Герой будучай стужкі — малады сакратар гаркама партыі — становіцца выпадковым сведкам катастрофы на ЧАЭС. Ад спецыялістаўатамшчыкаў ён даведваецца пра маштабы трагедыі. Перад ім узнікае маральны выбар: выратоўваць людзей і горад ці выконваць загад “зверху” і не ўзнімаць паніку.Здымкі стужкі могуць стаць знакавай падзеяй для нашай кінастудыі: упершыню тут будзе працаваць замежны кінематаграфіст такога высокага ўзроўню. Сцэнарыі Аляксандра Міндадзэ вылучаюцца добрым літаратурным стылем і з’яўляюцца паўнавартаснымі творамі. Навіной будзе і ўдзел у беларускай пастаноўцы адразу некалькіх краін, у тым ліку такіх уплывовых у свеце кіно, як Расія і Германія. Кінастудыя “Беларусфільм” запрасіла карэспандэнта “К” пазнаёміцца з будучым праектам і пагутарыць з самім Аляксандрам Анатольевічам, чалавекам, які напісаў сцэнарыі да фільмаў Вадзіма Абдрашытава “Паварот”, “Слуга”, “П’еса для пасажыра”, “Час танцора” і шэрагу іншых, а некалькі гадоў таму сам стаў здымаць стужкі як рэжысёр.
Жыццё на фоне катастрофы
— Аляксандр Анатольевіч, чаму вы вырашылі не проста працаваць у нашай краіне, а ствараць сумесны праект з “Беларусьфільмам”? Ці звязана гэта неяк з фінансавым крызісам і зніжэннем кінавытворчасці ў Расіі?
— Мы вырашылі здымаць “У суботу” на “Беларусьфільме” не з прычыны фінансавых праблем. Дзякаваць Богу, грошы на праект ёсць: паклапацілася Міністэрства культуры Расійскай Федэрацыі, з намі хочуць супрацоўнічаць нямецкія партнёры, да альянсу можа далучыцца і ўкраінскі бок. Справа ў тым, што менавіта Беларусь больш за іншыя краіны пацярпела ад аварыі на ЧАЭС, і здымаць стужку на гэтай зямлі — прынцыпова. Я сказаў бы, гэта мае для нас нейкі ўнутраны, сакральны сэнс. Немалаважна і тое, што з Беларуссю звязаны самыя важныя старонкі маёй творчай біяграфіі. На пачатку 1970-х тут здымалі стужку па маім першым сцэнарыі, у маі 1986-га, якраз у першыя дні пасля Чарнобыльскай катастрофы, на даху дома насупраць чыгуначнага вакзала ў Мінску мы з Вадзімам Абдрашытавым працавалі над кульмінацыйнай сцэнай фільма “Плюмбум, або Небяспечная гульня”. Нарэшце, у Мінску я ўжо як рэжысёр здымаў тры гады таму свой “Адрыў”.
— У вашых стужках “Спыніўся цягнік”, “Армавір”, “Адрыў” тэхнагенныя катастрофы выступалі толькі як метафара катастрофы чалавечай, сацыяльнай. Метафарай чаго выступае чарнобыльская навала ў новай працы?
— Гэта павінна быць стужка пра цяжкасці, з якімі нам даводзіцца сутыкацца незалежна ад таго, у якой краіне і ў які час мы жывём. Яны з’яўляюцца пэўным “фонам”, але з’ехаць куды-небудзь у галаву нікому не прыходзіць. Звычайнае спакойнае жыццё на фоне вялікай катастрофы— так можна вызначыць тэму будучай стужкі.
Стандарт замест твора
— “Беларусьфільм” — унікальная студыя на постсавецкай прасторы, бо тут захавалася традыцыйная сістэма арганізацыі кінапрацэсу, у тым ліку мастацкі савет. Наколькі разумею, вы лічыце яго станоўчым момантам. Магчыма, менавіта такая форма арганізацыі вытворчасці найбольш спрыяе аўтарскаму кіно?
