Тара “нумар адзін”
Лозапляценне адно з самых старажытных рамёстваў, якое дайшло да нашых дзён практычна без змен і ператварылася ў вытанчанае мастацтва. Яно зарадзілася раней за ткацтва, бо правобразам тканін былі сплеценыя з траў цыноўкі і першыя прадметы адзення.
У Беларусі з лазы рабілі розныя пабудовы, загарадзі, кузавы саней і павозак, нават рыбалоўныя сеткі і пасткі для птушак і жывёл, а таксама мэблю, дарожныя сакваяжы, посуд, кошыкі, дзіцячыя калыскі, цацкі… Многія рэчы з лазы засталіся ў мінулым, але, дзякуючы энтузіязму і таленту сучасных народных майстроў, адно з самых старадаўніх рамёстваў працягвае жыць.
Па-ранейшаму запатрабаваны ў садаводаў і агароднікаў беларускія кошыкі: бульбу садзіць-капаць, травы жывёле прынесці, яблыкі сабраць ці ў грыбы схадзіць. Для пікніка — гэта тара “нумар адзін”. Прадукты харчавання ў іх надзейна абаронены ад дажджу і пылу, грыбы доўга не псуюцца з-за вялікай колькасці дубільных рэчываў, што ўтрымліваюць лазовыя галінкі. Больш далікатныя карзінкі, з ачышчанай лазы, — такімі гаспадыні і пафарсіць могуць. Чым не модны аксесуар?
Галоўныя вартасці плеценых вырабаў з лазы — экалагічнасць, зручнасць, лёгкасць, трываласць, практычнасць, характэрны прыемны пах і даўгавечнасць. Пры беражлівых адносінах яны не губляюць сваіх уласцівасцяў доўгі час. Аляксандр Мускі паказаў кошык, які яны захоўваюць як сямейную рэліквію. Дык вось яму ўжо больш за 60 гадоў.
Лазу плесці — не байкі весці
Лозапляценнем Мускія захапіліся ў 1994 годзе. Калі вярнуліся з Латвіі і прывезлі адтуль плеценую карзіну. Сястра Аляксандра спачатку зацікавілася гэтым рамяством і “заразіла” ім сваякоў. У Смаргоні на той час не было гуртка па лозапляценні. Азы рамяства Мускія спасцігалі самастойна — па дапаможніку, шляхам спроб і памылак, і пастаянных эксперыментаў.
Пляценне з лазы — занятак, падуладны людзям цярплівым і ўседлівым. Трэба патраціць нямала сіл і часу, каб падрыхтаваць пруткі да работы. На нарыхтоўку “сыравіны” Мускія ездзяць позняй восенню, калі кусты скінулі лісце і яшчэ не пачаўся рух соку ў расліне: лаза вышэйшай якасці — толькі з добра выспелай драўніны.
Потым пруткі неабходна як след выварыць, пакуль не пачне лёгка злазіць кара. Які водар стаіць у гэты час — ніякія хваробы не возьмуць пры такой ароматэрапіі! Існуе шмат відаў лазы, але Мускія аддаюць перавагу “лімоннай”, якая пасля варкі набывае жаўтаваты колер.
Вывараную і пакараваную лазу сартуюць па даўжыні і таўшчыні і добра высушваюць. Для пляцення пруткі не ўсе прыдатныя: кожны трэба праверыць на ломкасць. Калі лаза нарыхтавана правільна, яна будзе вельмі доўга захоўвацца. У Мускіх ёсць нарыхтоўкі, якім ужо 20 гадоў, і яны прыдатныя для работы.
У дзень, калі збіраешся плясці, лазу трэба добра “прамачыць”, каб яна набыла неабходную гнуткасць. “Вось калі пруткі гатовыя і сядаеш за работу, пачынаецца самы прыемны момант — стварэнне”, — усміхаецца Людміла Анатольеўна.
20 відаў
Што трэба, каб атрымаўся рукатворны шэдэўр? Зацікаўленасць, уседлівасць, акуратнасць і цярпенне, — пералічваюць майстры “складнікі поспеху”. Калі дадаць сюды фантазію, асаблівы настрой і няспынны пошук у галіне формаў і дэкору, то творы пачынаюць набываць сваю адметнасць і непаўторнасць. Творчая жылка ў Мускіх працуе бясконца: адных толькі кошыкаў яны плятуць дваццаць відаў. І ўсе — нафантазіраваныя. Звычайна да Вялікадня прыдумляюць новую. Пакупніка трэба ўмець здзівіць. Адзіны элемент, які абавязкова прысутнічае ў вырабе, — акаймоўка касічкай. Гэта своеасаблівы аўтограф Мускіх. Не выкарыстоўваюць майстры і штучных фарбаў, не пакрываюць работы лакам. Для аздаблення могуць дадаць непакараваных пруткоў ці тых, якія больш паварыліся, — яны выглядаюць цямнейшымі.
Домік для ката
Самабытнасцю і нацыянальным каларытам прывабліваюць рэчы, створаныя рукамі Аляксандра і Людмілы Мускіх. Пра гэта не раз выказваўся Яўген Сахута, першы ў Беларусі доктар мастацтвазнаўства ў галіне народнага мастацтва, прафесар, старшыня Беларускага саюза народнай творчасці.
Па-майстэрску створаныя работы карыстаюцца попытам у пакупнікоў не толькі ў Смаргоні - па ўсёй Беларусі. Ізраіль, ЗША, Італія, Германія, Польшча, Латвія, Літва, Расія — і гэта далёка не ўвесь пералік краін, куды “паехалі” работы смаргонскіх умельцаў.
Гартаю партфоліа майстроў Мускіх. Акрамя згаданых карзінак і кошыкаў, вазы рознай велічыні, домікі для катоў, куфры, паднос, хлебніца, рамка для люстэрка, пано, веласіпед-вазоніца… Аляксандр Андрэевіч дэманструе лазовы капялюш, але тут жа зазначае, што гэта рэч больш для прэзентацый, чым для паўсядзённага выкарыстання, не вельмі зручная. Дарэчы, у гісторыка-краязнаўчым музеі захоўваецца яшчэ адзін лазовы капялюш дыяметрам амаль у два метры, — памятны сувенір, які майстры Мускія падарылі гораду, калі адзначалася 500-годдзе Смаргоні.
У “рабочым графіку” народных умельцаў — пастаянныя ўдзелы ў розных фестывалях і кірмашах, конкурсах і майстар-класах. У бліжэйшых планах — фестываль “Александрыя збірае сяброў”, на якім Мускія будуць не толькі прадаваць сваю прадукцыю, але і праводзіць майстар-клас.
Плятуць з лазы не толькі Аляксандр і Людміла, але і іх дзеці, зяць і нявестка, далучаюцца ўнукі. Старажытнае рамяство паступова перадаецца ў спадчыну
Галіна АНТОНАВА
Фота аўтара і з архіва гісторыка- краязнаўчага музея