Алег МОЛЧАН, кампазітар:

— Ігар Міхайлавіч пражыў вялікае жыццё — светлае, цудоўнае, насычанае падзеямі. А самае галоўнае — ён пакінуў нам музычную спадчыну. Яго песні вядомыя не проста па назвах (так, маўляў, ёсць такія, чуў пра іх штосьці) — яго песні спяваюць людзі розных пакаленняў!

Я ведаў яго з 1988-га. Нашыя лёсы спляліся, як і лёсы кампазітара, і ансамбля “Песняры”, у склад якога я патрапіў у той час. “Алеся”, “Спадчына”, “Вераніка” ды іншыя песні дапамаглі “Песнярам” стаць пазнавальнымі. І колькі б я ні граў фартэпіяннае сола ў той жа “Вераніцы”, яно заўжды ішло “на ўра”. Яго песні — гэта бяздонная скарбніца беларускай нацыянальнай культуры. Іх можна па-рознаму “апранаць” і “пераапранаць” (я маю на ўвазе аранжыроўкі), але сутнасць застаецца: у ягоных песнях жыве душа.

Дарэчы, аранжыроўкі на лучанкоўскія песні я рабіў неаднойчы. Да некаторых кампазіцый звяртаўся нанова, бо тыя “апранахі” з часам састарваюцца, хочацца іх абнавіць. Але самі песні Лучанка — застаюцца. Іх век не сканчаецца, яны — на ўсе часы. Бо ў іх заўжды ёсць нейкая кранальная нотка — родная, пазнавальная. І менавіта праз яе перадаецца пачуццё прыналежнасці да Беларусі.

Разам з Лучанком сыходзіць цэлая эпоха. Але сыходзіць і штосьці вельмі блізкае, амаль сямейнае. Бо для ўсіх, хто яго ведаў не з экрана ці са сцэны, а ў жыцці, ён быў не проста таленавітым кампазітарам, але і папраўдзе родным чалавекам. Я адчуваў гэта вельмі добра, бо неадночы бываў у яго дома, ведаў яго сям’ю. Жонка і дзеці заўжды былі яго моцным “тылам”, падтрымлівалі ва ўсіх пачынаннях.

Ведаеце, жыць з творчым чалавекам складана. Бо ён існуе дзесьці ў іншых вымярэннях і часта не прыстасаваны да простых побытавых рэчаў. Але гледзячы на тое, як Аляксандра Рыгораўна, жонка Ігара Міхайлавіча, апекуецца ім, як стварае яму ўсе ўмовы для плённай працы і напружанай музычна-грамадскай дзейнасці, я разумеў, што гэта і ёсць сапраўдная сям’я творчага чалавека. Мае ёй шчырыя спачуванні!

Ну, а ўсе мы павінны і надалей клапаціцца пра захаванне яго творчай спадчыны, бо песні Лучанка — гэта нацыянальны скарб вышэйшай пробы.

Поліфаніст на эстрадзе

Алег ЕЛІСЕЕНКАЎ, кампазітар

— Я хацеў бы згадаць Ігара Міхайлавіча найперш як свайго выкладчыка. Паступіўшы ў кансерваторыю, я сустрэў там цэлую плеяду выбітных кампазітараў, кожны з якіх чытаў нам тую ці іншую музычную дысцыпліну. Лучанок займаўся з будучымі кампазітарамі самай, бадай, складанай з іх — поліфаніяй. Цікавасць была не столькі да гэтага прадмета, колькі да самой асобы Лучанка. Як так? Знакаміты ўжо ў тыя часы кампазітар-песеннік (а па сённяшніх мерках, сапраўдны хітмэйкер) — і раптам поліфанія! Няўжо гэта сумяшчальна? І ўвогуле, навошта тая поліфанія — патрэбная, здавалася б, хіба што ў оперы ці сімфоніі — на песеннай эстрадзе?

