзелах, а з іншага - варта пашыраць абсягі дзейнасці. Міністэрствам культуры прадугледжваецца правядзенне цэнтралізаваных мерапрыемстваў у выглядзе падтрымкі гастролей за мяжой, удзел у міжнародных культурных мерапрыемствах.
Рэдакцыя:
- Хацелася б падрабязней развіць тэму праектнай дзейнасці, у тым ліку развіцця дзяржаўна-прыватнага партнёрства на ўзроўні раёнаў...
Вольга КАНАНЮК:
- Гэты кірунак пакуль яшчэ развіваецца і на ўзроўні рэспублікі. Зразумела, бюджэтнага фінансавання на ўсё не хопіць. На сённяшні дзень, калі мы прыцягваем бюджэт на тое або іншае мерапрыемства, і яно адбываецца з продажам білетаў, сродкі ад гэтага спачатку ідуць на пагашэнне выдаткаў, звязаных з імпрэзай, рэшту ж кампенсуюць укладанні дзяржавы. Таму калі бяромся за арганізацыю мерапрыемства, сёння, на жаль, гаворкі пра прыбытак пакуль не вядзецца. Але мы прапрацоўваем пытанне, каб абудзіць камерцыйны інтарэс у таго самага прыватніка, паколькі ўжо само паняцце дзяржаўна-прыватнага партнёрства мае на ўвазе ўзаемавыгадныя ўзаемаадносіны: дзяржава задавальняе сваю мэту (адбываецца культурнае мерапрыемства), прыватны сектар - сваю (атрыманне прыбытку). Калі гэтай схемы не прадугледзець, казаць пра перспектывы складана.
Вольга САМАКАР, эканаміст аддзела культуры Іўеўскага райвыканкама:
- Добры дзень! Мяне цікавіць, ці будуць разглядацца пытанні павышэння платы за навучанне ў ДШМ?
Вольга КАНАНЮК:
- Наколькі я ведаю, такое пытанне Міністэрствам культуры цяпер не разглядаецца.
Вольга САМАКАР:
- А ці будуць змены па заработнай плаце ў цэнтралізаваных бухгалтэрыях- у галоўнага бухгалтара і яго намесніка? З 1 кастрычніка заробак галоўнага бухгалтара зраўняўся з бухгалтарам І катэгорыі...
Вольга КАНАНЮК:
- Вы не першая ўзнімаеце тэму, таму паўтаруся: пытанне ў нас на разглядзе. Мы плануем унесці адпаведныя прапановы ў Міністэрства працы і сацыяльнай абароны і Міністэрства фінансаў.
Вольга САМАКАР:
- А што наконт адпачынкаў для цэнтральнай бухгалтэрыі? Мо мяркуецца іх павялічваць?
Вольга КАНАНЮК:
- Гэтае пытанне, хутчэй, - да кадравікоў, але, наколькі я ведаю, яно не стаіць у планах.
Людміла КЛЯЙМЮК, эканаміст аддзела культуры Ельскага райвыканкама:
- Добры дзень! Турбуе вас Ельск. У нас пад час праверак рэвізійным сектарам пастаянна ўзнікаюць пытанні па Інструкцыі № 152. За кошт пазабюджэтных сродкаў у бюджэт трэба пералічваць грошы, а гэта звыш нарматыву, прадугледжанага сабекоштам паслуг. Крэдыторскай запазычанасці па камунальных паслугах у нас няма, а па выніках праверак прыходзіцца кампенсаваць пэўныя сумы - адсюль і праблемы. Рагачоўскі аддзел культуры, я ведаю, пасля аналагічнай праверкі звяртаўся з лістом у Міністэрства фінансаў... Нам проста не пад сілу пералічваць такія сумы згодна з Інструкцыяй № 152. Ці можна тут хоць што-небудзь змяніць?
