Рэктарства як поліфанія

№ 11 (1554) 12.03.2022 - 18.03.2022 г

10 лю­та­га рэ­кта­рам Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най ака­дэ­міі му­зы­кі бы­ла пры­зна­ча­на кан­ды­дат мас­тац­тваз­наў­ства, да­цэнт Але­на КУ­РА­КІ­НА. У свой час яна аб­ара­ні­ла ды­сер­та­цыю, пры­све­ча­ную му­зыч­на-тэ­арэ­тыч­ным рас­пра­цоў­кам пер­шай трэ­ці ХХ ста­год­дзя. У да­лей­шым ко­ла яе на­ву­ко­вых інта­рэ­саў знач­на па­шы­ры­ла­ся і ахоп­лі­вае ця­пер асэн­са­ван­не най­ноў­шых му­зыч­ных з’яў — у тым лі­ку гу­ка­вых ма­тэ­рый элек­трон­ных тво­раў кам­па­зі­та­раў роз­ных кра­ін, уклю­ча­ючы Бе­ла­русь. Быў рас­пра­ца­ва­ны но­вы і надзвы­чай акту­аль­ны для на­шай кра­іны лек­цый­ны курс “Асно­вы му­зыч­най акус­ты­кі”. Але сус­трэ­ча з Але­най Вік­та­раў­най бы­ла скі­ра­ва­на не на яе на­ву­ко­выя да­сле­да­ван­ні, а на кі­раў­ніц­тва ВНУ. Пра­ўда, усё па­йшло не па пла­не, а бо­льш імпра­ві­за­цый­на: гу­тар­ку па­ча­ла не я, а мая су­раз­моў­ца.

/i/content/pi/cult/894/18923/14.jpg— Мо­жа­це лі­чыць ся­бе пер­шап­ра­ход­цам, — усміх­ну­ла­ся Але­на Вік­та­раў­на, — бо я даю пер­шае інтэрв’ю ў ма­ім жыц­ці. Да­гэ­туль то­ль­кі са­ма іх бра­ла, яшчэ ка­лі ву­чы­ла­ся ў кан­сер­ва­то­рыі і кі­ра­ва­ла Сту­дэн­цкім на­ву­ко­вым та­ва­рыс­твам.

— А ча­му вы аб­ра­лі му­зы­ку і ста­лі ме­на­ві­та му­зы­каз­наў­цам? Ма­быць, ба­ць­кі бы­лі звя­за­ны з мас­тац­твам?

