З тармазамі і без

№ 31 (1366) 04.08.2018 - 11.08.2018 г

Гомельская драма: “Каханне” з “Уваскрэсеннем”
У Гомельскім абласным драматычным тэатры ледзь не адну за адной паставілі дзве беларускія п’есы: “Уваскрэсенне Лазара” Глеба Ганчарова і “Каханне без тармазоў” Мікалая Рудкоўскага. Сенсацыя? Паспрабуем разабрацца.

/i/content/pi/cult/703/15412/10.JPGГлеб Ганчароў вядомы аматарам беларускай паэзіі. Гомельскі ж тэатр адкрыў яго як драматурга, паставіў яго першую п’есу — і ўжо адно гэта можна запісаць на свой творчы рахунак. Тым больш, што пры пастаноўцы “Уваскрэсенне Лазара” перапрацоўвалася, тэкст значна скараціўся, і аўтар асабіста выказваў у сеціве свае ўражанні, падкрэсліваючы, што ўбачаны ім спектакль — дзе ён не пазнаў сваіх герояў — шмат у чым навучыў яго, як трэба пісаць для тэатра. Што ні кажыце, а тэатр, які выхоўвае свайго драматурга, падтрымлівае яго і песціць творчыя пачынанні, /i/content/pi/cult/703/15412/11.JPGзаслугоўвае пашаны.

Не меншую павагу выклікае і зварот да гістарычнай тэмы — паўстання Кастуся Каліноўскага. Сам ён у дзеянні не ўдзельнічае, толькі згадваецца як адзін з герояў-паўстанцаў. На сцэне ж апынаюцца яго былыя паплечнікі, якія сустрэліся праз дваццаць гадоў. Селі за стол, пачалі весці звычайныя ў такіх выпадках гутаркі: хто дзе, хто як. І пачынаецца ледзь не следства: хто ўсё ж выдаў уладам Караля Корбут-Крупскага.

Адразу папярэджу: “гугліць” імя згаданага героя — справа марная. Усе персанажы — выдуманыя. Паводле прызнання аўтара, толькі адзін з іх мае гістарычны прататып: рэальны здраднік Буланцоў стаў у п’есе і спектаклі Буланцэвічам. Але замест звычайнага дэтэктыва, дзе злодзей у фінале будзе вылічаны, нам прапануюць “дэтэктыў наадварот”. Абсалютна ўсе дзейныя асобы ці прызнаюцца ў тым, што менавіта яны спрычыніліся да арышту і смерці Караля, ці шкадуюць, што не зрабілі гэтага.

Дый сам Караль аказваецца зусім не героем, а такім жа патэнцыйным здраднікам і ўвогуле адмоўным персанажам. У выніку, як высвятляецца, сярод усіх прапанаваных нам шляхцічаў і сялян няма ніводнага, хто меў бы трывалыя маральныя ўстоі. Нават тая гераіня, што, здавалася б, пацярпела больш за ўсіх, страціўшы ў Сібіры здароўе і дачку, аказваецца забойцай уласнага дзіцяці: задушыла немаўлятка, каб не пладзіць галечу.

Тым самым — хочаш ці не — апраўдваецца жорсткасць у задушэнні самаго паўстання — мэты якога, дарэчы, калі дзесьці і згадваюцца, дык толькі ў музыцы, “расшыфраваць” якую могуць не ўсе. Невыпадкова адзін з гомельскіх рэцэнзентаў уключыў у свой артыкул разгорнутую гістарычную даведку, каб хоць штосьці растлумачыць гледачам. У самім жа спектаклі, пачынаючы з яго анонса-апісання, змешчанага на сайце тэатра, нам дэманструюць “уяўную дакументальнасць”, якая наўрад ці можа спрыяць падкрэсленай у анонсе думцы пра тое, што “для паспяховай барацьбы за шчасце іншых неабходна, каб у цябе самога былі чыстыя і душа, і намеры”.

