Анора ЛАНГАР: “Экалогія — гэта не толькі пра балотную чарацянку”
Хто і як даўно
Фэст “Планетарыум”, які спецыялізуецца на экалагічным кіно, сёлета ладзіўся ў другі раз. Поўнаметражныя стужкі, кароткі метр, анімацыя — праграма форуму ўключае розныя кінафарматы і не забываецца на беларускае кіно па адпаведнай тэматыцы. Летась на “Планетарыуме” дэманстраваліся стужкі праекта Kinosprint — маладых кінарэжысёраў, якія паспрабавалі сябе ў экалагічным кіно. Сёлета дырэктар форуму Анора Лангар запрасіла да ўдзелу вядомага беларускага дакументаліста Ігара Бышнёва з сям’ёй. У рамках праграмы быў паказаны апошні фільм мэтра “Зубры Беларусі” і зладжана дыскусія/майстар-клас.
— Перамовы аб гэтай сустрэчы мы пачалі год таму, — распавядае Анора. — Ігар Бышнёў — вельмі заняты і запатрабаваны рэжысёр. Ён шмат падарожнічае, здымае для такіх буйных вытворцаў, як BBC, зусім нядаўна рабіў адмысловы праект для ўладаў Азербайджана. Мне падалося дзіўным, што творчасцю гэтага аўтара мы актыўна не цікавімся і, тым больш, не распытваем пра яго досвед, прафесійныя напрацоўкі. Таму я прапанавала рэжысёру пасля кінапаказу падзяліцца сваімі лайфхакамі ў адмысловай дыскусіі — “Здымка жывёл у дзікай прыродзе”. У мяне быў і ёсць спадзеў, што пасля той размовы хтосьці з маладых кінатворцаў зацікавіцца гэтай тэмай.
Кухня і праблемы
— Дзіўная рэч, але экалагічнага кіно ў нас здымаецца не так і шмат. Пры тым, што ў Беларусі ўнікальная прырода, ды і ўвогуле — патэнцыял гэтай тэмы неверагодны.
— Менавіта! Дзеля таго, каб раскрыць той патэнцыял я і ладжу “Планетарыум”. На жаль, для многіх людзей, і ў тым ліку кінематаграфістаў, экалагічнае кіно падаецца нудным і “вузкаспецыялізаваным” кірункам. Памятаю, падчас праекта Kinosprint, калі маладым рэжысёрам прапаноўвалася зрабіць невялікі фільм на экалагічную тэму, хтосьці спытаў: “Гэта як — пра вожыкаў?” Дык вось, экалагічнае кіно — гэта не толькі пра вожыкаў. Гэта і пра нашы прыродныя рэсурсы, гарады, пра культуру, правы чалавека, увогуле, планету. І самае галоўнае — пра чалавека ў тым свеце, які яго атачае.
Напрыклад, сёлета ў нашай праграме была стужка пра людзей, што жывуць у сваіх родных мясцінах, нягледзячы ні на што — “Бабулі Чарнобыля” Холі Морыс і Эн Богарт. Або такі прыклад, з іншага сусвету. Гераіні фільма “Мая паездка” Джесі Эйльс — мусульманскія дзяўчаты ездзяць на ровары. Якім чынам гэта ім удаецца, улічваючы іх вопратку — хіджаб? Як да гэтай актыўнасці ставіцца іх атачэнне? І гэта таксама экалагічнае кіно, бо ў цэнтры яго — чалавек.
— Тым не менш, я заўважаю, што ты ўключаеш у праграму і стужкі, якія прысвечаны непасрэдна прыродзе.
