Сам сабе кантроль па гамбургскім рахунку…

— Я скончыла наш Універсітэт культуры і мастацтваў, адпрацавала па размеркаванні рэдактарам на тэлеканале “СТБ”, а затым пераехала ў Нямеччыну з намерам атрымаць магістарскую ступень у сваёй галіне — культуралогіі. Але ў Лейпцыгу на мяне нахлынула творчая хваля, паадкрываліся ўсе “чакры”, і я скіравала ўвагу на мастацкую адукацыю. Разаслала сваё партфоліа і атрымала прапановы з Лейпцыгу і Гамбургу. Выбар быў складаны, бо той жа Лейпцыг славіцца выкладчыкамі па мастацкім фота, але я ўсё ж выбрала Гамбург, бо там робіцца акцэнт на міждысцыплінарнасць, і ты можаш паспрабаваць сябе ў розных сферах. Да ўсяго, у Гамбургу моцная кінематаграфічная кафедра. Да нядаўняга часу нават выкладаў Вім Вендэрс — сёлета ж ён афіцыйна сыходзіць на пенсію.

— Што трэба, каб паступіць у нямецкую мастацкую школу: грошы, добрыя адзнакі на іспытах, партфоліа, валоданне нямецкай?..

— Грошы — пытанне не галоўнае. Адукацыя ў дзяржаўных школах мастацтва бясплатная, ёсць толькі семестравыя ўнёскі, куды ўваходзіць, напрыклад, аплата грамадскага транспарту (у Гамбургу — 300 еўра, бо горад дастаткова вялікі). Але, зразумела, такая сума ўсё адно не надта б’е па кішэні. Тым больш, у мегаполісе заўсёды знойдзеш магчымасць падзарабіць — прыкладам, я падпрацоўваю перакладчыцай. А грамадзяне Германіі могуць узяць у дзяржавы своеасаблівы крэдыт на выдаткі, звязаныя з атрыманнем адукацыі, прычым вяртаць давядзецца толькі палову, дый тое праз ладны час.

Што да мовы… У Гамбургу дазваляюць прыступаць да навучання з узроўнем А2, які прадугледжвае базавыя веды — але, вядома, пры ўмове, што студэнт будзе дасканаліцца. І гэта неабходна: навучанне заснавана ў асноўным на дыскусіях з тваімі калегамі і прафесарамі. А па вялікім рахунку, каб паступіць у школу, трэба толькі адно: пераканаць камісію ў тым, што ў цябе ёсць творчыя здольнасці. Самае галоўнае — тваё партфоліа, і калі яно ўразіць, на многія іншыя акалічнасці проста заплюшчаць вочы. Дарэчы, характэрная асаблівасць — гэта сталы век многіх студэнтаў. У нашай групе на першым курсе ён розніўся ад 18 да 31 года. Многія ўжо маюць дыпломы зусім з іншых сфер — нейралогіі, хіміі, праграмавання… І гэты бэкграўнд разглядаецца як плюс пры паступленні, бо ў наш час мастацтва моцна інтэграванае з іншымі сферамі жыцця: філасофіяй, навукай, тэхналогіямі.

— Класічная мастацкая адукацыя прадугледжвае засваенне студэнтам пэўных навыкаў: маляваць, ляпіць, здымаць кіно…

— У Германіі ёсць школы прыкладных мастацтваў, дзе адукацыя вельмі акадэмічная, але гэта не наш выпадак. Для мяне стала вялікім сюрпрызам тое, што ў Гамбургу такім навыкам абсалютна не надаецца ўвагі. Акцэнт робіцца менавіта на ідэйны, канцэптуальны змест тваіх работ. Што да тэхнічных аспектаў, яны вырашаюцца ў індывідуальным рабочым парадку. Прыкладам, калі ты вырашыў папрацаваць з керамікай — ідзеш у адмысловую майстэрню і авалодваеш патрэбнымі ўмельствамі. Матэрыяльная база ў нас вельмі добрая: ёсць кінастудыя, лабараторыя для аналагавага і лічбавага фота, 3D-прынтары, майстэрня электронікі, дзе можна сабраць адмысловыя прылады, невялікае выдавецтва… Карацей, самы шырокі спектр магчымасцяў.

— А хіба для ўвасаблення ідэі не трэба ўмець “працаваць рукамі”?

