Гэта ж агульная бяда: мы перасталі задаваць пытанні тым, хто здолеў зразумець штосьці важнае ў жыцці. Генадзь задае іх не адзін дзясятак гадоў. Ды так, што бабулькі за ім цугам ходзяць. Шмат такіх, але ёсць і любімая — Варвара Грэцкая з пасёлка Амяльное, жыхароў якога адсялілі ў выніку аварыі на ЧАЭС. Варвара Аляксандраўна жыве з таго часу ў Ветцы.
Першую кнігу (выйшла ў 2015 годзе) Лапацін назваў “Варвара Грэцкая як з’ява беларускай народнай культуры”. “К” пісала пра нестандартнае выданне, дзе старэнькая кабета праз былічкі, легенды, прыкметы, павер’і, абрадавыя песні распавядае пра сямейны і абрадавы побыт, уяўленні пра жыццё і смерць. Словам, вось яна, карціна сусвету ад першай асобы.
Другая кніжка, дзе ў цэнтры ўвагі таксама бабка Вара, выйшла сёлета. Гэта, па меркаванні аўтара Генадзя Лапаціна, фразеалагічна-парэміялагічны слоўнік асобы (парэміялогія — падраздзел фразеалогіі, які вывучае знакі мовы, неабходныя для чалавечых зносін: прымаўкі, прыказкі, выслоўі, загадкі і гэтак далей). У выданні “К каждаму разгавору прыказка ё” — больш за дзве тысячы такіх знакаў-адзінак. Занатоўваліся яны з 2005 па 2012 гады. Цікава, што мову сваю Варвара Аляксандраўна не называе “трасянкай”, бо ў яе для гэтага іншых азначэнняў хапае: “калісяшняя”, “старынная”, “амеленская”, “прыродная”, “дзеравенская”. Вось як яна сама вызначае адметнасці ўласнай мовы: “Ну, вот у нас гаварылі “рябая карова”, а марозаўцы казалі “рабая”, у нас “рятуйця”, а там “ратуйцяю”. А Марозаўка — чатыры кілометры ат нас. У Гуці па-свойму гаварылі, а ў Неглюбцы тожа па-свойму. Які-небудзь разгавор, дак яны: “Тутачкі, мамачкі…”
Кніга ўнікальная. У выніку вывучэння дыялектнай фразеалогіі ўпершыню з’явіўся парэміялагічны слоўнік канкрэтнай асобы. Гэта па-першае. Па-другое, карціна сусвету пададзена праз жыццё канкрэтнай вёскі, якой даўно няма, а мова яе жыве. Ці не найпершы гэта абавязак музейшчыка — вучыць памятаць?
Давайце літаральна на некалькіх абзацах кнігі спынімся. Што такое “хіміны куры”? “У Хімы, гаварылі, курэй ня кормяць. З куросання злязяць і пайшлі па чужых дворах…” На каго так казалі? “Я б і на цябе сказала. Ты б адно не дадзелаў, другое браў. Дак і я. Адзін канец ізвязала і ўсё. Матка: “Во ўжо! Рабацяга! Хіміны куры — ня дзеўка. Дадзелай рушнік!”
А што такое “Чуж чужына?” “Ні радня ніякая. Проста ён сам быў із Літвы, яна — беларуска. І вот яны дружаць і дружаць, як свае. Родныя так ня будуць дружыць. Чуж чужына. У нас усі так казалі. Дзед Майка казаў: “Куліна, ты ж на міне не ругайся. Я паехаў у Амерыку, там — чуж чужына. Не было ў мяне нікога свайго…”
Пагадзіцеся, каментары бабулі Вары — адмысловыя, жывыя, за імі — немалы жыццёвы досвед. “К каждай жызні прыказка ё”.