— Так. Летась гэта была карціна “Поры года” Жака Пэрэна і Жака Клюзо, сёлета “Старажытныя лясы” літоўскага рэжысёра Міндоўга Сурвілы. Мне хацелася паказаць, як па-рознаму можна распавядаць пра прыроду. Першы фільм зняты ў даволі традыцыйным ключы, а вось другі — гэта паэтычнае кіно, у якім няма ніводнага аўтарскага каментарыя, голасу дыктара, адно гукі прыроды. Да таго ж, я адмыслова абіраю стужкі, у якіх прырода вельмі набліжана да нашай. (А “Поры года” ўвогуле здымаліся на польскім баку Белавежскай пушчы). Такім чынам я хачу справакаваць гледачоў і кінематаграфістаў на пытанне: чаму ў нас да гэтай пары вобмаль фільмаў пра беларускую прыроду? У нас жа ёсць такое багацце, як цудоўныя азёры, рэкі, балоты, пушчы! Няўжо яны не вартыя ўвагі кінематаграфістаў?
— Атрымліваецца, што фестывальныя стужкі — гэта такі адмысловы трыгер для айчынных аўтараў. Але будзем шчырымі: рабіць фільмы-назіранні не так і проста.
— Згодная. Зразумела, што патрэбна адпаведная тэхніка, час. Аднак… чаму б не паспрабаваць? Чула, што сёння нават магчымасці мабільнага тэлефона дазваляюць рабіць макраздымку. Я не кажу: “Давайце возьмем і адразу зробім вялікае палатно”. Я за тое, каб рэжысёры пачалі проста глядзець у гэты бок. Тым больш,
паўтаруся, экалагічнае кіно не вычэрпваецца адно назіраннем за балотнай чарацянкай — гэта ладны гарызонт магчымасцей.
— Прапаную перайсці да эканомікі. Якім чынам табе ўдалося зладзіць кінафестываль на такую тэму? Яна прыцягвае альбо, наадварот, адштурхоўвае патэнцыйных партнёраў?
— Я так думаю, што прыцягвае. Хаця і прымушае быць прынцыповым у пэўных пытаннях.
— З чаго складваецца бюджэт твайго фестывалю?
— Першы форум мне ўдалося зрабіць дзякуючы невялікаму замежнаму гранту. Я прайшла няпростую працэдуру адбору, атрымала дапамогу, а потым зарэгістравала яе ў Дэпартаменце па гуманітарнай дзейнасці. Для мяне было прынцыпова дасягнуць максімальнай празрыстасці. Тым больш, я хацела, каб мой прыклад натхніў будучых культурных і сацыяльных менеджараў брацца за свае праекты. Анічога ў гэтых працэдурах страшнага няма. Проста, трэба ўлічваць, што яны запатрабуюць шмат часу і ўзгадненняў, папяровай працы.
— Цікава: а колькі рэгіструецца грант?
— Я атрымала невялікі грант, таму ў маім выпадку гэта было тры месяцы. І варта адразу ўключыць гэты адрэзак часу ў план падрыхтоўкі праекта. У мяне нават здарылася такая сітуацыя. Мне вельмі падабаецца кінатэатр “Перамога”, і я забраніравала яго залу для фестывалю. Але рэгістрацыя гранту аказалася не такой хуткай, як я планавала, таму кінатэатр за гэты час закрылі на рэканструкцыю (смяецца). Аднак супрацоўніцтва прынесла свой плён: тады дырэктар “Перамогі” Святлана Саўчык прапанавала правесці “Планетарыум” у “Піянеры”, якім яна кіруе зараз. Усё ў рэшце рэшт атрымалася.
— Асноўныя выдаткі фестывалю — гэта арэнда кіназалы?
— Так. Сёлета я абрала галоўнай пляцоўкай кінатэатр “Цэнтральны”. Яго кіраўніцтва ахвотна
пайшло мне насустрач. Удалося нават дамовіцца на добрых умовах.
— Табе не падаецца, што ў дачыненні да твайго фестывалю, які мае зусім не камерцыйныя мэты, пазіцыя кінатэатраў магла б быць больш лагоднай?
