Але не толькі гэта зрабіла вядомай вёсачку. Славу Крамянцу дадае мясцовая святыня - камень, што ляжыць непадалёк на ўзлеску і вызначаецца дзіўнай формай. На ягонай паверхні ёсць некалькі лунак, якія нагадваюць чалавечыя сляды. Мае камень і сваё імя: Дажджбогаў - у гонар язычніцкага ўладара сонца, ад каго залежыў ураджай і дабрабыт земляроба. Як сцвярджаў вядомы беларускі геолаг Эрнест Ляўкоў, "калісьці верылі, што Дажджбог кожную раніцу выязджаў на калясніцы са свайго палаца дзесьці на ўсходзе і рабіў дзённы аб'езд па небе. Слугі дажджамі абмывалі яго асвечаны твар. У самім найменні славянскага бога - Дажджбог - ёсць просьба дажджу".
Гэтую мясцовую рэліквію, да якой крамянчане ставяцца з вялікай пашанай і гонарам, неаднойчы даводзілася бачыць на ўласныя вочы і мне. Між іншым, зразумець такое трапяткое стаўленне да каменя атрымалася ўжо пры першым знаёмстве з незвычайным валуном, калі суправаджаць мяне падахвоцілася настаўніца мясцовай пачатковай школы з групай сваіх выхаванцаў. Па дарозе да святыні кожны з дзяцей падрыхтаваў букецік з палявых кветак, каб, паводле векавой традыцыі, пакласці на камень.
А вось адна са старэйшых жыхарак Крамянца - Зося Рогач, якая ў свае 85 гадоў да драбніц узнавіла гісторыю, звязаную з мясцовай славутасцю. Здаўна, як прыгадвала жанчына, месца, дзе стагоддзямі ляжыць Дажджбогаў камень, прываблівала мноства народу. Прыходзілі і прыязджалі зблізку і здалёк. Звычайна наведваліся па святах, асабліва- на Купалле, Вялікдзень, Сёмуху. У той час мясціна вакол каменя была абнесена плотам з веснічкамі, у кутку пляцоўкі была ўкапана бочка без дна. У ёй заўсёды стаяла вада, якая лічылася святой. Людзі звычайна прыходзілі сюды завідна, да ўсходусонца. Ускладалі на камень "ахвяру": кветкі, грошы, хлеб, хусцінкі, яблыкі... Затым ішлі да вады, набіралі ў посуд, жменяй налівалі ў лункі - "Божыя сляды" - і гэтай вадой абмывалі балючае месца: хто - вочы, хто - руку, нагу.
Звярталіся да каменя па дапамогу і калі доўга не было дажджу, стаяла сухмень. Тады брала на сябе ініцыятыву адна з найстарэйшых бабуль. Яна ішла па хатах, запрашала дзевяць удоў. Жанчыны бралі з сабой драўляныя, у рост чалавека, калкі, ішлі да каменя, прыўздымалі яго, падвешвалі, прамаўлялі просьбу-заклінанне, каб камень паслаў дождж. Апошнім разам рытуал, які прыгадала баба Зося, спраўлялі ў засушлівае лета 1985 года.
З крамянецкім святым каменем звязана яшчэ і такое паданне. Непадалёк, у Бабрах, заможны селянін будаваў дом і вырашыў пакласці валун з выявай "Божых слядоў" у край падмурка. Але камень зрабіўся вільготны: "плакаў", па сценах пайшла цвіль, стала хварэць радня. Прысніўся таму чалавеку сон: быццам просіць камень завезці яго на ранейшае месца. Занепакоіўся чалавек, раніцай вызваліў камень з падмурка, пагрузіў на калёсы і павёз туды, дзе яго ўзяў. Дзіўна яшчэ і тое, што ў вёску той камень з цяжкасцю везлі чацвёра коней, а назад вёз адзін.
Ёсць, на жаль, сёння і тыя, хто хацеў бы знішчыць той камень. Аднойчы настаўніца-пенсіянерка з Крамянца стала сведкай, як ва ўрочышча, дзе месціцца святыня, з'явілася група падазроных людзей, што здзейснілі на святым месцы дзікі абрад, пасля чаго адзін з удзельнікаў у звярынай ярасці пачаў біць абухом сякеры па каменю. Пакідаючы тое месца, злачынцы вывернулі дубовы крыж, які ўстанавіў тут святар з бліжняга прыхода. Але цікава, што пасля на ім не было ніводнага пашкоджання: сатанінскае вар'яцтва і метал аказаліся бяссільнымі супраць сімвала даўняй чалавечай веры.
Віктар НЕСЦЯРОВІЧ Лагойск
Фота Святланы ЖЫГУНОВАЙ