Вольга КАНАНЮК:
- Я пытанне ваша зразумела. Міністэрства фінансаў працуе ў дадзеным кірунку, рыхтуе пастанову Урада аб парадку работы ў пазабюджэтнай сферы, і ўжо двойчы ў Міністэрства культуры паступаў праект гэтай пастановы. Той нормы, пра якую вы мне зараз кажаце і што прадугледжана ў 152-й пастанове, там няма. Інакш кажучы, Міністэрства фінансаў валодае сітуацыяй па ўзнаўленні расходаў, звязаных з камунальнымі, транспартнымі паслугамі, паслугамі сувязі не толькі ў культуры, але і ў іншых сацыяльных галінах. Таму, думаю, праблема вырашыцца. Пра тэрміны нічога сказаць не магу... Міністэрства культуры, у сваю чаргу, таксама ўносіла прапановы, звяртала ўвагу Міністэрства фінансаў, што не заўжды трэба разглядаць узнаўленне названых сродкаў у бюджэт, а толькі ў той меры, у якой гэтыя выдаткі задзейнічаны пры аказанні пэўнай паслугі. Напрыклад, не выключаюцца з аб'ёму пазабюджэтнага даходу сродкі, што атрымліваюцца ад арэнды. Мы прапаноўвалі не ўлічваць гэтыя аб'ёмы даходаў. Але пакуль Міністэрства фінансаў прыняло рашэнне нічога не змяняць да выхаду новай пастановы Урада.
Людміла КЛЯМЮК:
- А ці можам мы распрацаваць пералік платных паслуг у сферы культуры? Мы ж працуем цяпер у строгай адпаведнасці з афіцыйным і відавочна састарэлым пералікам паслуг, які не дазваляе прыдумаць штосьці сваё...
Вольга КАНАНЮК:
- Вы маеце на ўвазе пералік платных паслуг культуры менавіта для насельніцтва, што прадугледжаны органамі статыстыкі для запаўнення справаздачы па платных паслугах культуры? Але віды культурнай дзейнасці (з адпаведнымі тлумачэннямі) вызначаны ў Агульнадзяржаўным класіфікатары відаў эканамічнай дзейнасці.
Людміла КЛЯМЮК:
- Так, але пра гэтую справаздачу- гаворка асобная... У нас адукацыя ўвесь час цягне нашы працэнты ўніз. Бацькоўская плата ідзе ад базавай велічыні, а мы павінны даваць рост выканання на наступны год (сёлета, да прыкладу,- 112 працэнтаў) і, у той жа час, уключаць бацькоўскую плату, бо інакш на планавыя працэнты не выйдзем...
Вольга КАНАНЮК:
- Пачакайце, гаворка ж- не пра паслугі культуры, бо гэта - паслугі адукацыйныя, што аказваюцца дзіцячымі школамі.
Людміла КЛЯМЮК:
- Так. І мы жадаем выключыць са справаздачы бацькоўскую плату.
Вольга КАНАНЮК:
- Не надта разумею: яна ж ужо выключана з аб'ёму паслуг культуры.
Людміла КЛЯМЮК:
- Але ў нашым раёне нам даводзяць план культурных паслуг з улікам дзейнасці музычных школ. Таму і дасылаем справаздачу ў вобласць, дзе пазначаны, у тым ліку, адукацыйныя паслугі.
Вольга КАНАНЮК:
- Згодна, тут ёсць праблема... Мы па даручэнні Міністэрства фінансаў прапрацоўваем пытанне аб тым, у якіх менавіта выпадках варта задзейнічаць базавую велічыню. Напэўна, яна будзе павялічвацца. Для выканання паказчыкаў - гэта добра, для насельніцтва ж- не вельмі.
