Таццяна Команава:
- Тэму патрыятызму можна аднесці да шэрагу вечных: кожнае новае пакаленне спрабуе асэнсаваць яе па-свойму. Вось толькі, як выявілася, на сённяшні дзень розныя пакаленні нашага грамадства ўкладаюць у гэтае паняцце рознае значэнне. І гэта, я пераканана, датычыцца не толькі беларусаў, але, не ў меншай ступені, і прадстаўнікоў іншых нацый. Для кагосьці патрыятызм - гэта сляза на вачах пры сустрэчы з ушанаваным ордэнамі і медалямі ветэранам, для іншага- магчымасць купляць беларускае. А знойдуцца і тыя, для каго патрыятызм - гэта толькі гучнае слова, якое выклікае раздражненне ці, яшчэ горш, недаўменне... Я не заклікаю прызнавацца ва ўласным патрыятызме і любові да Радзімы. Нашмат важнейшым мне падаецца пагутарыць пра тое, наколькі патрыятычнае наша сучаснае мастацтва ўвогуле, у якой ступені яно павінна такім быць і наколькі можа сабе тое дазволіць? Ці актуальная гэтая катэгорыя для сённяшняй культурнай прасторы? Прапаную распачаць нашу размову Івану Паўлаву, які проста з парога заявіў нам, прысутным тут, пра ўласны касмапалітызм. Між іншым, мяркуючы па вашых, Іван, фільмах, складваецца абсалютна іншае ўражанне, бо літаральна ўсе яны прасякнуты беларускай тэматыкай: "Свежына з салютам", "Глыбокая плынь", "На спіне ў чорнага ката"...
 |
Іван Паўлаў:
- Акурат у сувязі з гэтым хачу расказаць адну гісторыю з уласнага жыцця. 1991 год, жнівень, я- студэнт політэхнічнага інстытута - знаходжуся ў складзе будатрада ў Польшчы. Аднойчы мы прыходзім на працу і заўважаем, што мясцовыя вадзіцелі і будаўнікі глядзяць на нас з нейкім жалем у вачах. З іх радыёпрыёмнікаў чуем, што ў нас на радзіме нешта адбылося. Праз некалькі гадзін прыязджае гаспадар фірмы і кажа: "Я даю вам від на жыхарства, забяспечваю працай і жыллём". З трыццаці чалавек дваццаць адразу ж адказалі: "Так, мы застаёмся". Я тэлефаную бацькам, каб запытацца, што ж там адбываецца. Яны кажуць: маўляў, танкі па вуліцах не ездзяць, але калі ёсць магчымасць застацца - заставайся... Сказаць, што мы былі ў шоку, значыць не сказаць нічога: людзі ў адзін момант страцілі Радзіму... 21 жніўня ўсё завяршылася. Па кантрасце да гэтага выпадку мы, вяртаючыся цягніком дадому, перасякаем мяжу Мінска. І літаральна ўсім вагонам спяваем песню "Родина" Юрыя Шаўчука. Ніколі, ні раней, ні пазней, мы так не спявалі! І вось адкажыце мне, дзе патрыятызм: калі дваццаць чалавек сказалі, што застануцца за мяжой, бо ім стала страшна вяртацца дадому, ці потым, калі гэтыя людзі, усё ж вяртаючыся, пелі песню Шаўчука? Пасля такіх сітуацый я і называю сябе касмапалітам: за мяжою мне падабаецца радзіма, а калі я дома, то... час ад часу згадваю пра тое, што "добра там, дзе нас няма"... Складваецца ўражанне, што Паўлаў робіць сваё кіно пра беларускую вёску? Але ж я здымаю, найперш, - пра чалавека ў розных сітуацыях, не важна, жыве ён у беларускай вёсцы ці ў афрыканскіх джунглях. Мне нашмат важней, каб глядач суперажываў сітуацыі і самому герою. Іншая справа - які ён сам па сабе: зараз пануе нейкая тэндэнцыя, згодна з якой галоўнага персанажа патрэбна шкадаваць. Можа, і я пра такога героя свой наступны фільм буду здымаць, бо Рэмба ў нас не "каціруецца". Мы і не зможам зняць пра Рэмба.
Таццяна Команава:
- Чаму ж вы расказваеце пра магутныя пачуцці, перажытыя на ўласным вопыце, але здымаеце зусім іншае кіно- пра людзей, якіх, зыходзячы з вашых слоў, можна толькі шкадаваць? Чаму не прапануеце станоўчага героя-лідэра, які б стаў сапраўдным кумірам маладога пакалення і на якога хацелася б быць падобным?
Канстанцін Селіханаў:
- Я б усё ж хацеў канкрэтызаваць, пра што мы збіраемся гаварыць: пра асабісты патрыятызм ці пра патрыятызм у мастацтве? Бо з'яўляючыся патрыётам, у сваёй прафесіі, у мастацтве я магу рабіць усё, што заўгодна.
 |
Таццяна Команава:
- Гэта вельмі істотнае пытанне. Не так даўно я паглядзела спектакль "Чалавек-падушка" па п'есе моднага ірландскага драматурга Марціна МакДонаха. Галоўны герой - пісьменнік, які стварае жахлівыя, крывавыя, але бязмерна таленавітыя гісторыі, і яны самым незвычайным чынам уражваюць чытачоў. Да такой ступені, што яго родны брат вырашае праверыць, наколькі ўражанне ад рэальнага ўвасаблення гэтых зладзействаў адпавядае таму эфекту (ці афекту?), які даюць іх мастацкія апісанні. І ў гэтым аспекце мне цікава, наколькі сучасны творца гатовы думаць пра падобны зваротны эфект? Ён хоча ўвасобіць тое, што носіць у сабе, ці ўсё ж пралічвае (няхай нават падсвядома), наколькі яго твор будзе выхоўваць і ўвогуле - якім чынам адгукнецца ў душах людзей?
Сяргей Кавальчык:
- У сувязі з гэтым не магу не прыгадаць "Сталкера" Андрэя Таркоўскага. Памятаеце, што адказаў герой Кайданоўскага на пытанне пра лёс папярэдняга сталкера і пра тое, чаму ж сталкеры не ўваходзяць у пакой? Таму што папярэдні сталкер увайшоў у пакой з жаданнем шчасця для ўсіх, а праз некаторы час атрымаў велізарную суму грошай, спіўся і павесіўся. Ён ішоў, дэкларуючы адно, а па сутнасці жадаў іншага. І атрымаўшы тое, чаго жадаў, зразумеў розніцу... Гэта аксіёма: не з'яўляючыся патрыётам, патрыятычны твор не створыш, таму што ў мастака гэта павінна быць у падсвядомасці, а не праяўляцца на ўзроўні дэкларацый. Майму пакаленню саракагадовых давялося вельмі складана, бо станаўленне наша адбывалася ў перыяд сацыяльнага злому з выхадам на прастору, дзе ля тваіх ног - тысячы дарог, і ты не ведаеш, па якой пайсці. Іван тады вучыўся ў БПІ, а я якраз атрымаў акцёрскі дыплом. Мы з гонарам адмовіліся ад Тэатра-студыі кінаакцёра, хаця Аляксандр Яфрэмаў прапаноўваў ісці да яго з нашымі "Вясёлымі жабракамі". Мы заявілі, што будзем ствараць уласны тэатр. Праўда, правалілі яго на першым жа годзе, бо не мелі аніякага ўяўлення пра тое, што і як неабходна рабіць, што тут таксама існуюць свае законы. Нас прываблівала думка: маўляў, увесь свет - ля нашых ног. Ды на паверку аказалася, што гэты самы "свет" адказаў: вы нам не патрэбны, у нас ёсць свае, уласныя ўяўленні, таму ці падладжвайцеся пад нас, ці ідзіце на ўсе чатыры бакі. Сёння ж у айчынным тэатры хоць і невялікая, але настойлівая тэндэнцыя вяртання да мастацтва, яго вытокаў,- да ідэі. У такі складаны час, як цяпер, задача дзеячаў мастацтва - сфармуляваць і агучыць такую нацыянальную ідэю, якая б натхняла масы. Паглядзіце: амерыканцы ганарацца сваёй Грамадзянскай вайной і перамогай у ёй, французы - Рэвалюцыяй... А мы, маючы багатае мінулае, так і не можам вызначыцца, чым жа мусім ганарыцца: то гэта рэвалюцыя 1917 года, то Вялікае княства Літоўскае... Як жа можна вызначыцца з тым, хто мы такія, калі ў нас такая няпэўнасць у дачыненні да прыярытэтаў?
