Як вядома, творчае жыццё ў мастацтве падпарадкоўваецца сваім унутраным законам цыклічнасці. І нягледзячы на тое, што “Белая вежа” з’яўляецца ці не адзіным беларускім тэатральным фестывалем, які ў складаных эканамічных умовах здолеў сёння не проста выжыць, але захаваць свой унутраны патэнцыял, яму таксама не ўдалося пазбегнуць наступстваў тэорыі цыклічнасці, згодна з якой для нармальнай жыццядзейнасці творчае абнаўленне таго ці іншага тэатральнага калектыву, ідэі мусіць адбывацца прыкладна праз кожныя сем гадоў.
 |
Сцэна са спектакля “Іванаў” Невялікага драматычнага тэатра (Санкт-Пецярбург, Расія). |
Галоўнай задачай гэткага тэатральнага шматгалосся арганізатары бачылі далучэнне беларускага тэатра (прычым не толькі ўласна брэсцкага, але менавіта беларускага) да тых тэндэнцый і накірункаў, што існуюць у сучаснасці. І натуральна, што на фестывальнай сцэне на працягу не аднаго года з’яўляліся калектывы, якія, з аднаго боку, давалі нам уяўленне пра накірункі пошукаў сучасных тэатральных дзеячаў, а з іншага — знаёмілі беларусаў з далёкімі і невядомымі для нас традыцыямі нацыянальных тэатраў свету.
Але сёлетняя, трынаццатая па ліку, “Белая вежа” паказала, што “азнаямляльная” праца фестывалю задаволіла першапачатковы тэатральна-культуралагічны голад. Далейшае ж яе развіццё мусіць дакладна скарэкціравацца і са змяніўшыміся патрэбамі сённяшняга гледача.
Знайсці разумныя суадносіны густоўных, добра “згатаваных” пастановак, якія, акрамя простага знаёмства з калектывам той ці іншай краіны, папоўняць багаж глядацкага вопыту брэстаўчан новымі ўражаннямі, і тэатральных “далікатэсаў” — спектакляў-эксперыментаў, якія, магчыма, будуць цікавыя толькі невялікаму колу прафесіяналаў, — вось тая задача, якая на дадзеным этапе стаіць перад “Белай вежай”.
Бо не сакрэт, што фестывальным арыенцірам з’яўляецца не толькі іміджавая дзейнасць на стварэнне цэнтра фестывальнага руху, але і выхаванне ўласнага гледача, праца на далучэнне яго да тых тэатральных працэсаў, што адбываюцца сёння ў свеце.
На шляху да сінтэзуКалі ў мінулыя гады “Белая вежа” ўяўляла сабой дзве галіны моцнага дрэва — на пляцоўках гарадскіх тэатраў паралельна ладзіліся лялечная і драматычная праграмы, сёлета з-за таго, што будынак тэатра лялек зачыніўся на рэканструкцыю, фестывальная праграма ўпершыню за час існавання фестывалю злілася ў адно. І хаця лялечная праграма пры гэтым відавочна збяднілася, жанрава-відавое пашырэнне спектакляў-удзельнікаў пашырылася: з’явілася вялікая колькасць музычна-пластычных відовішчаў, пачынаючы ад узораў сучаснай харэаграфіі, пантамімы і завяршаючы класічным балетам — спектаклем “Шчаўкунок” Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра балета Рэспублікі Беларусь.
Зрэшты, гэтае імкненне да сінтэтычнага фестывалю, які аб’яднаў бы пад сваёй эгідай не проста сучасныя тэатральныя пастаноўкі з розных краін свету, але спектаклі самых розных тэатральных спосабаў існавання, “Белая вежа” выяўляла даўно.