— Я разумею супрацоўнікаў кінавідэапракату. Яны рызыкуюць. Ім даводзіцца фінансавы план, які трэба выконваць. А раптам глядач не прыйдзе? Што тады? Іх перастрахоўка цалкам натуральная. Але, вядома, хацелася б больш веры ў незалежныя праекты. Я мяркую, што сітуацыя будзе змяняцца, калі ўсе мы — арганізатары фестывальных паказаў, прадзюсары беларускіх стужак — будзем паказваць на практыцы, што глядач прыйдзе і ўсё будзе добра. Гэта праца не на адзін год. Але тут поспех кожнага падобнага кінапраекту -- поспех для ўсіх.
— А ці не спрабавала ты звяртацца да прыватных кінатэатраў?
— Не. У мяне такая дзіўная пазіцыя: хочацца, каб фестываль “Планетарыум” ладзіўся менавіта ў гарадскім кінатэатры, у цэнтры, прыцягваючы самую разнастайную аўдыторыю. Магу прызнацца, што мне прапаноўвалі зладзіць паказы ў арт-прасторах цалкам бясплатна, але я — за кінатэатры. На маю думку, кінафестываль мусіць адбывацца менавіта ў памяшканні, дзе ёсць адмысловае абсталяванне, флёр, атмасфера. А вось арт-прасторы выдатна падыходзяць для дыскусій і “круглых сталоў”.
— Зразумела. Але давай вернемся да пытання пра фінансаванне.
— Сёлета сітуацыя была больш складанай. Па грант я не звярталася, была стратэгія пошуку “роднасных” па экалагічнай спецыялізацыі партнёраў. Але вынік аказаўся не вельмі: на жаль, многія кампаніі, якія маюць экалагічны кірунак, перажываюць цяпер не лепшыя часы: многім самім яшчэ патрэбна дапамога, каб усталявацца на рынку. Таму сярод іх падтрымкі знайсці не ўдалося.
— А як рэагуе на твой фестываль бізнес?
— Прызнаюся шчыра: усё не так проста. Экалагічны фестываль не можа прыняць дапамогу ад любой бізнес-кампаніі. Некаторыя з іх, і даволі вядомыя, знаходзяцца ў “чорным спісе” ў плане забруджвання наваколля. Для нас гэта вельмі сур’ёзная перашкода. Што цікава, ад адной такой кампаніі да мяне паступала прапанова аб падтрымцы. Але я была вымушана ёй адмовіць.
— Не магу не захапіцца тваёй прынцыповасцю!
— Дзякуй. Лічу, што, калі ты ўжо прытрымліваешся пэўных каштоўнасцей, трэба ім адпавядаць. Магчыма, для кагосьці экалогія — гэта ўсяго толькі забаўка, але не для мяне. У выніку, дапамога прыйшла ад кампаніі, з якой у мяне не было
разыходжанняў у поглядах. Яна аплаціла арэнду залы. У астатнім — я кажу пра аплату аўтарскіх правоў на фільмы ды іншыя выдаткі — давялося дакладаць свае грошы.
— Анора, твой прыклад, сапраўды, вельмі нятхняе.
— Што зрабіць, уцягнуўся — і ўжо не маеш права проста так сысці. Ведаеш, зрабіць першы раз фэст не надта складана, значна цяжэй — працягваць. Але варта верыць ва ўласныя сілы. Гэта самае галоўнае — у прыватнасці, для мяне. Да таго ж, кінуць справу ўжо не даюць уласна гледачы, якія адкрылі для сябе яскравасць і разнастайнасць экалагічнага кіно. Памятаю, як летась пасля фільма “Чалавек” Яна Арцюса Бертрана да мяне падышла жанчына ў слязах і сказала: “Дзякуй вам вялікі”. Ды абняла мяне. Напэўна, дзеля гэтых момантаў усё і робіцца.
