У гутарцы паўдзельнічалі дырэктар Нацыянальнага Полацкага гісторыка-культурнага музея-запаведніка Тамара ДЖУМАНТАЕВА, дырэктар Нацыянальнага гісторыка-культурнага музея-запаведніка “Нясвіж” Сяргей КЛІМАЎ, генеральны дырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь Уладзімір ПРАКАПЦОЎ, дырэктар Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь Алег РЫЖКОЎ, а таксама аглядальнік “К” Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Пачну з галоўнага: 1 кастрычніка ў Магілёве адкрываецца ІІІ Нацыянальны форум “Музеі Беларусі”, на які з’ехаліся сотні прафесіяналаў з усіх абласцей краіны. Праўда, не ўсе: я днямі пабываў у камандзіроўцы, дзе дырэктар аднаго раённага музея сказаў мне, што на форум ехаць не збіраецца: маўляў, а што там рабіць, нецікава… Быў мой візаві ў Маскве, на Міжнародным фестывалі “Інтэрмузей”, дык там і дзелавая праграма яму спадабалася, і матэрыялаў самых розных атрымаў даволі, і завязаў кантакты з замежнымі калегамі… Ці згодныя вы з думкай, што айчынны форум сапраўды недастаткова цікавы?
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Абсалютна не згодны! Форум — гэта месца для абмену думкамі, меркаваннямі, назапашаным вопытам, таму я мяркую, што ў Магілёве будзе цікава кожнаму, асабліва музейшчыкам з рэгіёнаў. Іншая справа, што “Інтэрмузей” сапраўды мае больш насычаную праграму, туды прыязджаюць прадстаўнікі супольнасці з усяго свету, чаго, канешне, хочацца пажадаць і айчыннаму форуму — каб ён стала развіваўся.
Алег РЫЖКОЎ: — Падаецца, апошнім часам назіраецца нейкае абывацельскае стаўленне да ІІІ Нацыянальнага форуму “Музеі Беларусі”. Напрыклад, чаму дырэктар згаданага музея хоча, каб сёлетняя канферэнцыя яму нешта дала? Няхай ён сам паспрабуе штосьці прапанаваць форуму. Прадэманструе новыя праекты, падзеліцца, скажам, сваім ноу-хау ў сферы, напрацоўкамі ўзаемадзеяння з аўдыторыяй, экспазіцыйным вопытам...
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Магчыма, ён хоча, каб на форуме яму нешта параілі, падказалі, накіравалі, прадэманстравалі, куды і якім шляхам ісці… Далі, так бы мовіць, штуршок да самастойнай працы над праектамі…
Алег РЫЖКОЎ: — Ведаеце, я зусім не ўпэўнены ў тым, што калі некаму даць буклет, прадаставіць даведачныя матэрыялы або прапанаваць рэалізаваць музейны праект, дык адразу кожны кіраўнік музея зацікавіцца. Напрыклад, мы сёння ажыццяўляем шмат праектаў у сваім музеі і, натуральна, робім рэкламную рассылку па гэтых ініцыятывах ва ўсе музеі Беларусі. Дык даходзіць да таго, што пасля падобнай рассылкі кіраўнікі раённых музеяў тэлефануюць нам і просяць, каб мы ім усё прывезлі, забяспечылі рэкламную кампанію... І яшчэ. Як чалавек, што меў дачыненне да падрыхтоўкі музейнага форуму ў Магілёве, магу сказаць, што ні на адзін ліст з просьбай выказаць свае пажаданні, заўвагі, прапановы або паўдзельнічаць у дзелавой праграме канферэнцыі з айчынных музейшчыкаў ніхто так, на жаль, і не адгукнуўся. Дык чаго ж тады скардзіцца на тое, што форум нецікавы?
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — Таксама, думаю, варта сказаць пра тое, што ў расіян нашмат большы вопыт правядзення падобных мерапрыемстваў. У падрыхтоўцы да маскоўскага форуму задзейнічана шмат рэсурсаў, і тыя музеі, якія выйграюць у конкурснай праграме (як калісьці мы, калі ў 2012-м узялі Гран-пры), маюць пасля магчымасці рэалізаваць амбіцыйныя праекты. А мы толькі пачынаем правядзенне падобных форумаў. Да слова, у дзелавой праграме канферэнцыі ў нас прадстаўлены амаль тыя самыя людзі, як і ў Маскве, бо сёлета Магілёў наведае шмат расійскіх спецыялістаў. Таму, мяркую, па якасці беларускі форум не саступіць расійскаму. Але, натуральна, мы павінны развівацца, удасканальвацца, і, спадзяюся, калі-небудзь займеем друкаваны орган, скажам, часопіс, дзе музейшчыкі маглі б выказваць заўвагі і прапановы наконт правядзення наступных форумаў.
Алег РЫЖКОЎ: — У прынцыпе, такой адкрытай пляцоўкай для абмеркавання магла б стаць і газета “Культура”. Хто перашкаджаў музейным работнікам выступіць са сваімі прапановамі на старонках галіновай газеты? Але ніхто гэтага не зрабіў.
