“Тон­кая лі­нія” Ва­ле­рыя Сла­ву­ка

№ 38 (1321) 22.09.2017 - 27.09.2017 г

Ка­заць пра сус­вет мас­та­ка — да­во­лі ба­на­ль­ны ход. Але ў да­чы­нен­ні да сла­ву­та­га гра­фі­ка і афар­тыс­та Ва­ле­рыя Сла­ву­ка той вы­раз цал­кам да­рэ­чы. Бо што ён ро­біць, як не ства­рае сус­ве­ты — лі­та­ра­ль­на ў кож­най сва­ёй пра­цы? Зда­ецца, да­лё­кія і вы­ду­ма­ныя, а пры­гле­дзіш­ся — і за­ўва­жыш у за­хап­ля­ль­ных фан­та­зі­ях і ад­ме­ці­ны ча­су, і но­ра­вы гра­мад­ства. І, вя­до­ма, уні­вер­са­ль­ную ча­ла­ве­чую сут­насць, трап­нае ад­люс­тра­ван­не якой ро­біць тво­ры Сла­ву­ка зра­зу­ме­лы­мі і ад­кры­ты­мі не то­ль­кі для на­ша­га ку­ль­тур­на­га аб­ша­ра. У ка­лек­тыў­ным інтэрв’ю рэ­дак­цыі “К” аўтар вя­до­мых ілюс­тра­цый да энцык­ла­пе­дыі “Бе­ла­рус­кі фа­льк­лор”, кніг “Айвен­га” Ва­ль­тэ­ра Ско­та, “Шлях­ціч За­ва­ль­ня” Яна Бар­шчэў­ска­га, “Вяс­на ўво­сень” Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча ды іншых, зда­ва­ла­ся б, рас­па­вя­даў пра ўсё, акра­мя сут­нас­на­га — пра кні­гі, па­мыл­кі, аса­біс­тыя пры­хі­ль­нас­ці… А пры­слу­ха­ешся — і ў да­сціп­ных ад­ка­зах бач­ны і све­та­пог­ляд мас­та­ка, і вы­яўле­ныя ні­бы­та мі­ма­ходзь пра­бле­мы той жа вы­да­вец­кай спра­вы. У гэ­тай “тон­кай лі­ніі” і ёсць май­стар, які сё­ле­та адзна­чыў сваё 70-год­дзе. У ста­ліч­ным Па­ла­цы мас­тац­тва на мі­ну­лым тыд­ні ад­кры­ла­ся яго пер­са­на­ль­ная вы­ста­ва, на­ве­даць якую ра­ім усім пры­хі­ль­ні­кам вы­кштал­цо­на­га ры­сун­ка і фан­тас­тыч­ных сус­ве­таў.

/i/content/pi/cult/657/14571/15.jpgРаз­мя­жоў­ваю жыц­цё і твор­часць

— Ва­ле­рый Пят­ро­віч, вас на­зы­ва­юць на­шым Бос­хам, Дзю­рэ­рам і Брэй­ге­лем. Як вы да гэ­та­га ста­ві­це­ся?

— Ну, гэ­та та­кія штам­пы... Ад­даю пе­ра­ва­гу та­му, каб за­ста­вац­ца Сла­ву­ком. 

— Звы­чай­на так ад­бы­ва­ецца, што мас­та­кі за­клад­ва­юць у свае тво­ры і час­тку ся­бе, сва­ёй бі­ягра­фіі. Вось гля­дзіш на ва­шы ма­люн­кі — і ўсе тыя ка­зю­ль­кі, чэр­ці і па­чва­ры ча­му­сь­ці не пад­аюц­ца злы­мі. Хо­чац­ца з імі па­ся­дзець, па­га­ма­ніць. Ёсць аса­цы­яцыя з ва­шым нут­ром, доб­рым ха­рак­та­рам...

— Не ве­даю, шчы­ра ка­жу­чы. Я звы­чай­на раз­мя­жоў­ваю жыц­цё і твор­часць. Ёсць уяў­ля­енне, якое я за­дзей­ні­чаю, і ёсць рэ­аль­насць, у якой мы жы­вем. Ды, пры­знац­ца, не ўсё пер­са­на­жы, якіх я ма­ля­ваў, та­кія ўжо сім­па­тыч­ныя.

— Ад­нак, пры­знай­це­ся, у ва­шай май­стэр­ні му­сіць хто­сь­ці з іх жыць.

— Усё ж, зда­ецца, ніх­то не жы­ве.

— І ніх­то з іх да вас не пры­хо­дзіць?

— Дзя­куй Бо­гу, не. Бы­ло, ка­неш­не, та­кое ў жыц­ці, што меў ста­сун­кі з ве­дзь­ма­мі, але, мяр­кую, гэ­та ўжо ў мі­ну­лым.