Таццяна Команава:
- А я лічу, што нам сёння неабходна не выбіраць з гісторыі тыя ці іншыя этапы развіцця нацыі, якія выклікаюць гонар, а прызнаць і прыняць той факт, што мінулае айчыны каштоўнае якраз сваёй цэласнасцю і непадзельнасцю, суплётам гераічных і трагічных яго старонак. І задача наша - упісаць увесь гэты гістарычны багаж у сучаснае мысленне беларусаў, "навесці масты" паміж мінулым і днём сённяшнім беларусаў, стаць своеасаблівым пасылам у заўтра нашай краіны.
 |
Алена Папова:
- Асабіста ў мяне няма гэтага пачуцця раздвоенасці паміж патрыятызмам знешнім і ўнутраным. Усё гэта - толькі фразы, выбудаваныя пэўным чынам. Давайце зірнём больш шырока: самымі вялікімі патрыётамі ва ўсе часы былі самыя шчырыя аўтары. І дзякуючы гэтай вернасці ўнутранай праўдзе ніякага раздваення ў іх не ўзнікала. Нядаўна натрапіла ў Астаф'ева на невялічкі ўрывак пра вайну, які мяне ўразіў самым надзвычайным чынам. Чалавек, які прайшоў Вялікую Айчынную і бачыў, як кажуць, усё, прызнаецца: на Дняпроўскіх парогах мы перажылі такое, што "я не магу пра гэта пісаць" Гэткая шчырасць мастака, што - не патрыятызм? Хачу вярнуцца да таго, з чаго пачаў Іван Паўлаў. Давайце ўспомнім Пушкіна, які гаварыў: "Я глубоко презираю Отечество свое, но мне больно, когда эти чувства со мной разделяет иностранец". Іншымі словамі, нашы ўнутраныя "разборкі" - гэта выключна наша справа, а ёсць жа і момант знешняй этыкі. Відаць, недзе тут і праходзіць той самы падзел. Але ж для сапраўднага мастака і яго не існуе. Што да нашага мастацтва, дык яму нашмат больш, чым патрыятызму, бракуе элементарнай якасці. І гэта мае адносіны літаральна да ўсіх яго відаў: калі я думаю не пра якасць, а выключна пра ўласную кішэню, то буду без цені сарамлівасці прасоўваць сваё "барахло" і "зажимать талантливо собрата". І вось гэта якраз глыбока непатрыятычна: калі мы са сваімі падобнымі "дасягненнямі" выйдзем на міжнародную арэну, а нам скажуць: "Няўжо сапраўды гэта - узровень беларускага мастацтва?.." А ўсё - з прычыны элементарнай адсутнасці ўнутранай шчырасці. Давайце пачнём з сябе: будзем у мастацтвевысакароднымі і прыстойнымі людзьмі, перастанем па прынцыпе "Ты- мне, я- табе" "прасоўваць" каго-небудзь і станем падтрымліваць па-сапраўднаму таленавітых людзей. Вось тады і будуць у нас абсалютна шчырыя ўзаемаадносіны.
Таццяна Команава:
- Я мяркую, што манументальнае мастацтва застаецца "ў вяках", бадай, мацней, даўжэй за ўсе іншыя віды творчасці...
Канстанцін Селіханаў:
- Так, у нашай сферы ідэалогія працуе спраўна. Вось толькі ў ранейшыя часы мы нашмат больш гаварылі пра якасць. Былі конкурсы, спаборніцтвы, часам - "бойкі" і спрэчкі, але якасць ад гэтага не цярпела. Ды і адказнасць самога мастака была на парадак вышэйшая, чым цяпер! Гледзячы ж на тое, што часам адбываецца ў манументалістыцы сёння, у мяне ўзнікла ідэя, якую, дарэчы, падтрымаў і адзін з вядучых архітэктараў горада: адкрыць спецыяльны фонд для скульптараў, які будзе выплачваць ім ганарары за перамогі ў конкурсах. З адной-адзінай умовай: каб свае праекты, якія перамагаюць і за якія ў поўным аб'ёме выдаецца ганарар, гэтыя дзеячы... не ўвасаблялі ў матэрыяле! Атрымалі свае выйграныя грошы - і супакойцеся! Бо не магу я спакойна глядзець на тое, што паўстала ў нас сям-там літаральна за апошнія дзесяцігоддзі!
Сяргей Кавальчык:
- Дарэчы, а як ты, Канстанцін, ставішся да выкарыстання ў творах мастацтва пэўных атрыбутаў дзяржаўнасці?
Канстанцін Селіханаў:
- Давайце ўспомнім фільм "Ратуючы радавога Райна": там ёсць амерыканскі сцяг, а разам з ім - цэлы камплект прапагандысцкіх "штампаў", якія пэўным чынам мяне асабіста раздражняюць. Але там маецца і свая гісторыя, зза якой я з задавальненнем гляджу гэты фільм: менавіта таму, што яна, а не сцяг, мне цікавая, бо зроблена якасна, на высокім прафесійным узроўні. Не было б яе - нічога не было б.
 |
Сяргей Кавальчык:
- А калі б не было сцяга, ці была б гэтая гісторыя такой самай?.. Іншымі словамі, ці магчымы ў мастацтве патрыятызм "без сцягоў"?
Канстанцін Селіханаў:
- Чаму ж не? Магчымы!
Таццяна Команава:
- Напэўна, самымі яркімі прадстаўнікамі мастацтва "без сцягоў" з'яўляюцца творцы ад музычнага цэха...
Канстанцін Селіханаў:
- А я адкажу і пра музычны жанр. Возьмем апошняе "Еўрабачанне", дзе ўсё раскрылася наўпрост. Перамог хлопчык з Нарвегіі- і адразу ж у нас прачнуўся патрыятызм: усе ўспомнілі, што ён - з Беларусі. Больш за тое: калі б Рыбак браў удзел у нашым, беларускім, адборы на "Еўрабачанне", ці перамог бы ён? Ды і ў самога спевака была б зусім іншая якасць твору. А яна і ёсць тая галоўная рэч, якая дазволіла нам успомніць, што ён - наш. А колькі такіх нашых браткоўславян з'ехалі за мяжу і канулі ў невядомасць?.. Але быў і Марк Шагал, які, нягледзячы на тое, што прызналі сваім яго мы не так даўно, займеў славу бліскучага мастака!