Не, я не супраць поглядаў “з іншага боку” на вядомыя гістарычныя падзеі! Але чаму замест удумлівых узважванняў “за” і “супраць” нам прапануюць чарговы паварот на 180 градусаў? Белае змяняецца на чорнае і наадварот, а паўнавартаснай, багатай на адценні нацыянальнай гісторыі, хай і з выдуманымі героямі, не атрымліваецца.

Безумоўным плюсам спектакля з’яўляецца музычнае рашэнне Цімура Каліноўскага. Справа не толькі ў гімне паўстанцаў (ён спяваецца, дарэчы, жыўцом, пад піяніна). Праз жанр мазуркі, які быў для шляхты адным з нацыянальных сімвалаў, выяўлена найгалоўная мэта барацьбы — аднаўленне страчанай радзімы, Рэчы Паспалітай. Ледзь чутныя гукі-шоргаты-шолахі ствараюць фанасферу загадкавай драмы, вымушаюць з такой жа пільнасцю “ўслухоўвацца” ў тэмбравую драматургію, лавіць кожны ледзь заўважны псіхалагічны паварот. Ды з апошнім у спектаклі — відавочныя праблемы.

Акцёрскай заваёвай трэба лічыць тое, што артысты не “крычаць”, не педалююць залішнюю патэтыку, як гэта бывае нават у прызнаных сталічных калектывах. Але характары герояў у большасці не прапісаны. Амаль увесь спектакль мы бачым так званыя “галовы, якія гавораць”. Каб прамовіць свой цэнтральны маналог, кожны выходзіць на авансцэну і звяртаецца наўпрост у залу. Камера раз за разам фіксуе гэтыя “партрэты”, выводзячы іх на міні-экран.
Праўда, абсталяванне ды асвятленне такія, што відэапраекцыі дрэнна бачныя нават з трэцяга шэрагу.

Пра сапраўдныя прычыны ўчынкаў даводзіцца толькі здагадвацца. Дый ідэнтыфікацыя герояў адбываецца хіба праз персаналіі артыстаў: немагчыма ўцяміць, “хто ёсць хто” і ў які менавіта момант адбываецца ў кожным той “псіхалагічны зрыў”, што прыводзіць да адкрытых прызнанняў. Усе рухаюцца і гавораць аднолькава — за выключэннем бадай Святланы Яфімавай, гераіня якой прыкідваецца глуханямой і амаль не рухаецца. Усе спраўна перасоўваюць мэблю. Вынесеныя і ссунутыя разам сталы — сімвал адзінства — разводзяцца ў розныя бакі, потым ставяцца паралельна і, нарэшце, увогуле выносяцца. Пустыя крэслы спачатку асацыююцца з “парадзелымі шэрагамі” былых змагароў. У час прызнанняў у здрадзе з іх паступова будуюць нейкую дзіўную канструкцыю. А ў фінале цягнуць за сабой, бы кожны свой лёс.

Магчыма, пасля ад’езду запрошанага рэжысёра, заслужанага дзеяча мастацтваў Валерыя Анісенкі пачатковая задума крыху змянілася, нават у чымсьці парушылася, як гэта нярэдка бывае. У прыватнасці, цяпер спектакль ідзе без антракту. Ды праблема ж не ў тым! Можа, гэта той выпадак, калі працэс атрымаўся цікавейшым за вынік? Мне расказвалі, што артысты былі захоплены рэпетыцыямі, неаднойчы абмяркоўвалі п’есу і закранутыя ў ёй тэмы, спрачаліся з-за ўчынкаў сваіх герояў. Ужо адно гэта трэба лічыць унутранай перамогай калектыву — жаданне ўзнімаць набалелыя праблемы.

Не ўсё адназначна і з “Каханнем без тармазоў”, якое мае цікавую перадгісторыю. У далёкім 2000-м “Славянскі базар у Віцебску” ўпершыню было вырашана ўзбагаціць новым тады праектам — “Тэатральныя сустрэчы”. Спецыяльна да гэтай падзеі адна з расійскіх антрэпрыз увасобіла камедыю “Спакушэнне” сучаснага італьянскага драматурга Альда Нікалаі — любоўны трохкутнік з нечаканай развязкай. У тым папраўдзе зорным спектаклі ігралі Любоў Палішчук, Сяргей Бязрукаў і Барыс Шчарбакоў.

