Адчуць нерв “Набука”

№ 13 (933) 27.03.2010 - 02.04.2010 г

Прэм’ера оперы “Набука” Дж.Вердзі прадэманстравала новыя сцэнічныя магчымасці Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета Рэспублікі Беларусь. Перад трупай адкрыліся папраўдзе новыя шляхі. Засталося хіба вызначыць, па якім з іх крочыць да новых творчых вяршынь. Паспрабуем разабрацца?

 

/i/content/pi/cult/256/3824/14-1.jpg"Такога вы яшчэ не бачылі!"

- гэтая думка чырвонай ніткай прасякнула і прэс-канферэнцыю, што папярэднічала прэм'еры, і разнастайныя анонсы. Такая ж "мэта" была пастаўлена і перад запрошаным з Вялікага тэатра Расіі знаным рэжысёрам Міхаілам Панджавідзэ. Той прыехаў не адзін, а з майстрамі па светлавым афармленні і камп'ютэрнай графіцы. Прыехалі з Вялікага тэатра і двое салістаў, якія далучыліся да нашых выканаўцаў гэтых жа партый. Атрымаўся сапраўдны сумесны беларуска-расійскі праект, што будзе мець працяг: маскоўскіх артыстаў збіраюцца запрашаць і надалей, а наша сцэнічнае абсталяванне, падобна на тое, можа стаць узорам для Вялікага тэатра Расіі, дзе таксама вядзецца рэканструкцыя. Апладысменты на "Набука" раздаюцца не толькі напрыканцы кожнай дзеі і пасля найбольш удалых музычных нумароў. Слухачы адзначаюць імі і камп'ютэрны "кліп" пад час уверцюры з выявамі зямнога шара і хуткага "набліжэння" да месца падзей ля Сцяны Плачу ў Іерусаліме; і шматлікія ўзнікненні, нібыта "з-пад зямлі", не толькі асобных оперных персанажаў, але і іх груповак; і павольны рух "бегавой дарожкі", дзякуючы якой па авансцэне "праплываюць" то будаўнікі Вавілонскай вежы, то музыканты сцэнічнага аркестра; і саму вышыню гэтай башні, што быццам выкручваецца ўгару, бы гіганцкі вінт; і разнастайныя лесвіцы ды прыступкі, якія запаўняюць усю сцэнічную прастору па шырыні, глыбіні і вышыні - і штораз змяняюцца. Такія прыёмы ў нашым Вялікім тэатры выкарыстоўваюцца папраўдзе ўпершыню. Але ў мастацтве ўсё настолькі ўзаемазвязана і падпарадкоўваецца сваім законам, што без гістарычных і міжжанравых паралелей не абыходзіцца ніводная з'ява.

 /i/content/pi/cult/256/3824/14-2-ann.jpgТак і тут. Камп'ютэрная графіка (прычым менавіта такая, з аддал е н н е м н а б л і ж э н н е м аб'ектаў) даўно ўжо звыклая на кінаі тэлеэкране. Сцэнаграфія, заснаваная на відэапраекцыі, - неад'емная частка мюзіклаў ("Прарок", "Байкер", "Рускі фантом"), мадэрн-балетаў; у нашым Оперным яе ўпершыню прапанавала ў 1990-х Людміла Ганчарова. Той жа паваротны круг (вядома, у куды больш простым варыянце) лічыўся прадметам, можна сказаць, першай тэатральна-клубнай неабходнасці яшчэ ў пасляваенныя часы. Неаднаразова бачылі мы і разнастайныя прыступкі, асабліва - у фіналах буйных канцэртаў 1970-х - 80-х, праўда, у выглядзе масіўных станкоў: каб выставіць тыя, патрабаваліся намаганні некалькіх работнікаў сцэны, дый грымелі яны куды гучней за цяперашні шум матораў. А сама оперная рэжысура, заснаваная на максімуме тэатральна-сцэнічных эфектаў, - прыкмета ўвогуле ХVIII - пачатку ХІХ стагоддзяў. Дарэчы, гэтыя традыцыі закранулі і Беларусь. Колішні Слонімскі тэатр Міхала Казіміра Агінскага, дзядзькі слыннага Міхала Клеафаса, быў лепшым у Еўропе па тэхнічнай аснашчанасці: там нават водныя феерыі можна было ладзіць. Так што цяперашнія новаўвядзенні - цудоўны працяг нацыянальных традыцый з адначасовай адпаведнасцю сучаснасці. Праўда, толькі аднаму з яе бакоў. Другая сусветная тэндэнцыя - так званы