Таццяна Команава:
- Тады наступнае пытанне я адрасую Стэле. На ваш погляд, што больш патрыятычна: ехаць туды, дзе ты атрымаеш шырокую вядомасць і магчымасці для рэалізацыі ўласнага таленту, напрыклад, на Захад, ці "апрацоўваць" свой "агарод": ездзіць па краіне, наведваць райцэнтры, аграгарадкі?
Стэла:
- Я нарадзілася ў Баку, і ў Беларусь прыехала ў 1989 годзе як бежанка. Для мяне гэта было надзвычай трагічна. Але я звыклася з тым, што буду жыць у новай, іншай дзяржаве, і свядома вырашыла прыняць усе яе парадкі. Так, у сваёй сям'і мы шануем і прытрымліваемся нашых бацькоўскіх звычаяў і традыцый, але калі я ў грамадстве - прымаю і паважаю ўсе законы і нормы гэтай краіны. На той момант адной з умоў маёй будучай кар'еры было тое, што я мусіла спяваць на беларускай мове. З гэтага я і пачала: знайшла чалавека, які дапамог мне яе вывучыць. Стала прымаць удзел у конкурсах, перамагаць... І аднойчы мне патэлефанавалі з наступнай прапановай: "Мы праводзім акцыю "Чарнобыльскі шлях - дарога жыцця". Акцыя гэтая вельмі складаная, таму што на працягу паўтара месяца неабходна будзе ездзіць з канцэртамі па чарнобыльскай зоне". І я дала згоду, бо хаця б гэтым хацела аддзячыць народу, які прыняў мяне і маю сям'ю. Вось ужо каторы год я езджу ў гэтыя рэгіёны з канцэртамі. І сёлета, калі не змагла паехаць, мне патэлефанавалі, і я пачула ў трубцы: "Дзе ж наша Стэла?" Людзі прызналі мяне "сваёй", і гэта - дарагога каштуе.
Канстанцін Селіханаў:
- Гэтаму, Стэла, безумоўна паспрыяў ваш унутраны маральны стрыжань.
Стэла:
- Магчыма. Але я ведаю, што далёка не ўсе беларускія артысты, калі ім прапануюць канцэрты ў чарнобыльскіх рэгіёнах, даюць згоду, знаходзячы самыя розныя "аб'ектыўныя" прычыны. Многія проста адмаўляюцца. А я еду, бо бачу вочы людзей, да каго мала хто даязджае, каб даць ім радасць сустрэчы з музыкай. І мне кажуць: вы нам падарылі дзесяць гадоў жыцця! Гэтыя шчырыя словы ўдзячных гледачоў дарагога каштуюць. Калі потым мае калегі, якія, ведаю, адмовіліся ад падобных прапаноў, пытаюцца ў мяне: "Ну, як ты, Стэла, сябе пасля гэтага адчуваеш?", - я заўсёды адказваю: "Нармальна!" Бо пераканана, што неабходна не гнацца за славай і прызнаннем за сем мораў, а шукаць яго ў сябе дома, ладзіць уласнымі сіламі. І я не стамляюся гаварыць, што любы патрыятызм павінен пачынацца са сваёй "маленькай радзімы" - з сям'і: тут ён узрастае, набірае моцы, і толькі потым можа выпраўляцца ў свет.
Канстанцін Селіханаў:
- Але, калі вярнуцца да Шагала, цікава: калі б ён не з'ехаў, а застаўся тут, у Віцебску, ці стаў бы ён такім знакамітым?.. Хачу сказаць, што ў кожнага- свой лёс, і калі чалавек сапраўды адданы сваёй працы, ён не пакіне творчай дзейнасці, а значыцца, і не пазбавіцца ўнутранага стрыжня, незалежна ад таго, як далёка ад радзімы ён знаходзіцца.
 |
Таццяна Команава:
- Ды толькі для даволі значнай часткі людзей той жа Шагал цікавы не толькі як мастак, але і як чалавек, хто ўсё сваё жыццё заставаўся адданым сынам сваёй зямлі, і родны Віцебск не забываў нават у самыя ліхія часы. Таму, не менш за мастацкія вартасці твораў, мы цэнім яго асабістую патрыятычную пазіцыю, якая выявілася зусім не ў лозунгах, а ў адданым служэнні сваёй творчай музе. І, што цікава, у карцінах гэты сапраўдны патрыятызм самога творцы дае ўяўленне і пра яго Беларусь. А вось тое, якім часам бачаць аблічча Беларусі сучасныя творцы, у мяне вельмі часта выклікае недаўменне. Не буду гаварыць за ўсіх, але даволі нярэдка даводзіцца сутыкацца з тым, што пад маркай патрыятызму і пашаны да свайго мінулага нам прапануецца набор банальных штампаў пра беднага і няшчаснага памяркоўнага беларуса, які адно толькі і просіць, што лепшае долі. А між тым, варта проста паглядзець наўкол, каб убачыць, штобеларусы сёння - актыўная і прагрэсіўная нацыя, якая дынамічна развіваецца і можа шмат што прапанаваць свету. Дык што, атрымліваецца, нашы дзеячы мастацтва проста не жадаюць зірнуць на сябе ў люстэрка і ўбачыць, якія ёсць на самой справе?
Канстанцін Селіханаў:
- Гэта проста нежаданне творча працаваць! Вазьміце большасць сучасных конкурсаў: людзі зазвычай адпраўляюць на іх "штампаваныя" загатоўкі- тое, што праверана часам і што нармальна "праходзіць". І мала хто рызыкуе прапанаваць штосьці новае, нетрывіяльнае: а раптам хто-небудзь што-небудзь падумае?.. Зрэшты, гэтае пытанне не толькі да мастакоў, але і да тых, хто сядзіць у журы падобных конкурсаў: адзін раз адхіляць прапанову мастака, другі раз, трэці... А яму ж таксама есці трэба. І вось ужо ён прыносіць, скажам, "загагуліну" з арнаментам - каб на сто працэнтаў "прайшло". І праходзіць! За гэтым стаіць яшчэ адна праблема: нашы творцы не ставяць перад сабой "задачы максімум". У выніку на ўзроўні ўнутранага спажывання іх мастацтва можа і "прайсці", спрацаваць, а вось няхай бы яны паспрабавалі дабіцца гэткага ж эфекту на сур'ёзным міжнародным узроўні! Чаму б, дапусцім, мастакоў, якія ў нас лічацца "зорнымі", не адправіць хаця б на Венецыянскую біенале - што яны там пачуюць пра якасць сваёй працы?
Сяргей Кавальчык:
- Прабачце, сябры, але ў свой час "Песняроў" адправілі ў Канны, і там яны зрабілі сапраўдны фурор
Алена Папова:
- Ды толькі такі прэцэдэнт надараецца раз на сто гадоў!