— Пытанне складанае, бо існуюць два ўзаемавыключальныя пункты гледжання на гэты конт. Я — прыхільнік існавання мастацкага савета, бо калі ёсць некалькі добра адукаваных людзей, якія чытаюць твой сцэнарны матэрыял, суправаджаюць яго сваімі слушнымі меркаваннямі, гэта вельмі добра. Аўтар у такім выпадку не застаецца сам-насам са сваім творам. І, паверце мне, каму яшчэ памятныя былыя часы, умяшальніцтва ў працэс мастацкага савета — нішто ў параўнанні з сучаснай цэнзурай аднаго чалавека, які бярэ на сябе смеласць называцца прадзюсерам. Пра ніякую творчую свабоду ў выпадку з сучасным расійскім “прадзюсерскім” кіно і гаворка не ідзе! Гэта адна з прычын глыбокага сцэнарнага крызісу, які мы назіраем цяпер у Расіі. Там амаль не засталося сапраўдных сцэнарыстаў, бо не паспее малады талент паступіць ва ВГИК, як пачынае абслугоўваць малох тэлебачання, пісаць па жорсткіх стандартах. І калі ён, нарэшце, атрымлівае фінансавую незалежнасць, дык пісаць “для сябе” ўжо не можа. Канешне, судзіць гэтага маладога сцэнарыста ва ўмовах сучаснай эканамічнай сітуацыі вельмі цяжка. Аднак і арыгінальных сцэнарных ідэй з-за такога падыходу амаль не засталося. На экране пануе стандартны, нецікавы “прадукт”, а не твор кінамастацтва.
— Дык, можа, трэба вярнуцца да старой сістэмы, дзе ўсё вырашала дзяржава, а не прадзюсеры? Апошнім часам і ў Расіі, і ў Беларусі загаварылі пра неабходнасць з’яўлення так званых “нацыянальных кінапраектаў” — маштабных карцін на сацыяльна абумоўленыя тэмы, напрыклад, гістарычных, якія нагадвалі б сучасным маладым людзям пра вялікіх продкаў.
— Я думаю, што зварот да мінулых схем ужо немагчымы, бо ў той жа Расіі разбураны ўсе рэдактарскія інстытуты, якія сачылі за якасцю кінавытворчасці. Што да “нацпраектаў”, дык пакуль справа з іх стварэннем не зрушылася ў Расіі з мёртвай кропкі. Хаця ідэя сама па сабе вельмі добрая і, калі падыходзіць да яе з развагай, можа прынесці нямала карысці. Іншы бок — ад маштабаў, памеру бюджэту яшчэ нічога не залежыць. Можна прывесці шмат прыкладаў, калі вялікія грошы не прыносілі фільму аніякага поспеху — ні глядацкага, ні камерцыйнага. Да таго ж, хто будзе здымаць такое буйнамаштабнае кіно? Я не бачу тых, хто мог бы гэтым заняцца, у дастатковай колькасці.
“Мне патрэбны абсалютна невядомыя творы”
— Тры гады таму вы здымалі ў Беларусі свой першы рэжысёрскі праект — “Адрыў”, які потым трапіў у конкурсную праграму Міжнароднага кінафестывалю ў Венецыі. Якія ўражанні засталіся ў вас ад працы з беларускімі спецыялістамі? З кім плануеце працаваць над новай стужкай?
— Так, “Адрыў” з першага кадра да апошняга быў зняты менавіта ў Мінску. На жаль, мы не здымалі непасрэдна ў павільёнах “Беларусьфільма”, але досыць шмат працавалі ў самім горадзе і ў памяшканні Нацыянальнага аэрапорта “Мінск”, які мне вельмі спадабаўся сваёй зручнасцю. Мастаком-пастаноўшчыкам быў беларус Аляксандр Чартовіч — цудоўны чалавек з вельмі развітай інтуіцыяй. Скажу шчыра: каб не ён, у нас стужка проста не атрымалася б. Мне цяжка адразу ацаніць тэхнічны патэнцыял вашай студыі, хаця кажуць, што яна цяпер абсталявана па апошнім слове тэхнікі. Куды больш цікавяць людзі, з якімі давядзецца працаваць. Упэўнены, са спецыялістамі на “Беларусьфільме” ўсё выдатна.
— Аляксандр Анатольевіч, у стужцы па адным з вашых першых гучных сцэнарыяў — “Паляванне на ліс” — галоўную ролю бліскуча выканаў выдатны беларускі акцёр Уладзімір Гасцюхін. Ці вырашылі вы ўжо, хто будзе іграць у новай стужцы? Ці будуць гэта нашы, беларускія, артысты?