— Ве­да­еце, але ў вас як у Мар­ке­са. Як ска­заў ад­ной­чы адзін рэ­жы­сёр, які пры­ехаў у Па­ўднё­вую Аме­ры­ку: “Я лі­чыў, што Мар­кес усё пры­ду­маў, а яны, аказ­ва­ецца, так жы­вуць”. У вас ня­ма та­ко­га ад­чу­ван­ня, што ва­шы пер­са­на­жы хо­дзяць па ву­лі­цах?

— Ня­хай хо­дзяць, ка­лі вам так пад­аец­ца. Але ха­це­ла­ся б, усё ж, каб у не­вя­лі­кай ко­ль­кас­ці. Не трэ­ба так, як у Па­ўднё­вай Аме­ры­цы.

— Ні­як наш ася­ро­дак вас да твор­час­ці не пад­штур­хоў­вае?

— Го­рад — не пад­штур­хоў­вае. Ка­лі тыя істо­ты, якіх вы­яўляю, дзе­сь­ці жы­вуць, то не­дзе ў ле­се, да­лё­ка. Яны ў мя­не збо­ль­ша­га ляс­ныя жы­ха­ры. Ка­лі па­тра­пяць у го­рад, трам­вай іх за­да­віць, бо яны не ве­да­юць пра­віл да­рож­на­га ру­ху.

У Ад­ама Гло­бу­са, да­рэ­чы, ёсць га­рад­скі фа­льк­лор з ліф­та­ві­ка­мі там, іншы­мі істо­та­мі. Але ася­ро­дак бы­та­ван­ня ма­іх ге­ро­яў, ка­лі мы ка­жам пра бе­ла­рус­кі фа­льк­лор, — гэ­та вёс­ка, лес, не­йкія пры­род­ныя сус­ве­ты. На жаль, традыцыйнае бе­ла­рус­кае ся­ло ця­пер сы­хо­дзіць. І што да­лей ста­не з ма­імі пер­са­на­жа­мі — не­вя­до­ма.

Бо­льш за дзве со­тні істот

— Ва­ле­рый Пят­ро­віч, як уво­гу­ле так зда­ры­ла­ся, што вы ўзя­лі­ся за тэ­му бе­ла­рус­ка­га фа­льк­ло­ру?

— Та­му што гэ­та ці­ка­ва. Мне пра­па­на­ва­лі зра­біць ілюс­тра­цыі да ге­ро­яў бе­ла­рус­кай фа­льк­лор­най і ка­зач­най спад­чы­ны яшчэ ў са­вец­кія ча­сы. Я та­ды ву­чыў­ся ў на­шым тэ­атра­ль­на-мас­тац­кім інсты­ту­це. За­мовы ў той час да ілюс­тра­та­раў па­сту­па­лі роз­ныя, а тут — та­кая пры­ваб­ная пра­па­но­ва. Як не па­спра­ба­ваць? Тым бо­льш, і аб­ме­жа­ван­няў на іх вы­явы ані­якіх не бы­ло. Хто яго ве­дае, як вы­гля­дае той Ле­са­вік — у ад­роз­нен­ні ад пі­яне­ра, які за­ўжды му­сіць быць пры­го­жым і ру­мя­ным. Мне пра­па­на­ва­лі — і я ўзяў­ся. А ка­лі за­глы­біў­ся ў ма­тэ­ры­ял, то тым бо­льш за­ха­піў­ся. Та­кая фан­та­зія! Уя­ві­це са­бе, ру­са­лак у бе­ла­рус­кім фа­льк­ло­ры шэсць-сем ві­даў, і ад­на з іх на­ват ме­хам на зі­му аб­рас­тае! Та­кая фан­та­зія мя­не моц­на пад­ку­пі­ла. 

— Ура­зі­ла вас раз­на­стай­насць пер­са­на­жаў, так?

— Сап­раў­ды. Я чы­таў шат­лан­дскія каз­кі, усе ве­да­юць гно­маў, эль­фаў, а вось та­кіх, як у нас, істо­таў у ні­вод­най ку­ль­ту­ры ня­ма. Ча­го вар­ты Ба­ла­му­цень — ва­дзя­ны ча­ла­век, які за­ля­ца­ецца да дзяў­чат ме­на­ві­та ля рэ­чак ці азё­раў, ці Гар­цу­кі — ду­хі ў аб­ліч­чы пту­шак, якія на­сы­ла­юць не­па­гадзь, ці Ку­мя­ль­ган, які шко­дзіць ко­ням… Іх аб­ліч­чы і пры­дум­ляць ці­ка­ва, і, тым бо­лей, ма­ля­ваць. Ве­даю, што ёсць яшчэ лю­дзі, якія лі­чаць бе­ла­рус­кі фа­льк­лор не­чым дру­гас­ным, але, на­сам­рэч,  ён уні­ка­ль­ны і не менш фан­та­зій­ны за вя­до­мыя мі­фа­ло­гіі. 

