Сяргей Волкаў: “Злое, агіднае не магу маляваць”

№ 12 (1555) 19.03.2022 - 25.03.2022 г

За­слу­жа­ны дзеяч мас­тац­тваў Бе­ла­ру­сі, гра­фік Сяр­гей Вол­каў на гэ­тым тыд­ні адзна­чыў 80-год­дзе. Да­та ста­ла на­го­дай успом­ніць твор­чы шлях і па­ра­зва­жаць аб дзі­ця­чай кніж­най ілюс­тра­цыі — ме­на­ві­та гэ­тая сфе­ра пры­нес­ла вя­до­масць мас­та­ку. Яго са­ка­ві­тыя ма­люн­кі ў тэх­ні­цы ту­шы, рас­фар­ба­ва­най аква­рэл­лю, упры­гож­ва­юць бо­льш за тры со­тні вы­дан­няў. Май­стар і ця­пер актыў­на працуе: ілюс­труе но­вы збор­нік ка­зак, яшчэ два ру­ка­пі­сы на чар­зе.

/i/content/pi/cult/895/18937/17.jpg— Род ваш сла­ву­ты: дзя­ду­ля  на­род­ны мас­так БССР Ва­лян­цін Вол­каў, ба­ць­ка так­са­ма вя­до­мы жы­ва­пі­сец і гра­фік. Ці быў у вас не­йкі іншы ва­ры­янт, акра­мя як пра­цяг­нуць ся­мей­ную спра­ву?

— У Вол­ка­вых унут­ры та­кое ся­дзіць — ні­ко­га ні да ча­го не пад­штур­хоў­ваць, хоць дзед ад­га­вор­ваў май­го ба­ць­ку, ка­лі той ха­цеў па­сту­паць у Ві­цеб­скі мас­тац­кі тэх­ні­кум. Так­са­ма Вол­ка­вы ўпар­тыя. Та­му ба­ць­ка ўсё ж па­сту­піў, ве­ль­мі доб­ра ву­чыў­ся і стаў вы­дат­ным мас­та­ком. Я ў ма­лен­стве ма­рыў пра са­ма­лё­ты, але по­тым не­шта, як ка­жуць, шчоў­кну­ла — і мы з сяс­трой, ні­чо­га не ска­заў­шы ба­ць­кам, па­йшлі да Сяр­гея Кат­ко­ва ў Па­лац пі­яне­раў. То­ль­кі праз ме­сяц саз­на­лі­ся, што хо­дзім у сту­дыю вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва. Ба­ць­ка быў здзіў­ле­ны, а ма­ці ўво­гу­ле ка­за­ла ісці ў по­лі­тэх­ніч­ны тэх­ні­кум, як сяб­ры. І вось тая ўпар­тасць: па­йшоў у на­ша ву­чы­ліш­ча, якое ця­пер но­сіць імя Гле­ба­ва. По­тым, на­ват не скон­чыў­шы ву­чы­ліш­ча, па­сту­піў у тэ­атра­ль­на-мас­тац­кі інсты­тут. У той час трэ­ба бы­ло браць рэ­ка­мен­да­цыю ад свай­го га­лоў­на­га пед­аго­га. У мя­не быў вы­дат­ны на­стаў­нік — Акім Шаў­чэн­ка. Вось гэ­та сап­раў­дны пед­агог. Да­сціп­ны, ве­ль­мі да­лі­кат­ны ча­ла­век, да кож­на­га да­хо­дзіў і кож­на­му ўкла­даў у га­ла­ву тое, што трэ­ба. У інсты­ту­це не так па­шан­ца­ва­ла. Вы­клад­чы­кі ма­ла­дыя, ім бы­ло не да нас, бо трэ­ба бы­ло за­ймац­ца ўлас­най твор­час­цю.

— Ва­шай дып­лом­най ра­бо­тай у тэ­атра­ль­на-мас­тац­кім інсты­ту­це бы­лі ілюс­тра­цыі да Сал­ты­ко­ва-Шчад­ры­на, але по­тым вы па­ча­лі аздаб­ляць вы­ключ­на дзі­ця­чыя вы­дан­ні. Чым та­кі вы­бар аб­умоў­ле­ны?