Людміла КЛЯМЮК:
- І яшчэ пытанне, Вольга Канстанцінаўна. Ці будзе павялічвацца заработная плата бухгалтараў і супрацоўнікаў гаспадарчых груп? Сёння бухгалтар атрымлівае прыблізна столькі ж, колькі і прыбіральшчыца службовага памяшкання. Ды і не толькі пра галоўных бухгалтараў гаворка. А як жа цэнтралізаваныя бухгалтэрыі? У нас бухгалтар з вышэйшай адукацыяй (праўда, без катэгорыі) атрымлівае ў месяц 600 тысяч рублёў. З заробкамі клубных работнікаў - ніякага параўнання! Ніхто не пагаджаецца ісці працаваць у бухгалтэрыю...
Вольга КАНАНЮК:
- Заробкам галоўнага бухгалтара мы ўжо займаемся, а пытанне па цэнтралізаваных бухгалтэрыях, гаспадарчых групах я сабе ўжо занатавала.
Рэдакцыя:
- Давайце прадоўжым гаворку пра дзяржаўна-прыватнае партнёрства, якое ў перспектыве павінна сэканоміць нам бюджэтныя сродкі. Што робіць ваша ўпраўленне па наладжванні названых стасункаў у сферы культуры?
Вольга КАНАНЮК:
- Мы прапрацавалі праект Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь аб некаторых пытаннях падаткаабкладання ў сферы культуры і інфармацыі. Дадзены праект прадугледжвае падаткавыя льготы для арганізацый незалежна ад форм уласнасці. Гэта зроблена для таго, каб прыцягнуць у культуру прыватны сектар эканомікі, каб прыватніку было выгадна працаваць і атрымліваць пры гэтым свой прыбытак. Маю на ўвазе і звычайны бягучы момант, і праектную дзейнасць. Мы зацікаўлены ў тым, каб з'яўляліся больш цікавыя ідэі ды яркія праекты. Як правіла, калі большае інтарэсаў у дзейнасці, тады і нараджаецца крэатыў... Акрамя гэтага, названы праект прадугледжвае льготу на прыбытак для арганізацый, што аказваюць спонсарскую дапамогу. Мяркуецца таксама павялічыць да дзесяці працэнтаў аб'ём валавога прыбытку, які вызваляецца ад падатку, калі прыбытак накіроўваецца на спонсарскую дапамогу арганізацыям культуры. Сённяшні паказчык - пяць працэнтаў. Выключна важныя нормы гэтыя і для кінематаграфіі... Распрацоўваецца і праект Указа па стымуляванні кінавытворчасці. Прадугледжваюцца вельмі выгадныя ўмовы: апрача выдаткавання бюджэтных сродкаў мяркуецца і льготнае крэдытаванне, пагашэнне за кошт бюджэту прадзюсарскіх рызык. Акрамя таго, мы мяркуем, што зацікавяцца і замежныя кінавытворцы, а прадзюсарскія цэнтры - рэзідэнты Рэспублікі Беларусь таксама напоўніцу выкарыстаюць прапанаваныя намі льготныя ўмовы.
Рэдакцыя:
- У конкурсах на лепшы культурны праект удзельнічаць будуць і дзяржаўныя, і прыватныя структуры? Вызначальнай будзе не форма ўласнасці, а крэатыў, ідэі?
Вольга КАНАНЮК:
- Безумоўна, усё так. Мы лічым, што такі выбар на конкурснай аснове дае магчымасць знайсці і выкарыстаць максімальна прывабныя і арыгінальныя прапановы... Цяпер рыхтуецца нарматыўна-прававы акт па закупках кінапраектаў. З яго прыняццем мы будзем абавязаны сістэмна займацца гэтымі закупкамі. Пад час адкрытага конкурсу будуць адбірацца вытворцы фільмаў, з пераможцамі мяркуецца заключаць дагаворы сацыяльнатворчага заказу, плануецца выдаткаванне грошай з бюджэту на кінавытворчасць.