— А ад­куль вы бра­лі ма­тэ­ры­ял, каб ма­ля­ваць?

— Да­рэ­чы, та­ды ма­тэ­ры­ялы да мя­не пры­йшлі з пі­цер­ска­га збо­ру. Ці­ка­ва, што ме­на­ві­та ў Санкт-Пе­цяр­бургу зна­хо­дзіц­ца шмат тэк­стаў па бе­ла­рус­кай фа­льк­лор­най спад­чы­не. Вя­до­ма, бы­лі апі­сан­ні пэў­ных ду­хаў, істот, ча­ла­веч­каў: яко­га це­лас­кла­ду, што но­сяць, ці ма­юць асаб­лі­выя пры­кме­ты. Усё гэ­та я вы­ву­чаў і ўліч­ваў, але не­ка­то­рыя з пер­са­на­жаў та­ко­га апі­сан­ня не ме­лі. І тут ужо я пус­каў­ся “ва ўсе цяж­кія”! Агу­лам, у бе­ла­рус­кім бес­ты­ярыі бо­льш за дзве со­тні істот! Я спы­ніў­ся на 80-ці, і по­тым ужо з гэ­тых аб­іраў, так бы мо­віць, са­мых для мя­не ці­ка­вых. 

— Ва­шы ілюс­тра­цыі ад­ра­зу бы­лі пры­ня­тыя?

— Па якас­ці вы­ка­нан­ня ні­якіх пы­тан­няў не бы­ло, але па вы­ба­ры… Вы ве­да­еце, пэў­ныя аб­ліч­чы давяло­ся ад­стой­ваць. “Ва­ле­рый Пят­ро­віч, — па­ча­лі рап­там ка­заць, — а да­вай­це па­ру ня­чыс­ці­каў пры­бя­рэм. Вы ж ве­да­еце, на­ша мі­фа­ло­гія та­кая ла­год­ная, со­неч­ная, на­вош­та нам гэ­тыя Ба­лот­нік, Аржа­вень?” Тут ужо я па­чаў аб­урац­ца: “Ка­лі вы не да­вя­ра­еце аўта­ру, да яко­га звяр­ну­лі­ся, дык на­вош­та гэ­та ўво­гу­ле бы­ло ра­біць?” І ха­цеў бы­ло ўжо зу­сім ад­маў­ляц­ца. Але па­кі­ну­лі ўсё як бы­ло.

Бе­ла­рус­кая мі­фа­ло­гія ўтрым­лі­вае і доб­рых пер­са­на­жаў, і злых, а ка­лі мы ад­ся­ка­ем пэў­ную іх час­тку, атры­моў­ва­ецца, што і рас­па­вя­да­ем пра ся­бе то­ль­кі на­па­ло­ву. Лі­чу, каб вы­кі­ну­лі “тых страш­ных”, да­клад­на атры­ма­ла­ся б бяз­зу­бая ста­рэ­чая кніж­ка, а не за­яўле­ны “Ча­роў­ны свет: з бе­ла­рус­кіх мі­фаў, пад­анняў і ка­зак”.

Губ­ля­ем у якас­ці

— Ва­ле­рый Пят­ро­віч, бе­ла­ру­сы, на ва­шу дум­ку, на­цыя, якая ўмее ўяў­ляць?

— Ка­лі за­ну­рыц­ца ў бе­ла­рус­кія каз­кі і пад­анні — так, вя­до­ма, умее. Але ча­му­сь­ці, з інша­га бо­ку, доб­рай фан­тас­ты­кі — ме­на­ві­та су­час­най — асаб­лі­ва і не ма­ем. Па­гля­дзі­це на аме­ры­кан­скую, англій­скую лі­та­ра­ту­ру — іх фан­тас­ты вя­до­мыя ўся­му све­ту. У нас жа па­куль гэ­ты на­пра­мак то­ль­кі па­чы­нае за­ра­джац­ца… 

Зрэш­ты, мы не адзі­но­кія ў гэ­тым. Тыя ж пры­бал­ты, скан­ды­на­вы — так­са­ма ў рэ­чыш­чы фан­тас­тыч­най, фан­та­зій­най лі­та­ра­ту­ры не “агонь”. Ха­ця ад скан­ды­наў­скіх дэ­тэк­ты­ваў ажно ад­арвац­ца не­ль­га! Вось з чым гэ­та звя­за­на? Шчы­ра ка­жу­чы, ад­ка­зу ў мя­не ня­ма. 

— Вы шмат чы­та­еце?