Гераіня была неверагодна прывабнай, камедыя — папраўдзе смешнай. Дый відавочныя “нестыкоўкі” з нашай рэчаіснасцю тлумачыліся замежным месцам дзеяння. Пасля смерці вялікай актрысы спектакль больш не ішоў. Але тры гады таму з’явілася новая расійская камедыя іншай антрэпрызы, дзе чыталіся абрысы “Спакушэння”, — “Трэці лішні” з Настассяй Заваратнюк. А ўсё таму, што расіяне звярнуліся да нашага Мікалая Рудкоўскага з просьбай “адаптаваць” колішнюю італьянскую п’есу да сваіх рэалій. Драматург паспяхова справіўся з пастаўленай перад ім задачай. Але спектакль, калі меркаваць па некалькіх выкладзеных у сеціве запісах (у адрозненне ад “Спакушэння”, я не бачыла яго жыўцом), атрымаўся не вельмі: нягледзячы на песні-танцы, ён сумны, зацягнуты, нясмешны, без рэжысёрскіх фантазій і бляску акцёрскай ігры. Так што цяперашняе гомельскае “Каханне” — новая пастаноўка таго рымейку.

Малады рэжысёр Андрэй Шыдлоўскі паставіўся да планавай камедыі свайго тэатра з усёй адказнасцю. Менавіта ён прапанаваў замяніць замежную драматургію айчыннай. І абыграў у сваім спектаклі саму сітуацыю рымейку: маўляў, маладыя людзі прыходзяць у кінатэатр — і “прымерваюць” кіношныя жарсці на сябе. Выдатная ідэя! Праўда, яна не чытаецца ў тым аб’ёме, як хацелася б. Можа, трэба было крыху пашырыць прэамбулу? Калі героі праходзяць праз глядзельную залу ў пошуках сваіх месцаў, яны маглі б, да прыкладу, разыграць дыялог, як прыкольна ставіць сябе на месцы кіназорак. Тады нарэзка з замежных стужак і добра знятыя відэафрагменты з нашымі артыстамі не пярэчылі б адзін аднаму. Далейшага пошуку патрабуе і характар гераіні. Для маладой Лізаветы Альхоўкі гэта першая буйная праца, прычым цалкам супрацьлеглая ёй па псіхалогіі: артыстка тэрмінова ўводзілася ў гэтую ролю, выратаваўшы прэм’еру, двойчы адкладзеную з-за хваробы сваёй больш дасведчанай калегі.

Нягледзячы на згаданыя шурпатасці, гомельскі спектакль на некалькі галоў пераўзыходзіць расійскі. Вабіць рэжысёрская канцэпцыя, выкарыстанне сучасных пастаноўчых сродкаў, разлік на творчую моладзь (у спектаклі занятыя таксама Міхаіл Грышачкін і Дзмітрый Байкоў), скіраванасць на такую ж маладзёжную аўдыторыю. Сцэнаграфія галоўнага мастака тэатра Таццяны Стысінай вылучаецца максімальнай функцыянальнасцю: пачатковыя рэкламныя панэлі “пераўвасабляюцца” ў пляжныя лежакі, крэслы, канапу — ува што заўгодна, робячы спектакль прыдатным для гастроляў.

Пэўна, менавіта беларуская ментальнасць выклікала іншы фінал (у п’есе Рудкоўскага іх было два — на выбар) — без аніякага нават камічнага “крыважэрства”, ужо быццам “прымеранага” героямі. Спектакль — самае тое для звыклай тэатральнай аўдыторыі: закаханых пар. Для іх гэта нагода задумацца — і, магчыма, прытармазіць у прадчуванні катастрофы.

Аўтар: Надзея БУНЦЭВІЧ
рэдактар аддзела газеты "Культура"