— Дык навошта ты стварыў Minsk Improvisers Orchestra?
— Сёння вельмі не хапае кансалідацыі, магчымасці гаварыць і быць пачутым. Не адпавядаць несупынна тым ці іншым нормам і правілам, а быць сабою, выяўляць нешта сваё. Музыка за кошт абстрактнасці гэта дазваляе. Таму я і хачу па магчымасці сабраць усіх схільных да імправізацыі музыкантаў (і немузыкантаў) горада — у тым ліку і тых, якія ніколі раней не выступалі на публіцы. У гэтым аркестры памылак не бывае. Іх проста не можа быць! Наадварот, калі ты робіш нешта правільна, ты дапускаеш памылку.
— Ці не прыводзіць такі звышліберальны падыход да канфліктаў або наогул дэвальвацыі мастацтва?
— Думаю, не. Калі б я, не даслухаўшы тваё пытанне, пачаў казаць сам, размовы ў нас бы не атрымалася. Тое самае і ў імправізацыйным аркестры — гэта як мадэль супольнасці. Трэба вучыцца размаўляць паміж сабою. Тое, што адбывалася цягам першых нашых канцэртаў — гэта проста кашмар! Прынамсі трое музыкантаў гралі ўвесь час! Увесь! Але ўрэшце сяк-так мы навучыліся ўзаемадзейнічаць — і ўдзельнікі, і публіка.
— А калі сярод аркестрантаў з’явіцца нейкі панкер або пранкер, які будзе хуліганіць ды перашкаджаць іншым?
— Можна даць яму час і месца выплюхнуць сваю энергію. Хай будзе і такая краска! Ёсць жа вядомы выраз: хай растуць сто кветак. Мы ўсе, канешне, з ім згодныя, але самі ж часцяком топчам тыя краскі, якія не падабаюцца нам асабіста. Вось навошта, як ты лічыш, патрэбна біялагічная разнастайнасць? Чаму ёй такая ўвага сёння надаецца?
— Думаю, без прычыны. Бо кожны від мае каштоўнасць ужо сам па сабе.
— Ды не! У выпадку змены клімату мноства відаў адаптуецца да яе значна хутчэй, чым адзін. Адзін від можа вымерці. І калі ты ссякаеш кветкі, дык пілуеш той сук, на якім сядзіш. Таму ў аркестр я клічу ўсіх.
— Колькі там агулам музыкантаў?
— Заяўку запоўнілі недзе 150 чалавек. Праўда, пакуль усе разам ніколі не збіраліся.
— Што трэба, каб туды ўвайсці?
— Уменне чуць — гэта першае. Затым — давер, да сябе і да іншых. І ўвага. І здольнасць пажартаваць. Сур’ёзнасць — гэта тое, што абмяжоўвае тваё мысленне, тая вопратка, якая цісне. Неяк на лекцыі пра авангардысцкі рух “Флюксус” я пачуў такую фразу: правілаў няма — але гэта не канец. Калі ты зразумеў, што іх няма, у цябе толькі адно выйсце — рабіць нешта сваё, сапраўднае.
— Ці атрымліваецца гэта ў аркестрантаў?
— На жаль, пакуль не заўсёды. Многія прыносяць з сабою падрыхтаваныя штампы, і вельмі гэтым ганарацца. На жаль, такі падыход наогул уласцівы многім. Памятаю, быў у нас прадмет “Арганізацыя культурна-адпачынкавай дзейнасці”. І выкладчык на першай жа лекцыі казаў: запомніце, сцэнарый мерыпрыемства пішацца на аснове іншых сцэнарыяў. Ясна, што вынік будзе прадказальным.
— А як жа досвед папярэднікаў?