— Вя­до­ма! Кні­гі для мя­не — гэ­та маг­чы­масць пра­жыць ты­ся­чу жыц­цяў. Увесь за­ро­бак на іх спус­каю. Але па­ко­ль­кі на той свет гро­шы з са­бой на за­бя­рэш, зу­сім не шка­дую. Чы­таю шмат фан­тас­ты­кі, фэн­та­зі, дэ­тэк­ты­вы, каз­кі са­мых роз­ных аўта­раў. Ця­пер скан­чаю аўта­бі­ягра­фіч­ныя, так бы мо­віць, рэ­чы Ні­ла Гей­ма­на, англій­ска­га пі­сь­мен­ні­ка-фан­тас­та, аўта­ра “Аме­ры­кан­скіх ба­гоў” і “Зор­на­га пы­лу”. Ён раз­ва­жае пра ко­мік­сы, якія ра­біў, пра тое, чым ёсць мас­тац­тва ко­мік­са­вай ку­ль­ту­ры, і як пад­обная лі­та­ра­ту­ра ўплы­вае на ма­са­вую аўды­то­рыю. Між­во­лі за­ду­маў­ся пра тое, што ў нас ку­ль­ту­ра ко­мік­саў так­са­ма не­дзе ў па­чат­ко­вым ста­не. 

— Маг­чы­ма, мас­та­коў ко­мік­саў у нас не­ба­га­та, але бы­лі і ёсць вы­дат­ныя кніж­ныя гра­фі­кі.

— Згод­ны. На мя­не ў свой час яшчэ да па­ступ­лен­ня ў тэ­атра­ль­на-мас­тац­кі інсты­тут зра­бі­ла вя­лі­кае ўра­жан­не “Ма­шы­на ча­су” Гэр­бер­та Уэл­са, афар­млен­нем якой за­ймаў­ся Арлен Каш­ку­рэ­віч. Кніж­ка бы­ла не­вя­лі­кая, не над­та шы­коў­на вы­да­дзе­ная, але я ўра­зіў­ся та­му, як мо­жа су­па­сці ба­чан­не пі­сь­мен­ні­ка і мас­та­ка! Усё зроб­ле­на мі­ні­ма­ль­ны­мі срод­ка­мі, ад­нак так вы­раз­на і за­па­мі­на­ль­на! Па­зней ужо ба­чыў ілюс­тра­цыі Каш­ку­рэ­ві­ча да “Фаў­ста” Гё­тэ, ды то­ль­кі дзі­віў­ся та­му, які ён май­стар. Па­мя­та­еце аб­ліч­ча яго Ме­фіс­то­фе­ля? Звы­чай­на пер­са­на­жа ў тых жа опе­рах вы­яўля­лі та­кім вы­со­кім, да­ўга­но­гім муж­чы­нам, а тут атры­маў­ся страш­ны кар­лік. Гэ­та трэ­ба бы­ло так ад­ысці ад вя­до­ма­га “штам­па”! Воб­раз не­ве­ра­год­ны — і трап­ны, су­час­ны. Арлен Мі­хай­ла­віч — вы­біт­ны мас­так, ве­ль­мі шка­да, што ён сы­шоў ад нас. То­ль­кі ня­даў­на па­бы­ваў у яго май­стэр­ні, і ўба­чыў пра­цы, якія ён не да­ра­біў, гэ­та не про­ста здо­ра­ва, гэ­та — су­пер! 

Маг­чы­ма, мы ця­пер з ва­мі ка­жам пра вы­со­кую кніж­ную ку­ль­ту­ру, якая вы­лі­ва­ла­ся ў Са­вец­кім Са­юзе ў сап­раў­дную індус­трыю. Але сён­ня ў вы­да­вец­кай спра­ве мас­тац­кай лі­та­ра­ту­ры ад­бы­ва­ецца ві­да­воч­ны кры­зіс, як ні сум­на мне пра гэ­та ка­заць. Тут не то­ль­кі вы­явіць но­выя імё­ны скла­да­на — за­ха­ваць бы, пры­нам­сі, тое, што ўжо ёсць! Мас­та­кам не пло­цяць, і яны па­сту­по­ва сы­хо­дзяць ці пе­ра­клю­ча­юцца на іншыя рын­кі. Ці ж гэ­та на­рма­ль­на, ка­лі за ілюс­тра­цыі не раз­ліч­ва­юцца га­да­мі? У вы­да­вец­тве мя­ня­ецца кі­раў­ніц­тва, ад­но, дру­гое, трэ­цяе, ад­нак ча­му­сь­ці на вы­пла­це га­на­ра­раў тое ні­як не ад­бі­ва­ецца. Хто ж бу­дзе пра­ца­ваць бяс­плат­на? Так і губ­ля­ем па­сту­по­ва ў якас­ці кні­гі. 