— Мая прынцыповая пазіцыя: мне не патрэбны вядомыя, шмат разоў паказаныя па тэлебачанні твары. Не толькі з-за таго, што вядомы акцёр міжволі прыўносіць у вобраз твайго героя адбітак мінулых работ, непазбежна адводзячы стужку ўбок. Дзеянне фільма “У суботу” разгортваецца ў 1986 годзе, таму мне патрэбны абліччы, якія будуць “паходзіць” менавіта з гэтых часоў. Аднак роляў па сцэнарыі вельмі шмат, яны вельмі рознабаковыя, таму цалкам верагодна, што мы задзейнічаем і шмат беларускіх акцёраў. Пакуль гэтае пытанне не вырашалася, бо адбор на ролі яшчэ не пачынаўся. Паўтаруся: мне патрэбны абсалютна невядомыя акцёры.
Без кардынальных змен
— Апошняя ваша сумесная праца з Вадзімам Абдрашытавым — “Магнітныя буры” — выйшла на экраны яшчэ ў 2003 годзе і, дарэчы, была з вялікім поспехам паказана на фестывалі “Лістапад” у Мінску. Што значыць такі вялікі перапынак: паўзу ў працы творчага тандэма Міндадзэ — Абдрашытаў, які існаваў цягам некалькіх дзесяцігоддзяў?
— Тандэм прыпыніў сваю працу, але не існаванне. Ідэі прыходзяць вельмі цяжка, права на “выпадковую” стужку мы не маем. І потым, адзінаццаць сумесных карцін даюць магчымасць крышку адпачыць. Трэба суадносіцца з часам, адпавядаць яму, адчуваць эпоху. Па маладосці сюжэты нараджаліся вельмі лёгка, як на канвееры. Цяпер усё па-іншаму, усё значна павольней і цяжэй. Да таго ж, і сам час змяніўся.
— А вы можаце сказаць, чым наш час адрозніваецца ад мінулага? Па якіх параметрах адбыўся той самы знакаміты “злом”?
— На жаль, не магу. Аб гэтым ніхто не ведае.
— Дзеянне ўсіх вашых ранейшых стужак разгортвалася ў сучаснасці. І раптам вы звяртаецеся да мінулага, бо 1986-ы — ўжо мінулае…
— Я не хачу спецыяльна адлюстроўваць сам момант катастрофы. Аднак не лічу, што буду здымаць гістарычнае кіно. Прайшла чвэрць стагоддзя, але праз тыя падзеі можна паказаць дзень сённяшні. Якім чынам? Праз гісторыю сваіх герояў, якую я лічу цалкам сучаснай. Праз паказ таго, як можна жыць, пераадольваючы перашкоды, і адкрываць для сябе нейкія новыя перспектывы.
— На якую аўдыторыю вы разлічваеце? Не сакрэт, што пасля Чарнобыля вырасла новае пакаленне, якое прызвычаілася да іншай кінамовы...
— Я, у першую чаргу, разлічваю на чалавечыя эмоцыі. Гэтае кіно — для любога ўзросту, гледача, пры ўмове, што гэта будзе не чэрствы чалавек. Жыццё цяпер больш жорсткае, чым раней. Але я не думаю, што з людзьмі здарыліся нейкія кардынальныя змены. Чалавек стаў адчуваць сябе большым індывідуалістам, але пры гэтым я ўсё адно разлічваю свой фільм на ягоную душу…
Меркаванне ў тэму
“Тое, што стужка будзе здымацца ў нас — сімвалічна”
Уладзімір ЗАМЯТАЛІН, генеральны дырэктар Нацыянальнай кінастудыі “Беларусьфільм”:
— Беларусь — унікальная краіна ў дачыненні да атама, бо не спрабавала ў свой час скарыстацца сваім статусам ядзернай дзяржавы. І на Чарнобыльскай катастрофе ніколі не спекулявала. Таму тое, што стужка па сцэнарыі Аляксандра Міндадзэ будзе здымацца ў нас, глыбока сімвалічна. Сцэнарый — выдатны, гэта сапраўднае мастацтва. Мы вітаем Аляксандра Анатольевіча на нашай студыі і зробім усё магчымае, каб яму тут добра працавалася.