— У мя­не бы­ла дум­ка зра­біць дып­лом па кні­зе “12 крэс­лаў” Іль­фа і Пят­ро­ва. У хруш­чоў­скую ад­лі­гу з іх то­ль­кі зня­лі ўсе за­ба­ро­ны. Саб­раў шмат ма­тэ­ры­ялу, але ка­фед­ра бы­ла су­праць. Ледзь ад­ва­яваў та­ды Сал­ты­ко­ва-Шчад­ры­на. А пе­ра­ход ад­быў­ся ад­ра­зу, бо ні­вод­най кніж­кі для да­рос­лых я не ілюс­тра­ваў. Яшчэ на пе­рад­апош­нім кур­се інсты­ту­та па­йшоў у вы­да­вец­тва “Бе­ла­русь” і па­ка­заў там свае ра­бо­ты. Там мя­не ве­даў Мікалай Гу­дзі­еў, які пра­ца­ваў пед­аго­гам на ка­фед­ры гра­фі­кі. Ён пра­па­на­ваў даць мне дзі­ця­чую кні­гу. Над­ру­ка­ва­лі. І па­сля дып­ло­ма па­йшлі кніж­кі гэ­та­га ж вы­да­вец­тва ад­на за дру­гой. Але я ж і ста­віў са­бе мэ­ту ра­біць лю­бую кніж­ку так, каб мас­тац­ка­му рэ­дак­та­ру ха­це­ла­ся і на­ступ­ную мне даць. Кож­ны раз трэ­ба бы­ло вы­клад­вац­ца па по­ўнай. Ні­якай хал­ту­ры я са­бе не да­зва­ляў. За­сво­іў та­кі ба­ць­каў за­па­вет: ка­лі не атрым­лі­ва­ецца ма­лю­нак ці ілюс­тра­цыя, ад­чу­ва­еш, што гэ­та не тое, за­раз жа рві на ка­вал­кі, вы­кід­вай і ра­бі на­ступ­ны ва­ры­янт. На­ступ­ны ў лю­бым вы­пад­ку бу­дзе леп­шы. І ця­пер у смет­ні­цы мно­га. Раб­лю кні­гу ка­зак на­ро­даў све­ту, не­ка­ль­кі ілюс­тра­цый там ужо ля­жыць.

— Ад­на спра­ва — улас­ная не­за­да­во­ле­насць, але ёсць жа мер­ка­ван­не аўта­ра кні­гі. Ці лёг­ка зна­хо­дзі­це па­ра­зу­мен­не з пі­сь­мен­ні­ка­мі?

— Мо­жа, уні­ка­ль­ны вы­па­дак: ніх­то да мя­не не ле­зе з за­ўва­га­мі і па­жа­дан­ня­мі. Усе, ві­даць, ве­раць у тое, што кніж­ка бу­дзе зроб­ле­на як след. Апош­нія двац­цаць-трыц­цаць га­доў на­ват не па­мя­таю, каб у мя­не бы­лі не­йкія су­пя­рэч­нас­ці з аўта­ра­мі. Не ха­чу ска­заць, што я та­кі су­пер­та­лент, але так скла­ла­ся, што з пі­сь­мен­ні­ка­мі ў мя­не за­ўсё­ды ве­ль­мі доб­рыя ад­но­сі­ны.

— На не­ка­то­рых лі­та­ра­та­раў на­ват ра­бі­лі шар­жы…

— Так, ра­біў. За­раз про­ста ня­ма ча­су. Ра­біў на Ба­ра­ду­лі­на, на Зу­ёнка, на іншых пі­сь­мен­ні­каў. Гі­ле­віч кры­ху па­крыў­дзіў­ся. Я зра­біў ма­ну­мен­та­ль­ны та­кі парт­рэт, ён атры­маў­ся як дуб. Ма­гут­ная шыя і га­ла­ва, гры­ва. На­пра­сіў­ся, што на­зы­ва­ецца. Але по­тым, ка­лі бы­ла вы­ста­ва, пры­све­ча­ная Гі­ле­ві­чу, у му­зеі гіс­то­рыі бе­ла­рус­кай лі­та­ра­ту­ры, ён пра­сіў, каб гэ­ты шарж там аб­авяз­ко­ва быў.

— У шар­жах, пла­ка­тах, ка­ры­ка­ту­рах гу­мар знач­на вас­трэй­шы, чым у дзі­ця­чых ілюс­тра­цы­ях. Як мі­ры­це ў са­бе да­бра­душ­насць і кол­касць?

— Я ска­заў бы, што гу­мар там не вос­тры, а гра­тэс­кны. Так се­рыю шар­жаў і на­зваў — “Гра­тэск”. Але шар­жы не па­він­ны быць здзек­лі­вы­мі, не па­він­ны па­каз­ваць ад­мет­ныя ба­кі лю­дзей ў аб­раз­лі­вым вы­гля­дзе. А са­ты­рыч­ных пла­ка­таў у мя­не ка­ля 80. Яны па­каз­ва­юць на не­йкія хі­бы, ад якіх трэ­ба бы­ло б па­зба­віц­ца, але яны не злыя. Злое, агід­нае не ма­гу ма­ля­ваць. Да­клад­ней, ма­гу на­ма­ля­ваць што за­ўгод­на, але не цяг­не мя­не да та­ко­га.

