Тры Мі­ха­сё­вы та­ле­ры і Цім

Кож­ная гэ­тая пе­ра­мо­га — бы чар­го­вы та­лер у скар­бон­ку. Атрым­лі­ва­юцца аку­рат “Тры та­ле­ры” (па­мя­та­еце та­кую тэ­ле­стуж­ку?), то­ль­кі па іншым сцэ­на­рыі.

Між тым, за меж­амі та­ко­га за­ла­то­га за­ра­па­ду за­ста­лі­ся са­мыя, ба­дай, ад­мет­ныя склад­ні­кі спек­так­ля, што і за­бяс­пе­чы­лі яму пе­ра­мож­ны са­лют. Па-пер­шае, гэ­та лад­на скро­еная інсцэ­ні­роў­ка ма­ла­до­га бе­ла­рус­ка­га дра­ма­тур­га Во­ль­гі Пру­сак. Ад­на з яе п’ес — “Сір­та­кі” — па­стаў­ле­на (і ве­ль­мі па­спя­хо­ва) у Ма­гі­лёў­скім аб­лас­ным тэ­атры дра­мы і ка­ме­дыі імя В. Ду­ні­на-Мар­цін­ке­ві­ча. Шэ­раг іншых прэ­зен­та­ваў­ся на чыт­ках, у тым лі­ку за меж­амі кра­іны.

Па­стаў­ле­ная ў Ві­цеб­ску каз­ка “Цім Та­лер, або Прада­дзе­ны смех” ня­мец­ка­га пі­сь­мен­ні­ка і па­эта Джэй­мса Кру­са ме­ла ка­лі­сь­ці сваё ўва­саб­лен­не на “Бе­ла­ру­сь­фі­ль­ме”. У кі­на­вер­сіі, вя­до­ма, шмат ча­го змя­ні­ла­ся ў па­ра­ўнан­ні з лі­та­ра­тур­ным ары­гі­на­лам. Ця­пе­раш­ні спек­такль так­са­ма мае кры­ху іншыя сю­жэт­ныя дэ­та­лі. Але ён ку­ды блі­жэй­шы да кні­гі, у ім за­кра­ну­ты да­во­лі важ­ныя мо­ман­ты эка­на­міч­на­га лік­бе­зу для дзя­цей: ска­рыс­та­на пад­ра­бяз­на вы­кла­дзе­ная ў кні­зе ідэя з вы­ра­бам мар­га­ры­ну, за­ся­ро­джа­на ўва­га на не­абход­нас­ці са­чыць не то­ль­кі за якас­цю прад­укцыі, але і за ды­зай­нам, рэ­кла­май і іншы­мі рэ­ча­мі, што да­па­ма­га­юць пра­соў­ваць но­вы та­вар.

Дзея раз­гор­тва­ецца імклі­ва, ні на імгнен­не не ад­пус­кае гля­дац­кую ўва­гу. Дра­ма­тург здо­ле­ла не про­ста зра­біць гэт­кі “сціс­лы пе­ра­каз”, а скі­ра­ваць яго ў бок тэ­атра­ль­нас­ці, па­кі­нуць па­вет­ра для ўды­ху і вы­ды­ху, пра­сто­ру для рэ­жы­сёр­скіх пры­ду­мак, не сціс­ну­тых “літ­ман­та­жом”.

Па-дру­гое, адзна­чым яшчэ ад­на­го не­за­мен­на­га ўдзе­ль­ні­ка па­ста­ноў­ча­га пра­цэ­су — Дзміт­рыя Га­ра­ле­ві­ча, яко­му ў спек­так­лі на­ле­жаць сцэ­наг­ра­фія, ля­ль­кі, кас­цю­мы. Вя­до­ма, усё гэ­та рас­пра­цоў­ва­ла­ся раз­ам з рэ­жы­сё­рам Мі­ха­сём Клім­чу­ком, але мас­так здо­леў ства­рыць ля­ль­кі роз­ных кан­струк­цый і на­сто­ль­кі раз­на­стай­ныя, што во­чы раз­бя­га­юцца. Ідэя вя­ліз­най ша­фы з дзвя­ры­ма, па­ліч­ка­мі, акен­ца­мі, ілю­мі­на­та­ра­мі дае маг­чы­масць хут­ка змя­няць і ге­ро­яў, і іх дыс­ла­ка­цыю. Парт­рэ­ты ма­ці і ба­ць­кі Ці­ма ў спа­лу­чэн­ні з тэ­атрам це­няў, вы­ка­рыс­тан­не план­шэт­ных ля­лек, ма­сак, сво­еа­саб­лі­вая гу­ль­ня з маш­та­ба­мі, ка­лі вя­лі­кае ўспры­ма­ецца ма­ле­нь­кім і на­адва­рот (уз­га­да­ем пры­го­жы, аку­рат­ны га­ра­док, змеш­ча­ны ўвер­се на ша­фе), не про­ста ства­ра­юць ві­до­віш­ча, а сты­му­лю­юць дзі­ця­чую фан­та­зію. Дый са­мо сло­ва “ля­ль­кі” трап­ляе ў на­зву спек­так­ля не­вы­пад­ко­ва: у фі­на­ле Цім на­бы­вае тэ­атр ля­лек, каб па­каз­ваць у ім прад­стаў­лен­ні — і пе­рад на­мі раз­гор­тва­ецца ад­но з іх, звя­за­нае з падзе­ямі яго­на­га жыц­ця.

