Думаю, не будзе залішнім нагадаць нашым чытачам, хто такі Фердынанд Рушчыц і наколькі значная гэтая постаць у гісторыі беларускага і ўвогуле сусветнага мастацтва.“Фердынанд Рушчыц — яркі прадстаўнік сімвалізму ў мастацтве, які злучыў традыцыі нацыянальнага жывапісу і заходнееўрапейскіх тэндэнцый, ключавая фігура мастацкага жыцця Віленшчыны ў міжваенны перыяд. Ён стаў важнай асобай для культуры сучаснай Беларусі, Літвы і Польшчы. Палотны мастака захоўваюцца ў музеях вышэйпералічаных краін, а таксама ў еўрапейскіх і амерыканскіх музейных і прыватных зборах”, — так ахарактарызавалі асобу мастака і яго важны ўнёсак у гісторыю сусветнага мастацтва куратары віртуальнай выставы, прысвечанай Рушчыцу, супрацоўнікі Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі Аляксей Мацюшонак і Юлія Лісай. Падмацоўваючы гэтыя словы справай, напрыканцы 2020 года ў Беларусі адсвяткавалі юбілей мастака.
СЛАВУТАМУ ЗЕМЛЯКУ
150-годдзе з дня нараджэння Фердынанда Рушчыца стала нагодай для шырокага святкавання юбілею на дзяржаўным узроўні, аб чым мы пісалі ў “К” (гл. №№ 46 і 48, 2020). Прыкладам, Нацыянальны банк Беларусі выпусціў памятную манету з фрагментам твора Рушчыца “Раскіданае гняздо”. Прычым у двух варыянтах — срэбраным і медна-нікелевым. Белпошта падтрымала ініцыятыву дзяржаўнага святкавання і стварыла адмысловы паштовы праект — марка і канверт першага дня, таксама аздобленыя працамі мастака. Не застаўся ўбаку і Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, падрыхтаваўшы шыкоўную віртуальную выставу дакументаў, якія датычыліся як самога мастака, так і роду Рушчыцаў. Карані яго, як вядома, на Берасцейшчыне (у 1590 годзе ў Берасцейскім павеце ВКЛ жыў судовы возны Павел Збярозкі Рожчыч). Нацыянальны мастацкі музей Беларусі адказаў на падзею мастацкай выставай, выданнем альбома прац мастака “Зямля і неба Фердынанда Рушчыца”, а таксама і віртуальнай прэзентацыяй, якая была размешчана на сайце музея. Дарэчы, падчас урачыстага адкрыцця выставы прамоўцы не раз уздымалі пытанне аднаўлення сядзібы Рушчыцаў у Багданаве. Пытанне гэта вельмі даўняе. Пачынаючы з 2015 года беларускія СМІ рэгулярна паведамлялі, што ў “наступным годзе будзе адноўлена сядзіба мастака”. І так год за годам.
Тады, у час адкрыцця выставы, нам удалося атрымаць каментарыі ўсіх зацікаўленых у аднаўленні бакоў. Міністр культуры Беларусі Анатолій Маркевіч падкрэсліў “вельмі значны высілак уладаў Валожынскага раёна ў справе захавання спадчыны Рушчыцаў. Што ж да пытання аднаўлення сядзібы, то неабходна арганізаваць выезд у Багданава, каб на ўласныя вочы ўбачыць, што з сябе зараз уяўляе колішняе котлішча Рушчыцаў. Пасля гэтага можна будзе весці размову аб далейшай супрацы і тых захадах, якія неабходна будзе прадпрымаць”. Вікенцій Адамовіч, які на той момант з’яўляўся начальнікам упраўлення культуры, ідэалогіі і па справах моладзі Валожынскага райвыканкама, адказаў, што “ў справе аднаўлення сядзібы роду Рушчыцаў зацікаўлены літаральна ўсе. І перш за ўсё ўлады Валожынскага раённага, Мінскага абласнога выканкамаў, вядома, і Дзяржаўны мастацкі музей. Вялікую зацікаўленасць да аднаўлення сядзібы мае і ўнук мастака Фердынанд Рушчыц, які ўжо перадаў для музейнай экспазіцыі ў Багданава некаторыя дакументы. Але для рэалізацыі праекта, зразумела, патрэбна дапамога ўсёй дзяржавы, бо аднавіць сядзібу сіламі аднаго Валожынскага раёна проста немагчыма”. Дырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Уладзімір Пракапцоў адзначыў, што “першасная задача на сённяшні момант — атрымаць рашэнне вышэйшых дзяржаўных уладаў, аб перадачы пад музей-сядзібу трох гектараў зямлі. Без гэтага немагчыма распачаць працы па аднаўленні сядзібнага комплексу. Пакуль жа актыўна шукаюцца крыніцы фінансавання. І, зразумела, працягваецца збор матэрыялаў, датычных сядзібы і роду Рушчыцаў”.