/i/content/pi/cult/657/14571/38kultura7.jpg

Вы­ха­ва­лі кні­гі

— Спа­дар Ва­лер, а ад­куль ро­дам ва­ша про­звіш­ча?

— Гэ­та про­звіш­ча ма­ёй ма­ці. Яна ро­дам з-пад Уз­ды, але по­тым жы­ла ў вёс­цы Ко­ха­наў­ка Та­ла­чын­ска­га ра­ёна. Ба­ць­ку я ні­ко­лі не ве­даў, не ка­жу­чы ўжо пра яго імя, і, па шчы­рас­ці, мя­не гэ­та ў дзя­цін­стве не­як зу­сім не тур­ба­ва­ла. Пад­ава­ла­ся на­ват, што так і па­він­на быць. Без ба­ць­кі і без ба­ць­кі — у па­сля­ва­енныя ча­сы “без­ба­ць­коў­шчы­ны” бы­ло на­ва­лам. Адзі­нае, што ка­лі мне хто­сь­ці з ма­іх ад­на­год­каў ка­заў, што без ба­ць­кі я б не на­ра­дзіў­ся, па­чы­наў лез­ці ў бой­ку. “Я ж вось ёсць, — кры­чаў, — пры чым тут ба­ць­ка?”

— А ці ёсць у вас сёс­тры або бра­ты?

— Ёсць ста­рэй­шы брат Ана­толь, яму ця­пер 86 га­доў. І бы­лі дзве сяс­тры: ад­на па­мер­ла па­сля, а дру­гая — пад­час вай­ны. Ма­ла­дзей­шая Іна — ве­ль­мі пры­го­жая бя­ля­вая дзяў­чын­ка. На­ша вёс­ка Ко­ха­наў­ка ў ча­сы аку­па­цыі бы­ла ве­ль­мі ці­хім мес­цам, ту­ды не за­хо­дзі­лі парт­ыза­ны, і не­мцы не лютавалі. Іна бы­ла пад­обная на анё­ла, і ўсе з ёй ха­це­лі сфа­таг­ра­фа­вац­ца: ві­даць, сал­да­ты ў гэ­ты мо­мант успа­мі­на­лі свае сям’і. Ма­ці рас­па­вя­да­ла, што сяс­тра ўжо і ня­мец­кую мо­ву па­ча­ла раз­умець. Але на­пры­ка­цы аку­па­цыі Іна за­хва­рэ­ла на за­па­лен­не лёг­кіх. Док­та­ра на мес­цы не­маг­чы­ма бы­ло знай­сці, а да стан­цыі ма­ці яе про­ста не да­вез­ла. Яна па­мер­ла ў да­ро­зе. 

Ма­ці нас з бра­там, да­рэ­чы, і вы­га­да­ва­ла. Бо ба­ць­ку май­го бра­та за­бра­лі ў 1937 го­дзе. Гэ­та быў ці­хі, спа­кой­ны ча­ла­век, які ад­ным ве­ча­рам уба­чыў, як не­йкія зло­дзеі ўзлом­ва­юць ша­пік. Ён бы ні­чо­га ні­ко­му не ска­заў, бо ў яго мі­ну­лым — ка­дэц­кі кор­пус, але зла­чын­цы вы­ра­шы­лі “за­клас­ці” яго пер­шым. У ча­сы, ка­лі па раз­на­рад­цы арыш­тоў­ва­лі лю­дзей, та­ко­га сіг­на­лу бы­ло да­стат­ко­ва. Яго арыш­та­ва­лі, і ад­ной­чы ён про­ста не вяр­нуў­ся з до­пы­ту. 

— Спа­дар Ва­лер, вы вы­рас­лі ў та­кія ня­прос­тыя ча­сы, але, тым не менш, за­ха­ва­лі жыц­ця­ра­дас­насць і пра­гу да твор­час­ці…

— Гэ­та ся­мей­ная гіс­то­рыя, дра­ма­ты­за­ваць яе не трэ­ба. Але, лі­чу, што мне па­шчас­ці­ла ў тым, што, на­ра­дзіў­шы­ся ў па­сля­ва­енныя га­ды, я меў маг­чы­масць ста­са­вац­ца з кні­гай. Ма­ма за­ўжды са шко­ль­най біб­лі­ятэ­кі іх пры­но­сі­ла. А по­тым я па­сяб­ра­ваў з да­чкой ды­рэк­та­ра шко­лы — так уво­гу­ле ста­ла пра­сцей мець дос­туп да ці­ка­вай лі­та­ра­ту­ры. На мя­не зра­бі­лі ка­ла­са­ль­нае ўра­жан­не ў ча­сы дзя­цін­ства каз­кі бра­тоў Грым. Ма­быць, ад­туль усё і па­ча­ло­ся. Кні­га мя­не і вы­ха­ва­ла.