Рэ­жы­сёр ро­біць усё, каб быц­цам не­заў­важ­на ўцяг­нуць дзя­цей у тэ­атра­ль­ную дзею. Артыс­ты спа­чат­ку про­ста раз­маў­ля­юць з юны­мі гле­да­ча­мі. І не па пры­нцы­пе: “Ці ўсе га­то­выя? Дзе ва­шы руч­кі?” і т.п. Рэ­акцыя за­лы і не­абход­ная ці­шы­ня ўста­лёў­ва­юцца са­мі са­бой: да­па­ма­гае ня­хіт­ры пры­ём “спек­так­ля ў спек­так­лі”, вы­ра­ша­ны ад­мыс­ло­ва. Артыс­ты ці­хе­нь­ка раз­маў­ля­юць — бы са­мі з са­бой: у іх што­сь­ці не ла­дзіц­ца. І ўсё — дзе­цям ужо ці­ка­ва, што ж та­кое зда­ры­ла­ся і як да­па­маг­чы. Дый вы­клю­чыць тэ­ле­фо­ны ім не за­гад­ва­юць, а пра­па­ну­юць зра­біць гэ­та раз­ам з артыс­ткай, якая га­во­рыць, што са­ма пра гэ­та ўвесь час за­бы­ва­ецца. Праз гэ­та ад­ра­зу зні­кае мя­жа не то­ль­кі па­між сцэ­най і за­лай, але і па­між дзе­ць­мі і да­рос­лы­мі. Яны ста­но­вяц­ца роў­ны­мі, гу­ля­юць у ад­ну гу­ль­ню — і раз­ам спас­ці­га­юць жыц­цё­выя ві­ры-ва­да­ва­ро­ты-па­ва­ро­ты. Дый ця­гам уся­го спек­так­ля мы ба­чым ад­на­ча­со­ва двух Ці­маў: да­рос­ла­га (Аляк­сей Ма­кар­скі) і ма­ле­нь­ка­га (ля­ль­ка ў яго­ных ру­ках). Ад­моў­ныя пер­са­на­жы на­ма­ля­ва­ны зу­сім не во­ра­га­мі, якіх трэ­ба зніш­чыць. Цёт­ка (Во­ль­га Ла­зеб­ная), Эрвін (Яўген Гу­сеў) — смеш­ныя. Сім­ва­ліч­на, што той жа артыст пе­ра­ўва­саб­ля­ецца ў ста­ноў­ча­га Кра­шы­мі­ра, са­мо імя яко­га быц­цам скла­дзе­на з мі­ру ды пры­га­жос­ці. Га­лоў­на­га анта­га­ніс­та Ці­ма — Ба­ро­на Тро­ча (Ва­ле­рый Зім­ніц­кі) — ча­сам ста­но­віц­ца шка­да: ён жа не ўмее смя­яцца са­ма­стой­на! І за­мест та­го, каб усё ж на­ву­чыц­ца гэ­та­му, вы­ра­шае пад­ма­нуць хлоп­чы­ка. Але сам трап­ляе ў сваю па­стку.

Спек­такль не про­ста ву­чыць да­рос­лых смя­яцца, бы дзе­ці, а дзя­цей, як па­пя­рэ­дзі­лі гле­да­чоў у па­чат­ку, не да­вя­раць не­зна­ёмцам. Ён скі­ра­ва­ны на ды­ялог па­ка­лен­няў. А ў ды­яло­гу, як вя­до­ма, на­ра­джа­ецца ісці­на.