Канстанцін Селіханаў:
- Дык давайце і будзем працягваць працаваць, як мулявінскія "Песняры"! Справа ж не ў тым, у якой краіне ты жывеш. Аляксандр Глеб зрабіў так, што людзі даведаліся пра Беларусь, і ўсё таму, што хлопец проста нармальна гуляе ў футбол! Але дзіўная справа: са спортам у нас усё ў парадку, што ж да мастацтва- сітуацыя не заўжды падобная.
 |
Сяргей Кавальчык:
- Гэта нармальна, таму што спорт аказвае больш масавае ўздзеянне на людзей, чым мастацтва. Вось глядзіце: калі той жа "Зеніт" выйграе Кубак чэмпіёнаў, усе расійскія тэлеканалы пра гэта гавораць. А калі я ці Стэла прывязём Гранпры з якога-небудзь буйнога міжнароднага фестывалю, пра гэта, у лепшым выпадку, напішуць у газеце "Культура" ды згадаюць у афіцыйным дакладзе. З іншага боку, калі мы гаворым пра такія з'явы, як брадвейскі мюзікл ці, скажам, элітарнае французскае кіно, - гэта ўжо культурныя брэнды нацыянальнага характару, якія маюць сваю рэпутацыю і ў якія таксама ўкладаюцца немалыя сумы грошай. Іншая справа, што творы мастацтва аказваюць сваё ўздзеянне на масы непрамым, ускосным шляхам. Як вызначаў Леў Талстой, ёсць два асноўныя станы грамадства: вайна і мір. Вайна - калі маецца непасрэдная пагроза жыццю і дабрабыту грамадства, і мір- калі яе няма. Зараз з'явіўся трэці стан - крызіс, не важна, эканамічны, тэхнагенны: калі непасрэднай пагрозы нібыта няма, але яна прысутнічае. І ва ўсіх гэтых розных станах грамадства задача твораў мастацтва - аказваць пэўнае ўздзеянне. У той час, як вораг стаіць пад Сталінградам, няма нічога лепшага, чым плакат. А калі мы сёння спрачаемся, што лепш: сацыялізм ці капіталізм, - тут плакатам уздзейнічаць складана, бо павінен адбывацца самастойны выбар. Менавіта таму мне падаецца, што патрыятычны твор мастацтва мусіць дакладна адпавядаць свайму часу пры выбары тых ці іншых сродкаў уздзеяння. Як ні парадаксальна, сёння размаўляць на патрыятычныя тэмы мовай лозунгаў вельмі страшна, бо плакатнасць, наадварот, палохае і адмяжоўвае. Дарэчы, я сваю першую работу на сцэне Рускага тэатра - булгакаўскі "Бег" - першапачаткова разглядаў як патрыятычны твор. У ім ёсць два паняцці: вялікая Радзіма і малая радзіма. Хлудаў кажа: "Я вярнуся ў Расію", а Серафіма: "Я вярнуся на Караванную" - маленькую вулачку ў Санкт-Пецярбургу. І геній Булгакава выяўляецца ў тым, што гэтыя два паняцці ён зводзіць да агульнай роўніцы. У выніку, карыстаючыся эзопавай мовай тэатра, мы гаворым пра сям'ю - а маем на ўвазе дзяржаву. І калі чалавек пасля прагляду спектакля, кінафільма, наведвання карціннай галерэі, канцэрта класічнай ці эстраднай музыкі выходзіць з хаця б крышку прыўзнятай самасвядомасцю - гэта і ёсць патрыятызм. Хачу расказаць пра гастролі ў Волагдзе з маім спектаклем "Адвечная песня". Я быў здзіўлены: чаму 800 расіян пасля спектакля на працягу пяці хвілін, стоячы, пелі з намі на беларускай мове нашы песні?І зразумеў, які тонкі момант закрануў Купала: мужык (не важна, хто: беларус, рускі - славянін) жыў сабе, працаваў, араў, сеяў... Але раптам прыйшлі іншаземцы, спыніліся ў вёсцы, навесілі на мужыка арэнду. За тое, што ў яго не было грошай, мужыка пасадзілі ў астрог, дзе ён і памёр. А потым паўстаў і сказаў: "Я - чалавек і буду жыць!" І кожны з гледачоў у зале атаясамліваў, мусіць, сябе з героем спектакля, а крыўду ягоную ўспрымаў як сваю асабістую!
Алена Папова:
- Гэта цалкам натуральна: дакладней за ўсё і магутней спрацоўвае архетып. А гэта якраз і ёсць той выпадак!
Алег Хадоска:
- Я ўзгадваю Гётэ, які казаў, што патрыятызму ў мастацтве быць не можа, як не можа быць яго ў навуцы. Я таксама не заўсёды разумею, дзе мяжа паміж патрыятызмам і, напрыклад, местачковасцю? Калі мастак стварае, ён зусім не думае пра тое, што мусіць напісаць так, каб прымусіць моладзь любіць сваю краіну, ці пра што-небудзь іншае падобнага кшталту. Я, да прыкладу, пішу таму, што мяне хвалюе тая ці іншая сітуацыя, мне хочацца нешта выказаць. І калі потым я "трапляю" і людзі выходзяць з залы са слязамі на вачах - гэта цудоўна. І яшчэ. Паглядзіце на англійскіх фанатаў: нармальныя хлопцы, і калі паставіць іх побач з нашымі ў адной кампаніі - не адрозніш. Твары - такія ж, толькі ў англічан ёсць грошы для таго, каб прыехаць на матч у Мінск. Але ж гэта роўным чынам ні на што не ўплывае, а ўжо на ўзровень іх маральнасці - дакладна!
Сяргей Кавальчык:
- Чытаў у газеце, што пасля перамогі зборнай СССР на чэмпіянатах свету па хакеі ў краіне павялічвалася вытворчасць працы! І гэта не казкі. Вось у чым адрозненне патрыятызму ад нацыяналізму: у тым, што патрыятызм - гэта сацыяльнае пачуццё, у якім праяўляецца любоў да Радзімы, павага да яе традыцый, гісторыі, дня сённяшняга.
Канстанцін Селіханаў:
- Ды не, любоў да Радзімы пачынаецца тады, калі ў цябе ўсё ў парадку: нармальная зарплата, бэнтлі ў гаражы...
Сяргей Кавальчык:
- А як жа тады ставіцца да Шастаковіча, які сваю знакамітую шостую сімфонію пісаў у блакадным Ленінградзе,- ці ўсё ў яго было ў парадку?
Канстанцін Селіханаў:
- Шастаковіч - вялікі творца! Я ж у дадзеным выпадку кажу ў большай ступені пра сябе. Ведаю, што мае равеснікі, з якімімы разам пачыналі, ездзяць зараз на бэнтлі, а я на іх фоне выглядаю, так бы мовіць, блякла, - сяджу ў сваёй майстэрні і працую...
Сяргей Кавальчык:
- Ну і што? Андрэй Рублёў таксама на бэнтлі не ездзіў, але ж ён ад гэтага горшым не стаў!
Алена Папова:
- А я лічу, што пакуль у нашых маладых дзеячаў культуры і мастацтва не будзе ўласнага маральнага стрыжня і дакладна акрэсленай грамадзянскай пазіцыі, наўрад ці можна ўсур'ёз гаварыць пра творчасць у высокім разуменні гэтага слова.