Не спы­няц­ца аль­бо пра­кты­ка­ваць япон­скі ме­тад

— Пры­знай­це­ся, Ва­ле­рый Пят­ро­віч: ці бы­вае так, што вы ад­чу­ва­еце за­йздрасць да тво­раў пэў­на­га мас­та­ка?

— Ве­да­еце, ёсць та­кі мас­коў­скі па­эт Ула­дзі­мір Віш­неў­скі, і ў су­вя­зі з ва­шым пы­тан­нем зга­да­лі­ся рад­кі яго вер­ша. “Два Пет­ра и три Ива­на / Три Ива­на, два Пет­ра / соб­ра­лись утром ранo / И (па-лі­та­ра­тур­на­му гэ­та бу­дзе “шчы­ра­ва­лі”) с утра. / И за­ви­ды­вал им пья­ным / Трем Ива­нам, двум Пет­рам / Двум Пет­рам и трём Ива­нам / Чёр­ной за­вис­тью Ад­ам /”. Дык вось, я то­ль­кі ра­ду­юся, ка­лі лю­дзі шчы­ру­юць! Я за­ўсё­ды ра­ды ўда­лым тво­рам ка­лег. Дзя­ку­ючы ім, та­бе кар­ціць пры­нам­сі, быць не горш, не спы­няц­ца ў раз­віц­ці — на­ват ка­лі, зда­ецца, ужо “ўпі­раеш­ся ў сваю столь”.

— Ка­лі так зда­ра­ецца, ча­сам за вя­до­мых рэ­жы­сё­раў або му­зы­кан­таў ста­но­віц­ца на­ват со­рам­на. Як ад­чуць гэ­тую мя­жу рос­ту? У вас та­кое бы­ло?

— Скла­да­нае пы­тан­не. Але надзея ўсё ж та­кі ёсць, што мой леп­шы твор яшчэ на­пе­ра­дзе. Згод­ны, на­ват зна­ка­мі­тыя май­стры ў пэў­ны пе­ры­яд па­чы­на­лі па­ўта­рац­ца. І ў мя­не гэ­та бы­ло, але ве­ру, што ця­пер гэ­ты этап про­йдзе­ны. Ма­юць ра­цыю япон­цы, якія пра­кты­ку­юць та­кі ме­тад, як аб­ну­лен­нне. Ка­лі ча­ла­век ад­чу­вае, што бо­лей зра­біць у сва­ёй спра­ве ўжо не здо­лее, ён кі­дае ўсё, бя­рэ но­вае імя і па­чы­нае ўсё з па­чат­ку. Жыц­цё, лі­чы, на­ноў — і ў но­вым кі­рун­ку. Гэ­та раз­умны пад­ыход. Бо, сап­раў­ды, ка­лі мас­так аб­рас­тае зван­ня­мі і ста­ту­сам, яны час­та па­чы­на­юць пе­ра­ва­жаць над, улас­на, твор­чым ру­хам на­пе­рад. 

 

Зра­зу­мець, ка­неш­не, мож­на…

— Ва­ле­рый Пят­ро­віч, а як на­ра­джа­юцца ва­шы воб­ра­зы?

— Про­ста па­чы­на­еш ра­біць, а да­лей яно не­як са­мо ідзе. Ад­нак воб­раз не на­ра­джа­ецца ад­ра­зу — па­тра­буе пра­пра­цоў­кі, па­пя­рэд­ніх эскі­заў. Ве­ль­мі люб­лю афор­ты. У гэ­тай тэх­ні­цы сён­ня рэ­дка хто пра­цуе, а я ад­даю ёй пе­ра­ва­гу з-за не­ча­ка­на­га вы­ні­ку. Ні­ко­лі не ве­да­еш, што атры­ма­еш у фі­на­ле: ці гэ­та бу­дзе не­ве­ра­год­ная ўда­ча, ці — по­ўны пра­вал. У кух­ні афор­та шмат ра­мес­ных пры­ёмаў. Гэ­та пра­ца та­кая бруд­ная, а я люб­лю кор­пац­ца ў тэх­ні­цы, пад­аба­ецца мне та­ко­га кштал­ту за­нур­ван­не. На­ма­ля­ваў — ад­но, пра­тра­віў — і што­сь­ці да­дат­ко­вае з’яві­ла­ся, над­ру­ка­ваў — і но­вы сюр­прыз. Афорт — гэ­та та­кое ма­ле­нь­кае жыц­цё з роз­ны­мі не­спа­дзя­ван­ка­мі: як пры­емны­мі, так і не ве­ль­мі.

— А му­зы­ку слу­ха­еце пад­час пра­цы?