— Мая аднагрупніца вынайшла спосаб друку, у якім замест фарбаў выкарыстоўваліся споры плесні — адпаведна, з часам надпісы прарасталі. Зразумела, што для такога мастацкага праекта яе адукацыя ў сферы арганічнай хіміі куды больш актуальная, чым у класічным малюнку. Сучаснае мастацтва — прастора настолькі шырокая, што занурванне ў тыя ці іншыя практычныя ўмельствы не заўсёды спрыяе твайму станаўленню.

— Адукацыя прадугледжвае пэўны прафесійны рост. У чым ён праяўляецца ў дадзеным выпадку?

— Найперш у тваім разуменні мастацтва і ўменні пра яго гаварыць. Можна развівацца ў тым напрамку, у якім жадаеш, але для гэтага найперш патрэбна самадысцыпліна, бо вельмі складана часам спраўляцца з такой свабодай — асабліва для мяне, бо я прызвычаеная да іншай сістэмы адукацыі, але і для немцаў таксама. Не ўсім такая мадэль пасуе.

— Неад’емная частка студэнцкага жыцця — гэта кантроль за наведваннем заняткаў і адпаведныя санкцыі…

— Не ведаю, як у іншых школах, а ў нас няма ніякага кантролю — ты сам сабе кантроль! На пачатку ў мяне быў страх, што такая свабода стане для мяне непераадольным выпрабаваннем, і ў першы год я наведвала літаральна ўсё, з раніцы да вечара. Але з часам прызвычайваешся ды ўсведамляеш, што гэта патрэбна толькі табе. У нас ніхто не гоніцца за самой “корачкай” і не імкнецца найхутчэй яе атрымаць — наадварот, многія расцягваюць час вучобы — балазе, ёсць такая магчымасць. Некаторыя застаюцца студэнтамі па дзесяць гадоў.

— А як наогул ацэньваецца адукацыя?

— Мне складана адказваць на гэтае пытанне. Мама ў мяне заўсёды пытае пра адзнакі — а ў нас іх проста няма! Ёсць студэнцкая кніжка, у якую запісваюць наведаныя курсы, але многія запаўняюць яе толькі перад самым выпускам — гэта, хутчэй, фармальнасць. Каб атрымаць дыплом, трэба пэўная колькасць крэдытпунктаў, аднак на іх мала хто звяртае ўвагу. Твае творы ацэньваюцца (вядома, не па пяцібальнай шкале) падчас дыскусій, калі ты прадстаўляеш сваю работу выклыдчыкам і іншым студэнтам, а яны скрупулёзна яе абмяркоўваюць, даюць свае рэкамендацыі. Як па мне, гэта вельмі добра: няма ціску адзнакі і страху, які цябе скоўвае.

— Ці бывае, што кагосьці адлічваюць?

— Толькі паля першага года, які лічыцца арыенціровачным і завяршаецца іспытам-прэзентацыяй перад камісіяй прафесараў. Тады становіцца зразумелым, ці на сваім гэты чалавек месцы — або яму, магчыма, лепш падыходзіць больш камерцыйны ці прыкладны напрамак. Іншая рэч, абы-каго ў школу проста не прымаюць — адсейваюць яшчэ пры паступленні.

— А калі ты займаешся глупствам або б’еш лынды?

— Пытанне ў адказ: а навошта? Што я з гэтага буду мець?

— Ну, скажам, пачэсны статус мастака.

— Наўрад ці гэта належная прычына, каб бессэнсоўна траціць свой час. Дый нават калі ты робіш глупства — магчыма, гэта твой шлях, які з часам прывядзе цябе да нейкіх вынікаў. У кожным разе, справа — твая. Расці і развівацца — яно ж у тваіх інтарэсах, а не дзядзькавых!

— Якая роля ў навучальным працэсе надаецца практыцы?

— Вернер Херцаг лічыць, што асновы кінематографа можна засвоіць за пару месяцаў, а ўсё астатняе — практыка. Можна пяць гадоў слухаць лекцыі, але выйшаўшы з аўдыторыі, не ведаць, што рабіць далей. Таму нам у першым семестры даюць камеру на 16 мм — і наперад! Мы пішам сінопсіс будучага фільма, далей размяркоўваем ролі — і такім чынам атрымліваем неацэнны досвед каманднай работы. Прыкладам, я выступаю ў якасці рэжысёра, нехта з аднагрупнікаў аператар, нехта кіруе здымачным працэсам... А потым мяняемся. Тое, што я спазнала, здымаючы сваю першую кароткаметражку, не ідзе ні ў якое параўнанне з тэарэтычнымі выкладамі.