Марыя СТУДНЕВА, галоўны спецыяліст аддзела культуры Горацкага райвыканкама:
- Добры дзень, Вольга Канстанцінаўна! Скажыце, калі ласка, ці ёсць магчымасць выкарыстаць бацькоўскую плату (хаця б пэўны працэнт) за навучанне для ўмацавання матэрыяльнай базы нашых ДШМ? Прынамсі, калісьці была такая практыка...
Вольга КАНАНЮК:
- На сёння нарматыўнымі актамі, на жаль, прадугледжана названую плату накіроўваць у бюджэт. Можна, канешне, ставіць пытанне аб тым, каб накіроўваць пэўны працэнт на развіццё матэрыяльна-тэхнічнай базы. Але, на маю думку, уся праблема ў тым, што мясцовыя бюджэты не ў стане выдаткоўваць сёння грошы на набыццё абсталявання, музычных інструментаў, правядзенне рамонтаў. Таму вы імкняцеся хоць нейкім чынам прыцягнуць пазабюджэтныя сродкі, а магчымасці такой сёння няма: даходы ідуць у бюджэт... Натуральна, я занатоўваю пытанне, але калі яно і будзе разглядацца, дык толькі на 2012 год.
Марыя СТУДНЕВА:
- Скажыце, а ці прадугледжаны льготы для прадпрыемстваў і арганізацый, якія аказваюць нам спонсарскую дапамогу?
Вольга КАНАНЮК:
- На сёння арганізацыі і прадпрыемствы могуць аказваць спонсарскую дапамогу ўстановам культуры ў адпаведнасці з Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 01.07.2005 г. № 300. Яны вызвалены ад падатку на прыбытак у памеры пяць працэнтаў ад валавога прыбытку. Я ўжо казала сёння, што мы падрыхтавалі праект Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, каб павялічыць гэты паказчык да дзесяці працэнтаў.
Васіль КАТКАВЕЦ, начальнік аддзела культуры Любанскага райвыканкама:
- Колькі дзён таму ў нас завяршыўся Абласны фестываль дзіцячай тэатральнай творчасці "Чароўны куфэрак". Скажыце, калі ласка, ці будзе перагледжаны ў бок павелічэння сённяшні нарматыў харчавання ўдзельніка абласнога форуму - 10 тысяч 500 рублёў? Любая фінансавая праверка арыентуецца на гэты нарматыў, я ж не магу больш плаціць за харчаванне дзяцей, аднак яно павінна быць паўнацэнным. Дзе выйсце?
Вольга КАНАНЮК:
- Мы доўгі час працуем ужо над тым, каб зацвердзіць новыя грашовыя нормы расходаў на харчаванне для ўдзельнікаў культурных мерапрыемстваў. І Урад перадаў нам функцыю па зацвярджэнні норм. Дакумент падрыхтаваны і ўзгадняецца цяпер у Міністэрстве фінансаў. Спраў там шмат, таму працэс ідзе марудна... У праекце пастановы прадугледжваюцца рэгіянальныя культурныя мерапрыемствы, прычым яны не дзеляцца на абласныя, гарадскія ці раённыя. Норма - невялікая, але ўдвая большая за існуючую.
Васіль КАТКАВЕЦ:
- А як сёння выйсці з сітуацыі? Хіба што - за кошт спонсарскай дапамогі, але мы і тут абмежаваны нарматывам...
Вольга КАНАНЮК:
- Вы маеце права выкарыстоўваць спонсарскую дапамогу, і грошы пры гэтым могуць быць большымі за норму, бо яна распаўсюджваецца толькі на бюджэтныя сродкі. Будуць вызначаны таксама ўдзельнікі мерапрыемства, якіх можна харчаваць, і самі культурныя мерапрыемствы, іх статус.
Васіль КАТКАВЕЦ:
- У сувязі з павышэннем заробкаў, якое ажыццяўлялася напрыканцы мінулага года, выпалі з сеткі галоўныя бухгалтары і галоўныя эканамісты...
