Традыцыйная народная культура з’яўляецца арганічнай часткай сучаснага культурнага жыцця. Апошнія два дзесяцігоддзі былі гадамі станаўлення традыцыйнай культуры як самастойнай галіны і асобнага напрамку дзейнасці ўстаноў культуры і метадычных службаў рэспублікі. У гэтыя гады сфарміравалася сетка профільных устаноў новага тыпу (дамы (цэнтры) рамёстваў, фальклору, народнай творчасці), структурных падраздзяленняў устаноў культуры ўсіх тыпаў фальклорнай скіраванасці (гурткі, клубы майстроў, майстэрні рамёстваў, фальклорныя калектывы і да т. п.). Стратэгічнымі кірункамі дзейнасці ў галіне традыцыйнай культуры сталі вывучэнне, ахова, захаванне, пераемнасць, папулярызацыя (трансляцыя).
Мінскі абласны цэнтр з 2003 года праводзіць самастойныя і сумесныя з навуковымі і вучэбнымі ўстановамі краіны фальклорна-этнаграфічныя экспедыцыі па вывучэнні лакальных культур Цэнтральнага рэгіёна Беларусі, якія, знаходзячыся на скрыжаванні ўзаемаўплываў усіх гісторыка-этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі, адрозніваюцца надзвычайнай разнастайнасцю. Даследаванні вырашаюць надзённыя практычныя задачы сацыякультурнай работы ўстаноў культуры вобласці: выяўленне яркіх аўтэнтычных гуртоў, асобных самабытных выканаўцаў; аўдыё, відэа і фотафіксацыю іх творчасці; актывізацыю работы ўстаноў культуры рэспублікі па ажыццяўленні Канвенцыі UNESCO аб ахове нематэрыяльнай культурнай спадчыны, распрацоўкі рэкамендацый па стварэнні профільнай інфраструктуры. У 2005 — 2009 гг. супрацоўнікамі аддзела традыцыйнага мастацтва МАЦНТ быў праведзены шэраг даследчых экспедыцый у 11 раёнаў вобласці. Сумесна з тагачасным Беларускім дзяржаўным інстытутам праблем культуры і адпаведнымі інстытутамі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі ў 2006 — 2009 гг. праводзілася даследаванне па тэме “Сучасны стан традыцыйнай мастацкай культуры Міншчыны”, вынікам якога будзе запланаванае на 2010 — 2011 гг. выданне “Традыцыйная мастацкая культура беларусаў. Цэнтральная Беларусь” (5ы том шасцітомнай серыі ў 2х кнігах).
МАЦНТ мэтанакіравана праводзіць аналітычную работу па абагульненні тэндэнцый развіцця традыцыйнай культуры вобласці па розных відах, жанрах, напрамках, падрыхтаваны шэраг аналітычных матэрыялаў, у тым ліку “Аналіз стану традыцыйнай культуры Мінскай вобласці”.
Істотным вынікам дзейнасці ўстаноў культуры вобласці з’яўляецца шырокае ўкараненне ў побыт насельніцтва сістэмы традыцыйных святаў, абрадаў і рытуалаў на базе фальклорнай спадчыны. Некаторыя унікальныя старажытныя абрады з’яўляюцца візітоўкай пэўных арэалаў Міншчыны і падлягаюць ахове і захаванню.
У Мінскай вобласці існуе 5 аб’ектаў нематэрыяльнай культурнай спадчыны, якім нададзены статус гісторыка-культурнай каштоўнасці: гэта абрад “Калядныя цары” вёскі Семежава Капыльскага раёна (у 2009 г. гэты аб’ект быў унесены ў Спіс сусветнай нематэрыяльнай культурнай спадчыны UNESCO рашэннем 4й сесіі Міжурадавага камітэта UNESCO па захаванні культурнай спадчыны, што прайшла з 28 верасня па 2 кастрычніка 2009 г.); абрад “Шчодрык” вёскі Рог Салігорскага раёна; спеўная манера выканання фальклорных калектываў вёскі Закальное, Обчын, Ямінск Любанскага раёна.
На сённяшні дзень сумесна з беларускімі навукоўцамі на падставе даследчай экспедыцыйнай работы распрацаваны перспектыўны план да 2013 г. Падрыхтоўкі дакументаў для надання статуса 10 аб’ектам Мінскай вобласці.