— Вы пра­ілюс­тра­ва­лі шмат фа­льк­лор­ных вы­дан­няў — збор­ні­каў ка­зак, за­га­дак, лі­чы­лак — і на­ват са­мі на­пі­са­лі кні­гу пра на­шу мі­фа­ло­гію. Ад­куль з’яві­ла­ся ці­ка­васць да гэ­тых плас­тоў спад­чы­ны?

— Пад­час пра­цы на сту­дыі “Ды­яфі­льм” зра­біў дзве стуж­кі па мі­фа­ло­гіі. Гэ­та бы­ло не­дзе ў 1995 го­дзе, а по­тым я ад­ышоў ад гэ­тай тэ­мы. Але по­тым уз­ру­шы­ла мя­не, што ўсе кні­гар­ні бы­лі за­бі­ты кніж­ка­мі па індый­скай мі­фа­ло­гіі, егі­пец­кай, скан­ды­наў­скай. Сла­вян­ска­га ні­чо­га. Та­ды мне ўспом­ні­лі­ся ды­яфі­ль­мы. Прый-шло­ся са­мо­му пад­няць ма­тэ­ры­ял, на­пі­саць тэк­сты, афор­міць, зра­біць ма­кет. І вось атры­ма­ла­ся кні­га “Ба­гі і мі­фы ста­ра­жыт­ных сла­вян”, якую шмат раз­оў пе­ра­вы­да­ва­лі. На кож­ным раз­ва­ро­це — ад­но бос­тва і тэкст пра яго. Па­ўсюль уні­ка­ль­ны арна­мент, то­ль­кі ў адзі­ным экзэм­пля­ры. Кні­гу рас­хоп­лі­ва­лі імгнен­на, у шко­лах на­ват умуд­ра­лі­ся па ёй ста­віць тэ­атра­лі­за­ва­ныя прад­стаў­лен­ні.

— Ве­даю, што па­этыч­ны во­пыт так­са­ма ма­еце. Якія тэ­мы бліз­кія вам у лі­та­ра­тур­най твор­час­ці?

— Ёсць кніж­ка, якую я не пра­па­ган­дую, не па­каз­ваю. Яна вы­йшла не­вя­ліч­кім на­кла­дам, і я пад­арыў яе бліз­кім сяб­рам. Там не­дзе ка­ля ва­сь­мі­сот вер­шаў — лю­боў­ная лі­ры­ка. Я не раз­умею, як мож­на та­кія вер­шы чы­таць у мік­ра­фон, ска­чу­чы па сцэ­не. Ка­лі да­рыў кніж­ку ка­му-не­будзь, ка­заў: “То­ль­кі, ка­лі лас­ка, чы­тай уве­ча­ры. Са­дзі­ся ў крэс­ла, за­па­ль­вай тар­шэр і чы­тай спа­кой­на”. Так­са­ма на­пі­саў не­вя­лі­кую кні­жач­ку “За­піс­кі юна­га пен­сі­яне­ра”, але так­са­ма яе не рэ­кла­мую, бо не бя­ру­ся лі­чыць ся­бе па­этам. Я не па­эт, я мас­так.

— Вы па­ча­лі за­ймац­ца ілюс­тра­цы­яй бо­льш за па­ўста­год­дзе та­му. З та­го ча­су істот­на змя­ні­лі­ся тэх­на­ло­гіі, а з імі  успры­ман­не дзе­ць­мі све­ту. Ледзь не з ка­лыс­кі яны тры­ма­юць у ру­ках смар­тфон. Ці пры­хо­дзіц­ца праз гэ­та ка­рэк­та­ваць свой по­чырк?

— Ілюс­тра­цыя не мо­жа ста­яць на мес­цы. Мой ба­ць­ка ка­лі­сь­ці ра­біў кла­січ­ныя ілюс­тра­цыі, але час пра­хо­дзіць, з’яў­ля­юцца но­выя пы­тан­ні і но­выя за­пы­ты. Трэ­ба мя­няц­ца. У мя­не ёсць доб­рая пля­цоў­ка для экс­пе­ры­мен­таў — ча­со­піс “Вя­сёл­ка”, з якім су­пра­цоў­ні­чаю з 1970 го­да. І што мя­не пры­цяг­вае ў дзі­ця­чай кні­зе — шы­ро­кая пра­сто­ра для фан­та­зіі.