Вольга КАНАНЮК:
- Я ўжо адчула, што гэтае пытанне для аддзелаў культуры - выключнай важнасці... Мы будзем працягваць займацца агучанай праблемай, у тым ліку і заробкам работнікаў гаспадарчых груп. Прааналізуем сітуацыю разам з міністэрствамі працы і фінансаў. Але тут спатрэбяцца сродкі з мясцовых бюджэтаў, таму неабходнае ўзгадненне з аблвыканкамамі, высвятленне, наколькі іхнія фінансавыя службы гатовы выдаткоўваць дадатковыя сродкі на павышэнне аплаты працы згаданых работнікаў. Справа, безумоўна, няпростая, але, як практыка паказвае, неадкладная.
Васіль КАТКАВЕЦ:
- Не магу не задаць яшчэ адно пытанне. Мы напрыканцы 2010-га ўвялі ў эксплуатацыю новы будынак Любанскай ДШМ. З 1 студзеня 2011-га забяспечылі ўстанову тэхперсаналам. Паколькі школа дзейнічае па сістэме навучальнага года- з верасня па май, - штаты з трох будынкаў старой установы перайшлі ў новую і шыкоўную, якая ўзводзілася цягам пяці гадоў. Вялікія перспектывы - у харэаграфічнага аддзялення, студыі гуказапісу, мастацкага аддзялення, пашырацца будуць, натуральна, эстраднае і харавое. Словам, патрэбны дадатковыя адзінкі. Нам з 1 студзеня ўзгаднілі толькі дзве, у адпаведнасці з нарматыўнай базай... Натуральна, мы звярталіся ў раённыя, абласныя фінансавыя структуры, але пытанне вырашаецца надзвычай складана...
Вольга КАНАНЮК:
- Вы кіруецеся тыпавымі штатамі для ДШМ. Колькасць настаўнікаў залежыць ад нагрузкі. Вы павінны ўжо сёння нястомна даводзіць фінансістам, што неабходна забяспечыць годную дзейнасць новай установы, магчымасці якой значна пашырыліся... Урэшце, пасады, не прадугледжаныя тыпавымі штатамі, можна ўводзіць на падставе рашэння мясцовых уладаў.
Наталля, спецыяліст аддзела культуры Мазырскага райвыканкама:
- Вольга Канстанцінаўна, падкажыце, калі ласка, якія ўстаноўлены нормы расходаў на харчаванне ўдзельнікаў культурна-масавых мерапрыемстваў і якім дакументам тут можна кіравацца?
Вольга КАНАНЮК:
- Мы сёння ўжо досыць падрабязна пра гэта гаварылі... Пакуль афіцыйна дзейнічае ліст Міністэрства культуры ад 1 верасня 2000 года, дзе ўстаноўлены нормы ў залежнасці ад базавай велічыні. Яны ўжо тры гады не змяняліся. Нормы вельмі маленькія, але іншага дакумента, на жаль, пакуль няма. Наш праект пастановы аб зацвярджэнні павышаных грашовых норм - на ўзгадненні ў Міністэрстве фінансаў.
Рэдакцыя:
- Вольга Канстанцінаўна, час "гарачай лініі" вычарпаны. Тым не менш, карціць задаць вам напрыканцы пытанне гэткага "тэхналагічнага" характару. Якія эканамічныя мадэлі вы выкарысталі пад час падрыхтоўкі ўрадавых дакументаў па наладжванні дзяржаўна-прыватнага партнёрства?
Вольга КАНАНЮК:
- Паўтаруся, мы тут ля самых вытокаў знаходзімся, таму сапраўды сур'ёзна цікавіліся сусветнай практыкай. Прыцягненне прыватнага капіталу ў нас абмяжоўваецца толькі спонсарскай дапамогай. Рэальнае партнёрства - дзяржаўная задача бліжэйшай будучыні... Існуе тры мадэлі такога партнёрства: амерыканская, японская, тайваньская. Японская робіць стаўку на фінансаванне, у тым ліку - бюджэтнае. Амерыканская ў большай ступені выкарыстоўвае магчымасці падатковых ільгот ці стварае нейкія выгадныя ўмовы для ўкладання прыватнага капітала. Тайваньская мадэль - штосьці сярэдняе.