— Ка­лі ры­сую або за­йма­юся афор­та­мі, звы­чай­на ў мя­не пра­цуе тэ­ле­ві­зар. Асаб­лі­ва яго не слу­хаю, ён для мя­не што­сь­ці кштал­ту “бе­ла­га шу­му”, ад­нак яго кам­па­нія мне пры­емная. Та­кое ад­чу­ван­не, што хто­сь­ці ёсць, але не пе­ра­шка­джае. 

Не люб­лю ад­ра­зу вес­ці не­ка­ль­кі пра­ектаў. Тут у адзін трэ­ба так па­глы­біц­ца, што не ад­ра­зу і вы­ныр­неш, а ка­лі іх два ці тры — уво­гу­ле не раз­умею, як тое маг­чы­ма. Гэ­та то­ль­кі вя­до­мыя гіс­та­рыч­ныя пер­са­на­жы, ма­быць, на та­кую сін­хра­ні­за­цыю двух па­ўшар’яў здо­ль­ныя. 

— Ва­ле­рый Пят­ро­віч, а ці бы­ва­ла та­кое, што ва­ша пра­фе­сія вас вы­ра­тоў­ва­ла?

— Бы­ва­ла. Ад­ной­чы да мя­не ў май­стэр­ню пры­шлі два па­жар­ныя пра­вя­раць тую са­мую па­жар­ную бяс­пе­ку. А ў мя­не аку­рат па­пе­ра ля­жа­ла на пад­ло­зе, увесь склад зла­чын­ства быў, так бы мо­віць, на­ві­да­во­ку. І яны па­ча­лі пры­га­вор­ваць: “Усё, трэ­ба ва­шу май­стэр­ню за­кры­ваць і апя­чат­ваць”. І ўжо так, па­між іншым, за­пы­та­лі­ся, чым я за­йма­юся. Я ад­каз­ваю: ды вось, кніж­кі ілюс­трую. І бя­ру з па­лі­цы “Пры­го­ды Арбу­зі­ка і Бя­беш­кі”, ілюс­тра­цыі да якіх, па шчы­рас­ці, лі­чыў у свой час пра­хад­ны­мі. А тут адзін з па­жар­ных і ка­жа: “А гэ­та ж у дзя­цін­стве бы­ла мая ўлю­бё­ная кніж­ка!” І ўсё, стаў­лен­не ад­ра­зу па­мя­ня­ла­ся. І мне да­ра­ва­лі маю па­пе­ру. Вось так, лі­чы, праз сваю пра­цу “да­гру­каў­ся” да ча­ла­ве­ка.

Сён­ня, адзна­чу, ілюс­тра­цыі да кніг усё час­цей бя­руц­ца з камп’юта­ра. Так тан­ней, і вы­сі­ль­вац­ца асаб­лі­ва вы­да­вец­твам не трэ­ба. Ды ча­сам зда­ра­ецца, што твор пра ад­но, а ілюс­тра­цыі — зу­сім пра дру­гое. Бед­ны чы­тач, ад­но сло­ва. Якія ўжо тут успа­мі­ны на ўсё жыц­цё? 

— Як вы да гэ­та­га ста­ві­це­ся? 

— Я раз­умею, што ў вы­да­вец­тваў гро­шай ня­ма і яны вы­му­ша­ны эка­но­міць. Раз­умею і мас­та­ка, які за­мест та­го, каб на­ма­ля­ваць лі­ру, ма­люе дуд­ку, бо апош­нюю ж на­ма­ля­ваць пра­сцей. Ці за­мест кас­міч­на­га ка­раб­ля мож­на вы­явіць ля­ту­чую та­лер­ку. Але, звяр­та­ючы­ся да та­го ж Віш­неў­ска­га, ма­гу пра­цы­та­ваць яшчэ адзін ра­док яго вер­ша: “По­нять, ко­неч­но, мож­но, а вот про­стить — не­ль­зя”. 

 Трэ­ба бу­дзіць уяў­лен­не лю­дзей 

— Ці па­га­дзі­лі­ся б вы зра­біць ілюс­тра­цыі да тво­раў бра­тоў Стру­гац­кіх?

— Ка­неш­не! То­ль­кі ніх­то не пра­па­ноў­вае. Ве­даю, што ця­пер усе пра­вы на вы­дан­не тво­раў на­ле­жаць ад­на­му са сва­якоў пі­сь­мен­ні­ка. Ёсць вы­да­вец­тва ў Санкт-Пецярбургу, якое пра­цуе з кла­сі­кай — яны ро­бяць кні­гі з жы­вы­мі афор­та­мі, ве­ль­мі пра­фе­сій­ная кам­па­нія, і зда­ецца, у іх на­ват бы­ла пад­обная ідэя пе­ра­вы­дан­ня Стру­гац­кіх з ары­гі­на­ль­ны­мі аўтар­скі­мі ілюс­тра­цы­ямі. Але вось гэ­тае пы­тан­не з пра­ва­мі іх ве­ль­мі за­сму­ці­ла. Так што да­вя­дзец­ца, ві­даць, ча­каць па­трэб­ныя 50 га­доў. 