— Яны бы­лі энер­ге­ты­ка­мі, ро­дам з Пен­зы, але му­зыч­ныя ге­ны ме­лі­ся. Ба­ць­ка са­ма­ву­кам на­ву­чыў­ся граць на ба­яне і граў на ім да кан­ца жыц­ця — па па­ўта­ры га­дзі­ны на дзень. Ка­заў: "Па­йду раз­амну па­ль­чы­кі". Яшчэ ка­лі ву­чыў­ся ў Ле­нін­гра­дзе, на­вед­ваў фі­лар­ма­ніч­ныя кан­цэр­ты, опер­ныя спек­так­лі. Па раз­мер­ка­ван­ні па­тра­піў у Ка­лі­нін­град, я на­ра­дзі­ла­ся на Ка­лі­ніг­рад­чы­не, у го­ра­дзе Чар­ня­хоў­ску. А му­зы­кай па­ча­ла за­ймац­ца пад уплы­вам сяс­тры. Яна ста­рэй­шая за мя­не на дзе­вяць га­доў, і ка­лі гра­ла на пі­яні­на, я пры­кла­да­ла ву­ха да інстру­мен­та. А ў ча­ты­ры га­ды па­пра­сі­ла, каб яна на­ву­чы­ла мя­не. І ад­ра­зу па­ча­ла са­чы­няць. У во­сем га­доў на­ват за­мах­ну­ла­ся на опе­ру, але ўсё аб­ме­жа­ва­ла­ся не­ка­ль­кі­мі ары­ямі. У рэш­це рэшт, пе­ра­маг­ло му­зы­каз­наў­ства: у шко­ле яно пе­ра­маг­ло фар­тэ­пі­яна, а да­лей — кам­па­зі­цыю, якой я пра­цяг­ва­ла за­ймац­ца ў му­зыч­ным ву­чы­ліш­чы. Та­ды зда­ва­ла­ся, што гэ­тая спе­цы­яль­насць дае бо­льш пра­фе­сій­ных маг­чы­мас­цей. А сён­ня, ве­ра­год­на, на­адва­рот. Та­му мы ду­ма­ем пра па­шы­рэн­не спе­цы­ялі­за­цый. Так, бы­ло б мэ­та­згод­на на­ву­чаць му­зы­каз­наў­цаў і кам­па­зі­та­раў гу­ка­рэ­жы­су­ры. Маг­чы­ма, ад­крыць спе­цы­ялі­за­цыю пры­клад­но­га му­зы­каз­наў­ства, рых­ту­ючы ме­на­ві­та лек­та­раў, му­зыч­ных кры­ты­каў. Але трэба ра­біць гэ­та зы­хо­дзя­чы з кан­тын­ген­та аб­іту­ры­ентаў. У ад­роз­нен­не ад мно­гіх іншых ВНУ, мы за­доў­га да іспы­таў ве­да­ем тых, хто пры­йдзе да нас па­сту­паць. Бо ця­гам го­да ла­дзяц­ца кан­су­ль­та­цыі, пед­аго­гі вы­язджа­юць у му­зыч­ныя ка­ле­джы кра­іны на дзяр­жаў­ныя іспы­ты, для ака­зан­ня ме­та­дыч­най да­па­мо­гі. І, вя­до­ма, ад­соч­ва­юць най­бо­льш та­ле­на­ві­тую мо­ладзь. Та­му ка­лі ў ка­го­сь­ці ёсць схі­ль­нас­ці да лек­тар­скай і му­зыч­на-кры­тыч­най дзей­нас­ці, ча­му б не скан­цэн­тра­ваць на гэ­тым ува­гу?

— У за­меж­жы пры­клад­ное му­зы­каз­наў­ства раз­ві­ва­ецца па­ра­ле­ль­на з на­ву­ко­вым.

— Так, але ёсць ад­роз­нен­ні ў пад­рых­тоў­цы. У мно­гіх кра­інах яно вы­кла­да­ецца не ў кан­сер­ва­то­рыі, а ва ўні­вер­сі­тэ­це, не прад­угле­джвае аб­авяз­ко­вае ва­ло­дан­не фар­тэ­пі­яна, умен­не са­чы­няць тыя ж фу­гі — са­мую, ба­дай, скла­да­ную по­лі­фа­ніч­ную фор­му. А на­шы му­зы­каз­наў­цы аб­авя­за­ны быць яшчэ і кры­ху кам­па­зі­та­ра­мі. І гэ­та, лі­чу, пра­ві­ль­на, бо дае маг­чы­масць спаз­наць му­зыч­нае мас­тац­тва знут­ры, па­глы­біц­ца ў за­ка­на­мер­нас­ці са­мо­га яго ства­рэн­ня — і з гэ­тых па­зі­цый зу­сім іна­чай слу­хаць і ўспры­маць му­зы­ку, ста­віц­ца да яе з бо­ль­шым раз­умен­нем, што з’яўля­ецца не­ад’емнай час­ткай пра­фе­сі­яна­ліз­му.

— Вы не­як ве­ль­мі плаў­на і ла­гіч­на, про­ста-та­кі па за­ко­нах сім­фа­ніч­на­га раз­віц­ця вы­йшлі на вы­твор­чую пра­бле­ма­ты­ку. Якія на­прам­кі дзей­нас­ці Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най ака­дэ­міі му­зы­кі з’яўля­юцца на сён­ня для вас пры­яры­тэт­ны­мі? Улас­на ву­чэб­ны пра­цэс, на­ву­ко­вая, кан­цэр­тна-вы­ка­на­ль­ніц­кая дзей­насць, раз­віц­цё між­на­род­ных су­вя­зяў, між­ву­заў­скіх кан­так­таў, па­шы­рэн­не плош­чаў за кошт да­дат­ко­ва­га кор­пу­са і мно­гае іншае — на што бу­дзе­це звяр­таць асаб­лі­вую ўва­гу?