Рэдакцыя:
- Неаспрэчна на сёння адно: без прыватнага бізнесу праектныя тэхналогіі- немагчымыя, тым больш, на рэгіянальным узроўні. Вы казалі сёння: калі большае фінансавай свабоды, тады нараджаецца крэатыў...
Вольга КАНАНЮК:
- Сітуацыя на сёння такая. Міністэрства культуры, па сутнасці, займаецца арганізацыяй буйных рэспубліканскіх мерапрыемстваў. А гэта абавязак канкрэтнага арганізатара, канкрэтнай крэатыўнай групы. Міністэрская функцыя - кантрольная... Таму трэба вучыцца адшукваць, выбіраць арганізатара, прапаноўваць яму выгадныя ўмовы для творчасці, для пошуку сродкаў, якія ў выніку продажу білетаў на мерапрыемства кампенсуюць усе дзяржаўныя выдаткі на яго рэалізацыю.
Адказы на пытанні з электроннай пошты
Кацярына ЛАБУКА, начальнік аддзела культуры Дубровенскага райвыканкама:
- Якія цяпер дзейнічаюць грашовыя нормы выдаткаў на харчаванне для ўдзельнікаў культурных мерапрыемстваў?
Вольга КАНАНЮК:
- Надзвычай важнае для Міністэрства пытанне. Нормы вызначаны лістом Мінкультуры ад 1 верасня 2000 года і ўзгоднены з Міністэрствам фінансаў. Яны ўстаноўлены ў залежнасці ад базавай велічыні. Калі б павялічвалася апошняя, дык абсалютная сума была вышэйшай... Для міжнародных мерапрыемстваў максімум складае 19,25 тысячы рублёў. Арганізаваць годнае харчаванне, зразумела, немагчыма. Летась Міністэрства ўзняло перад Урадам гэтае пытанне. Было даручана спачатку падрыхтаваць пастанову Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, потым прынята рашэнне прааналізаваць магчымасць стварэння дакумента, агульнага для адукацыйнай, культурнай і спартыўна-турыстычнай сфер. Нічога з гэтага не атрымалася, бо гаворка ішла пра харчаванне дзяцей у школьных сталовых... Мы падрыхтавалі праект пастановы Мінкультуры аб зацвярджэнні новых грашовых норм. Ён цяпер - у Мінфіне. Я сёння высвятляла: дакумент рыхтуецца да візіравання.
Кацярына ЛАБУКА:
- Як правільна ўстанавіць аклад для загадчыка бібліятэкіклуба або бібліятэкі-музея?
Вольга КАНАНЮК:
- Зноў гаворка - пра ўстановы змяшанага тыпу. На сёння аплата працы прадугледжана для такой установы, як клуб-бібліятэка, для бібліятэк-клубаў аплата не рэгламентуецца. Для бібліятэкі - адзін параграф фінансавання, для клуба - іншы.
Кацярына ЛАБУКА:
- Скончыўшы музычнае вучылішча, асоба была прынята на працу настаўнікам ДШМ з сярэдняй спецыяльнай адукацыяй. Пасля яна заканчвае ВНУ па спецыяльнасці "Сацыяльны педагог. Сусветная мастацкая культура". Па сярэдняй спецыяльнай або па вышэйшай адукацыі неабходна тарыфікаваць спецыяліста?