Лучанок тады супрацоўнічаў з “Песнярамі”, і мы закідвалі яго пытаннямі менавіта пра гэта, а не пра нейкія там поліфанічныя тэхнікі пісьма. А ён, хітра ўсміхаючыся, імкнуўся гэта сумясціць. Распавядае, да прыкладу, як зайшоў аднойчы да Мулявіна з хлопцамі, а яны над апрацоўкай беларускай народнай песні працуюць. І штосьці ніяк у іх фінал не атрымліваецца.

— Звярнуліся да мяне: маўляў, дапамажы, — працягвае ён. — Я хутка накідаў ім коду. Яны праспявалі — і літаральна прыйшлі ў экстаз! Пачалі хваліць, назвалі мяне геніем. Невукі! Які ж я геній? Я ім усяго толькі звычайны падвойны канон напісаў! Вось мы сёння з вамі і пройдзем тыя падвойныя каноны. Каб і вы маглі адразу “геніямі” выглядаць і не разгубіліся б у падобнай сітуацыі.

Такіх прыкладаў было безліч! І яны ўшчэнт разбіваюць распаўсюджаныя сёння ўяўленні, што песеннікам не патрэбна грунтоўная музычная
адукацыя, што ім дастаткова ведання камп’ютарных тэхналогій. Лучанок таму і стаў Лучанком, што за ягонымі плячыма былі адразу тры кансерваторыі, якія ён скончыў: у Мінску, Маскве і тагачасным Ленінградзе.

Чаму яшчэ навучыў Ігар Міхайлавіч, дык гэта беражліваму стаўленню да кожнай ноты. Яго “Зачараваную” спачатку запісаў аркестр радыё пад кіраўніцтвам Барыса Райскага. Аранжыроўка там была зроблена як у іншых “савецкіх масавых песнях” — тады іх так называлі. І тут раптам “Песняры” прапанавалі сваю версію — з джазавай імправізацыяй. Але, як ім і было ўласціва, змянілі першую палову прыпеву. У гэтым варыянце кампазіцыя і атрымала тую папулярнасць, якую мы ведаем цяпер. Лучанок ім нічога не сказаў, але быў незадаволены: “Не мая песня!”. Ён заўжды шукаў уласную інтанацыю.

Час многае расстаўляе па сваіх месцах. І сёння зразумела, што Лучанок быў не толькі кампазітарам, грамадскім дзеячам, педагогам. Да ўсяго, ён быў і адным з першых савецкіх прадзюсараў, хаця такога тэрміна па тых часах у нас яшчэ не існавала. Але ён рабіў усё тое, што і ўласціва для працы прадзюсара! Забяспечваў выканаўцаў рэпертуарам, які прыносіў ім папулярнасць. Дапамагаў “прабіцца” на радыё і тэлебачанне, прычым у самыя прэстыжныя праграмы.

І не таму, што ў яго, маўляў, там былі нейкія “сувязі” ці ён камусьці штосьці аплачваў. Усё куды прасцей: запрашалі яго як кампазітара — і ён, у сваю чаргу, прыводзіў з сабою выканаўцаў. Менавіта Лучанок вывеў на эстраду Яраслава Еўдакімава, дапамог з рэпертуарам “Песнярам”, “прасунуў” Ядвігу Паплаўскую і Аляксандра Ціхановіча, калі тыя сышлі з “Верасоў” і пачалі ўласную кар’еру. У іх рэпертуары з’явіліся два хіты на ўсе часы: “Шчаслівы выпадак” і “Марскі прыбой” — і гэта адразу абумовіла іх дуэту добры эстрадны лёс. Той “прадзюсарскі цэнтр Лучанка” спрацаваў нават у адносінах да Аляксандра Саладухі. Бо яшчэ на досвітку яго спеўнай кар’еры Ігар Міхайлавіч узяў яго ў свой канцэрт у Маскве — з песняй “Востраў”.

Адпаведна, вельмі многім ёсць за што сказаць яму “дзякуй”.