— На маю дум­ку, кі­ра­ван­не ўста­но­вай ад­ука­цыі — у по­ўным сэн­се по­лі­фа­ніч­ны від дзей­нас­ці, за­сна­ва­ны на кам­пле­мен­тар­нас­ці, уз­ае­ма­да­паў­нен­ні склад­ні­каў. Як у по­лі­фа­ніі — усе га­ла­сы важ­ныя, ні­вод­ны не да­мі­нуе, кож­ны ў пэў­ны мо­мант вы­хо­дзіць на пер­шы план.

— І што сён­ня на гэ­тым пер­шым пла­не?

— Як ні ба­на­ль­на гу­чыць, ма­тэ­ры­яль­на-тэх­ніч­нае за­бяс­пе­чан­не — у пры­ват­нас­ці, ка­пі­та­ль­ны ра­монт, які ча­кае нас у 2023—25 га­дах.

— Не ба­іце­ся, што за­мест фуг вам да­вя­дзец­ца за­ймац­ца бу­даў­ні­чы­мі мо­ман­та­мі?

— Му­зы­каз­наў­цу цяж­ка чым­сь­ці спу­жаць. Бо ка­лі ты за­сво­іў усе хіт­рас­пля­цен­ні гар­мо­ніі, по­лі­фа­ніі, му­зыч­на­га фор­маў­тва­рэн­ня, дык і ў бу­даў­ні­чыя пы­тан­ні пры не­абход­нас­ці змо­жаш унік­нуць.

— Як уво­гу­ле вы ўспры­ня­лі сваё пры­зна­чэн­не рэ­кта­рам, з які­мі па­чуц­ця­мі?

— Пры­знац­ца, са скла­да­ны­мі. Най­перш з па­чуц­цём вя­лі­кай ад­каз­нас­ці. А яшчэ з сум­не­ва­мі, улас­ці­вы­мі ўся­ля­ка­му твор­ча­му ча­ла­ве­ку. З агром­ніс­тым жа­дан­нем, каб му­зыч­ная ад­ука­цыя раз­ві­ва­ла­ся як ма­га бо­льш плён­на. Каб усім му­зы­кан­там: і пра­фе­сар­ска-вы­клад­чыц­ка­му скла­ду, і сту­дэн­там, ма­гіс­тран­там, аспі­ран­там — бы­ло кам­фор­тна, каб са­ма атмас­фе­ра на­тхня­ла іх на твор­чыя здзяй­снен­ні. Да гэ­та­га аб­авяз­ва­юць і тыя по­спе­хі, што ўжо да­сяг­ну­ты ў на­шай кра­іне ў га­лі­не му­зыч­най ад­ука­цыі. Са­мае га­лоў­нае — ство­ра­ны клас­тар, які ахоп­лі­вае на­ву­чан­не на роз­ных уз­роў­нях, утва­рае пе­ра­емнасць між па­чат­ко­вым, ся­рэд­нім і вы­шэй­шым звё­на­мі.

— Жан­чын-кі­раў­ні­коў ста­но­віц­ца ўсё бо­льш. І не то­ль­кі ў нас: гэ­та ха­рак­тэр­на для ўся­го све­ту. У чым, на ваш по­гляд, плю­сы і мі­ну­сы та­кой з’явы для ка­лек­ты­ва і для са­мой жан­чы­ны?

— Па­ве­лі­чэн­не ко­ль­кас­ці жан­чын амаль ва ўсіх пра­фе­сі­ях і на ўсіх па­са­дах — гэ­та за­пы­ты ця­пе­раш­ня­га ча­су, на­ступ­ства агу­ль­ных змя­нен­няў ва ўсім ча­ла­ве­чым гра­мад­стве. На­ву­коў­ца­мі да­ка­за­на, што ў жан­чын да­ся­га­ецца бо­ль­шая гар­мо­нія між пра­вым і ле­вым па­ўшар’ямі га­лаў­но­га моз­гу. Са­мой пры­ро­дай мы за­праг­ра­ма­ва­ны на стра­тэ­гіч­нае ба­чан­не, пры­ста­са­ва­ны да “тур­бу­лен­тнас­ці”. У нас раз­ві­та ўмен­не тры­маць ба­ланс, ня­гле­дзя­чы на не­спры­яль­ныя знеш­нія ўмо­вы, уз­важ­ваць усе “за” і “су­праць”, што ве­ль­мі важ­на ў наш час. Ну а скла­да­нас­ці кі­раў­ніц­тва ўлас­ці­вы кож­на­му, не­за­леж­на ад ген­да­ра.