чорны кабінет:

 невялічкая сцэна, цалкам або часткова пустая, дзе чорны фон дапамагае абстрагавацца ад знешняй відовішчнасці і сканцэнтравацца на ўнутраным сэнсе дзейства. Такі "мінімалізм" сцэнаграфіі, які патрабуе такога ж мінімуму фінансавых укладанняў, уласцівы камерным сучасным пастаноўкам, часта эксперыментальнага плана. Не менш распаўсюджаны ў Еўропе (мяркуючы хаця б па фестывалі "Варшаўская восень", дзе летась давялося пабываць) прыстасаваныя тэатральна-канцэртныя пляцоўкі, што прывабліваюць ужо сваёй незвычайнасцю: былы басейн, закінутая шахта, адноўлены падвал (з захаваннем "андэграунднай" адметнасці). У такіх залах, вядома, патрабуецца падгучванне, але для электроннай авангарднай музыкі, у тым ліку опернай, - лепшага не прыдумаеш: інтэр'ер ідзе за "жывыя дэкарацыі", гледачы размяшчаюцца або па перыметры, з усіх чатырох бакоў імправізаванай сцэны, або, наадварот, "унутры" кола або квадрата, за м е ж а м і якога ўзнікаюць асобныя астраўкі "сцэны", прыдатныя і для стэрэаэфектаў, і для паралельнай дзеі. Не, я ні ў якім разе не прапаную забыцца на шыкоўную, фантастычную начынку нашай адноўленай сцэны і перайсці адно на падобныя эксперыменты. Але павінна быць

альтэрнатыва,

 /i/content/pi/cult/256/3824/14-3.jpgтакая неабходная сёння яшчэ і таму, што сцэнаграфія "Набука" "намацала" магчымую ў далейшым уніфікацыю. Галоўны мастак тэатра Аляксандр Касцючэнка, які выступіў мастаком-пастаноўшчыкам новага спектакля, падкрэсліў на прэс-канферэнцыі, што наборы "прыступак", вырабленыя для "Набука", у чымсьці падобныя да канструктара і могуць выкарыстоўвацца ў любых спалучэннях у іншых спектаклях. Выдатны ход! Гледзячы прэм'еру, я ўяўляла бліжэйшыя наступныя пастаноўкі - тую ж "Аіду", што пакуль ішла ў нас у версіі 1953 года. Галоўнае - каб такая "прыступкавая" стылістыка, не стала "адзіна правільнай" або нават проста прыярытэтнай. Бо ў яе, як і ва ўсялякай з'явы, ёсць свае

плюсы і мінусы.

Плюсы - шматузроўневасць, запоўненасць сцэны, шматфігурныя кампазіцыі, блізкія вялізным жывапісным палотнам на біблейскую ці гістарычна-міфалагічную тэматыку (асабліва ўдалая "карцінка" атрымліваецца на знакамітым хоры палоннікаў з трэцяй дзеі), поліфанічнасць відовішча (чаго вартая хаця б сцэна будаўніцтва Вавілонскай вежы!), скульптурнасць поз, што дапамагае ацаніць сцэнічныя строі (мастак па касцюмах - Кацярына Булгакава). Мінус - залішняя паўторнасць практычна ўсіх прыёмаў. Імкненне задзейнічаць "усё магчымае" прыводзіць да таго, што часам некаторыя тэхналагічныя дэталі не выглядаюць мастацкай неабходнасцю. Дый як бы ціха ні працаваў матор, уключаць яго лепей пад час як мага больш гучнай дынамікі аркестра (дырыжор-пастаноўшчык - Вячаслаў Воліч), бо інакш ён перашкаджае галоўнаму ў оперы - музыцы. Відавочна, што асваенне новага тэатральнага абсталявання вымагала шмат часу, якога катастрафічна не хапала. На жаль, яго не ставала, каб больш акрэслена правесці праз спектакль лінію спалучэння гісторыі і сучаснасці, намацаную пад час уверцюры (турысты фатаграфуюцца ля Сцяны Плачу) і ў ІV дзеі (іудзеі ідуць на пакаранне). За межамі прапанаванай рэжысуры засталіся і такія заўсёдныя пастаноўчыя задачы, як абгрунтаванасць паводзін герояў, псіхалагічная логіка іх дзеянняў, рухаў па сцэне. У выніку тэхналагічна сучаснае, кідкае відовішча страціла сам сэнс біблейскай гісторыі пра вавілонскага цара Навухаданосара (скарочана - Набука). Паводле легенды, Набука, аслеплены поспехам вайсковых перамог, аддае загад называць яго Богам - і тут жа страчвае розум ад удару маланкі. І толькі пасля пакаяння і шчырай малітвы зноў атрымлівае розум, а разам з ім і ўладу, якой спыняе пакаранне і дорыць палонным свабоду. У спектаклі ж Набука ператвараецца ў ваўкалака, аброслага поўсцю. А царом зноў становіцца тады, калі яго вызваляюць з клеткі, дзе ён сядзіць. І гэта не адзіная сумнеўная "дробязь". Яшчэ больш іх у характарах, якімі

