Як адазвалася наша кіна-слова

№ 51 (1542) 18.12.2021 - 24.12.2021 г

(За­кан­чэн­не, па­ча­так у №50)

/i/content/pi/cult/882/18694/21.jpg4.

Ба­ць­ка мой (1911 г. н.), чыс­ты ру­сак, на­ра­дзіў­ся ў Тыф­лі­се, пра­ца­ваў да 1945 го­да ў Ба­ку, — гэ­та зна­чыць, па­ўжыц­ця пра­жыў на Каў­ка­зе, та­му пры­звы­ча­іўся там да сво­еа­саб­лі­вых між­ча­ла­ве­чых зно­сін. А тут — здзіў­ляў­ся:

— Што за на­род: ся­джу ў сва­ім ка­бі­не­це, ні­ку­ды не вы­соў­ва­юся, але ве­даю ўсё, што ро­біц­ца ў ма­ёй “па­ра­фіі”: хто ўпо­тай ка­сіў у па­меж­най зо­не, хто ноч­чу скраў з скла­да саў­га­са мя­хі з мі­не­ра­ль­ны­мі да­дат­ка­мі, хто араў за гро­шы су­се­дзям на кал­гас­ным трак­та­ры, хто па-бра­ка­нь­ерску за­біў ла­ся… Пры­хо­дзяць і да­но­сяць: ба­ць­ка на сы­на, шва­гер на шваг­ра, су­сед на су­се­да, ма­ці на ня­вес­тку… Не разу­мею гэ­та­га!

Ве­даў та­та не то­ль­кі “вяс­ко­вае”.

Ад­ной­чы я за­пы­таў яго: ча­му ў вёс­цы Дор­гунь шэ­раг да­моў ад­но­ль­ка­ва­га жоў­та-ка­рыч­не­ва­га ко­ле­ру? Та­та і тут ва­ло­даў “та­ямні­цай”, і на тое меў тлу­ма­чэн­не. Ён на­зваў імя, про­звіш­ча жы­ха­ра вёс­кі і ад­крыў:

— Ён у Га­род­ні пра­цуе ў чы­гу­нач­ным дэ­по, дзе ра­ман­ту­юць жор­сткія па­са­жыр­скія ва­го­ны, інтэр’ер якіх та­кім ко­ле­рам фар­бу­юць. Вось ён кож­ны дзень па бі­дон­чы­ку та­кой фар­бы і воз­іць да­моў. За ты­дзень тых “бі­дон­чы­каў” ха­пае на адзін дом. Дзяр­жа­ве не­вя­лі­кая стра­та, лю­дзям — ра­дасць, а яму — пры­бы­так.

“Усё­бач­нае во­ка” за­мя­ня­лі да­но­сы.

Дор­гунь — блі­жэй­шая да Са­поц­кі­на вёс­ка.

Та­му ве­даў та­та і бя­ду, якая аб­ры­ну­ла­ся на ра­дзі­ну Кол­твін-Ці­цін­скіх.

5.

Акра­мя пры­кме­ты — све­жа­па­фар­ба­ва­ных да­моў — у Дор­гу­ні пра­ца­ва­ла па­чат­ко­вая шко­ла, а з 5-га кла­са дзя­цей спе­цы­яль­ным аўто­бу­сам ва­зі­лі ў Са­поц­кін у шко­лу ся­рэд­нюю, існа­ваў ФАП, там меў­ся клуб, дзе на­ла­джва­лі­ся тан­цы, свят­ка­ва­лі шлю­бы, па ня­дзе­лях пры­язджа­ла кі­на­пе­ра­соў­ка — па­каз­ва­лі дзе­цям фі­ль­мы. Усім гэ­тым ка­рыс­та­лі­ся чац­вё­ра асі­ра­це­лых дзя­цей Кол­тві­наў.