— Ці часта студэнты маюць магчымасць удзельнічаць у выставах?

— Ужо за першы год навучання я паўдзельнічала ў дзвюх. Выставы ладзяцца як у школе (раз на год праходзіць вялікая плюс мноства лакальных), гэтак і па-за яе межамі. Часам выкладчыкі дамаўляюцца па сваіх каналах, каб іх студэнты маглі недзе выставіцца. У дадатак — выставы па абмене з іншымі школамі мастацтваў, напрыклад, з Лондана. І сапраўды, магчымасць атрымаць рэакцыю наведвальнікаў для студэнта надзвычай важная.

— Ці ёсць дыпломны праект і як ён выглядае?

— Дзве часткі: тэарэтычная работа і практычная. Апошнія прэзентуюцца на выставе, калі майстэрні пераўтвараюцца ў экспазіцыйныя прасторы. Іх ацэньвае камісія з прафесараў. Што да тэорыі... Каб дапамагчы ў падрыхтоўцы гэтай работы, у нас ёсць адмысловы семінар па навуковым пісьме — такі літаральны пераклад яго назвы.

— Адпаведна, мастака вучаць пісаць тэксты?

— Я не сказала б, што ў нас наогул чамусьці вучаць — ты там вучышся! Выкладчыкі хіба накіроўваюць цябе, задаюць напрамак, паказваюць той шлях, на якім ты можаш атрымаць неабходныя веды. Балазе, у наш час уся інфармацыя адкрытая — бяры не хачу! Такі падыход тычыцца навучання гісторыі мастацтва, філасофіі, размаітых тэматычныя семінараў — напрыклад, па гендарнай праблематыцы. А згаданы семінар дапамагае студэнту развіваць і структураваць свае думкі — што, па-мойму, сапраўды вельмі важна.

— А што ўяўляюць з сябе практычныя работы студэнтаў?

— Напрыклад, аднагрупнік рассылаў па пошце чыстыя вінілавыя кружэлкі, і тыя драпіны, што на іх з’яўляліся пры танспарціроўцы, утваралі саўндтрэк падарожжа. Іншаму калегу дасталася ў спадчыну ад бабулі срэбная лыжачка. Ён пераплавіў яе і выкарыстаў атрыманае срэбра для друку фота той жа лыжачкі — на колькі асобнікаў хапіла.

— Ці ўзнікае светапоглядны канфлікт між прафесурай і студэнтамі?

— Пакуль не сутыкалася. У нас няма іерархіі і няма той светапогляднай прорвы, якая можа падзяляць настаўніка і вучня. Толькі аднойчы я была сведкай размовы на падвышаных танах, калі прафесар па дакументалістыцы абураўся, чаму работа была вырашана ў форме ігравога кіно. Але студэнты ўсталі на бок свайго таварыша — маўляў, гэта ягоны выбар, які можна крытыкаваць, указваць на хібы, а не адпрэчваць. Дарэчы, у школе ёсць прынцыповая завядзёнка звяртацца да прафесара выключна на ты — нават калі яму ўжо далёка за 60! Да гэтага мне досыць цяжка прызвычайвацца.

— Ці прымаюць студэнты пэўную ролю ў кіраванні ўстановай?

— Летась мяне абралі ад групы ў склад сената школы, і я атрымала сапраўдны культурны шок ад рэальных магчымасцяў прымаць удзел у вырашэнні важных пытанняў яе жыцця: скажам, фінансавага. Мы абмяркоўвалі некалькі варыянтаў выкарыстання бюджэту (запрасіць новага прафесара, адкрыць яшчэ адну майстэрню, абнавіць абсталяванне…), спрачаліся, у выніку галасавалі. Магчыма, ёсць пытанні кулуарныя, але сенат адыгрывае не намінальную ролю.

— А што дае дыплом у плане практычным?

— У кожным разе, ён не дае ніякіх гарантый, толькі бонус. Напрыклад, у Нямеччыне ёсць стыпендыяльныя праграмы для “свежанькіх” выпускнікоў, магчымасць атрымаць майстэрню, выставачныя праекты… Дыплом, калі можна так сказаць, сведчыць пра сур’ёзнасць тваіх намераў — але не больш за тое. Мастацтва — наогул справа рызыкоўная…