За ўласны кошт
— Я займаюся навуковымі даследаваннямі ў галіне дыскрэтнай матэматыкі, выкладаю ў Белдзяржуніверсітэце на факультэце прыкладной матэматыкі і інфарматыкі, — распавядае пра сябе Аляксандр Бурдзялёў. — Арганам зацікавіўся падчас вучобы ў Маскоўскім дзяржаўным універсітэце, пачаў займацца ў 2006 годзе. Калі пераехаў у Беларусь, браў прыватныя ўрокі ва Уладзіміра Неўдаха — галоўнага арганіста Архікатэдральнага касцёла Імя Найсвяцейшай Панны Марыі і дацэнта Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі. Затым у БДАМ адкрылі новую спецыялізацыю па падрыхтоўцы арганістаў, я там адвучыўся і атрымаў класіфікацыю “Выканаўца старадаўняй музыкі”. А менавіта арганалогіяй — даследаваннем таго, з чаго складаецца інструмент — займаюся 
гадоў дзесяць.
Паступова Аляксандр збіраў хатні архіў дадзеных па арганах, якія яму ўдалося вывучыць. Як да чалавека, папраўдзе апантанага гэтай тэмай, выдавецтва “Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі” звярнулася да яго з прапановай заняцца падрыхтоўкай матэрыялаў для асобнага выдання.
— Я патлумачыў, што нельга нічога пісаць і выдаваць, калі не аб’ехаць і не пераглядзець усе арганы, якія захаваліся на тэрыторыі краіны, — кажа даследчык. — Так зрабіў Уладзімір Неўдах у 1993 годзе, ён напісаў дысертацыю і выдаў кнігу, але ўсё ж такі прысвяціў яе, хутчэй, выканальніцкаму майстэрству і кампазітарству — спіс арганаў быў проста дадаткам да яе. Ды не пра ўсе інструменты тады было вядома і не да кожнага ён даехаў.
Ахвотных выправіцца ў экспедыцыю, акрамя самога Аляксандра, не было, таму спачатку ён рушыў у дарогу адзін. Па вяртанні распавёў пра першыя вынікі ў выдавецтве, і там параілі звярнуцца да фатографа Анатоля Дрыбаса, бо для выдання якаснага альбома неабходны прафесійныя здымкі.
— Я звязаўся з ім, і потым мы заўжды ездзілі разам, — распавядае ўкладальнік энцыклапедыі. — На маёй машыне. Спачатку за ўласны кошт, а потым мой аднакурснік па кансерваторыі прапанаваў сваю фінансавую дапамогу ў нашай рабоце.
“Трэба было проста пачаць…”
— Навошта было пачынаць работу з самага пачатку? — перапытвае спадар Аляксандр. — Ёсць жа спіс Уладзіміра Неўдаха — там 90 арганаў, — сайт Каталіцкага касцёлу на Беларусі... Шмат карыснай інфармацыі, прысвечанай канкрэтным храмам, удалося знайсці ў матэрыялах Польскай акадэміі навук. Я нанёс на карту ўжо вядомыя арганы, але адразу зразумеў, што канчатковы спіс складзецца толькі па завяршэнні экспедыцыі. Таму трэба было проста яе пачаць. Я прыязджаў у парафію і заўсёды пытаўся ў ксяндза, ці ведае ён, дзе яшчэ ёсць інструменты — і так абнаўляў карту.
Часам самым складаным у гэтым працэсе было дамовіцца на сустрэчу і атрымаць доступ да інструмента.
— Святары ставіліся да нашай працы вельмі па-рознаму, — тлумачыць даследчык. — У адну з першых паездак мяне проста не пусцілі ў касцёл, таму я прапанаваў выдавецтву атрымаць афіцыйны дазвол у мітрапаліта Мінска-Магілёўскага Тадэвуша Кандрусевіча. Мне яго далі яшчэ і біскупы іншых дыяцэзій — Віцебскай, Гродзенскай, Пінскай. Але часам нават з такім дазволам не хацелі пускаць! Зрэшты, гэта адзінкавыя выпадкі. У асноўным, я сустракаў добразычлівых людзей. Знаёмства з многімі святарамі стала для мяне сапраўдным адкрыццём, хаця я і не католік. Размовы з сотняй ксяндзоў — гэта, можа, нават больш багаты досвед для майго жыцця, чым проста паглядзець усе арганы Беларусі.