Трывала прыжыліся на фестывалі вулічныя пастаноўкі і заваявалі не толькі непадробную глядацкую любоў, але летась і Гран-пры дастаўся “Вішнёваму саду” Львоўскага тэатра “Уваскрашэнне”, які гледачы глядзелі на плошчы Леніна пад адкрытым небам, не зважаючы на праліўны дождж.
 |
Сцэна са спектакля “Ілля прарок” Тэатро татро |
Сёлета ж у фестывальнай праграме такіх пастановак было ажно тры.
Падобная варыятыўнасць форм і дэманстрацыя фестывальнай публіцы таго, што тэатральнае прадстаўленне можа мець самыя нечаканыя формы, не прымусіла доўга чакаць рэзанансу і сёлета. Адным з самых яркіх уражанняў фестывалю стаў спектакль “Ілля прарок” славацкага Тэатра з Нітры, сыграны акцёрамі ў шатры. Чатыры гады таму гэты калектыў ужо наведваў брэсцкі фестываль са спектаклем “Б’янка Брасэлі — жанчына з дзвюма галовамі”, і тое прадстаўленне, сыгранае ў стылістыцысярэднявечнага цыркавога балагана, зазнала такі рэзананс сярод гараджан, што акцёры сыгралі для брэстаўчан яшчэ адзін спектакль па-за праграмай “Белай вежы”.
Сёлетні “Ілля прарок” прадэманстраваў, што, акрамя раскручанай сёння новай драмы з яе маргінальнымі персанажамі, нецэнзурнай лексікай і корпаннем у жыццёвым брудзе, існуе новая драматургія, якая, у адрозненне ад першай, дае акцёрам магчымасць гаварыць з гледачамі на тэмы жорсткія і не заўсёды прывабныя, але — без залішняга фізіялагічнага паталагізму, проста і адкрыта, так, што ад гэтай прастаты, бывае, мурашкі бягуць па скуры. І менавіта гэтай прастаты, а да яе — глядацкага адчування непасрэднай уключанасці ў сцэнічную дзею, як аказалася, мацней за ўсё не хапае сучаснаму тэатральнаму “спажыўцу”. Якраз падобны інтэрактыў прапанавалі нам славацкія акцёры, разыграўшы гісторыю няўдалага распяцця мясцовага святара ў стылістыцы балаганнага прадстаўлення з адкрытымі прыёмамі містэрыяльнага тэатра. Але пры гэтым самым уражальным сталася акцёрская ігра, якая, балансуючы ў прасторы балагана, выявіла каранёвую сутнасць… школы акцёрскага перажывання, што палягае ў аснове сістэмы Станіслаўскага. Без аніякай дэманстрацыі ўласнага прафесійнага майстэрства і ўласных уяўленняў пра сцэнічнае перажыванне, акцёры проста існавалі на пляцоўцы, прыцягваючы да сябе ўвагу нават тады, калі не знаходзіліся ў цэнтры падзей. Так што ўжо да сярэдзіны спектакля сталі для гледачоў блізкімі, амаль што роднымі, і моўны бар’ер знік абсалютна. Таму тайная вячэра ў фінале вакол каструлі духмянага гарохавага супу не толькі “фізічна” адагрэла ўсіх, хто знаходзіўся ў гэты час у шатры, але і з’яднала ў агульным жаданні бываць разам часцей.
Дзялянка маладых Беларускія тэатры на сёлетняй “Белай вежы” як ніколі раней маглі не толькі на іншых паглядзець, але і сябе паказаць: у гэтым годзе айчынных калектываў, заяўленых у конкурснай афішы фестывалю, было больш, чым у мінулыя гады. І гэта, безумоўна, стварыла пэўны інтарэс да іх, даючы магчымасць зірнуць на развіццё беларускага тэатральнага мастацтва скрозь іншую сістэму каардынат.