Алег Хадоска:
- Вось мы прызвычаіліся гаварыць і думаць пра грамадства як пра нейкую чалавечую масу. Але ж у глядзельнай ці ў канцэртнай зале кожны чалавек - гэта не натоўп. Яны ўсе самі па сабе. І кожны з іх самастойна слухае музыку ці глядзіць фільм, і суперажываюць яны самастойна. Тут пачынаюць дзейнічаць абсалютна іншыя законы.
 |
Таццяна Команава:
- У працяг тэмы, закранутай Алегам, хачу звярнуць увагу і на яшчэ адзін аспект. Мы збольшага гаворым пра тое, чым для нас з'яўляецца патрыятызм і як мы яго выяўляем. Але нельга не браць пад увагу шырокае кола людзей, якія чакаюць ад нас творчага патрыятызму, каб з гонарам сказаць: "Гэта - нашы!" Пакуль жа больш падстаў для рэплікі: "Чаму ж нашы так не могуць зрабіць?"
Алег Хадоска:
- Але ж ніякімі дэкларацыямі гэтага не зрабіць. Можна колькі заўгодна заклікаць: "Купляйце беларускае!", але ніхто не будзе купляць, пакуль не пераканаецца: нашы халадзільнікі, тэлевізары- лепшыя. Так і з мастацтвам: людзі не пойдуць у канцэртныя залы, галерэі ці тэатры, пакуль не ўбачаць якасць. І якасць гэтая - справа мастакоўскага сумлення!
Таццяна Команава:
- І ўсё ж менавіта попыт нараджае прапанову. Калі мы проста будзем ігнараваць айчынны прадукт, не важна, тычыцца гэта эканамічнай сферы ці культурнай, нічога, акрамя раздражнення і апатыі, мы ў адказ не атрымаем. А вось калі кожны з нас, купляючы менавіта беларускае, будзе выказваць тым самым сваю прынцыповую пазіцыю грамадзяніна, неабыякавага да развіцця і нацыянальнай эканомікі, і нацыянальнай культуры, - гэта ўжо будзе якасна іншы, канструктыўны падыход да праблемы.
Але ёсць яшчэ адна вельмі істотная рэч, якая займае пэўнае месца ў сучаснай культуры, - ідэя нацыянальнай адметнасці, пад якую нярэдка мы спісваем нашы пралікі і няўменні. Таму і заклікі да выхаду на рэальны ўзровень канкурыравання, агучаныя Канстанцінам, аказваюцца без адказу. Узгадваю інтэрв'ю ў нашай газеце з Максімам Петрулём, дзе ён, вярнуўшыся з Пекіна, распавядаў, што вялікім мінусам, але, адначасова, і вялікім плюсам для беларусаў з'яўляецца тое, што пра нас у свеце няма пэўнага стэрэатыпу, які мы павінны падтрымліваць ці абвяргаць, і з гэтай прычыны мы можам быць якімі пажадаем. І гэта, напэўна, яшчэ адна з задач?
Канстанцін Селіханаў:
- На мой погляд, важна не проста сфарміраваць нейкі адзін агульны стэрэатып, а стварыць для людзей магчымасць выбару таго ці іншага культурнага прадукту. У нас жа, па сутнасці, гэты выбар адсутнічае: прапануецца адно толькі мас-культура, прычым далёка не заўсёды высокай якасці. Возьмем хаця б радыё: хто з прысутных тут слухае FM-станцыі?
Іван Паўлаў:
- Я слухаў, пакуль не было тэлевізара на кухні.
Канстанцін Селіханаў:
- Але ж гэта проста немагчыма слухаць: усе станцыі - аднолькавыя! А чаму? Чаму мы не можам выбіраць? Тое самае і паўсюль. Школьнікам, замест таго, каб даць выбар і падштурхнуць іх да ініцыятывы, проста ўбіваюць у галаву: "Ведай "таго" ці "іншага"!" Дарэчы, чаму практычна ўсе ведаюць з мастакоў Шышкіна, Левітана? Ды таму, што ў дзяцінстве ў нашых падручніках былі ўклейкі з іх карцінамі: памятаеце, - "Весна", "Грачи прилетели"? Але ж ці ў нас няма сваіх цікавых мастакоў? Чаму б не зрабіць шэраг уклеек, якія давалі б дзецям уяўленне пра сучасную беларускую выяўленчую культуру?
Алег Хадоска:
- Але ж ноты ў падручнік не ўклеіш...
Канстанцін Селіханаў:
- А вы проста заходзьце ў клас, прывязвайце іх да парт і прымушайце слухаць: яны будуць вас за гэта ненавідзець, але дакладна запомняць!
Стэла:
- Зрэшты, калі казаць пра музычную культуру - тут тая ж самая бяда: такое адчуванне, быццам зусім няма сучасных кампазітараў! Раскрываю падручнік па музыцы і бачу, што там - тыя ж імёны і творы, якія вывучалі не адно дзесяцігоддзе.
Канстанцін Селіханаў:
- Цудоўная рэч - тэлебачанне: уключыў, пару хвілін паглядзеў, і, калі не падабаецца, можна пераключыць на іншы, больш цікавы канал. А ў манументалістыцы, на жаль, няма такой "кнопачкі", якую можна націснуць: стаіць пасярод вуліцы якая-небудзь бронзавая дзесяціметровая раскірака, і, колькі ні старайся, ніяк яе не "пераключыш"! Стэла: - Але часам здараецца, што цябе "выключаюць" проста так - без асаблівых на тое прычын, а таму, што трэба проста "скараціць". У мяне быў такі выпадак, калі адзін паважаны чалавек сказаў, што можна скараціць канцэрт, калі выкрасліць мяне і яшчэ чалавек пяць- самых моцных. А я ў той дзень атрымлівала прэмію камітэта па справах моладзі і проста не магла не выйсці на сцэну. Дык вось, калі гэта высветлілася, той чалавек, які адным словам "параіў" ад мяне пазбавіцца, пачаў біць сябе ў грудзі і казаць: "Мяне выкрасліце- Стэлу пакіньце!"... Мне пашанцавала, што рэжысёр канцэрта аказалася жанчынай прынцыповай і патрабавальнай, а будзь на яе месцы хто іншы - выкраслілі б і не заўважылі.
Канстанцін Селіханаў:
- Тое, што вы выйшлі ўсё ж на сцэну і спелі- гэта ўжо добра. І я ў гэтым сэнсе гатовы прымаць удзел ва ўсіх конкурсах, лезці паўсюды, бо разумею, што не магу не браць удзелу ў гэтым працэсе,- вось гэта і ёсць мой патрыятызм.