Салісты

 надзяляюць ці не надзяляюць сваіх персанажаў. Уладзімір Пятроў не шкадуе для Набука кантрастных фарбаў, вакальна і псіхалагічна дакладна перадае пакуты сумлення - не толькі цара, але і, галоўнае, бацькі. Побач з ім Абігаіль (расійская салістка Кацярына Галаўлёва) успрымаецца не жывым героем, а ўсяго толькі персанажам камп'ютэрнай гульні: яна правільна бярэ высокія ноты, не адмовіш ёй ні ў маладосці, ні ў жвавасці перамяшчэнняў па сцэне, але няма ва ўсім гэтым таго бязмернага акіяна пачуццяў і жарсцяў, якія здольная перадаць тая ж Ніна Шарубіна. Яшчэ адзін расійскі госць, Ігар Мацюхін- безумоўна, бездакорны прафесіянал. Але, прытым, што спявак без аніякіх праблем бярэ самыя нізкія басовыя ноты, сам тэмбр ягонага голасу куды бліжэйшы да барытона. І гэта робіць залішне лірычным вобраз мужнага святара, прарока Захарыі. Няўмольны Вярхоўны жрэц добра атрымаўся ў Алега Гардынца, пяшчотная, спагадлівая Ганна - у Марыны Ліхашэрст, пакутлівая Фенена - у Аксаны Якушэвіч, якой, на жаль, напрыканцы оперы крыху не хапіла стабільнасці інтанавання. Сапраўдным адкрыццём спектакля і ўсяго тэатра стаўся Аляксей Мікуцель у партыі Ізмаіла - артыстычны, са знешнасцю кіназоркі і мяккім тэнарам, якому пакуль не заўсёды ўдаецца "прабіць" аркестравую моц. Магістрант Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі, ён ужо пад час вучобы зарэкамендаваў сябе не толькі адказным і дасведчаным студэнтам, але і прафесіяналам. Прычым абсалютна ў палярных, здавалася б, сферах: з аднаго боку - эстрада і рок-музыка (быў удзельнікам групы Пятра Ялфімава, гурта "Пяты сезон"), з іншага - праца ў хоры Вялікага тэатра. Сумясціўшыся, гэтыя "супрацьлегласці" далі адметны вобраз ваяра і закаханага юнака. А сам А.Мікуцель чарговы раз пацвердзіў найвысокі прафесіяналізм артыстаў хору (хормайстар-пастаноўшчык - Ніна Ламановіч): усе найскладаныя харавыя сцэны спектакля гучаць папросту ідэальна, лепшымі іх і ўявіць немагчыма. Пэўна, з цягам часу спектакль пазбавіцца залішняй нервовасці, звязанай з небывалай працай машынерыі, і пераплавіць нервовасць у дадатковы нерв творчага натхнення. Бо калі ёсць такія тэхнічныя магчымасці, іх трэба прымусіць працаваць на канцэпцыю спектакляў, а не толькі на відовішча.

 На здымках: сцэны са спектакля "Набука".

 Фота Міхаіла НЕСЦЕРАВА