Чалавек унутранай праўды

Барыс КРЭПАК, заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі

Памёр Ігар Лучанок. Гляджу на гэтыя тры словы — і не магу паверыць. Здаецца, зусім нядаўна мы адзначалі яго 80-годдзе. І вось — такая трагедыя…

Аднак, што ні кажы, жыццё яго было выдатным. Мала хто здолеў пражыць адмераны яму звыш час з такой годнасцю, з такой прамой спінай, з такой мудрай перакананасцю ў праваце сваёй прафесійнай творчай справы, якой ён апантана аддаваў Богам дадзены талент і ўласныя сілы. Ніколі не хлусіў, не мітусіўся, не ішоў на кампрамісы, не ведаў абыякавасці і ляноты, не здраджваў сабе ні пры якіх абставінах. Без геройства і надрыву паказаў, як можна заставацца свабодным, незалежным чалавекам заўсёды і ўсюды. Ён заўсёды выпраменьваў хвалі ўнутранай праўды. Будучы шматгадовым кіраўніком творчага саюза кампазітараў, па-сапраўднаму дапамагаў усім, хто меў у гэтым патрэбу.

Так, ён быў адным з тых — на жаль, рэдкіх у наш век — высокамаральных рыцараў Яго Вялікасці Мастацтва. Для цяперашніх часоў гэта гучыць высакамоўна і напышліва, але факт не адмяняе. Ён, праўдзівы беларус да мозгу касцей, сапраўды быў якраз такім — чалавекам, бязмерна таленавітым, інтэлігентным, сардэчным. Побач з ім мы станавіліся разумнейшымі, дабрэйшымі, лепшымі.

Так сталася, што ў лютым 1976-га Ігар быў сведкам на нашым з Людмілай Крушынскай вузкага сяброўскага кола вяселлі ў кватэры на тагачасным Ленінскім праспекце, 52 — ён быў даўнім сябрам Людмілы і, на тую пару, проста маім знаёмым. Памятаю, з якім зачараваннем граў нам на акардэоне і падпяваў “Рабінавы гай” Панчанкі, “Мой родны кут” Коласа, рубцоўскія “Жураўлі” — “...и разбудят меня, позовут журавлиные крики” — яшчэ шмат чаго. Тады Ігар яшчэ меў толькі званне заслужанага дзеяча мастацтваў БССР. Але паводле сваёй папулярнасці быў ужо цалкам народным.

З таго часу і на доўгія гады стаў прыяцелем музыканта. Не скажу, што блізкім сябрам — але прыяцелем дакладна. Сферы нашых прафесійных інтарэсаў, усё ж, некалькі адрозніваліся. Тым не менш, дзясяткі разоў нашы шляхі шчасліва перасякаліся на розных паралелях і мерыдыянах быцця. І асабліва ў творчай прасторы Уладзіміра Мулявіна і яго знакамітага калектыву.

І якое шчасце, што з тых гадоў захаваліся і сямейныя фатаграфіі, і альбомы, і мае з Людмілай дыктафонныя запісы (асабліва шмат іх было зроблена пры падрыхтоўцы кніг пра Мулявіна). Але яшчэ больш размоў і шчырых дыскусій сам-насам “пра жыццё і мастацтва” засталіся ў нашай памяці.

Распавяду пра адзін цікавы выпадак. Было гэта ў 1975 годзе, калі на Усесаюзнай выставе ў Маскве з’явілася карціна Леаніда Шчамялёва “Працаўнікі муз”. Немудрагелістая сцэна — Ігар Лучанок, Васіль Быкаў і Міхаіл Савіцкі за адным сталом. Што ж тут асаблівага? А асаблівае ў тым, што гэтыя постаці, па перакананні Шчамялёва, увасобілі сабой высокія духоўныя сімвалы сярэдзіны 1970-х — перыяду паступовага адраджэння беларускай культуры, якая дзесяцігоддзямі жыла ў стане ідэалагічнай стагнацыі. На час напісання карціны 37-гадовы Лучанок ствараў уверцюру-фантазію для сімфанічнага аркестра. У майстэрню мастака, што месцілася ў мансардзе дома № 18 па Ленінскім праспекце, прывёў Лучанка я. Пазнаёміў — і яны даволі хутка знайшлі агульную мову. Кампазітар двойчы пазіраваў Леаніду (я пры гэтым прысутнічаў) — прычым пазіраваў наўздзіў паслухмяна, нягледзячы на сваю тэмпераментную натуру.