Вольга КАНАНЮК:
- Згодна з табліцай 1 дадатку 3 да пастановы № 6 Міністэрства працы і сацыяльнай абароны, прадугледжана ўстанаўліваць разрад для настаўнікаў ДШМ у залежнасці ад адукацыі. Калі ў чалавека яна сярэдняя спецыяльная, яму прысвойваецца кваліфікацыйная катэгорыя і ўстанаўленне яму пэўнага разраду. З атрыманнем вышэйшай адукацыі, аўтаматычна, у адпаведнасці з прысвоенай катэгорыяй, тарыфікацыя ідзе інакш. На месцах таксама створаны кваліфікацыйныя камісіі, якія разгледаюць такія пытанні і пры неабходнасці накіроўваюць спецыялістаў на павышэнне кваліфікацыі. Але вышэйшая адукацыя дае права ўстанаўліваць разрад як для спецыяліста, які мае такую адукацыю. Калі маюцца рознагалоссі, варта звяртацца якраз у падобную камісію.
Рыма МУРАВЕЙ, начальнік аддзела культуры Глыбоцкага райвыканкама:
- Добры дзень, Вольга Канстанцінаўна! Ці будзе забяспечана фінансаванне аб'ектаў культуры, якія сталі пераходнымі ў аграгарадках, што так і не былі здадзены ў тэрмін пад час рэалізацыі Дзяржаўнай праграмы адраджэння і развіцця сяла на 2006 - 2010 гады?
Вольга КАНАНЮК:
- Дзяржаўнай праграмай развіцця сельскіх тэрыторый, што працягвае згаданы дакумент у цяперашні час, на жаль, не прадугледжвалася дзяржфінансаванне 45 падобных аб'ектаў. Але паколькі праграма была вернута Прэзідэнтам краіны на дапрацоўку, Міністэрства культуры ў дадзены момант актыўна працуе з аблвыканкамамі, каб запланаваць у ёй фінансаванне пераходных аб'ектаў і завяршыць іх да 2013 года, а таксама ўключыць туды новыя.
Рэдакцыя:
- На месцах кажуць: мы маглі б укласціся ў тэрміны праграмы, але зрабілі б тыя самыя рамонты "па вярхах".
Вольга КАНАНЮК:
- Касметычныя... Але гаворка ж ідзе пра іншае: навошта "наводзіць марафет", каб праз пару гадоў рабіць капітальныя рамонты? Трэба бюджэтныя сродкі асвойваць з карысцю...
Мікалай ХУЧАЎ, начальнік аддзела культуры Хоцімскага райвыканкама:
- Дом рамёстваў рэалізуе сувеніры, створаныя ўласнымі сіламі, а ўсе сродкі пераводзіць у бюджэт...
Рэдакцыя:
- І ў раёнах, зазначым, пытанне тое надзвычай актуальнае. У многіх дамах рамёстваў кажуць, што на свой рахунак мы можам перавесці грошы толькі ў тым выпадку, калі будзем прадаваць уваходныя білеты. Астатні прыбытак - у райбюджэт.
Вольга КАНАНЮК:
- Пры гэтым падстаў для пераліку атрыманых такім чынам сродкаў у бюджэт няма. Гэта пазабюджэтны даход бюджэтнай арганізацыі. У рамках дзеючага заканадаўства атрыманыя ад пазабюджэтнай дзейнасці сродкі павінны накіроўвацца на расходы, звязаныя з дадзенай дзейнасцю, у тым ліку выдаткі на камунальныя і транспарныя паслугі, сувязь і матэрыялы. Астатнія сродкі пасля выплаты падаткаў і абавязковых плацяжоў павінны накіроўваць на ўтварэнне фондаў.
Уладзімір САМСОНАЎ, начальнік аддзела культуры Лідскага райвыканкама:
- Добры дзень! Маё пытанне тычыцца сацыяльных стандартаў. Ці плануецца перагледзець іх нарматывы, каб адлюстраваць выдаткі на культуру ў разліку на аднаго жыхара, а таксама ўстанавіць пералік паслуг сферы культуры, якія спажывец можа атрымаць на бясплатнай і платнай аснове?