Асаб­лі­вым ура­жан­нем бы­ло на­вед­ван­не зрэд­ку кра­мы, дзе ім вы­па­да­ла на­быць ма­лют­кі па­ку­на­чак цу­ке­рак-пад­уша­чак ці роз­на­ка­ля­ро­вых ша­ры­каў-дра­жэ. Але гэ­та ўспры­ма­ла­ся як вя­лі­кая, доў­га не­за­быў­ная падзея.

Ядві­га па сён­ня згад­вае смак пад­са­ло­жа­най гар­ба­ты з бу­лач­кай, якія вы­да­ва­лі ў па­чат­ко­вай шко­ле на вя­лі­кай пе­ра­мен­цы.

Ка­ра­цей, жы­ло­ся ра­дзі­не ве­ль­мі цяж­ка.

Пра гэ­та, ка­неш­не ж, да­ве­даў­ся стар­шы­ня гар­па­сял­ко­ва­га вы­кан­ка­ма Аляк­сандр Вік­та­ра­віч Арлоў.

Ён вы­клі­каў да ся­бе ў Са­поц­кін Ле­анці­ну Кол­твін.

Пра­па­но­ва: па­йсці пра­ца­ваць у пя­кар­ню. Пра­ца цяж­кая фі­зіч­на: мя­сіць цес­та, ця­гаць лат­кі з вы­печ­кай, трэ­ба за­цем­на, ужо да дос­віт­ку пры­то­паць з Дор­гу­ні ў Са­поц­кін, рас­тап­ляць пе­чы, за­гру­жаць цес­та ў фор­мы, па­чы­наць пе­чы­ва… Але ж за­тое мож­на па­кі­нуць “бу­рач­ныя кло­па­ты” ў саў­га­се, а ў пя­кар­ні ж мес­ца, як га­во­рыц­ца, хлеб­нае.

/i/content/pi/cult/882/18694/22.jpg6.

Ядві­га ўзгад­вае: “Не бы­ло та­кой маг­чы­мас­ці нас, дзя­цей, час­та песціць цу­кер­ка­мі з кра­мы, за­тое мы ўдос­таль елі све­жую вы­печ­ку, бе­га­лі сус­тра­каць ма­ці з пра­цы, ве­да­ючы, што за­ўсё­ды атры­ма­ем цёп­лае вы­пе­ча­нае сма­коц­це”.

Ад­ной­чы, скон­чыў­шы вя­чэр­нюю пра­цу, як за­ўсё­ды, по­зна, Ле­анці­на Ста­ніс­ла­ваў­на вы­бі­ра­ла­ся да­моў. Але на вы­ха­дзе з пя­кар­ні на­пат­ка­ла Арло­ва з учас­тко­вым мі­лі­цы­яне­рам. У яе ко­шы­ку ля­жа­лі яшчэ га­ра­чыя бо­ха­ны хле­ба, бу­лач­кі — не­сла да­моў…