Адметна, што сёлета арганізатары фестывалю зрабілі стаўку на маладых, запрасіўшы ў Брэст студэнцкі мюзікл “Ах, Галівуд, Галівуд, Галівуд...” Тэатра-студыі Еўсцігнея Міровіча Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў, Тэатр сучаснай харэаграфіі “D.O.Z.SK.I.” з серыяй аднаактовых танцавальных спектакляў, “Па шчупаковым загадзе” Гомельскага абласнога драматычнага тэатра, у якім заняты цікавыя маладыя акцёры, а таксама “Шчаўкунка” Рэспубліканскага тэатра юнага гледача з Мінска. Ды і брэсцкі спектакль “Злачынства і пакаранне”, якім гаспадары фестывалю адкрылі конкурсную праграму, прадэманстраваў нам шэраг цікавых работ менавіта маладых акцёраў, і ў першую чаргу — Віктара Піскуна, выканаўцы ролі Радзівона Раскольнікава.  |
Сцэна са спектакля “Паўдзённы падзел” Цэнтра драматургіі і рэжысуры (Масква, Расія). |
Што возьмем з сабой?
Яшчэ адным нечакана яркім уражаннем фестывалю стаўся прыезд у Брэст тэатральнага калектыву з Венесуэлы. Тумбаранчо тэатр з Каракаса са спектаклем “Што Курт Кабэйн узяў з сабой” брэстаўчане чакалі больш за год: ён быў заяўлены ў фестывальнай праграме яшчэ летась. Тады калектыў так і не змог завітаць у горад над Бугам, але сёлета, дзякуючы таму, што паміж урадамі Беларусі і Венесуэлы існуе пагадненне, якое прадугледжвае супрацоўніцтва і ў культурнай сферы, маладыя творцы з гэтай далёкай краіны пазнаёмілі беларусаў з тым, што ж адбываецца сёння ў тэатральным жыцці Венесуэлы. Спектакль “Што Курт Кабэйн узяў з сабой ?” аказаўся надзвычай цікавым для маладога пакалення гледачоў, адгукнуўшыся ў іх тым шчымлівым пошукам жыццёвых арыенціраў і духоўнага апірышча, якога сучаснаму пакаленню трыццацігадовых так не хапае.
І пасля спектакля на імправізаванай прэс-канферэнцыі з акцёрамі тэатра жывая гутарка выявіла акурат тое, што многія працэсы, якія адбываюцца сёння ў тэатрах Венесуэлы, шмат у чым падобныя да таго, што маем мы на Беларусі. А творчасць сучасных венесуэльскіх драматургаў і, у прыватнасці, аўтаркі прывезенай п’есы — Карын Валекілас, якая, дарэчы, таксама наведала Брэст, выклікала такі інтарэс, што пісьменніца атрымала прапановы аб супрацоўніцтве і пастаноўцы яе твораў у нашых тэатрах. Тым больш, што тэмы, якія закранае яна ў сваіх п’есах, не маюць геаграфічных і палітычных межаў, бо гэта вечныя пытанні: дабра і зла, вайны і міру, душэўных пошукаў чалавека на шляху да гармоніі і палкае жаданне зрабіць мір дабрэйшым, чысцейшым, лепшым, чым ён ёсць.
Жыццё ёсць сон?
Сёлетняя фестывальная праграма выявіла наступны факт: сусветнае тэатральнае мастацтва ўсё настойлівей заяўляе пра сваё жаданне і права размаўляць з людзьмі пра тое, што адбываецца навокал — быць актуальным і сацыяльна актыўным. І, у адрозненне ад пераважнай большасці беларускіх тэатральных пастановак, арыентаваных, у першую чаргу, на задавальненне эстэтычных патрэб публікі, шэраг фестывальных спектакляў прадэманстраваў, што са сцэны можна весці гаворку не толькі пра абстрактныя паняцці, але і пра наша з вамі жыццё-быццё, ускрываючы і агаляючы праблемы сучаснага грамадства.