Ігар АСМАЛОЎСКІ: “А вы паспрабуйце зрабіць глядацкае кіно”
Хто і як даўно
Міжнародны кінафестываль кароткаметражнага кіно Kinosmena лічыцца самым “прабіўным” з цэлага “легіёна” маладых фэстаў. Яму толькі тры гады, але форум ужо збірае поўныя залы, мае падтрымку Беларускага саюза кінематаграфістаў, а яго генеральны партнёр — вядомая ва ўсім свеце кампанія. Знешне канцэпцыя кінафестывалю выглядае даволі абагулена — кароткаметражнае кіно і ўсё. Але як падкрэслівае яго дырэктар Ігар Асмалоўскі, “мы робім акцэнт на кіно глядацкім”.
— Для нас важна пабудаваць сувязь паміж кіно і гледачом, таму мы пільна падыходзім да выбару фільмаў, — дадае ён. — Штогод да нас прыходзяць тысячы заявак. Мы робім папярэдні адбор, а потым запрашаем фокус-групу ацаніць адабраны матэрыял. І ў нашы праграмы трапляюць стужкі, якія набралі найбольшую колькасць балаў па дзесяцібальнай шкале. Пераможцу, зноў-такі, вызначае глядач шляхам галасавання. Вось такі ў нас падыход, і мяркую, што мы і далей будзем яго прытрымлівацца.
Кухня і праблемы
— Але перш чым пачуць vox populi вы пэўным чынам адбіраеце фільмы. Якімі крытэрыямі кіруецеся?
— Па-першае, мы адсякаем тыя фільмы, дзе шмат бессэнсоўнага гвалту і крыві. Па-другое, я не бяру на фестываль працы, якія прапагандуюць, так бы мовіць, нетрадыцыйныя стасункі. Хтосьці, упэўнены, назаве мяне рэтраградам і яшчэ кімсьці, але гэта мая пазіцыя. А ў астатнім… Нічога такога звыш. Проста арыентуюся на якаснае глядацкае кіно.
— Тым не менш, на вашым фестывалі ёсць катэгорыя “хорары”.
— Так. Хаця я не вельмі люблю такое кіно, аднак лічу, што гэта запатрабаваны гледачом жанр. Усе фільмы, якія мы адбіраем, выдатна зробленыя. Больш за тое, сёлета мы пайшлі на эксперымент і запрасілі да фарміравання праграмы пэўных конкурсаў не толькі гледачоў, але і кінаэкспертаў. З конкурсам фільмаў у жанры “хорар” нам дапамагла Лілія Магамадава, кінаман, адданы гэтаму жанру. Да фарміравання падборкі нацыянальнага кіно спрычыніўся кінааглядальнік і журналіст Тарас Тарналіцкі. Лічым, што такія экспертныя ацэнкі дазваляюць нам зрабіць праграму больш збалансаванай.
— Якая роля журы ў вашым фестывалі? Калі першынства за глядачом, у чым тады функцыя экспертаў — на чале, адзначу, з Дзмітрыем Астраханам?
— Члены журы — гэта тыя людзі, якія нас у свой час падтрымалі, з якімі мы пачыналі — іх прысутнасць для нашага фестывалю вельмі важная. Яны выстаўляюць адзнакі гэтаксама, як і праглядчыкі ў фокус-групах, іх балы дадаюцца да балаў гледачоў. Плюс, ад журы ёсць дадатковы прыз — чым гэта дрэнна? Хачу падкрэсліць, што два гады запар меркаванні журы і гледачоў не разыходзіліся.
— Хачу ўдакладніць і наконт фокус-груп. Прызнацца, мне яшчэ не да канца ясная карціна. Колькі чалавек у іх уваходзіць?
— На першым фестывалі было зусім няшмат. Сёлета мы “далі кліч” па інтэрнэце, і да нас далучыліся ўсе ахвотныя — агулам 35 чалавек. Налета будзем яшчэ пашыраць колькасць — лічу, гэта толькі паляпшае якасць адбору. Прычым кожны глядач, які прыходзіць да нас у фокус-групу, мусіць запоўніць адмысловую анкету, што дазваляе вызначыць яго кінапрыхільнасці. Мы ведаем, з кім маем справу.