Іван Паўлаў:
- Мне падаецца, патрэбна вызначыцца, чаго жадаем дамагчыся гэтым сваім патрыятызмам. Гонару, каб, прыязджаючы ў іншую краіну, мы маглі пахваліцца сваёй радзімай, - гэта адна задача, дарэчы, не такая ўжо і невырашальная. Калі ж мы ўвогуле жадаем быць нумарам адзін ці, хаця б, у першай дзесятцы, - то нам давядзецца папацець ва ўсім! Але ж ва ўсім быць першымі мы не зможам! Дык давайце паглядзім на тых жа кітайцаў: думаю, якраз яны першымі выберуцца з крызісу, бо калі ты ў Кітаі хочаш зарабляць - у цябе ёсць для гэтага ўсе магчымасці. Таму яны і ідуць у сваім развіцці такімі гіганцкімі крокамі. Дарэчы, назавіце за мяжой Беларусь - і адразу ўспомняць нашы трактары, халадзільнікі і, асабліва масквічы пра гэта кажуць, - надзвычайную чысціню нашых гарадоў. А што да сімвалаў, дык самая яркая іх праява ў скульптуры натрапілася мне ў Бабруйску. Калі я ўпершыню прыехаў у гэты горад, ведаеце, куды мяне пацягнулі? Да бронзавага бабра! Маўляў, дакраніся да яго - і будзе табе шчасце. І я не ведаю ў Бабруйску іншых помнікаў, акрамя скульптуры гэтага бабра! Я пытаў: дзе ж у вас Ленін? Забудзь пра яго, казалі мне, - вунь бабёр стаіць!
Сяргей Кавальчык:
- Думаю, што гэткая папулярнасць бабра звязана з тым, што ідэя яго з'яўлення была з самага пачатку блізкая жыхарам горада. І, як любая здаровая ідэя, вырасла знутры і была падхоплена натуральным чынам. Што б мы ні казалі, але такі шлях "з народу" і ёсць найвышэйшая форма патрыятызму: калі людзі самі прапагандуюць каштоўнасці, важныя не толькі для ўласнага дабрабыту, але і для сваёй супольнасці, для грамадства, у якім яны жывуць.
Алег Хадоска:
- У прынцыпе, любы твор мастацтва - музыка, спектакль, фільм, карціна, - калі ён зроблены цікава, таленавіта і прафесійна, сам па сабе ўжо патрыятычны, незалежна ад таго, ці будзе там дзяржаўны сцяг, беларуская мова і гэтак далей.
Алена Папова:
- Ведаеце, многія з тых, хто аб'яўлялі сябе вялікімі патрыётамі, даўно ўжо з'ехалі адсюль: яны цудоўным чынам абрабляюць чужыя палеткі, у дзяцей пусцілі чужую кроў... А я лічу, што гэтыя пошукі патрыятызму патрэбна пачынаць з сябе, са свайго ўласнага маленькага прыватнага жыцця.
Канстанцін Селіханаў:
- Дарэчы, у тым жа Беластоку ёсць сапраўдныя патрыёты з нашых. І патрыятызм у такіх людзях, магчыма, жыве таму, што, насуперак нейкім аб'ектыўным рэчам, яны працягваюць захоўваць нашу культуру і нейкую містычную сувязь са сваёй радзімай.
Алена Папова:
- Скажыце мне, калі ласка, якую культуру яны захоўваюць? Добра, калі не забываюць беларускую мову і размаўляюць на ёй, - тады, згодная.
Стэла:
- А вось мы ў сям'і, дарэчы, не ставім на першае месца ў якасці абавязковай умовы - неабходнасць размаўляць на сваёй мове. Але ж гэта не замінае нам захоўваць нашы нацыянальныя традыцыі!
Алена Папова:
- У вас, Стэла, крыху іншая сітуацыя: вашы традыцыі развіваліся шмат у чым аўтаномна і не мелі такога моцнага знешняга ўплыву, як нашы. У нас жа ўвогуле славянскія традыцыі ва ўсе часы былі блізкія паміж сабою. Не варта забывацца і пра дзесяцігоддзі савецкай улады, якая ўсё надзвычай моцна перамяшала і знівелявала. Яна пазбавіла чалавека вельмі многага. Я не хацела б разглядаць нацыянальныя традыцыі на ўзроўні дранікаў. Ці можа, людзі за мяжой для таго, каб захоўваць традыцыі, вешаюць лапці на сцяну? Я думаю, што нашмат больш вызначальным з'яўляецца паняцце нацыянальнага характару. Заўсёды буду гэта адстойваць, бо разумею, што беларускі чалавек - гэта не рускі і не ўкраінец. Ён- носьбіт асаблівай, сваёй уласнай ментальнасці, якую не зблытаеш ні з якой іншай. Вось дзе жыве дух народа - там, дзе разам з'ядноўваюцца характар, глеба, прырода!
Таццяна Команава:
- Вось вы пра гамункулаў кажаце, а я ўзгадваю вашы п'есы, у якіх заўсёды прысутнічае сям'я і момант вяртання герояў да яе.
Алена Папова:
- Не, Таццяна, гэта не сям'я. Гэта- людзі. Бо што такое сям'я?
Сяргей Кавальчык:
- Як - што? Гэта і ёсць людзі пад адзіным дахам, якія сабраліся не прымусова, а згодна з уласнымі перакананнямі.
Алена Папова:
- Не толькі, а і ў выніку пэўнага лёсу.
Сяргей Кавальчык:
- А мне ў дачыненні да пытання захавання традыцый узгадаліся гастролі ў Іркуцку, дзе, як вядома, маецца магутная беларуская супольнасць. Там існуюць беларускія вёскі, дзе яны стараюцца захоўваць традыцыі сваёй зямлі. Вы не ўяўляеце тыя вочы, якія я бачыў: з усёй Іркуцкай вобласці з'язджаліся людзі, каб паглядзець на нас!
Таццяна Команава:
- На "жывых" беларусаў?
Сяргей Кавальчык:
- Так, на сапраўдных беларусаў з той радзімы, якой яны мо ніколі і не бачылі, а ведаюць толькі па расповедах. І гэтыя людзі, што размаўляюць на беларускай мове, прыходзілі ў залу і глядзелі на нас, нібы на багоў, якія спусціліся з Алімпа. З гэтага ў мяне склалася ўражанне, што яны там ставяцца да сваёй нацыянальнай спадчыны з большай трапятлівасцю, чым мы, жывучы тут.
Канстанцін Селіханаў:
- Дык што, для таго, каб пачаць трапятліва ставіцца да сваёй радзімы, неабходна ехаць у Іркуцк?
Сяргей Кавальчык:
- Іронія- іроніяй, а вось Гогаль, як ні дзіўна, напісаў свае лепшыя творы, знаходзячыся ў Італіі.
Іван Паўлаў:
- Нядаўна, дарэчы, паглядзеў новую экранізацыю "Тараса Бульбы" і проста жахнуўся: аказваецца, ва ўсёй гогалеўскай гісторыі, наскрозь прасякнутай ідэямі славянскай моцы, патрыятызмуі велічнасці чалавечага духу, аўтары фільма чамусьці праявілі адно толькі... марадзёрства! Чым жа тут ганарыцца?
Алена Папова:
- Хачу нагадаць, хаця думаю, што вы з гэтым фактам знаёмы: Гогаль стварыў "Дзіканьку", "Міргарад" і многія іншыя свае творы ў дваццаць тры гады! Уяўляеце, ён ужо да трыццаці гадоў усё напісаў і пачаў хварэць!
Таццяна Команава:
- Вось Іван згадаў "Тараса Бульбу", а мне прыйшоў на памяць іншы фільм, які нядаўна выйшаў у пракат: зняты расіянамі паводле аповесці "Пайсці і не вярнуцца" Васіля Быкава - "Вырачаныя на смерць", дзе героі, якіх іграюць расійскія акцёры, размаўляюць на беларускай мове. І - надзвычай дакладна і тонка ўвасабляюць на экране беларускі характар.