Сяргей КЛІМАЎ: — На маю думку, музейны форум праходзіць у нас даволі часта: раз на два гады паказаць нешта новае, тое, што зможа па-сапраўднаму зацікавіць музейшчыкаў з Беларусі і іншых краін свету, досыць складана. Таксама, як мне падаецца, вялікія музеі на форуме маюць больш магчымасцей для дэманстрацыі новых праектаў, а вось раённыя музеі, скажам, у гэтым плане пачуваюць сябе другараднымі, абдзеленымі ўвагай. Таму, на маю думку, варта праводзіць дыферэнцыяцыю ў гэтым сэнсе, каб прадстаўленыя музеі на форуме спаборнічалі, знаходзячыся ў роўных умовах.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Давайце паступова пераходзіць да іншых актуальных пытанняў музейнай сферы. Скажам, сёлета арганізацыі, падпарадкаваныя Міністэрству культуры краіны, у першым паўгоддзі павінны былі забяспечыць рост пазабюджэтных даходаў на 18 працэнтаў ад мінулагодняга ўзроўню. Пасля гэты паказчык зменшылі: цяпер да канца года рост даходаў павінен скласці не менш за 10 працэнтаў… Наколькі складана выконваць падобныя планы?
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Давядзенне такіх планаў — гэта няслушна. Мы педагагічна-выхаваўчыя, а не камерцыйныя ўстановы. А сёння атрымліваецца так, што недахоп у пазабюджэтных даходах вымушае музеі рабіць тыя праекты, якія для іх не з’яўляюцца профільнымі, але маюць пэўны камерцыйны поспех у наведвальнікаў. Таму, падаецца, падобныя паказчыкі павінны змяншацца.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — А на які ўзровень?
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Трэба ўсё пралічваць.
Сяргей КЛІМАЎ: — Таксама варта сказаць, што не ва ўсіх музеяў аднолькавыя стартавыя ўмовы. Скажам, нашаму музею-запаведніку ўдаецца лёгка ўзяць такі бар’ер, а іншыя пахваліцца ростам “пазабюджэту” не заўсёды могуць. Але тут трэба ўлічыць: у нас вельмі добра развітая інфраструктура, ды і месца такое, што да нас едуць турысты. Канешне, у гэтым пытанні трэба падыходзіць дыферэнцыявана, глядзець, хто можа выканаць даведзеныя планы, а хто — не. Мы, напрыклад, нядаўна замовілі даследаванне амерыканскай фірме (а больш дакладна — яе філіялу ў Чэхіі), якая пралічыла нам план дзеянняў, што дазволіць музею выйсці праз пэўны час і на самаакупнасць. (Спецыялісты тыя калісьці працавалі над праектамі па развіцці турыстычнай прывабнасці Прагі, таму ў іх ёсць пэўны вопыт планавання перспектыўных стратэгій для выхаду на самаакупнасць буйных еўрапейскіх турыстычных цэнтраў.) Але не будзем забывацца, што ў наш музей, а таксама ў Мірскі замак дзяржава ўклала каласальныя сродкі, таму, паўтаруся, падыходы да буйных музейных устаноў і зусім невялікіх мусяць быць рознымі.
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Я паездзіў па свеце, таму магу з упэўненасцю сцвярджаць: сфера культуры, музеі, тэатры, да прыкладу, не могуць быць самаакупнымі. 50 ці 60 % — гэта, мабыць, той максімум, на які сёння можна разлічваць у атрыманні пазабюджэтных даходаў.
Алег РЫЖКОЎ: — Я пагаджуся з Сяргеем Міхайлавічам: для кожнай установы ў давядзенні фінансавых паказчыкаў павінен дзейнічаць дыферэнцыяваны падыход. Што да планаў, дык я сёння прапанаваў кіраўнікам сваіх структурных падраздзяленняў прынесці і абараніць стратэгічны план работы на наступны год. Яны павінны давесці і тое, ці змогуць выканаць 18 ці 10 працэнтаў па павелічэнні пазабюджэтных даходаў. А я ўжо буду з імі пагаджацца альбо спрачацца. І як мне падаецца, такі падыход могуць узяць на ўзбраенне і меншыя музейныя ўстановы. Таму кіраўнікі музеяў павінны абараняць уласныя стратэгіі, казаць пра тое, чаму ў іх нешта не атрымалася, а іншае — удалося.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Але, пагадзіцеся, у плане атрымання пазабюджэтных даходаў у невялікіх раённых музеяў сёння нашмат менш магчымасцей, чым у буйных музейных устаноў краіны…
Алег РЫЖКОЎ: — Зразумела, але і раённыя музеі могуць няблага зарабляць. У некаторых з іх ёсць вялікія экспазіцыйныя залы, якія часам пустуюць або запаўняюцца на 2-3 месяцы адной выставай. А тое, што мы знаходзімся з імі ў няроўных умовах… Дык адна справа даць 18 працэнтаў ад мільярда, іншая — ад мільёна! Таму і не хочуць музейшчыкі на месцах узнімаць плату за наведванне сваіх устаноў, бо так нашмат лягчэй план “зрабіць”. А пра стратэгію развіцця ўстановы яны не думаюць, як і пра ўласныя перспектывы.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Дык што, музеям варта адмаўляцца ад планаў, скіраваных на рост пазабюджэтных даходаў?