Такім чынам, мы бачым, што асоба Фердынанда Рушчыца ў Беларусі вядома вельмі добра і ўвага да яе з боку дзяржаўных устаноў год ад года толькі ўзрастае.
НЯМА СЛОЎ
Убачыўшы дасланыя ў рэдакцыю фота, першай маёй думкай было “бяру сякеру, малаток, цвікі і еду у бліжэйшыя выходныя ў Багданава”. Бо глядзець на праламаныя прыступкі лесвіцы, на парэнчы, якія паваліліся і ціха паміраюць на зямлі, на тое, як усталяваны знак “Месца пахавання мастака Ф.Рушчыца. Ахоўваецца дзяржавай”, і як парасць хмызоў ужо ўдотык падступіла да “лесвіцы”, без болю было проста немагчыма. Чаму так сталася? Няўжо ў раёне не знайшлося магчымасці замяніць “гэта” на нешта годнае? Пэўна ж, туды наведваюцца не толькі турысты, але і, магчыма, замежныя госці? Пасля таго як эмоцыі ўлягліся, прыйшло жаданне разабрацца , чаму так здарылася і што будзе далей. І аказалася, што ў сумнай гісторыі працяг будзе. Ды які!
ЦІ БУДЗЕ ВЫРАШАНА ПЫТАННЕ?
Каб даведацца пра тое, ці ведаюць на Валожыншчне пра праблемную лесвіцу і ці плануецца з гэтым нешта рабіць, мы звярнуліся ў Валожынскі райвыканкам. Там нам параілі паразмаўляць з дырэктарам ДУ “Валожынская цэнтральная раённая бібліятэка” Марыяй Шынгер, якая з’яўляецца куратарам праекта ўшанавання памяці Фердынанда Рушчыца на яго Малой Радзіме. Як паведаміла нам спадарыня Марыя Шынгер, праект прадугледжвае поўную замену аварыйнай драўлянай лесвіцы на новую, сучасную, каб ёй было зручна карыстацца і людзям з інваліднасцю, на вазках. Гэтыя працы распачнуцца ўжо ў красавіку 2023 года. Каля месца пахавання сям’і Рушчыцаў з’явіцца і інфармацыйны стэнд, на якім будзе тэкст пра мастака і пра род Рушчыцаў. Вядома ж, тэрыторыя вакол лесвіцы і пахаванняў Рушчыцаў, добра парослая хмызамі, будзе ўпарадкавана. Аказалася, што яшчэ адным пунктам праекта на 2022 год прадугледжана стварэнне мурала, прысвечанага Фердынанду Рушчыцу. Пакуль вырашаецца пытанне, мур якога з дамоў у Валожыне будзе аддадзены пад мурал.
Карыстаючыся момантам, задалі мы пытанне адносна планаў аднаўлення сядзібы. Аказалася, у бліжэйшы час, на вялікі жаль, сядзіба адноўлена не будзе. Праблема перш за ўсё у фінансах, і сіламі раёна яе не аднавіць. Тут мне ўзгадаліся свежыя прыклады аднаўлення “сваімі беларускімі сіламі” капліцы Арэшкаў у Заказеллі, а таксама сядзібы беларускага мастака Напалеона Орды ва ўрочышчы Чырвоны Двор. Дарэчы, мастака, не менш вядомага, чым Рушчыц. Чаму ж там удалося, а тут не? Вось мы зусім нядаўна пісалі пра пачатак аднаўлення палаца Радзівілаў у Паланечцы. Дык там увогуле рашучым з’яўляецца менавіта валанцёрскі складнік, у якім хаваецца велізарны патэнцыял. Чаму б не скарыстацца ім у выпадку з сядзібай Рушчыца? Ці не знайшліся б архітэктары, якія дапамаглі б з праектам аднаўлення? Думаецца, пры належнай раскрутцы і з’яўленні ў Валожыне ці ў тым самым Багданаве асобы, апантанай гэтай ідэяй, усё б вырашылася самым станоўчым чынам.
Мы ж, у меру нашых магчымасцей, гэтаму важнаму праекту паспрыяем.