— Вам ужо вядомая формула ідэальнага “глядацкага кіно”?
— Гэта кіно з сюжэтам, яснай гісторыяй. Простае, уцямнае, прыгожае. Глядач рэагуе на эмацыйныя фільмы, на якіх ён можа пусціць слязу. Ці пасмяяцца. Альбо, напрыклад, пазнаць сябе ў пэўнай жыццёвай сітуацыі. Маю цвёрдае перакананне: творца мусіць рабіць не толькі яму зразумелыя выказванні, але працаваць для гледача. Бо што такое кіно, як не камунікацыя?
— Беларускае кіно, на вашу думку, адпавядае гэтаму азначэнню глядацкага кіно?
— З ім не ўсё так проста. У нашага кіно ёсць патэнцыял, але пакуль ён, як падаецца, не рэалізаваны. Вось прывяду такі прыклад. Прыйшла да нас карціна, паглядзеў — і сэрца замёрла, настолькі цудоўна! Зірнуў у яе фестывальную гісторыю. Аказваецца, тут і перамога ў Карлавых Варах, і ўдзел у Манхэтанскім форуме... Ну, думаю, што за аўтар? І высвятляецца, што гэта студэнцкая праца, аўтар — зусім маладая яшчэ жанчына. Я проста шчаслівы такому адкрыццю, бо перада мной — акурат той дыямент, які з цягам часу аформіцца ў брыльянт. Баюся выклікаць на сябе шквал крытыкі, але пакуль у беларускім кіно я не бачу такіх талентаў.
У чым прычына — не магу разабрацца. Часам мне падаецца, што ў цяперашніх маладых проста “зносіць дах”, калі яны бяруць у рукі камеру. Некаторыя адразу пачынаюць лічыць сябе геніямі. Маўляў, мяне ніхто не разумее, толькі вось мае сябры Вася ды Пеця. Лічу, што гэта няправільны падыход. Кіно адбываецца толькі тады, калі яго бачыць і ацэньвае глядач. Магчыма, для кагосьці такі падыход — ніжэй за ягоную годнасць. Але ты паспрабуй менавіта вось так, праз глядацкае кіно, данесці сваю думку. А калі яго зняць так проста, чаму мы тады маем зусім вобмаль станоўчых прыкладаў?
— Можа быць, маладым кінарэжысёрам бракуе адукацыі?
— Мне цяжка пра гэта казаць. Але сёння ёсць столькі магчымасцей: глядзі, вывучай, наладжвай зносіны. Ёсць Акадэмія мастацтваў, ёсць прыватныя кінашколы. У інтэрнэце — процьма рознага кіно, вось на нашым фестывалі, калі ласка, — глядзі. Мне
падаецца, што справа, усё ж, у іншым — у тваім персанальным памкненні. Або ў яго адсутнасці.
— Што ўяўляюць з сябе тыя беларускія стужкі, якія да вас прыходзяць?
— Пэўныя навыкі прафесіі ў нашых аўтараў ужо ёсць. Людзі навучыліся трымаць камеры, манціраваць, і ў выніку атрымліваецца нядрэнны сярэдні прадукт. Але не хапае, на маю думку, усведамлення, што, урэшце рэшт, ты хочаш сказаць. Проста распавесці анекдот або бытавую гісторыю? Сёння гэтым ужо нікога не здзівіш.
— Як вы лічыце, ці апраўдала сябе ваша стаўка ў менеджменце кінафестывалю на глядацкае кіно?
— Лічу, што так. Кінапракат заўсёды адкрыты да супрацоўніцтва з намі. У мінулыя гады мы дэманстравалі свае карціны ў кінатэатры "Піянер", мультыплексе “Беларусь”. Апошні, прынамсі, і зараз з намі. З першых дзён з "Кіназменай" гэтаксама кінатэатр "Сільвер скрын". Супрацоўнічаем з velcom cinema — яны з’яўляюцца нашымі партнёрамі. Ці варта казаць, што гэта цудоўныя пляцоўкі?