Паколькі ў будні спадар Аляксандр быў шчыльна заняты на сваёй “матэматычнай” працы, для экспедыцыйных выправаў заставаліся хіба выхадныя або святочныя дні. І бадай усе яго ўік-энды са жніўня 2017 года па сакавік 2018-га былі прысвечаны менавіта арганам.
— У большасці прыходаў няма інфармацыі пра інструменты, — распавядае Аляксандр. — А нават калі ёсць, дык часцей за ўсё яна памылковая. Табе кажуць: “Гэта найстарэйшы дзейны арган Беларусі! ”. Але ты залазіш унутр — і бачыш механіку 1937 года. Каб нічога не прапусціць на месцы, для агляду інструментаў я распрацаваў чэк-ліст: звычайны аркуш А4, дзе пазначана каля 20 пазіцый і пакінутае месца для нейкіх нататак. Пакуль Анатоль Пракопавіч здымаў арган і інтэр’еры касцёла, я вывучаў, так бы мовіць, вантробы інструмента. Пасля паездкі апрацоўваў свае нататкі, праглядаючы фатаграфіі. Часам і па два разы даводзілася ў адно месца ездзіць: паглядзеў, нічога не зразумеў, параіўся, прыехаў зноў…
Ад барока да самавукаў
Пасля экспедыцыі яшчэ два месяцы сышлі на тое, каб сістэматызаваць атрыманую інфармацыю і падрыхтаваць яе для перадачы ў выдавецтва.
— Зазвычай у тых кнігах, дзе пералічваюцца арганы, матэрыял структураваны па алфавіце або па рэгіёнах, — тлумачыць Аляксандр Бердзялёў. — Але пры ўсёй маёй любові і цікавасці да гэтых інструментаў, мне нуднавата чытаць пра іх запар. Па завяршэнні экспедыцыі, калі мы аб’ехалі ўсю Беларусь, я ўбачыў, што ўсе арганы адносяцца да трох эпох арганабудавання, якія маюць дакладныя межы, а ўнутры тых эпох можна таксама выбудаваць пэўную драматургію.
Найстарэйшы арган на тэрыторыі Беларусі знаходзіцца ў Францішканскім касцёле Гродна. З хронік храма вядома, што інструмент датуецца 1750 годам.
— Ён дасюль дзейнічае, але яго два разы грунтоўна перабудоўвалі, — кажа Аляксандр. — Ад пачатку застаўся толькі праспект і некалькі соцень труб.
Гэты інструмент адносіцца да барочнага перыяду арганабудавання, які доўжыўся на Беларусі прыкладна да 1860-х гадоў. Барока наступствавала эпоха рамантызму. Арганы, якія з’явіліся пасля Другой сусветнай вайны, даследчык аднёс да сучаснага перыяду і падзяліў іх яшчэ на тры асобныя групы — пабудаваныя з нуля арганнай фірмай, зробленыя самавукамі і перанесеныя адкуль-небудзь.
І гэтая катэгорыя пастаянна прырастае новымі аб’ектамі даследавання. Праз месяц пасля таго, як выйшла кніга, дзе апісаны 123 інструменты, адзін арган з’явіўся ў Магілёве, яшчэ адзін хутка мусіць з’явіцца ў Мінску — у канцэртнай зале “Верхні горад”. Пачуць “караля інструментаў” у хуткім часе здолеюць і жыхары Лельчыцаў.
— Яшчэ калі мы разважалі пра нашу экспедыцыю, дык прыйшлі да высновы, што кніжка на беларускай мове па арганалогіі будзе мець хіба абмежаванае кола чытачоў. Яе трэба перакладаць на мовы арганабудаўнікоў — англійскую і нямецкую — і выкладаць матэрыялы ў інтэрнэт, — кажа Аляксандр. — Сайт ужо нават звярстаны, але ён будзе даступны толькі тады, калі мы атрымаем афіцыйны дазвол ад выдавецтва на выкарыстанне апублікаваных матэрыялаў. Я ўзяўся за гэту працу, бо мне было цікава. Магчыма, калі ў сеціве з’явіцца агульная пляцоўка для інфармацыі па тэме, знойдуцца энтузіясты, якія працягнуць даследаваць беларускія арганы. Асабіста ж я сваю цікавасць задаволіў!