Я знаходжуся на здымках нацыянальнага праекта “Пакуль будзе неба” Уладзіміра Янкоўскага пра народнага паэта Янку Купалу. Мінская кансерваторыя на маіх вачах ператвараецца ў Санкт-Пецярбургскі клуб “Пальма”, дзе ў 1913 годзе адбылася прэм’ера легендарнага спектакля. У фае чакаюць свайго часу кілішкі для шампанскага — адзначыць новую пастаноўку, а ў зале поўным ходам ідзе рэпетыцыя. Акцёр, які выконвае ролю рэжысёра “Паўлінкі”, раз за разам разыгрывае сцэну незадаволенага харызматычнага творцы.
Мастак-пастаноўчшык стужкі Наталля НАВОЕНКА паказвае мне плакаты “Паўлінкі” і дбайна падабраны антураж. “Я лічу, што мая задача — стварыць пэўную атмасферу, пакінуць у гледача шлейф адчуванняў і эмоцый, — кажа яна пра сваю працу. — Перш за ўсё павінен запамінацца акцёр і гісторыя, а не дэкарацыі”.
Маім правадніком у свет нашумелага праекта “Пакуль будзе неба” стала адзін з самых запатрабаваных спецыялістаў на постсавецкай прасторы. Ці здольны сучасны Мінск пераўтварыцца ў Вільню, Санкт-Пецярбург і Маскву 1920 — 1940 гадоў? Што падчас нацыянальнага праекту робіцца ўпершыню? І з якімі цяжкасцямі даводзіцца сутыкацца стваральнікам карціны? Пра ўсё гэта распавядае Наталля Навоенка.
У цэнтры баёпіка — творчы свет Паэта
— Наталля, нацыянальны праект ужо на гэты час прыцягнуў да сябе шмат увагі. Адразу хочацца ўдакладніць галоўную сцэнарную лінію стужкі, каб ўсё ж такі больш падрабязна ведаць, пра што будзе баёпік. Ці праўда, што ў цэнтры кінааповеду — адлюстраванне ўнутранага свету Купалы?
— Праўда. Але адразу хачу падкрэсліць, што я не адна вырашаю гэтае пытанне: ёсць пэўнае сцэнарнае бачанне карціны. Аднак разам з рэжысёрам і аператарам мы дамовіліся на такой трактоўцы вобразу Купалы. Яго свет у нас — гэта свет чалавека з тонкай душой мастака, які не мог не рэагаваць на тое, што адбываецца навокал. Лінія яго жыцця, перамяжоўваецца ў фільме з “відзежамі” (так мы іх называем) паэта. Гэта значыць, што ў нас ёсць рэальны свет і вобразная прастора, напоўненая рознымі візуальнымі асацыяцымі. Па-сутнасці, мы спрабуем паказаць творчы свет Купалы.
— Цікава, якім чынам, на аснове якіх вобразаў ствараецца гэты свет? Ці выкарыстоўваецца камп’ютарная графіка?
— У гэтых сцэнах камп’ютарная графіка прысутнічае мінімальна. Пераважна — жывыя, бытавыя здымкі. Сапраўды, трэба было моцна парупіцца, каб знайсці адпаведныя вобразы. У прыватнасці, вельмі складана было адшукаць пад Мінскам краявід з чыстым гарызонтам. Без забудоў, без телеграфных слупоў, іншых прыкмет цывілізацыі. У тых “відзежах” шмат вобразаў, таму хацелася б, каб гэта выглядала як мага болей атмасферна. Гэтаксама ў тых снах мы імкнуліся перадаць і прадчуванні паэта: надыход Грамадзянскай вайны, “холад” 1930-х…
— Ці былі пэўныя колеравыя рашэнні гэтых прадчуванняў?
— У мяне, так бы мовіць, “узмацняюцца” тэкстуры: паветра нібыта напаўняецца пылам, цяжкасцю. Гэта хутчэй тычыцца архітэктонікі фільма, але на першым плане, вядома, акцёр. У цэлым, стужка будзе ў колеры, і толькі ў адным месцы яна згубіць свае фарбы. У чорна-белай стылістыцы вырашана зрабіць інтэр’еры гасцініцы “Масква”.
Гатэль “Масква” і…
— Дарэчы, дзе будзе здымацца сцэна смерці паэта?
— У мінскай сельгасакадэміі. Раскрыю “кухню”: у пошуках натуры я ездзіла ў суседнюю сталіцу. Але ўсё ж найбольш адпаведны па сваім выглядзе лесвічны пралёт мы знайшлі менавіта ў Мінску. На сёння я ўжо настолькі занурылася ў праект, што нават не магу ўявіць свае адчуванні, калі ўбачу акцёра, які грае Купалу, распластаным на падлозе.
— У фільме будзе свая трактоўка гэтай трагічнай падзеі?
— Адлюстраванне самога факту. Але дакладнага адказу на пытанне, забойства гэта, або выпадковасць, у нас не будзе — з-за адсутнасці дакладных біяграфічных звестак. Тым не менш, прадугледжваецца пэўны мантажны ход, які прапануе варыянты інтэрпрэтацый.
— Ці можна сёння казаць пра тое, што фільм адкрые асобу паэта з новага боку?
— Пытанне не з простых. Але спадзяюся, што мы здолеем здзівіць публіку. Для большасці маіх сучаснікаў Янка Купала асацыюецца з хрэстаматыйным вобразам: пясняр, паэт. І ўсё. Але за гэтым абліччам ёсць жывы чалавек са сваім унутраным творчым агнём, пакутамі ды хістаннямі. Мы намагаліся ўдыхнуць у гэты “нерухомы”, “забранзавелы” для кагосьці вобраз жыццё.