Канстанцін Селіханаў:
- Прабачце за рытарычнасць, але чаму ж пра наша, уласнае, мы самі не здымаем так?
Сяргей Кавальчык:
- А я б прапанаваў паспрабаваць пайсці шляхам Курасавы, які зрабіў фільм па матывах шэкспіраўскага "Караля Ліра", адаптаваўшы матэрыял да японскай ментальнасці.
Іван Паўлаў:
- Ды бралі ўжо шмат разоў! Але адразу ж узнікае мноства закавырыстых пытанняў. Да прыкладу, мы здымалі "Глыбокую плынь" пра партызан. Я з задавальненнем забыў бы пра гэтую сваю рэжысёрскую работу, бо яе стылістыка - нібыта з 1975 года. Адзіны "плюс" - у тым, што мы, на шчасце, не атрымалі ад ветэранаў на арэхі: яны проста не прывыклі да сучаснага мантажу, і таму некаторыя моманты нам даравалі. А калі пачынаеш капаць гістарычны матэрыял глыбей, аказваецца - усё зусім не так проста.
Таццяна Команава:
- Прасцей у чарговы раз выдаць архетып, які будзе проста працаваць і пазбавіць нас неабходнасці напружвацца?
Канстанцін Селіханаў:
- Дзіўная рэч: мы ўжо загадзя баімся і з самага пачатку не хочам браць на сябе адказнасць. А, між тым, Таркоўскі, нягледзячы ні на што, здымаў свае фільмы - не спыняў работы.
Алена Папова:
- Але ў яго была каласальная падтрымка.
Канстанцін Селіханаў:
- Пра якую падтрымку мы гаворым, калі чалавек здымаў кіно раз на пяць гадоў?
Іван Паўлаў:
- Усё роўна, што даць скульптару замест каменя кавалак пенапласту: як ён будзе ваяць?
Канстанцін Селіханаў:
- Добра, не будзем здымаць чарговую "Анастасію Слуцкую",а возьмем гісторыю якога-небудзь нашага сучасніка. Не трэба замахвацца на Галівуд, вазьміце, як Ларс фон Трыер, адну камеру на плячо і наперад - зараз шмат такіх фільмаў.
Стэла:
- А чым не паказальная гісторыя з бамжом, які сам зняў фільм і нават атрымаў за яго ў Каннах прыз?
Іван Паўлаў:
- Якраз з гэтым бамжом усё не так проста - перад намі хітрая піар-акцыя: нават для таго, каб проста паехаць у Каны, патрэбны грошы. Я ўжо не кажу пра мноства іншых момантаў. Можна было б успомніць і аб прадуманай рэкламнай кампаніі "Ведзьмы з Блэр", і шмат пра што яшчэ: варта толькі капнуць глыбей - і ўсплывае шмат цікавых падрабязнасцей і дэталей.
Алег Хадоска:
- Але ж менавіта з іх, гэтых дэталей, і складваецца агульнае цэлае.
Канстанцін Селіханаў:
- Заўважыў цікавую тэндэнцыю: у нас ёсць схільнасць многае ў жыцці адкладваць "на потым". Асабліва ярка гэта назіраю ў мастакоў старэйшага пакалення. Ім ужо за шэсцьдзесят і за семдзесят, а такое адчуванне, нібыта яны збіраюцца жыць вечна: маўляў, зараз хуценька зраблю нешта просценькае, а потым як разгарнуся... А дзе тое "потым"?
Таццяна Команава:
- А можа нам проста не хапае прадуманага піару? Вось калі б мне расказалі, што ёсць у нас такі незвычайны кампазітар Алег Хадоска, які адной левай за паўтары гадзіны, едучы ў электрычцы, піша сімфонію, і дадалі да гэтага яшчэ пару-тройку эфектных гісторый, я б, верагодна, кінулася шукаць, дзе можна паслухаць яго музыку. Ды толькі вам, творцам, не сорамна хацець для сябе папулярнасці такім чынам?
Канстанцін Селіханаў:
- Часам гэта нават і карысна. У нашай сітуацыі ўсе сродкі добрыя, - я адказваю за свае словы. Бо сёння мы настолькі заглыблены ў свой так званы андэграунд, які на паверку бывае даволі смешным, што часам нават скандал робіць добрую справу.
Іван Паўлаў:
- А колькі нашых засталося ў ценю з-за таго, што не надарылася "тая самая" хвіліна? Тут вельмі вялікую ролю адыгрывае Яго Вялікасць Выпадак. Вось зірнуў у свой час Тураў на мяне - і паверыў, хаця што я тады разумеў у кіно?
Сяргей Кавальчык:
- Скажы яшчэ, што ты ўвогуле не ведаў, хто такі Тураў.
Іван Паўлаў:
- Чаму ж, ведаў! Але не па яго вялікіх фільмах, а па "Кропцы адліку" - усе мы тады трызнілікаратэ...
Алена Папова:
- Шчаслівы выпадак - гэта добра, але, акрамя яго, існуе пэўная агульная тэндэнцыя...
Канстанцін Селіханаў:
- ...А яшчэ - адсутнічае паралельны працэс, альтэрнатыўны падыход да мастацтва і погляд на яго.
Алена Папова:
- Так, нам толькі веславаць... Рабі, што можаш, а Бог потым вызначыцца, - іншага не дадзена.
Іван Паўлаў:
- І я нават вызначыўся для сябе, у якім накірунку патрэбна рухацца. Мне вельмі падабаецца думка з булгакаўскага "Сабачага сэрца" наконт таго, з чаго пачынаецца разруха: памятаеце - з "міма унітаза". Вось ты ідзеш міма сметніцы, а нечакана дунуў вецер, так што твая паперка ці недакурак не трапілі ў яе, - спыніся, нахіліся, падымі і кінь яшчэ раз, ужо ў сметніцу! Калі гэткую дробязь зробіць кожны - мы прасунемся ой як далёка! І тады не толькі ў патрыятызме - ва ўсім будзем на першым месцы! А, з іншага боку, нядаўна даведаўся, што ў Расіі на аднаго чалавека ў год вырабляецца 18 літраў абсалютнага алкаголю. І задумаўся: мы тут на вялікія творы замахваемся, а асноўнай масе народу, атрымліваецца, гэта нават не патрэбна?..
Алена Папова:
- Разумееце, Іван, але ж так заўсёды было ў сусветнай гісторыі.
Іван Паўлаў:
- І што, мы не прасунуліся з тых часоў ні на крок наперад?
Канстанцін Селіханаў:
- Прывяду цікавы прыклад, як у свой час было ў Амерыцы. У пяцідзесятыя гады перад ЦРУ была пастаўлена задача змяніць вобраз сярэдняга амерыканца - ператварыць яго ў высокаадукаванага культурнага інтэлектуала. І- узнік абстрактны імпрэсіянізм, міжнародная мастацкая плынь, якой не было на той момант ні ў Парыжы, ні ў Лондане, з'явіўся той самы знакаміты поп-арт. І сёння ва ўсіх самых прэстыжных музеях свету, у тым ліку і ў французскім Музеі сучаснага мастацтва, - творы Эндзі Уорхала.