Катэгорыя пераемнасці з’яўляецца асноўнай у дачыненні да традыцыйнай культуры. У мэтах забеспячэння пераемнасці духоўных і мастацкіх традыцый упраўленнем культуры і ўпраўленнем адукацыі Мінскага аблвыканкама была распрацавана абласная праграма “Традыцыйная культура і дзеці” на 2006 — 2010 гады. За час дзеяння праграмы ўстановамі культуры Міншчыны быў назапашаны значны вопыт у далучэнні дзяцей і падлеткаў да засваення традыцыйнай мастацкай творчасці беларусаў. Супрацоўнікамі клубных устаноў былі выкарыстаны такія формы працы, як правядзенне фальклорных абрадавых святаў, тэатралізаваных прадстаўленняў, выставак народных промыслаў і рамёстваў, сустрэч з майстрамі, конкурсаў, вечарын, гульнева-забаўляльных праграм, народных гулянняў, кірмашоў. У працэсе рэалізацыі праграмы вялася работа па стварэнні дзіцячых фальклорных калектываў. Сёння ў вобласці дзейнічаюць 210 фальклорных калектываў (практычна ў кожнай трэцяй клубнай установе), 90 з якіх — дзіцячыя. Каля 1500 дзяцей засвойваюць народныя танцы, гульні, звычаі, знаёмяцца са святамі і абрадамі родных мясцін. Асаблівую значнасць атрымлівае стварэнне дзіцячых калектываў — спадарожнікаў фальклорных гуртоў. Жанравая палітра гуртковай работы налічвае болей за 30 відаў прыкладнога мастацтва: саломкапляценне, аплікацыя саломкай, вышыўка, ткацтва, разьба па дрэве і інш.
У мэтах паспяховага выканання задач захавання і пераемнасці традыцыйнай культуры арганізавана сістэмная метадычная работа са спецыялістамі клубных устаноў. Ужо больш за 10 гадоў пры МАЦНТ дзейнічае абласная “Школа майстэрства”, у праграме якой — правядзенне семінараў-практыкумаў, майстар-класаў, “круглых сталоў”, канферэнцый, пасяджэнняў абласнога клуба дырэктараў раённых і сельскіх дамоў (цэнтраў) рамёстваў.
Папулярызацыі традыцыйнай культуры спрыяе правядзенне абласных і рэгіянальных святаў-конкурсаў па розных відах рамёстваў з перыядычнасцю адзін раз у 2 — 3 гады. За апошнія 15 гадоў адбылося каля 40 такіх мерапрыемстваў: “Лазовыя карункі”, “Саламяныя дзівосы”, “Гліняны звон”, “Сонечная цеплыня дрэва”, “Разьбы зачараванне”, “Матчыны кросны”, “Папяровыя карункі”, “Беларуская лялька” і інш. Галоўнымі ўдзельнікамі гэтых святаў з’яўляюцца народныя творцы, якіх сёння ў вобласці звыш 4000. 91 майстар — член Беларускага саюза майстроў народнай творчасці.
Для захавання, аднаўлення і пераемнасці народнай культуры важнае значэнне мае выставачная дзейнасць, якая на сённяшні дзень плённа развіваецца: з’яўляюцца новыя формы арганізацыі экспазіцый, узбагачаюцца жанры і змест выставачнай дзейнасці. У 2009 годзе ўстановамі культуры вобласці было праведзена каля 7000 выставак. Заслугоўвае ўвагі дзейнасць мастацкай галерэі Мінскага абласнога цэнтра народнай творчасці, дзе рэгулярна ладзяцца выстаўкі майстроў па розных відах дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, персанальныя выстаўкі мастакоў. Асаблівую цікавасць у наведвальнікаў выклікаюць штогадовыя выстаўкі “Калядныя ўзоры” Беларускага саюза майстроў народнай творчасці і Рэспубліканская выстаўка лялек “Балаганчык”.
Значная роля ў захаванні і падтрымцы традыцыйнай народнай творчасці належыць дамам і цэнтрам фальклору і рамёстваў, якія вызначаюць мясцовыя і рэгіянальныя традыцыі, сістэматызуюць сабраны матэрыял па відах мастацтва. Спектр работы гэтых устаноў культуры даволі шырокі: ад збіральніцкай работы ў галіне этналогіі і фальклору да апрабавання атрыманых матэрыялаў у метадычнай і практычнай дзейнасці фальклорных калектываў, гурткоў, студый выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва.
У мэтах рэалізацыі задуманага лічым неабходным стварыць рэспубліканскую навукова-метадычную службу, якая акумуліравала б пытанні навуковага падыходу да развіцця і зберажэння традыцыйнай культуры, а таксама — каардынацыі работы ў гэтым накірунку.
Раіса ВАЙЦЯХОЎСКАЯ, дырэктар дзяржаўнай установы
“Мінскі абласны цэнтр народнай творчасці”