Айчынная мінуўшчына багатая на таямнічыя эпізоды і сапраўдныя дэтэктыўныя гісторыі, разабрацца ў якіх бывае складана і праз некалькі стагоддзяў. Як ужо паведамляла "К", у Беларускім дзяржаўным акадэмічным музычным тэатры ў бліжэйшы час адбудзецца пастаноўка мюзікла "Блакітная камея". Будучы спектакль звязаны з нашай краінай не толькі айчыннымі выканаўцамі галоўных роляў, але і самім сюжэтам.
Таемная перапіска з Радзівілам
Пад прозвішчам Тараканава ў расійскай гісторыі засведчаны дзве асобы. Першая - Аўгуста Цімафееўна - нарадзілася, як мяркуецца, у 1744 годзе, ад няроўнага шлюбу імператрыцы Лізаветы Пятроўны з Аляксеем Разумоўскім, і выхоўвалася за мяжой. Яе прымусова прывезлі ў Расію і памясцілі ў Іванаўскі манастыр, дзе тая была пастрыжана ў манашкі пад імем Дасіфея. Там князёўна прабыла да сваёй смерці ў 1810-м.
Была і другая Тараканава, якая таксама выдавала сябе за дачку імператрыцы Лізаветы і Разумоўскага. Паходжанне яе - нявысветлена. Адукаваная, кемлівая, яна валодала не толькі шматлікімі мовамі, але і незвычайнай прыгажосцю і абаяльнасцю, дзякуючы чаму скарыла ці не ўсю Еўропу.
Як сведчаць гісторыкі, пачынаючы з 1772 года князь Карл Станіслаў Радзівіл, больш вядомы пад мянушкай Пане Каханку, распачаў закулісныя інтрыгі пры Версальскім двары, спрабуючы схіліць Францыю аказаць дапамогу супраць імператрыцы Кацярыны ІІ і караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Праз два гады ад пачатку таемнай "аперацыі" княёўна Тараканава сустрэлася з Радзівілам у Цвейбрукене, пасля чаго паміж імі завязалася працяглая перапіска, і ў выніку быў выпрацаваны план сумесных дзеянняў.
У пачатку 1774 года пад уплывам магната Браніцкага, што меў прыяцельскія стасункі з Карлам Станіславам Радзівілам, яна аб'явіла сябе дачкой Лізаветы Пятроўны, сястрой Пугачова і, адпаведна, прэтэндэнткай на рускі прастол. У пошуках сваёй "спадчыны" яна нават перабралася на поўдзень Расіі. Адтуль яна рассылала свае "маніфесцікі" многім вядомым асобам.
У сувязі з пэўнай небяспекай яе далейшага знаходжання на тэрыторыі Расіі былі прыняты меры аб тэрміновым вяртанні князёўны на Захад. Такую місію ўзялі на сябе Радзівілы і ўсклалі яе выкананне на яшчэ адну дзейную асобу ў гэтай гісторыі - нашага земляка Венедыкта Булгарына, бацькі вядомага ў ХІХ ст. пісьменніка Фадзея Булгарына.
Шляхам з Сібіры на Балканы
Род Булгарыных, паводле некаторых архіўных крыніц, узыходзіць да часоў нацыянальнага героя Албаніі Георгу Кастрыоцы Скандэрбега (XV ст.). Пра гэта нагадвае допіс яго беларускага прадстаўніка Фадзея ў радаводнай кнізе Мінскай губерні: "Калежскі асэсар з князёў Булгарыных Фадзей Скандэрбег фон Булгарын". Ён жа ўдакладняе паходжанне роду Булгарыных ад Северскага чашніка ВасіляМіхаіла Рыгорава Булгарына.
Продак Булгарыных Ісмаіл - напаўтурак албанскага паходжання - з'явіўся ў нашых краях у часы Вялікага Княства Літоўскага і атрымаў 100 дзесяцін зямлі ў Слуцкім павеце. Два пакаленні гэтага роду займаліся земляробствам, але яно не прынесла ім жаданага дастатку.
Венедыкт Булгарын да нараджэння сына быў мазырскім харунжым, ваенным камісарам Навагрудскага ваяводства. Пазней ён служыў ляснічым у старшыні Слуцкага дваранскага сходу А.Непалойчыцкага, потым перайшоў да магнатаў Радзівілаў, з якімі ў 1774 годзе, па прыкладзе сваіх гаспадароў, перайшоў у каталіцтва, чым выклікаў на сябе вялікую ганьбу ад мясцовага насельніцтва ўсяго Слуцкага павета, што спрадвеку лічыўся аплотам праваслаўя.
Пасля забойства генерала Волкава, які кватараваў у ягоным доме, Венедыкт Булгарын быў сасланы на вечнае пасяленне ў Сібір, але здолеў адтуль уцячы і потым аб'явіўся ў Еўропе, дзе выконваў даручэнне князя Станіслава Радзівіла аб выкраданні князёўны Тараканавай. Даручэнне ён выканаў паспяхова і схаваў яе ў сваіх албанскіх родзічаў. З Албаніі бацька будучага пісьменніка вывез прэтэндэнтку на прастол у суседнюю Італію.
Але, калі гэтыя авантурныя справы зайшлі надта далёка, Радзівілы "здалі" Булгарына ўладам. Па патрабаванні імператрыцы Кацярыны граф Арлоў перахітрыў Тараканаву і, арыштаваўшы, даставіў яе ў Расію, дзе яна была змешчана ў Петрапаўлаўскую крэпасць і дапытана. У хуткім часе князёўна нарадзіла сына і памерла ў крэпасці ад сухотаў.
Па вяртанні ў Нясвіж Булгарын быў выдадзены князямі Радзівіламі рускай паліцыі і прыгавораны да пакарання смерцю праз павешанне. Землі Венедыкта Булгарына перайшлі па рашэнні суда ў 1794 годзе родным генерала Волкава, а пазней, у апошняй чвэрці XIX стагоддзя, маёнтак Пырашава з 800 дзесяцінамі зямлі належаў дваранцы Юліі Феафілавай Наркевіч-Ёдкавай.
Уладзімір КІСЯЛЁЎ, кандыдат эканамічных навук
На здымках: князёўна Тараканава на карціне К.Флавіцкага;
партрэт Станіслава Радзівіла (Пане Каханку).