Таццяна Команава:
- А я лічу, што сапраўднага творцу атрымаць "па замове" немагчыма. І мяне здзіўляе, што, замест непасрэднай творчай дзейнасці, некаторыя нашы мастакі лічаць "добрым тонам" патрабаванне для сябе спецыяльных умоў і гарантаванага дзяржаўнага фінансавання. Няўжо сапраўды, каб гаварыць мовай мастацтва пра набалелае і рэалізоўваць уласныя творчыя задумы, неабходна, каб нехта збоку гэта ўсё аплачваў?
Канстанцін Селіханаў:
- Ды не ад сёння вядома, што грошы нічога не змяняюць - талентаў ад гэтага болей не становіцца. І грошы - зусім не гарантыя поспеху. Яны могуць толькі падтрымаць таго, каму неабходныя дадатковыя магчымасці.
Таццяна Команава:
- Разумею, вам - скульптару, кінарэжысёру - патрэбны пэўныя сумы на вытворчасць. Але пра якія грошы ідзе гаворка ў дачыненні да таго ж кампазітара, у чым арсенале - нотная папера і канцылярскія прыналежнасці?
Канстанцін Селіханаў:
- Як так? Кампазітару патрэбны грошы нават для таго, каб з'ездзіць у Парыж і проста пасядзець там. А потым, вярнуўшыся, напісаць сваю сімфонію. Гэта - момант натхнення, а ў гісторыі пра тое, што можна займацца творчасцю пры лямпе ці на каленях, я асабіста не веру: усё гэта не працуе.
Іван Паўлаў:
- Ведаеце, які, на маю думку, самы геніяльны твор? "Залатая рыбка" Пушкіна! Вось ён, класічны сцэнарый: хап, хап, хап, а потым - усё, "разбитое корыто"!
Сяргей Кавальчык:
- Калі гаварыць пра пошукі моманту творчага натхнення, у кожнага чалавека гэты працэс - індывідуальны, і толькі ён сам ведае, як гэтага стану дасягнуць. Някрошус, да прыкладу, закрываецца на тры месяцы на лецішчы і так стварае свае спектаклі. А вось мне, да прыкладу, патрэбна пару дзён поўнай бяздзейнасці для таго, каб дабіцца пэўнай злосці, сказаць сабе: жыццё праходзіць, а ты... І потым я магу тыдзень працаваць, нават без сну. Аднаму, магчыма, сапраўды патрэбна з'ездзіць у Парыж, а другому дастаткова будзе і Жабінкі. Зноў вяртаемся да таго, што мастаку ўласцівы неспакойны стан духу. І ў час, калі з ростам эканомікі і дабрабыту грамадства захоўваць гэты неспакойны стан душы становіцца ўсё больш складана, мы павінны, і тое - наша задача, выстаўляць "маякі" там, дзе парушаецца духоўнасць, сігналіць грамадству сваімі творамі.
Канстанцін Селіханаў:
- Усё гэта - звычайныя лозунгі.
Сяргей Кавальчык:
- Мы не можам проста назіраць за тым, што і як адбываецца навокал.
Канстанцін Селіханаў:
- Але мы нікому нічога не павінны! Гэта калі чыноўнікі на якім-небудзь пасяджэнні кажуць: мы павінны, - яны і сапраўды павінны, бо да гэтага іх абавязвае пасада.
Сяргей Кавальчык:
- Але ж калі творца не жадае палепшыць грамадства, у якім жыве, то ён проста трэска, што плыве па рацэ і сузірае берагі, - не болей.
Алена Папова:
- А чаму б і не? У жыцці ёсць многа цікавага, у тым ліку - унутраны пошук.
Сяргей Кавальчык:
- Нічога гэтага я не адмаўляю, і кажу, у першую чаргу - пра тое, што творца не мусіць быць унутрана заспакоеным.
Канстанцін Селіханаў:
- Але ж мы жывём не ў вакууме і так ці інакш судакранаемся з грамадствам: ці то ўключаем тэлевізар, ці проста нас цягнік задушыў. Тым не менш, любы творца існуе ў прасторы, таму натуральна і лагічна, што ён з ёю кантактуе. І адбываецца гэта аўтаматычна. Што ж да маякоў духоўнасці - няхай за гэта адказвае святар у царкве. Гэта ягоны абавязак, і людзі яго слухаюць. А мастак сядзіць у сваёй "шкарлупінцы" і, прапускаючы праз сябе ўсю гэтую рэальнасць, трансфармуючы яе, выдае пэўны прадукт. Іншая справа, што не кожны чалавек здольны і гатовы яго ўспрымаць. Адзін возьме, да прыкладу, "Вайну і мір" Талстога, пагартае крыху - і адкладзе ўбок, а іншы прачытае "ад" і "да" - і свет для яго перавернецца. Гэта індывідуальная здольнасць кожнага чалавека - успрымаць, перажываць, адчуваць творы мастацтва.
Сяргей Кавальчык:
- Можаш дзе заўгодна працаваць: у сваёй "шкарлупінцы" ці на Брадвеі, але вось ты прыходзіш у карцінную галерэю, спакойна праходзіш міма шэрагу работ, да прыкладу, Сярова, але раптам даходзіш да яго "Дзяўчынкі з персікамі" і разумееш, што перад табой не проста твор мастацтва, а - святло, сімвал чысціні і прыгажосці. І якінебудзь эпатажны стыліст Сяргей Звераў побач з гэтым выглядае... насмешкай, дзікім папіраннем усяго чалавечага!
Канстанцін Селіханаў:
- Тут я цалкам згодны: галоўнае - велічнасць задумы! Мы, зразумела, пішам, як умеем, так, як у нас атрымліваецца. Але ж задачы перад сабой мусім ставіць па максімуме. І гэта залежыць выключна ад самога творцы - наколькі ён гатовы быць патрабавальным да самога сябе і імкнуцца вырашаць гэтыя пастаўленыя перад сабою мэты і задачы.
Ад вядучай "круглага стала".
"Нельга жыць у грамадстве і быць вольным ад яго" - гэтае філасофскае выслоўе не стамляецца пацвярджаць сваю правату, у тым ліку і ў дачыненні да творцаў. Бо мастацтва - гэта не толькі рэалізацыя ўласных творчых памкненняў, але і адказная місія: быць своеасаблівым культурным фарпостам, што вызначае маральныя арыенціры грамадства. І што б ні гаварылі пра неабходнасць паглядзець на творы мастацтва з пэўнай часавай адлегласці, дачакацца іх ацэнкі нашчадкамі, любы дзеяч, пераканана, марыць, каб плён ягонай працы ўбачылі, пачулі і ацанілі яго сучаснікі. І гэта - галоўная прычына, каб быць чуйным да духоўнага жыцця грамадства і вярнуцца да ўсведамлення таго, што творца не мусіць, не мае права быць адно толькі "самотнікам" у мастацтве, але і важнай функцыі - служэння свайму народу. Пераканана, поруч з праблемамі прафесіяналізму, мастацкага ўзроўню і якасці творчасці заўсёды мусіць ісці пытанне актыўнай грамадзянскай пазіцыі і маральнай адказнасці дзеячаў культуры і мастацтва за тыя ідэі, якія яны прапагандуюць. Каб не давялося чуць услед: "Страшно далеки они от народа..."