І потым, праз гады, гэтае палатно, у якім сродкамі мастацтва захаваны інтэлектуальны вобраз таго Часу, убачылі гледачы новага пакалення на Міжнароднай выставе ў Маскве, прысвечанай 60-годдзю Вялікай Перамогі. Ведаю, што Ігару Міхайлавічу тая карціна вельмі падабалася і заўсёды грэла душу. Словам, было што ўспомніць.

І вось сёння я думаю, што разам з Ігарам Лучанком сышла цэлая эпоха ў музыцы. А калі наступіць новая — невядома. Пакуль гэты далягляд чысты... Неяк мы прывыклі, што маштаб сапраўднага творцы становіцца зразумелым толькі пасля яго смерці. Але Ігар Міхайлавіч тут быў яркім выключэннем — як, зрэшты, і яго бліжэйшы сябар і аднадумца Мулявін. Абодва яны сталі без перабольшвання легендарнымі ўжо пры жыцці.

Пайшоў Ігар Лучанок, і мы ўсе асірацелі. Сышоў чалавек, які духоўна, ідэйна і маральна цэментаваў нашае культурная братэрства. Ды і не толькі культурнае, а яднанне ўсіх тых, хто прысвяціў сваё жыццё Беларусі.

Бывай, дарагі Ігар Міхайлавіч! Мы любілі і любім цябе, мы заўсёды будзем цябе памятаць. Дай Бог табе Царства Нябеснага!

Рады, што паспеў пры яго жыцці

Уладзімір АРЛОЎ, кінарэжысёр

Калі адыходзіць у невараць славуты чалавек, ледзь ускладуць вянкі на свежы насып, адразу з’яўляюцца нейкія “сябры” з успамінамі прыкладна аднаго кшталту: “Вы знаете, каким он парнем был! Вот как сейчас помню, мы с ним…” Дастаткова ўзгадаць расійскіх Высоцкага, Шукшына, Акуджаву, ці нашых Караткевіча або Мулявіна.

Вось ужо і Ігар стаў такім “аб’ектам успамінаў”.

Скажу адразу: сябрамі мы не былі, ніколі не бразгалі келіхамі, не зносіліся радзінамі. Таму ўспамінамі на тэму “А якім ён быў чалавекам у жыцці?”, пра якія ў гэтыя дні прасілі мяне журналісты, падзяліцца я не магу. Папросту не ведаю, “каким он парнем был”.

Калі адыходзіць чалавек, міжволі пытаеш сябе: “А ці часам ты не пакрыўдзіў яго ненаўмысна? А можа зрабіў яму штосьці непрыемнае? І ці не будзе сорамна на пахаванні глядзець у яго заплюшчаныя вочы?”

Яшчэ летась, здымаючы Лучанка для фільма “Пясняр. Сэрцам і думамі” — пра малавядомыя рысы характара і ўвогуле невядомыя старонкі жыцця Уладзіміра Мулявіна — я радаваўся бадзёрасці Ігара. Ён жыва распавядаў пра іх супрацоўніцтва, ахвотна іграў на раялі, спяваў сваё з “песняроўскага” рэпертуару.

Але ўжо напрыканцы мінулага года, сустрэўшы яго, я заўважыў затрыманасць у размове, нейкае нібы згасанне — і забіў у набат: трэба неадкладна здымаць кампазітара, каб паспець зрабіць фільм да 6 жніўня 2018-га — дня яго 80-годдзя! Дзяржаўнага фінансавання не дамагліся, але знайшліся людзі, для якіх такая стужка стала справай… не, не абавязку, не гонару, але — сумлення. Некаторыя з іх у сціплым пераліку ў канцавых цітрах. Перш за ўсё, гэта ўладальнік “Майстэрні гістарычнага фільма” Уладзімір Бокун. Менавіта яго супрацоўнікі ў снежні 2017-га і ўжо ў гэтым лютым адзнялі Ігара там жа: дома, за яго раялем. Ізноў іграў ён і спяваў свае песенныя шэдэўры, якія ў фільме падхоплівалі “Песняры”, Эдуард Хіль, Валерый Кучынскі, Віктар Вуячыч.

