Драма ўскрывае набалелыя праблемы розных сацыяльных слаёў сучаснай моладзі. У адных ёсць грошы, каб “тусавацца па поўнай” — ды ўсё надакучыла. У іншых — мора жаданняў, мэта і прага жыцця, ды нестае грошай. І практычна ва ўсіх — кульгаюць маральныя ўстоі, у кожнага — па-свойму. Хтосьці свядома парушае ўсе чалавечыя межы, хтосьці папросту не ўмее сказаць “не”. Але перад кожным — праблема выбару. Што можа быць складаней? Навучэнка ПТВ Танька (Ганна Семяняка) пакахала маладога выкладчыка філасофіі Сяргея (Арцём Курэнь). А той напатпітку заключыў наконт яе нежартоўнае пары — на некалькі тысяч долараў, якіх у яго, зразумела, няма. Ці паўторыць далейшы сюжэт кінастужку “Дзяўчаты”?
Назву спектакля мы наўмысна пакінулі на рускай мове, хай сабе гэта і размоўнае, “няправільнае” паводле літаратурных нарматываў словазлучэнне. Цягам літаральна года з моманту напісання п’еса неаднойчы вылучалася і перамагала на расійскіх фестывалях ды конкурсах, намінаваная на “Залатую маску-2018” як найлепшая праца драматурга. І тое, што яна пастаўлена ў нас не праз некалькі гадоў пасля расійскіх аншлагаў, а практычна адразу, робіць гонар усёй камандзе, якая працавала над спектаклем.
Тэкст захаваны амаль цалкам, зніклі дробныя, нязначныя дэталі. Але замест дзвюх дзей усё змешчана ў адну — каб не губляўся добры тэмпарытм і, галоўнае, адчуванне сціснутай спружыны. Поўную абыякавасць Марчанка дэманструе хіба да рэмарак у тэксце, але пры гэтым далучае відэа. Рэжысёр-аператар Ігар Вяпшкоўскі здымае і буйныя планы артыстаў на камернай сцэнічнай пляцоўцы непасрэдна перад гледачамі (і разам з імі), і сцэны, якія адбываюцца ў закуліссі, ператвараючы іх у “рэалізм за дзвярыма”. Тым самым дзеянне быццам падзяляецца на “дакументальныя” здымкі адной камерай і мастацкія абагульненні, вырашаныя выключна тэатральнымі сродкамі, дзе замест карцінкі з натуры фантазія гледачоў дамалёўвае ўсё астатняе. Сапраўдны, непадзельны сінтэз тэатра і кіно, калі яны не проста змяняюць адзін аднаго, а зліваюцца ў суцэльную плынь, наступае ў некалькіх заключных сцэнах. Калі камера пачынае паказваць, што знаходзіцца ўнутры ўсталяванай на сцэне ёмістасці, а рыбы падзяляюцца на жывых і заснулых, узнікае агульны мастацкі сімвал — вады-душы жывой і мёртвай.
У спектаклі шмат таго, што працуе на ўяўную “дакументальнасць”. Гэта выязны барбершоп з рэальнымі супрацоўнікамі, адкрыты ля ўваходу ў залу. Гэта пераход наведвальніка той моднай цырульні Славіка (Дзмітрый Мухін) з экрана анлайн-трансляцыі ў сцэнічную прастору, а затым і ў залу, дзе герой знаходзіцца да канца спектакля. Гэта, вядома, і цалкам натуральная ігра акцёраў — “як у жыцці”. Яны вымушаюць нас паверыць у рэальнасць сваіх персанажаў. Пры гэтым, усе існуюць на сваёй хвалі — у адпаведнасці з тэмпераментам і рысамі характару героя. І гэта тычыцца не толькі цэнтральнай пары (Ганна Семяняка і Арцём Курэнь, якія працуюць “на змор”), але і ўсіх астатніх. Адразу зразумела, што Ягор, бацька Танькі (каларытны Аляксандр Малчанаў) прыкідваецца-прыбядняецца, націскаючы на пачуцці дачкі. Што Ларыса, маці Сяргея (Людміла Сідаркевіч), вельмі любіць свайго сына, ды не ведае, чым яму дапамагчы. А Косця (Максім Брагінец) хавае за знешняй змрочнасцю неўтаймоўны напал жарсцяў.
Але ўжо першыя рэплікі Танькі, калі яна замест тэлефона цягнецца да мікрафона на стойцы, ажно на дыбачкі становіцца, каб толькі дацягнуцца, — рушаць у бок асацыятыўных шэрагаў. Бо гэта ж яна не адно гукаўзмацняльніка прагне, каб быць пачутай у гэтым свеце, але і шчаслівага чалавечага жыцця (ухвальнае жаданне, калі б не ўпэўненасць, што дасягнуць чагосьці можна толькі гвалтам).
Сцэнаграфія Андрэя Жыгура максімальна простая. Яе ідэя неаднойчы фігуравала ў самых розных спектаклях розных мастакоў — ад адноўленага балета “Спартак” у нашым Вялікім тэатры да Anti[gone] таго ж Аляксандра Марчанкі ў Мемарыяльным музеі-майстэрні Заіра Азгура: бюсты гістарычных асоб на пастаментах і калонах. У дадзеным выпадку, гэта антычныя філосафы, на якіх часам спасылаюцца і ў п’есе, і яшчэ больш у спектаклі, калі цытаты з’яўляюцца на экране.
Ды ні калоны, ні скульптуры не застаюцца бязмоўнымі сведкамі, гледзячы нам у твары. Літаральна з самага пачатку спектакля яны актыўна ўключаюцца ў дзею: раз-пораз адбываецца зрыньванне і нават руйнаванне “помнікаў” — як увасаблення носьбітаў вечных каштоўнасцяў. Адна з калонаў увогуле ператвараецца ў ложак. Яшчэ за адну Сяргей становіцца так, быццам узнімае на яе свой жывы бюст. А на іншую замест знятай скульптуры ўсталёўваюць тазік з рыбай. У той момант, калі Сяргей згадвае дзяцінства з камп’ютарнымі гульнямі, узнікае не ўсім заўважная спасылка на “Дракона” Шварца.
“Забіць дракона ў сябе самім” не атрымліваецца ні ў воднага з герояў. Тут няма станоўчых персанажаў, якія маглі б служыць прыкладам. Дый ці спрацоўвае сёння гэты просты прыём? Спектакль, пры ўсіх паралелях з “чарноццем” расійскай драматургіі 1990-х, настройвае на роздум, дыскусіі, пошук выйсця, якога пры такім раскладзе папросту няма, як у антычных трагедыях. Бо вузел, што можа рассекчы толькі смерць, завязваецца з таго моманту, калі Танька, па сутнасці, дыхае ў трубку-мікрафон сваім нягеглым, але шчырым каханнем. Але ж Сяргей — не Анегін, хаця той — таксама “залішні” чалавек, які так і не знайшоў сябе ні ў грамадстве, ні ў гармоніі з самім сабой.