— Вядома, трэба яго пераймаць. Мы павінны захаваць дзіцячую непасрэднасць і на яе аснове стаць больш дасведчанымі — у гэтай свабодзе і доступе да ўласнай экспрэсіі. У варшаўскім імправізацыйным аркестры кожны музыкант найграў ужо мноства гадоў, мае вялізны бэкграунд. Глядзеў сёння канцэрт з удзелам сваіх польскіх педагогаў. Там ансамбль з шасці чалавек, і ніводнага разу не было, каб нехта схібіў або не там уступіў. Проста такі ўжо ў іх узровень. Мы таксама плануем спакваля развівацца. Ёсць ідэя зарэгістраваць аркестр як грамадскую арганізацыю ды шукаць фінансаванне для яе праектаў.
— Дарэчы, а ці не задумваўся ты пра такі варыянт, як аматарскі калектыў пры нейкім ДК? Здаецца, ваш аркестр акурат адпавядае прынятай схеме: прафесійны кіраўнік, астатнія — самадзейнікі.
— Чаму б і не?
— А ў чым заключаецца твая функцыя дырыжора?
— Па вялікім рахунку, яна не патрэбная. Але як паказвае практыка, варта мець у аркестры нейкую больш-менш абазнаную ў музыцы асобу, якая чуе ўсё як быццам з боку і мінімальна скіроўвае працэс, выключаючы альбо ўключаючы тых ці іншых яго ўдзельнікаў. Па сутнасці, у мяне толькі адзін інструмент — on/off.
— У назве аркестра — назва горада. Ці прэтэндуеце вы на тое, каб стаць спецыфічным увасабленнем яго genius loci?
— Думаю, мы пакуль не зайгралі напоўніцу. Мы яшчэ знойдзем свой вобраз і сваю мову. Самае галоўнае, каб аркестр быў сувымерным самому сабе і тым людзям, якія яго ўтвараюць. А менавіта людзі фарміруюць дух горада.
— Сродкамі музыкі?
— Так, нейкіх вербальных нарматываў мы не выкарыстоўваем, толькі музычныя сродкі. Хацеў бы, каб з’явіўся таксама шэпт, крык. Або, можна, напрыклад, чытаць пад музыку нейкую інструкцыю да пралкі, прычым праз радок. Проста каб голас гучаў.
— Ва ўкраінскім праекце “розділові” вы акурат спалучаеце музыку са словам…
— Так, і праект гэты прыгожы дзякуючы не толькі сэнсам словаў, але іх музычнасці. Нам важна найперш, як яны гучаць, з якім тэмпам і насычанасцю. Што гучыць — канешне, таксама важна, але гэта ўжо другаснае.
— Дзіўна чуць — улічваючы, што тыя словы вымаўляе зорка ўкраінскай паэзіі Сергій Жадан. Як вам удалося паставіць яго ў такія варункі, калі так можна сказаць?
— Можна. І сапраўды, часам ён трапляе да нас пасля другога свайго праекта, дзе выступае ў ролі гэткага трыбуна, і мы яму кажам: “Сергій, а зараз ты супакойся!” Але ён вельмі адкрыты да ўсяго новага, таму і на многае пагаджаецца.
— Здаецца, цябе можна назваць жывым абвяржэннем тэзы пра ізаляванасць беларускага мастацтва. Праекты з тваім удзелам расканцэнтраваныя па трох краінах — Беларусі, Польшчы і Украіне…
— Думаю, мне проста пашчасціла. Наўрад ці тое здарылася дзякуючы маім высілкам. Але я заўсёды разумеў, што трэба сустракацца з рознымі людзьмі, выязджаць, пашыраць кругагляд. Гэта неабходна як гігіена.
— А з чым звязаны твой інтарэс да фальклору? Я маю на ўвазе такую тваю іпастась, як праект Warsoba.