— Ад­нак каб знай­шлі­ся ахвот­ні­кі зра­біць та­кі пра­ект, за які твор вы б най­перш уз­ялі­ся?

— Як ёсць фі­льм усіх ча­соў і на­ро­даў — гэ­та “Бра­ня­но­сец Па­цём­кін” Сяр­гея Эйзен­штэй­на, так ёсць і фан­тас­ты­ка на ўсе ча­сы — “Слі­мак на схі­ле”. З вя­лі­кім го­на­рам пра­ілюс­тра­ваў бы гэ­ты твор Стру­гац­кіх. Ка­лі ўжо раз­ва­жаць з той на­го­ды, ча­му ў нас ня­ма фан­тас­ты­кі, маг­чы­ма, нам вар­та яшчэ пра­йсці свой шлях да гэ­тай лі­та­ра­ту­ры. Раз­бу­дзіць уяў­лен­не су­час­ні­каў пра пэў­ны дос­вед не­ча­ка­на­га мыс­лен­ня. Мы ўжо ве­да­ем ня­ма­ла пры­кла­даў та­го, як тво­ры фан­тас­таў прад­каз­ва­лі з’яўлен­не пэў­ных рэ­чаў. Тыя з’явы, якія пры­дум­ля­лі пі­сь­мен­ні­кі, праз не­йкі час бы­лі вы­най­дзе­ны ву­чо­ны­мі, пры­чым на­ват не трэ­ба бы­ло шу­каць ад­па­вед­най на­звы. На­ву­ка і фан­тас­ты­ка — гэ­та сфе­ры надзвы­чай уз­ае­маз­вя­за­ныя, і раз­бу­дзіў­шы ўяў­лен­не ў ад­ным, вы­нік му­сіць ад­біц­ца ў іншым. У ЗША не­здар­ма існуе шэ­раг прэ­мій для пад­обна­га кштал­ту лі­та­ра­ту­ры, бо апош­няя сты­му­люе по­шу­кі са­мых, на пер­шы по­гляд, не­ча­ка­ных ра­шэн­няў. 

 Рэч у са­бе

— Ва­ле­рый Пят­ро­віч, мы вас не рас­пы­та­лі яшчэ пра се­ры­ялы. Ве­да­ем, што вы вя­лі­кі пры­хі­ль­нік су­час­на­га кі­но. Ці гля­дзі­це “Гу­ль­ні пра­сто­лаў”? 

— Усё гля­джу. Люб­лю спа­да­ра Мар­ці­на і гэ­ты цу­доў­ны се­ры­ял, але асаб­лі­ва для ся­бе ўсё ж вы­лу­чаю іншую яго кніж­ку — “Крыш­та­ль­ная га­ра”. Гля­дзеў з за­да­ва­ль­нен­нем і “Ула­да­ра пяр­сцён­каў”, і “Га­ры По­та­ра”, апош­ня­га на­ват з яшчэ бо­ль­шай аса­ло­дай пе­ра­чы­таў... 

— Як лі­чы­це, ка­лі мы трап­ля­ем у пад­обны свет мед­ыйных воб­ра­заў, ка­лі кі­но і інтэр­нэт усё бо­льш за­хоп­лі­вае ўва­гу лю­дзей, ці змя­ня­ецца ў гэ­тым све­це ўспры­няц­це і ро­ля кні­гі?

— Змя­ня­ецца, так. Ды, з інша­га бо­ку, кні­га па-ра­ней­ша­му за­ста­ецца і за­ста­нец­ца та­кой рэ­ччу ў са­бе. Як пі­саў Ніл Гей­ман, яна за­ўжды бу­дзе зна­хо­дзіць сва­іх пры­хі­ль­ні­каў, ад­эптаў, якія за­хо­чуць ад­да­ваць ёй свае сі­лы і та­лент. Я з гэ­тым згод­ны. У кні­зе па-ра­ней­ша­му за­хоў­ва­ецца вя­лі­кі па­тэн­цы­ял, важ­на гэ­та раз­умець і пад­трым­лі­ваць яе ку­ль­ту­ру.

Пы­тан­ні за­да­ва­лі Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ, Пётра ВАСІЛЕЎСКІ, Алег КЛІМАЎ,

Ба­рыс КРЭПАК, Але­на ЛЯШКЕВІЧ, На­тал­ля ОВАД, На­стас­ся ПАНКРАТАВА. 

Фота Яўгена КОКТЫША

/i/content/pi/cult/657/14571/14.jpg

Аўтар: Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ
аглядальнік газеты "Культура"