Выстава прапануе прасачыць у творах класікаў беларускага мастацтва XX стагоддзя і сучасных мастакоў дух вялікай гульні — ад першых дзіцячых гульняў, эмацыйнай насычанасці прафесійных паядынкаў да постмадэрнісцкіх інтэрпрэтацый спаборнасці. Бо імкненне перамагчы ці быць пераможцам закладзена ў нас першапачаткова.
Большасць прадстаўленых на выставе работ датуюцца 1960 — 1970-мі гадамі. І гэта не дзіўна — тэма спорту, што з’явілася ў беларускім мастацтве ў 1920 — 1930-я, сваё найбольш яскравае ўвасабленне атрымала ў жанравых карцінах і партрэтах пасляваеннага перыяду. У гэты час фізкультура і спорт актыўна выкарыстоўваліся ў ідэалагічных мэтах для выхавання “новага савецкага чалавека” — фізічна развітага і гарманічна дасканалага. Менавіта таму спартыўная тэма замацавалася і ў якасці важнага раздзелу савецкага мастацтва.
Спаборніцтвы, парады фізкультурнікаў, моманты матчаў і трэніровак, што захапляюць, дзеці, якія гуляюць з азартам — усё гэта становіцца асноўнымі сюжэтамі карцін Віктара Ждана, Льва Лейтмана, Анатоля Волкава, Віктара Уласава, Ігара Грыгаровіча ды шматлікіх іншых мастакоў. Тут можна ўбачыць лыжнікаў і канькабежцаў, барцоў і баскетбалістаў, лёгкаатлетаў і тэнісістаў, баксёраў і, канечне, футбалістаў, чые выступленні натхнялі мастакоў і, па сутнасці, з’яўляліся крыніцамі гатовых творчых рашэнняў з варыятыўнасцю кампазіцый і разнастайным спектрам чалавечых эмоцый. Пластычныя пошукі мастакоў былі скіраваны на рашэнне праблемы выяўлення хуткасці, руху, тэмпа. Адсюль у большасці выпадкаў наратыўная трактоўка спаборніцтваў як рэпартаж з месца падзей. Адсюль і перавага “мабільных” тэхнік — алоўка, акварэлі, гуашы.
Варта адзначыць, што ў гэты час разнастайнасць відаў спорту, памкненне адлюстраваць розныя стадыі спаборніцтваў абумовілі ўвасабленне спартыўнай тэматыкі ў рамках разгорнутых цыклаў і серый работ, дзе мастакі стваралі своеасаблівы аналаг тэлевезійнай трансляцыі. Такімі з’яўляюцца прадстаўленыя на выставе серыі Льва Лейтмана “Па спартыўных мясцінах Мінска”, “Беларусь спартыўная” Віктара Ждана, “Мінск і яго жыхары” Анатоля Волкава.
Акрамя разваг аб барацьбе, саперніцтве і іншых спадарожных атрыбутах прафесійнага спорту, важнай падтэмай творчасці мастакоў былі розныя формы фізічных і разважальна-рухальных забаў. Гэта быў усё той жа аповед пра спорт, але думка ідэйна-выхаваўчая, гераічная, пераможная, што была ў аснове ўсіх спартыўных аповедаў раней, пераўвасобілася ў думку здаровага ладу жыцця, любавання прыгажосцю і азарту маладосці. Спорт стаў успрымацца як арганічная частка вольнага часу савецкіх людзей. Вобразы прывабных фізкультурніц, здаровых маладых жанчын, напісаных як іконы бадзёрасці і працвітання, перадаюць кампазіцыі Анатоля Бараноўскага “Лыжніцы” і “Юнацтва”, рамантычныя сцэны вольнага часу савецкай моладзі ўвасоблены ў работах Уладзіміра Пасюкевіча “Мінск зімой”, “Па родных прасторах” Мікалая Казакевіча.
У ХХI стагоддзі спартыўная тэма атрымлівае новае гучанне ў творах беларускіх мастакоў. Эмацыйны ўздым і задор, дынамізм і пераможны пафас, публіцыстычнасць кампазіцый мінулых гадоў змяняецца метафарычнасцю новай мовы, шчырай іроніяй і гульнёвымі прынцыпамі постмадэрнізму. І вось Смерць ужо гуляе ў тэніс у кампазіцыі Руслана Вашкевіча “Гульня на выбыванне”, а закаваныя ў сярэднявечныя даспехі пераможцы ў рабоце Віктара Альшэўскага “Ліга чэмпіёнаў” укідаюць залатыя шайбы ў ХХI стагоддзе. Своеасаблівую дэканструкцыю бязмежнай спартыўнай моцы і сілы чалавека можна назіраць у работах Таццяны Радзівілка, дзе, па словах самой мастачкі, “кволая чалавечая фігура ніяк не сімвал спрыту і хуткасці”, а толькі стафаж для велізарных і стэрыльных спартыўных збудаванняў.
Тэма гульні не абмежавана змястоўнымі аспектамі прадстаўленых твораў. Гульнёвы прынцып захаваны і ў іх экспазіцыйнай развесцы — замест таго, каб прадстаўляць калекцыю, якая паказвала б эвалюцыю інтэрпрэтацыі тэмы спорту ў часе, мы вырашылі адмовіцца ад звыклага храналагічнага парадку экспанавання на карысць гульнёвага прынцыпу “класікі і сучаснікі”, які дазволіў змясціць побач творы мастацтва, розныя па часе і кірунку, супастаўляць іх часам у правакацыйнай і разам з тым ненавязлівай форме.
Кацярына ІЗАФАТАВА, куратар выставы, кандыдат мастацтвазнаўства
Фота Сяргея ЖДАНОВІЧА