— Сучасная музыка ўсмоктвае ў сябе ўсё: і акадэмічны авангард, і нойз, і фальклор таксама. А ён вельмі размаіты і ў ладавых, і ў рытмічных адносінах, і ў трактоўцы прыгажосці, нарэшце. У ім багата вартасцяў — напрыклад, своеасаблівае разуменне ладу, распрацаванае як у індыйскай музыцы, так і ў славянскай — усе гэтыя напеўкі, трансавасць. А яшчэ — уласцівасць суцяшаць альбо зараджаць энергіяй.
— Аднак твае шчыраванні на гэтай ніве, усё ж, даволі “фарматныя” — у адрозненне, скажам, ад даробку Кірчука…
— У Івана Іванавіча выяўляецца нейкая хтанічная сіла. Я ж стараюся туды не капаць. У праекце Warsoba хочацца проста паказаць прыгожыя рэчы.
— Здаецца, вар’яцкі аркестр — поўная антытэза выкшталцонаму і элегантнаму Port Mone…
— Так, заўсёды ёсць спакуса сыграць тое, што ты ўжо ведаеш, каб выглядаць перад публікай упэўнена і элегантна. А ў аркестры твая задача зусім іншая — адстараніцца ад свайго эга з дапамогай абстрактнай мовы музыкі. Імправізацыя — гэта твая натуральная і непасрэдная рэакцыя на свет.
— Але ж колькі ўжо было ў свеце ўтапічных спробаў стварыць супольнасць або мастацтва паводле іншых правілаў — і ўсе праваліліся!
— Не ўсе! У прыватнасці, імправізацыйныя аркестры паспяхова існуюць у розных гарадах свету. Думаю, гэтая практыка будзе жыць і надалей. Удзельнік любога такога аркестра лёгка ўключаецца ў іншы: балазе, партый яму развучваць не трэба. У нас ты можаш выяўляць экспрэсію, якая нічым не горай за экспрэсію Бетховена. Прычым без усялякай падрыхтоўкі! Дарэчы, самае складанае — гэта навучыць імправізацыі менавіта класічнага музыканта.
— Можа, гэта таму, што ў яго іншае разуменне музыкі?
— На сваіх курсах эксперыментальнай кампазіцыі я на першым занятку прыводжу ў прыклад такую з’яву, як сінхранізацыя. Калі паставіць на трохі рухомую платформу шмат метраномаў, яны праз пару хвілін сінхранізуюцца і будуць так працаваць, пакуль хопіць заводу. Дык вось, музыка — гэта пакуль сінхранізацыя не здарылася! Хаця тая музыка, якую мы чуем паўсюль — акурат другога плану.
Не трэба забываць, што музыка наогул нарадзілася з імправізацыі і доўгі час ёю заставалася. Звыклы для нас класічны перыяд насамрэч вельмі кароткі. І не дзіва, што цяпер імправізацыя зноў усведамляецца як неабходная і натуральная практыка, якая вяртае музыку да яе вытокаў.
— Ці задумваецеся вы пра публіку? Пра тое, як гэта ўсё будзе ўспрымацца з залы?
— Хацелася б, каб публіка таксама праяўляла актыўнасць, прынамсі ўнутраную. Так, наша музыка падобная да какафоніі, у ёй няма танальнасці. Але, магчыма, яна нагадае вам тыя дысанансы, якія маюць месца ў вас унутры або ў вонкавым атачэнні. Увогуле, сучасная музыка ўспрымаецца какафанічна толькі таму, што наша свядомасць не навучылася яе ўспрымаць. У першы раз яе слухаць цяжка, але на дзясяты ты ўжо будзеш нават адчуваць нейкія нюансы.
— А ці не было жадання запрасіць у аркестр дзятву?
— Пакуль не спрабаваў, але ідэя файная. У Піцеры дзіцячы імправізацыйны аркестр ужо створаны. Прачытаў гэтую навіну з зайздрасцю.
— Дзіўная ў нас атрымалася гутарка. Звычайна музыканты хваляцца сваімі поспехамі або наракаюць на слаба развіты шоу-бізнес…
— Шоу-бізнес — гэта не самае важнае.