У культуралагічным сэнсе, я так разумею, беларусы, як і іншыя народы, маюць сваю дарогу, то-бок свой ментальны код. Пры дапамозе тоеснай культуры гэты код фармаваўся вякамі, з пакалення ў пакаленне. Нашы продкі адстойвалі яго ў цяжкія гадзіны і, калі было трэба, баранілі ўсёй грамадой. Нават калі яго спрабавалі знішчыць, нашы карані ўсё роўна прарасталі.
І мне падаецца, што ў самыя складаныя, калі не сказаць драматычныя, часіны выратоўвалі гэты код Настаўнікі.
Пазалетась, адчуваючы покліч крыві, мы (родныя і стрыечныя браты ды сястра) паехалі на нашу малую радзіму пад Віцебск, на Сенненшчыну.
Ехалі на машыне, глядзелі, як жывуць вёскі і маленькія мястэчкі, размаўлялі, успаміналі… Моўчкі лічылі сябе спадкаемцамі, роднай крывёю, звярталіся думкамі да дзяцінства. І ўсё з маёй галавы чамусьці не сыходзілі радкі вядомага паэта: “Радзіма пачынаецца з жанчыны. Я гэта адчуваў, а ўразумець яшчэ не мог — дзіцём шчапаў лучыну, каб хворую матулю адагрэць, і разам з ёй да позняе гадзіны мы слухалі трывожна крыгалом, не ведаў я, што грэў тады Радзіму і не падманным, а жывым агнём”…
Малая радзіма, малая радзіма… Пранізлівыя словы. Ведалі мы, што наша малая радзіма, Сенненская зямля, падаравала краіне нямала выдатных дзеячаў культуры, а таксама славутых людзей. Сярод іх і паэт Анатоль Велюгін, і народная артыстка Беларусі Зінаіда Канапелька, і вядомы скульптар Заір Азгур, і лётчык-ас, Герой Савецкага Саюза і вельмі моцны духам чалавек Аляксандр Гаравец. Ды нямала і іншых…
Мінулі Смалявічы, Барысаў, Оршу. У Багушэўску забралі яшчэ аднаго брата і пайшлі на могілкі, каб прыбраць іх, пасадзіць кветкі і ўшанаваць памяць сваякоў-нябожчыкаў. А потым… потым мы паехалі да той вёсачкі, адкуль і пайшла адна з галін нашага роду — у Шыркі. Пакуль ад’язджалі ад Багушэўска, дарога была асфальтаванай, а калі збочылі да саміх Шырак, пачалася, на жаль, нават не грунтавая дарога, якая доўжылася, здаецца, кіламетраў сямнаццаць. Нарэшце, спыніліся каля вельмі сціплага памятнага знака за вёскай Шыркі — на месцы, дзе да 1939 года стаяў дом Машэравых.
На супрацьлеглым баку, на велізарным абшары віднеліся магутныя дубы, а мо і ліпы. “Вось там была сядзіба нашага прадзеда”, — сказаў адзін з братоў. Невялікі дождж старанна спрабаваў заштрыхаваць прастору.
Менавіта адсюль, з Шырак, Пётр Машэраў з’ехаў вучыцца ў Віцебскі педагагічны інстытут, а потым амаль тры гады працаваў настаўнікам фізікі і матэматыкі ў Расонскай сярэдняй школе. Тут, у Расонскім районе, яго і заспела вайна. Тут жа ён стварыў і ўзначаліў падпольную арганізацыю, а потым сышоў у партызаны. І, безумоўна, самая вялікая асабістая трагедыя адбылася таксама тут. У 1942 годзе фашысты схапілі яго маці Дар’ю Пятроўну, і пасля шматлікіх допытаў і катаванняў расстралялі. Што павінен адчуваць чалавек, няхай сабе і мужны чалавек, маці якога закатавалі, — не дай Бог нікому… І, безумоўна, гэты боль Пётр Машэраў нёс пад сэрцам ужо на пряцягу ўсяго жыцця, звяртаўся думкамі да маці, якая падарыла сыну дарогу да настаўніцтва ў самым шырокім сэнсе гэтага слова…
Мы разам успамінаем гэтыя падзеі, цяжкія гады выпрабаванняў, якія выпалі на лёс нашых землякоў і сваякоў на адной толькі Сенненшчыне. Па вялікім рахунку жылі яны ў жахлівыя гады, ваявалі, галадалі, заўсёды зашмат цяжка працавалі. Але ж і любілі, і радаваліся светлым старонкам жыцця, і ўмелі быць моцнымі і шчаслівымі, таму і здолелі захаваць у сабе святло беларускай дарогі, свой культурны код і перадаць яго нам.
Колькі помню, тата мой, які дзіцём перажыў вайну, заўсёды з найвялікай удзячнасцю прыгадваў і сваю родную сястру-лекарку. “Яна загінула ў 44-м. Але ж калі б не яна, сынок, мы ўсе памерлі б…” Дарэчы, звалі яе Надзея…
Вось так, з пакалення ў пакаленне, і ідуць, едуць беларусы па сваёй дарозе. І сустракаюцца ім заўжды і мудрыя настаўнікі, і адданыя лекары. Менавіта яны бароняць і ратуюць наш тоесны код. Галоўнае, каб дарога, па якой мы, беларусы, рушым, вяла да шырокіх даляглядаў, да сонца, бяздоннага мірнага неба.
Аляксандр Крыванос