— Скла­да­ная за­да­ча  зра­біць зра­зу­ме­лы, пры­ця­га­ль­ны ма­лю­нак і не ска­ціц­ца да пры­мі­ты­ву.

— Пры­мі­тыў — хва­ро­ба мно­гіх на­шых мас­та­коў, хто спра­буе пра­ца­ваць над дзі­ця­чы­мі кні­га­мі. Пры­мі­тыў­ных ілюс­тра­цый за­ва­лы. То ў да­да­ізм кі­да­юцца, то па­чы­на­юць вы­ліз­ваць ма­люн­кі і па­каз­ва­юць ка­та так, што пра­пра­ца­ва­на кож­ная шар­сці­нач­ка. Ха­ця фо­та­апа­рат зро­біць гэ­та ў ты­ся­чу раз­оў лепш. Ма­ла­дыя мас­та­кі бя­гуць у дзі­ця­чую ілюс­тра­цыю, не ма­ючы сап­раў­днай шко­лы. Тут і вы­яўля­ецца ня­ўмен­не ма­ля­ваць. Без кіт­ча, без сю­сю­кан­ня. Пры­чы­на гэ­тай хва­ро­бы ва ўзроў­ні ад­ука­цыі. За­бы­лі, што та­кое ма­ля­ваць з на­ту­ры.

— Кні­гі з ва­шы­мі ілюс­тра­цы­ямі пра­йшлі праз ты­ся­чы рук, ад­нак не кож­ны за­ўва­жыць у кні­зе імя мас­та­ка. Не шка­ду­еце?

— Але ж гэ­та не са­мае га­лоў­нае, каб лю­дзі кры­ча­лі: “Вунь па­йшоў жы­вы Вол­каў!” На­вош­та мне па­пу­ляр­насць? Ня­хай лепш гля­дзяць мае ра­бо­ты. Я глы­бо­ка ўпэў­не­ны, што мя­не так ці іна­чай ве­да­юць. Спра­ба­ваў вы­зна­чыць агу­ль­ны ты­раж пра­ілюс­тра­ва­ных кніг. Лік ідзе на мі­ль­ёны. Ня­хай на­ват па­ло­ва па­йшла на ма­ку­ла­ту­ру, але та­ко­га не мо­жа быць: іх раз­бі­ра­юць хут­ка, гэ­та я ве­даю па звес­тках з ад­дзе­лаў мар­ке­тын­гу вы­да­вец­тваў. Лю­дзі ба­чаць маю твор­часць, але я пра­цую не дзе­ля імя, а дзе­ля та­го, каб дзе­цям бы­ло ці­ка­ва і ве­се­ла. Апош­нія га­ды ў мя­не та­кая за­да­ча — хоць не­як па­спра­ба­ваць ад­цяг­нуць ад камп’юта­раў, ад за­ход­няй ко­мік­са­вай ку­ль­ту­ры. Важ­на па­вяр­нуць да бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры. Раз­умею, што адзін го­ры не звяр­ну, але ха­ця б па­ўпра­цэн­та лю­дзей за­ду­ма­ецца.

Даведка "К"

Сяр­гей Ана­то­ль­евіч ВОЛ­КАЎ на­ра­дзіў­ся 18 са­ка­ві­ка 1942 го­да ў Мін­ску. Скон­чыў Бе­ла­рус­кі дзяр­жаў­ны тэ­атра­ль­на-мас­тац­кі інсты­тут. Член Бе­ла­рус­ка­га са­юза мас­та­коў з 1973 го­да. У роз­ныя га­ды кі­ра­ваў сек­цы­яй гра­фі­кі і аб’яднан­нем “Ве­ра­сень”, быў чле­нам праў-лен­ня Са­юза мас­та­коў СССР.

Пра­цуе ў кніж­най і стан­ко­вай гра­фі­цы ў тэх­ні­ках аква­рэ­лі, ма­люн­ка, лі­таг­ра­фіі. Афор­міў бо­льш за 300 кніг у бе­ла­рус­кіх і рас­ійскіх вы­да­вец­твах. Ся­род іх — “Па­лес­кія ра­бін­зо­ны” Янкі Маў­ра, “На два­ры Алім­пі­яда” Эдзі Агняц­вет, “Ня­хай со­нца не за­хо­дзіць” Іва­на Му­ра­вей­кі ды іншыя.

Фо­та Тац­ця­ны МА­ТУ­СЕ­ВІЧ