Выходзяць на кантакт апошнім часам і рэгіёны. Сёлета фільмы фестывалю дэманстраваліся не толькі ў Мінску, а ў Магілёве, Віцебску, Гомелі, Мазыры, Маладзечне. Не скажу, што былі поўныя залы, але яны засталіся задаволеныя.
— Якая самая вялікая складанасць, з якой вы сутыкаецеся, робячы кінафорум?
— Тэхнічныя праблемы. Шмат фільмаў дасылаюць нам у дрэннай якасці, без субтытраў. Многія стужкі кароткага метру не гатовыя да паказу на вялікім экране. У выніку, шмат “чорнай” працы прыходзіцца рабіць самім. Але калі фільм добры, мне тых высілкаў зусім не шкада.
— Ці адчуваеце вы, што кіно — гэта бізнес?
— На сваім рэжысёрскім прыкладзе ведаю, што ўсё вельмі няпроста. Па шчырасці, фестываль Kinosmena мы і распачалі для таго, каб даць магчымасць “калегам па няшчасці” паказваць свае кіно, а потым з гэтага неяк зарабляць. Але пакуль механізмы запуску гэтага працэсу не надта адпрацаваныя. Мы самі як фестывальшчыкі яшчэ да канца не выкшталтавалі ідэальную формулу заробку. Што датычыцца падтрымкі партнёраў… Лічу, што наш несумненны козыр — гэта менавіта фільмы.
— Ваш генеральны партнёр — транснацыянальная карпарацыя. Як вам удалося знайсці паразуменне?
— Спытайце лепей у Паўла Асмалоўскага, які з’яўляецца прадзюсарам фестывалю.
Павел АСМАЛОЎСКІ: Па шчырасці, нам проста пашчасціла. Мы судакрануліся з гэтай вядомай кампаніяй зусім у іншай сферы, а ўжо потым звярнуліся да яе прадстаўніцтва ад імя фестывалю. Нам было вельмі прыемна атрымаць станоўчы адказ. Прызнацца, гэта значна палегчыла ў далейшым пошук іншых партнёраў, бо мы ўжо мелі такі моцны патранат. Увогуле, лічу, што кінафестываль — выдатная магчымасць для бізнес-структур прарэкламаваць сябе. Па-першае, гэта арыгінальна, па-другое, гарантуецца вялікі ахоп аўдыторыі. Дарэчы, падчас перамоў з будучым партнёрам у мяне было некалькі важкіх аргументаў у запасе — якія, лічу, дапамаглі бы мне ўрэшце дасягнуць станоўчага выніку.
— Адзін з іх — ваша арыентацыя на глядацкае кіно?
— Ведаеце, тут справа не толькі ў гэтым. Яна найперш у тым, як падаецца фестываль — так бы мовіць, у яго абгортцы. Сярод нашых кінафэстаў ёсць узоры бліскучага брэндынгу, у якіх вельмі добрае пазіцыянаванне. “Лістапад” штогод мяняе слоган, у яго выдатны імідж. У “Паўночнага ззяння” летась была вельмі цікавая візуальная рэклама. Мяркую, нават калі праграма гэтых фестываляў не была б такой выдатнай, як яна ёсць, падтрымка ўсё адно знайшлася б. Бо навідавоку — брэнд, за якім стаяць асобы, і партнёры заўважаюць іх працу.
— Вы хочаце сказаць, што справа менавіта ў людзях?
— Так. Упэўнены, што асабісты фактар грае важную ролю. У нас над фестывалем працуе выдатная каманда, актыўна ўключаюцца ў працэс валанцёры. Нечакана я сябе прарэкламаваў... Але, гэта праўда: мы імкнёмся, каб наш фестываль быў цікавым для публікі, і робім дзеля гэтага ўсё магчымае.