Вольга КАНАНЮК:
- На сённяшні дзень прадугледжаны канкрэтны сацыяльны стандарт. У яго рамках устаноўлены два нарматывы. Гэта нарматыў забяспечанасці выдаткаў на культуру на 1 чалавека ў памеры 1,5 базавай велічыні (1,3 - за кошт бюджэтнага фінансавання, 0,2 - за кошт аказання платных паслуг). Цягам мінулай пяцігодкі мы выконвалі дадзены паказчык. У прыватнасці, у 2010-м ён склаў тры базавыя велічыні (2,4 - бюджэт; 0,6 - пазабюджэт). З лютага 2011 года названы нарматыў застаўся, а вось у другі ўнесены карэктывы. Цяпер яго назва гучыць так: "Нарматыў забяспечанасці аграгарадкоў дзяржаўнымі ўстановамі культуры" (не менш за адзін клуб, адну бібліятэку, кінавідэаабслугоўванне з выкарыстанннем стацыянарнай або перасоўнай устаноўкі - не менш за адзін раз на тыдзень). Мяркую, згаданыя нарматывы дазваляюць забяспечыць даступнасць насельніцтва да культурных устаноў, а таксама захаваць колькасць згаданых тыпаў устаноў. Уводзіць жа ў рамкі стандарту пералік бясплатных і платных паслуг, лічу, немэтазгодна. Нават з той прычыны, што кожны год яны ўдасканальваюцца, з'яўляюцца новыя іх віды ў адпаведнасці з попытам у тым або іншым раёне. Сутнасць стандарту павінна адлюстроўваць узровень сацыяльнай забяспечанасці ў сферы культуры: бюджэт забяспечвае даступнасць культуры, а таксама пазабюджэтныя сродкі адыгрываюць тут сваю ролю.
Канстанцін ПАНІМАШ, начальнік аддзела культуры Пружанскага райвыканкама:
- Вольга Канстанцінаўна, адкажыце, калі ласка, на наступнае пытанне. Кожны год на папаўненне бібліятэчных фондаў накіроўваецца не менш як 15 працэнтаў агульнай сумы бюджэтнага фінансавання, што выдаткоўваецца на бягучае ўтрыманне бібліятэк. Але цягам года сума гэтага фінансавання павялічваецца, бо павышаецца памер тарыфнай стаўкі 1 разраду і ўзрастаюць тарыфы на камунальныя паслугі. Таму няма магчымасці павялічыць суму на камплектаванне бібліятэчных фондаў. Ці магчымае ўнясенне змен у разлік сумы на камплектаванне фондаў для таго, каб яна разлічвалася ад першапачатковай сумы бюджэтнага фінансавання бібліятэк?
Вольга КАНАНЮК:
- Магу сказаць, што гэтае пытанне і раней узнімалася. Для яго вырашэння і забеспячэння выканання даручэння Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь мы ў 2008 годзе разглядалі праблему на пасяджэнні калегіі. Згодна з яе рашэннем ад 25 чэрвеня № 88, было дадзена даручэнне нашаму ўпраўленню накіраваць ва ўпраўленні культуры аблвыканкамаў і Мінгарвыканкама рэкамендацыі па разліку аб'ёму фінансавання на камплектаванне бібліятэчных фондаў, зыходзячы з агульнага аб'ёму фінансавання на бягучае ўтрыманне бібліятэк і з улікам сродкаў на камплектаванне з абавязковым захаваннем устаноўленага паказчыка ў цэлым за год пры давядзенні плана фінансавання на чарговы год і па ўдакладнёным плане на канец года. Іншымі словамі, казаць пра тое, выканана Даручэнне Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па пэўнай установе ці не, можна толькі, зыходзячы з першапачатковага плана і плана, удакладненага на канец года.
Па "гарачай лініі" дзяжурылі
Яўген РАГІН і Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