Нагадаю, што Купалу ў нас граюць некалькі акцёраў: мы прасочваем біяграфію паэта ад самага ранняга да сталага ўзросту. У фільме будуць адлюстраваны часы яго творчай працы ў “Нашай Ніве”, гісторыя кахання да Паўліны Мядзёлкі, сустрэча з Уладзіславай Станкевіч. Будуць цяжкія часы эвакуацыі падчас Першай сусветнай вайны, калі ён аказаўся разлучаны з каханай жанчынай. Жудасныя 1930-я. У прыватнасці, у карціне будуць сцэны допыту пісьменніка і Паўліны Мядзёлкі, якія маюць дакументальную аснову. Мяркую, гледачы адкрыюць для сябе жывога Купалу з усімі яго творчымі пошукамі, стратамі і барацьбой. Дарэчы, фільм будзе на трох мовах: рускай, польскай і беларускай.
— Чула, што ў стужцы выкарыстоўваецца ўнікальны грым…
— Так. У Акадэміі мастацтваў сёння ўжо нават пішуць навуковую працу па пластычным грыме, які ў нас задзейнічаны. Многіх вядомых акцёраў вы не адразу пазнаеце.
Мінск — няпростая натура
— Вільня, Санкт-Пецярбург, Масква — усё гэтыя гарады ў стужцы здымаюцца ў Мінску. Эпоха мадэрну, 1930-я… Для мастака-пастаноўшчыка такі фільм — гэта, з аднаго боку, плённы матэрыял, а з другога — сапраўдны выклік!
— Гэта праўда. Ды нагадаю, што ў стужцы дзеянне адбываецца не толькі ў 1920 — 1930-х, але і 1940-х. А таксама мы закранаем і час нараджэння паэта. Тут спалучаюцца некалькі эпох і стыляў, а гэта значыць — змена лакацый, транспарту, інтэр’ераў, мэблі, шыльдаў, шрыфтоў… Усяго на свеце! Часам галава ідзе кругам. Фізічна вельмі цяжка. Прызнацца, Мінск у параўнанні з тым жа Піцерам — вельмі скупая натура. І ўлічым тое, што старыя куткі горада адноўленыя як “мядовы пернік” — таму “складаць” неабходную даўніну вельмі няпроста. Ужо выбачайце за шчырасць.
— Дзе вы здымаеце?
— У Верхнім горадзе: вуліцы Герцэна, Ревалюцыйная… Кафедральная плошча. Ля кансерваторыі на Інтэрнацыянальнай. У Траецкім прадмесці. У старых дварах завода імя Кірава. Завод будаваўся на працягу і ХІХ, і ХХ стагоддзяў, і там ёсць як цагляныя забудовы, так і бетонныя. Даводзіцца вышукваць патрэбныя куточкі. Дый нават чысціня Мінска нам часам не зусім “на руку”.
— Як вы выходзіце з сітуацыі?
— Прыдумваем, ствараем: прывозім на вуліцы снег, калі патрэбна. Ставім афішы, разнастайную тэхніку — старыя машыны, абозы. Напаўняем плошчы людзьмі. І атрымліваецца няблага — прастора пераўвасабляецца. Аднак працаваць з падобнай натурай вельмі складана: трэба шмат часу і высілкаў. А ў сутках, на жаль, толькі 24 гадзіны.
— Наколькі кінастудыя багатая на рэквізіт патрэбнага часу? Касцюмы?
— Як ні горка прызнаваць, патрэбныя нам рэквізіт і мэбля апынуліся ў крытычным стане. Яны патрабуюць пільнай рэстаўрацыі. Сёння студыя ажывае пасля доўгага перыяду рамонту, і я спадзяюся, што на гэтыя праблемныя моманты будзе звернутая ўвага.
— Калі мы зайшлі ў праблемнае рэчышча, хачу спытаць цябе як мастака-пастаноўшчыка з вялікім досведам. Як ты ўвогуле, ставішся да кінастудыі? Ці гатовы “Беларусьфільм” да запуску новых маштабных праектаў, здатных прэтэндаваць на званне нацыяльных?
— Гэта не зусім мая прэрагатыва — абмяркоўваць стратэгію студыі. Але магу сказаць адно: на мой погляд, стыль працы прадпрыемства патрабуе значных рэформаў. Калі рэй у кінавытворчасці вядзе бухгалтэрыя — што тут сказаш! І пры гэтым у мяне ёсць вялікі піетэт і павага да брэнду “Беларусьфільм”. Я вучаніца такіх вядомых мастакоў, як Дзяменцьеў, Назараў, Альбіцкі, таму магу з вялікай пашанай згадваць тыя цудоўныя фільмы, што нараджаліся тут. Словам, мой адказ на тваё пытанне будзе такім. Я падтрымліваю курс “Беларусьфільма” на нацыянальныя фільмы, але калі наступным разам студыя прапануе мне далучыцца да пэўнага праекта, тройчы падумаю, на якіх умовах пагаджацца на працу. Гэта сапраўды трапнае пытанне: як рабіць нацыянальны праект? І тут трэба ўважліва ацэньваць жаданне і рэальныя магчымасці.
— Ды, тым не менш, сёння ты тут.
— Таму што на карціне працуе выдатная, самаадданая каманда і рэжысёр, якому я давяраю. Жыццярыс Купалы — цудоўны матэрыял, аб’ёмны, фактурны і вельмі цікавы для мастака. І як бы ні было цяжка, тут адбываецца магія кіно. А яна заўжды з’яўляецца там, дзе людзі працуюць з усёй аддачай.