— Твор­чыя лю­дзі звы­чай­на ве­ль­мі эма­цый­ныя, ча­сам за­над­та. Кож­ны “ве­дае, як трэ­ба”. Да та­го ж ся­род ва­шых ця­пе­раш­ніх “пад­на­ча­ле­ных” ёсць і ва­шы пед­аго­гі: вы з імі пра­ктыч­на па­мя­ня­лі­ся мес­ца­мі. Гэ­та да­па­ма­гае ці за­мі­нае?

— Ад­на­знач­на да­па­ма­гае. Мы жы­вём ад­ной сям’ёй, у ка­лек­ты­ве мно­га во­пыт­ных пед­аго­гаў, пра­фе­са­раў, і гэ­та не мо­жа не да­па­ма­гаць. У ма­ім лё­се, мож­на ска­заць, здзей­сні­ла­ся так зва­ная аме­ры­кан­ская ма­ра, ка­лі ча­ла­век пры­хо­дзіць у фір­му на са­мую сціп­лую ва­кан­сію, пра­хо­дзіць усе пры­ступ­кі кар’ерна­га рос­ту і ста­но­віц­ца “бо­сам”.

— У ва­шым ва­ры­янце — хут­чэй, “бо­са-но­вай”, ка­лі за­кра­нуць му­зыч­ную мо­ву. Спа­чат­ку вы скон­чы­лі гэ­тую на­ву­ча­ль­ную ўста­но­ву, сле­дам — аспі­ран­ту­ру пры ёй. Пры­йшлі пра­ца­ваць сю­ды вы­клад­чы­кам, ста­лі да­цэн­там, по­тым — дэ­ка­нам фа­ку­ль­тэ­та па­вы­шэн­ня ква­лі­фі­ка­цыі і пе­ра­пад­рых­тоў­кі, на­рэш­це, пер­шым пра­рэк­та­рам і, як вяр­шы­ня ла­гіч­най пі­ра­мі­ды, — рэ­кта­рам.

— Тут ёсць пра­пуш­ча­нае звя­но лан­цуж­ка: мой пер­шы за­піс у пра­цоў­най кніж­цы — ла­ба­рант ка­бі­не­та са­ль­фе­джыа ка­фед­ры тэ­орыі му­зы­кі. Так-так, ра­ней бы­ла та­кая па­са­да! У 1990-я шмат ча­го пе­ра­гля­да­ла­ся, уво­дзі­лі­ся но­выя пад­раз­дзя­лен­ні. І мя­не ўзя­лі на гэ­тую па­са­ду. Я вы­кон­ва­ла ме­та­дыч­ныя фун­кцыі, рых­та­ва­ла аўды­яда­па­мож­нік па са­ль­фе­джыа, сіс­тэ­ма­ты­за­ва­ла во­пыт вя­ду­чых вы­клад­чы­каў. На­ват пра­во­дзі­ла да­дат­ко­выя за­нят­кі з ты­мі сту­дэн­та­мі, у ка­го не над­та доб­ра скла­да­лі­ся ад­но­сі­ны з гэ­тай ве­ль­мі важ­най для раз­віц­ця му­зыч­на­га слы­ху дыс­цып­лі­най.

— А як вы ў Бе­ла­русь па­тра­пі­лі?