Ядві­га Фё­да­раў­на пе­рад­ае мне мат­чын успа­мін: “У мя­не ду­ша ў пят­кі апус­ці­ла­ся: аб­ла­ва, кра­дзеж дзяр­жаў­най ма­ёмас­ці! Ка­лі спы­няць і бу­дзе пра­вер­ка, скон­чыц­ца дрэн­на, — спра­ва не ў Арло­ве, а ва ўчас­тко­вым…” Са слоў ма­ці, Аляк­сандр Вік­та­ра­віч зра­зу­меў сі­ту­ацыю, ске­міў, стаў яе рас­пыт­ваць: як пра­йшла пра­цоў­ная зме­на, ці ўсё ў пя­кар­ні ў па­ра­дку, як дзе­ці… Ма­ці за­ўсё­ды ка­за­ла, што ваш ба­ць­ка быў стро­гі, але спра­вяд­лі­вы. Нас, дзя­цей, не ўво­дзі­лі та­ды пад­ра­бяз­на ў курс усіх ся­мей­ных да­рос­лых спраў. Але ма­ці за­ўсё­ды ўдзяч­на бы­ла ра­дзі­не Арло­вых і асаб­лі­ва Аляк­сан­дру Вік­та­ра­ві­чу. Час­ця­ком я сус­тра­ка­ла ма­ці ў аб­ед, па­сля яе ра­ніш­няй зме­ны, та­ды ж за­кан­чва­лі­ся і мае за­нят­кі ў ста­рым бу­дын­ку шко­лы ў Са­поц­кі­не, і та­ды мы па да­ро­зе да­моў за­ха­дзі­лі да Арло­вых. Там мя­не, дзяў­чын­ку, ве­ль­мі ўраж­ваў ста­ра­даў­ні прас-жа­ляз­ка, у якім свя­ці­лі­ся вуг­лі. А цё­ця Лі­да час­та­ва­ла мя­не ва­рэн­нем, якое га­та­ва­ла не­як асаб­лі­ва… Па­сля, як за­гі­нуў Ві­ця, ма­ці не змаг­ла жыць у дор­гун­скім до­ме, і мы з ро­дзі­ча­мі здо­ле­лі ку­піць да­мок у Са­поц­кі­не, по­бач з но­вай шко­лай. Сус­тра­каць ма­ці з пра­цы ста­ла не па да­ро­зе, і за­ха­дзіць у дом Арло­вых я ста­ла ўжо ра­дзей”.

Вось так вы­бу­доў­ва­ла жыц­цё “да­ргун­ска-са­поц­кін­скую” лі­нію сю­жэ­та, якой на­ка­на­ва­на пе­ра­сек­чы­ся з кі­нош­най.

Та­му вер­нем­ся ў 1968 год.

7.

Меў­шыя ад­быц­ца пры­езд зды­мач­най гру­пы фі­ль­ма “Ге­роі не спаз­ня­юцца” і сус­трэ­ча ва­яроў-ве­тэ­ра­наў вай­ны та­ды лі­та­ра­ль­на ўзру­шы­лі вёс­ку Дор­гунь.

Я не быў та­му свед­кам, але мне шмат хто пад­ра­бяз­на рас­каз­ваў: пі­яне­рам пра­са­ва­лі чыр­во­ныя га­льш­ту­кі, спраў­ля­лі свя­точ­ныя ка­шу­лі, з са­поц­кін­скай шко­лы пе­рад­алі но­вы бліс­ку­чы горн, пі­янер­ва­жа­тая, ка­за­лі, на­пя­рэ­дад­ні зды­мак з’ездзі­ла ў Га­род­ню, зра­бі­ла ма­ні­кюр — як жа: у кі­но бу­дуць зды­маць!

Мой да­ра­гі, га­рот­ны, бяз­меж­на та­ле­на­ві­ты сяб­ра кам­па­зі­тар Яўген Грыш­ман, яко­га так па­лю­біў і рэ­жы­сёр Мі­кі­та Ху­баў, на­пі­саў вы­дат­ны марш на вы­ры­ван­не з ле­су ка­лон­ны гроз­ных тан­каў і іх па­ра­дна-ўраж­ва­ль­ны пра­езд мі­ма хлоп­чы­ка, імя яко­га мы ця­пер ве­да­ем: Ві­ця Кол­твін.

На­ша з Ху­ба­вым стуж­ка тая па сён­ня ўраж­вае гле­да­чоў.

І вось до­каз: у 2014-м да мя­не да­зва­ні­лі­ся з Нюр­нбер­га і за­пра­сі­лі на фес­ты­валь бар­даў­скай пес­ні ў па­мяць Ула­дзі­мі­ра Лан­цбер­га з ма­імі кар­ці­на­мі “Тут вам не раў­ні­на” і “Га­лос­насць па-са­вец­ку. Ня­пра­ві­ль­ныя пес­ні” — ка­неш­не ж, я па­ехаў.