І была неспадзяванка, якая напачатку здалася нам радаснай: у Беларускім дзяржаўным архіве кінафонафотадакументаў знайшліся дзве круглыя бляшаныя скрынкі са здымкамі Лучанка ў ягонай Мар’інай Горцы, у садзе бацькоўскага дома (1982 год), яго тады яшчэ жвавыя і гаваркія бацькі. А да таго ж — дзве такія ж бляшанкі з магніткай-гуказапісам!

Здавалася б, чаго не радавацца?! Але… але на “Беларусьфільме” цэхаў апаратуры, на якой некалі магнітазапіс пераводзіўся ў аптычную дарожку на цэлулоіднай стужцы, ужо даўно не існавала: былі яны за непатрэбнасцю знішчаны пасля з’яўлення лічбавай тэхналогіі. Тупік!

Як прымусіць загаварыць сваімі галасамі бацькоў Ігара, якіх ужо даўно няма на гэтым свеце? Як “ажывіць” яго самога, 40-гадовага, жвавага, пасмешлівага? А так бы хацелася…

Мяне з юнацтва мае вялікія кінанастаўнікі-рэжысёры Уладзімір Уладзіміравіч Корш-Саблін і Леў Уладзіміравіч Голуб прывучылі: у кіно няма безвыходных становішчаў!

Недзе знайшоўся адзін, літаральна “музейны”, магнітафон для шырокай магніткі, потым яе нейкай кустарнай устаноўкай перавялі ў лічбу.

Мы на камп’ютары з хваляваннем паспрабавалі сумясціць выяву з гукам… І вось, мае героі загаварылі!

Фільм мы скончылі ўвечары 5 жніўня. Эфір стаяў літаральна праз суткі! Дзякуй каналу АНТ і яго гендырэктару Марату Маркаву, які пад “слова гонару” паверыў Бокуну, што стужка ў належны час будзе гатовая. І ў дзень нараджэння народнага артыста СССР і БССР, прафесара Ігара Міхайлавіча Лучанка яе глядзела краіна.

А ў той жа дзень, некалькімі гадзінамі раней, мы з Ігарам поплеч сядзелі ў першым шэрагу актавай залы БРСМ і глядзелі фільм “Ігар Лучанок: пра песні, Радзіму і сяброў”.

Канешне, чорна-белыя кадры 1982 года сталі сенсацыяй, канешне, гэта была неспадзяванка для Ігара. Калі ён, малады, з’яўляўся на экране, Лучанок васьмідзесяцігадовы штурхаў мяне і шаптаў на вуха: “Гэта я! Валодзя, гэта я!”

Апошнія кадры фільма. У фартэпіянным пройгрышы “Песни о песнях” я на экране пытаюся:

— Ігар, ты вось усё распавядаў пра песні, Радзіму, сяброў. А распавядзі пра сябе.

— А гэта я пра сябе і распавядаў, — адказаў ён з усмешкай.

І дапеў: “Вот почему я людям песни свои пою”.

І пайшлі фінальныя цітры.

Па праглядзе Бокун уручыў юбіляру некалькі дыскаў-копій гэтага фільма. А я передаў жонцы Аляксандры ўсе друкаваныя матэрыялы, поўны рэестр-пералік відэапрадукцыі кінаархіва ў Дзяржынску пра Ігара Лучанка.

Мо, прагляд не падоўжыў жыццё майму таварышу, але, прынамсі, прынёс яму гадзіну радасці і светлага смутку.

Што змог — зрабіў.

І добра, што паспеў. Пры жыцці.

Было на пачатку гэтага года ў нас іх чатыры — Народных артыстаў СССР. Адыйшла па вясне Тамара Ніжнікава, цяпер вось — Ігар Міхайлавіч. Засталіся “купалавец” Генадзь Аўсяннікаў ды слынны балетмайстар Валянцін Елізар’еў — апошні “багемны” напамін пра СССР. Давайце ж іх шанаваць, берагчы — або хаця б не засмучаць!