Кіеўскі акадэмічны Малады тэатр для таго, каб распавесці пра сённяшнюю Украіну, звярнуўся… да творчасці Фрыдрыха Шылера. Спектакль “У маім завяршэнні — пачатак мой” паводле “Марыі Сцюарт” стаўся для тэатра нагодай для размовы пра тое, што ж на самой справе ўяўляе сабой барацьба за ўладу, і ці можа ў гэтай бітве быць пераможца. Смецце з пустых пластыкавых бутэлек, каралева Лізавета, надзвычай падобная знешне да адной з сучасных жанчын-палітыкаў на ўладнай арэне сённяшняй Украіны, усё тая ж палітычная валтузня, якая нават у момант сваёй развязкі (але ці канца?) не прыносіць яе ўдзельнікам ні задавальнення, ні простага заспакаення.
 |
Сцэна са спектакля “Дні Адэля” Тэатральнай кампаніі Псік (Іерусалім, Ізраіль). |
Але чым далей мы ідзём за Адэлем, тым больш пэўна разумеем: гэта — адзіны шлях для далейшага жыцця, і толькі прымірэнне здольнае даць душы чалавека мір і спакой.
А ў перадапошні фестывальны дзень на брэсцкую сцэну выйшлі акцёры з Абхазіі, якія прадставілі гледачам свой спектакль “Жыццё ёсць сон” паводле твора Кальдэрона — гісторыю трагічнай немагчымасці “спыніць імгненне” і прывіднасці ці не ўсяго таго, што нас акаляе. Ці ж не паказальна тое, што нават у такі складаны час для свайго краю акцёры Абхазскага дзяржаўнага драматычнага тэатра імя Самуіла Чанба менавіта праз тэатр спрабуюць размаўляць з людзьмі пра свет і пра сябе? Пра тое, што хвалюе ці не кожнага чалавека на свеце: неабходнасць захоўваць годнасць і чалавечае аблічча ў любых абставінах.
Дыялог культур
Дык якім жа быць нацыянальнаму мастацтву і, у прыватнасці, тэатру ў эпоху сусветнай глабалізацыі? Як знайсці сваё месца пад сонцам, не адкідваючы цывілізацыйныя здабыткі, але і не забываючыся на ўласныя карані? Акурат пра гэта распавёў спектакль “Улейскія дзяўчыны” Бурацкага дзяржаўнага акадэмічнага тэатра драмы імя Хоца Намсараева — яшчэ адна “перліна” сёлетняй “Белай вежы”. На прасторы сцэнічнай пляцоўкі сутыкнуліся разам дзве культуры: сучасная, будзённая, з яе зручным, рацыянальным побытам, і традыцыйная, каранёвая, якая, нягледзячы на сваю “старадаўнасць”, не перастае кіраваць светам і дыктаваць свае правілы, адрозныя ад прыдуманых людзьмі. У знаёмы кожнаму ЗАГСаўскі шлюбны рытуал раптам “укліньваецца” старадаўняя легенда, спрадвечная бурацкая культура сутыкаецца з сучаснасцю і… Спектакль вырашае гэтую праблему выжывання малых народаў і іх культур, не вылучаючы і не супрацьпастаўляючы іх сучаснай цывілізацыі. Павага і пашана да іншых традыцый, да іншага культурна-эстэтычнага досведу — вось тое, што, мусіць, і ўратуе чалавецтва.
Пасля бурацкага спектакля з асабліва шчымлівай горыччу падумалася, што часам нашмат прасцей паразумецца з прадстаўнікамі іншай культуры, чым з людзьмі, якія жывуць побач з табою. Але ж, між тым, нельга адмаўляць: само жаданне быць разам, узірацца ў вочы сваіх калег і сяброў, — гэта ўжо палова перамогі перад глабалістычнай прагай рацыяналізацыі і уніфікацыі ўсяго жывога. І гэтую пачэсную місію нясе сёння Міжнародны тэатральны фестываль “Белая вежа”.
Таццяна КОМАНАВА,
наш спецыяльны карэспандэнт
Мінск — Брэст — Мінск
Фота аўтара