А ў на­ступ­ны год за­пра­сі­лі з фі­ль­ма­мі “Ге­роі не спаз­ня­юцца” і “Свя­точ­ны аль­бом” на той жа фес­ты­валь: ад­шу­ка­лі іх у інтэр­нэ­це.

8.

І вось урэш­це раз­вяз­ка сю­жэ­та, што сплёў най­леп­шы дра­ма­тург — Жыц­цё.

Ядві­га Фё­да­раў­на, у дзя­воц­тве Кол­твін, ця­пер да­ўно ўжо Бя­лая, су­па­ко­іўшы­ся, вы­кла­дае сут­насць зван­ка з Га­род­ні да мя­не ў Мінск.

Пер­са­наж на­ша­га фі­ль­ма “Ге­роі не спаз­ня­юцца”, той са­мы ўпар­ты дзе­ся­ці­га­до­вы хлоп­чык, які ге­ро­яў — а імі ста­лі­ся су­час­ныя ва­яры-тан­кіс­ты, — усё ж да­ча­каў­ся, быў ста­рэй­шым бра­там Ядві­гі. Праз шэсць га­доў па­сля фі­ль­ма пад­ле­так за­гі­нуў: вяс­ко­вая ма­та­цык­лет­ная не­да­рэч­насць. І Ядві­га про­сіць: ці мож­на па­гля­дзець той фі­льм з удзе­лам яе бра­та? Ве­да­ла жан­чы­на, што кі­но — цу­да­дзей­ная “ма­шы­на ча­су”, дзе ўсе на экра­не веч­на жы­выя.

Ка­неш­не ж, сус­трэ­лі­ся на Дзя­ды ў Са­поц­кі­не на мо­гіл­ках, дзе ля­жаць ба­ць­кі Ядві­гі і брат Ві­ця, я за­ві­таў у гас­цін­ны дом Ядві­гі і Ма­тэ­ву­ша Бя­лых з дыс­кам на­ша­га з Ху­ба­вым фі­ль­ма.

Успры­ман­не жан­чы­най даў­няй стуж­кі, яе рэ­акцыю і пе­ра­жы­ван­ні апіс­ваць не­этыч­на…

Ска­за­ла на раз­ві­тан­не:

— І тое, што вы жы­вя­це ў Мін­ску і пра­фе­сія ва­ша рэ­жы­сёр, я ве­да­ла ўжо ве­ль­мі да­ўно. Шмат год на­зад, увесь час ма­ма пра­сі­ла, каб я вас рас­шу­ка­ла і вы­ка­за­ла ўдзяч­насць ва­шым про­дкам, ва­шай ра­дзі­не. Я не маг­ла ад­ка­заць ма­ці, а то­ль­кі тлу­ма­чы­ла, што мя­не су­час­ныя Арло­вы зу­сім не ве­да­юць і не зу­сім спры­яль­на тур­ба­ваць іх па та­кой аса­біс­тай спра­ве… А ба­чы­це: ака­за­ла­ся гэ­та важ­на. Ка­неш­не, я не ма­гу ўся­го ве­даць, што звяз­ва­ла на­шы ра­дзі­ны, не­шта так і за­ста­нец­ца та­ямні­цай. Але ме­на­ві­та сям’я ва­ша­га ба­ць­кі пад­трым­лі­ва­ла на­шу сям’ю, ка­лі бы­ла ў тым вос­трая не­абход­насць. Так што за­па­вет, па­жа­дан­не сва­ёй ма­ці я вы­ка­на­ла. Дзя­кую вам шчы­ра, што ад­гук­ну­лі­ся, за спа­чу­ван­не, за фі­льм.

Так здзей­сніў­ся за­па­вет вер­ша:

“Нам не да­но пред­уга­дать,

Как сло­во на­ше от­зо­вёт­ся…”, — як бы да­ўно сло­ва тое ні бы­ло ска­за­на.