— Мож­на ска­заць, вы­пад­ко­ва. Ка­лі­нін­град­цы — лю­дзі ма­бі­ль­ныя: ка­лі хо­чаш ву­чыц­ца і ча­го­сь­ці да­сяг­нуць, трэ­ба вы­язджаць. Пры­чым спектр кі­рун­каў да­во­лі вя­лі­кі: не­па­да­лёк і Санкт-Пе­цяр­бург (бы­лы Ле­нін­град), і ўся Пры­бал­ты­ка. Му­зыч­нае ву­чы­ліш­ча я за­кан­чва­ла ў Лат­віі, та­му блі­жэй­шы шлях быў у Рыж­скую кан­сер­ва­то­рыю, я на­ват ездзі­ла ту­ды на кан­су­ль­та­цыю. Але за­хва­рэ­ла, па­ступ­лен­не да­вя­ло­ся ад­клас­ці на год, і гэ­ты час я вы­кла­да­ла ў ся­бе до­ма, у ад­ной з му­зыч­ных школ Ка­лі­нін­град­скай воб­лас­ці. Пра Мінск не ве­да­ла ні­чо­га — і пры­вя­ла мя­не сю­ды ці­каў­насць, на­ват пэўны аван­ту­рызм. Ве­да­еце, што мя­не тут ура­зі­ла бо­льш за ўсё? Ко­ле­ра­вая га­ма. Ра­ней я жы­ла ся­род гэ­та­кай чыр­во­на-шэ­рай па­літ­ры: цаг­ля­ныя збу­да­ван­ні, дождж быў з’явай са­май звык­лай. А тут — ад­чу­ван­не, што пе­ра­ва­жа­юць бе­лы і бла­кіт­ны: бла­кіт­нае не­ба, бе­лыя аб­ло­кі.

— Бе­ла­рус­кая му­зы­ка так­са­ма зда­ла­ся вам гэт­кай “бе­ла-бла­кіт­най”? Вы, як і мно­гія прад­стаў­ні­кі на­шай му­зыч­най ку­ль­ту­ры ста­рэй­ша­га па­ка­лен­ня, су­тык­ну­лі­ся з ёю ўжо ў свя­до­мым уз­рос­це, з доб­ра раз­ві­тым ана­лі­тыч­ным, кры­тыч­ным мыс­лен­нем.

— Я то­ль­кі па­сту­пі­ла ў кан­сер­ва­то­рыю, і амаль ад­ра­зу пра­хо­дзіў пле­нум Бе­ла­рус­ка­га са­юза кам­па­зі­та­раў. Я ўсе кан­цэр­ты на­ве­да­ла! І пры­йшла да вы­сно­вы, што бе­ла­рус­кія кам­па­зі­та­ры ру­ха­юцца ў ра­ман­тыч­ным кі­рун­ку, аб­апі­ра­ючы­ся на ме­ла­дыч­насць, пе­сен­насць. Яшчэ мя­не ве­ль­мі ўра­зі­ла та­ле­ран­тнасць. Па­мя­таю, тэ­ле­фа­ную ма­ці: “Уяў­ля­еш, мя­не тут ад­ра­зу за сваю лі­чаць! Ніх­то не тыц­кае, што я рус­кая, а не мясц­овая”. Але здзіў­ля­ла, што амаль ніх­то па-бе­ла­рус­ку не раз­маў­ляў. Ні­як уця­міць не маг­ла, ча­му так, ва ўсіх пра гэ­та за­пыт­ва­ла­ся. І пер­шае, што зра­бі­ла — па­ча­ла ву­чыць бе­ла­рус­кую мо­ву. А як іна­чай? Гэ­та ж на­ту­ра­ль­на — ве­даць мо­ву кра­іны, дзе жы­веш.

— І ўсё ж — што та­кое для вас Ака­дэ­мія му­зы­кі?

— Да­клад­на  не про­ста мес­ца пра­цы. Гэ­та, я ска­за­ла б, на­ту­ра­ль­ны ася­ро­дак пра­жы­ван­ня, не адзі­ны, бо ёсць яшчэ хат­нія кло­па­ты, але не­абход­ны. У гэ­тым сэн­се я — бы ча­ла­век-амфі­бія, які не мог жыць без ва­ды: у ад­па­чын­ку ад­чу­ваю, што ча­го­сь­ці не ха­пае, не­стае па­вет­ра. Бо тут пан­уе не вы­твор­часць, а шчы­рая твор­часць, дзе вы­пад­ко­вых лю­дзей па­прос­ту ня­ма.

Аўтар: Надзея БУНЦЭВІЧ
рэдактар аддзела газеты "Культура"