Алег РЫЖКОЎ: — Не, гэта таксама не выйсце. Пэўныя фінансавыя планы мусяць быць, бо гэта стымул, развіццё. Да таго ж не варта забывацца, што пазабюджэтныя даходы дазваляюць музеям набываць шмат патрэбных рэчаў. Напрыклад, менавіта дзякуючы гэтым грошам, наколькі я ведаю, і Нацыянальны мастацкі, і наш музей змаглі летась набыць па аўтамабілі, якія эканомяць нам сёння каласальныя сродкі. Таксама з “пазабюджэту” выплачваем прэміі супрацоўнікам, рэалізуем праекты, пад якія бюджэтнае фінансаванне не прадугледжана. Але ўсё адно сярод вялікіх і малых музеяў павінна быць дыферэнцыяцыя ў планах.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — А што канкрэтна тут можна прапанаваць?
Алег РЫЖКОЎ: — Напрыклад, можна выводзіць своеасаблівы каэфіцыент карыснага дзеяння для кожнага музея: скажам, колькі тая ці іншая ўстанова зарабіла ў пераліку на аднаго супрацоўніка ці ў адносінах да наяўных квадратных метраў. А то бывае так, што нейкі музей мае тысячу квадратных метраў карыснай плошчы і зарабляе мільён “старымі” грашыма, а іншы — толькі сто “квадратаў” і зарабляе два мільёны. І яшчэ. Вядома, літаратурныя музеі не заўсёды могуць зрабіць нейкую камерцыйную выставу і атрымаць за гэта вялікія грошы, бо ім трэба прапагандаваць і папулярызаваць творчасць пэўных пісьменнікаў. Можа, і ў Беларускі дзяржаўны музей Вялікай Айчыннай вайны варта было б зрабіць бясплатны ўваход, бо ў яго сценах пастаянна ідзе патрыятычнае выхаванне моладзі… Карацей, трэба гэтыя нюансы ўлічваць пры складанні планаў...
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — Я, напрыклад, увогуле мару пра бясплатныя музеі і лічу, што экспазіцыі Нацыянальнага Полацкага гісторыка-культурнага музея-запаведніка павінны быць адкрытымі для ўсіх наведвальнікаў. Зразумела, там могуць прэзентавацца камерцыйныя выставы, але ж уваход на асноўную экспазіцыю стаўся б бясплатным.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Сустрэчнае пытанне: а як падобныя ўстановы будуць выжываць? За кошт чаго выплачваць заробкі, аплачваць камунальныя паслугі, набываць экспанаты?..
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — Толькі за кошт дзяржавы. Бо музей, зноў жа, — не камерцыйная ўстанова, і, як бы ён ні імкнуўся, самастойна выжыць не зможа.
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Я супраць ідэі бясплатных музеяў. У нас раз на месяц у сераду бывае бясплатны дзень для наведвальнікаў, і тады прыходзіць вялікая колькасць людзей. Гэта, як я лічу, няправільна. Мы такім чынам выхоўваем утрыманцаў, якія жывуць за кошт дзяржавы. Таму, падаецца, мы сёння проста не гатовы да таго, каб усё і паўсюль стала бясплатна. Але і я, скажам, таксама згодны з тым, каб Музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, літаратурныя музеі Янкі Купалы, Якуба Коласа ды некаторыя іншыя мелі вольны ўваход для наведвальнікаў, бо трэба выхоўваць патрыятызм у моладзі, знаёміць яе з класікамі літаратуры. Але іншым буйным музеям, на маю думку, патрабуецца платны ўваход.
Сяргей КЛІМАЎ: — Я хацеў бы дадаць, што на адных білетах за наведванне, за экскурсіі і за выставы ніякі музей не зможа зарабіць значныя сродкі. Найбольш перспектыўны ў гэтым сэнсе шлях — прадастаўленне калямузейных паслуг. Вось, скажам, у нас сёння ёсць свае рэстараны, крамы, мы пастаянна купляем нерухомасць у горадзе — значыць, можам задумвацца пра буйныя фінансавыя праграмы і праекты. Напрыклад, набылі некалькі дамоў у Нясвіжы, гэтым летам адкрылі там дзіцячае кафэ, дзіцячы адукацыйны цэнтр і будзем развівацца ў такім кірунку надалей. Таму, паўтаруся, трэба ствараць калямузейную інфраструктуру, так бы мовіць, свет вакол сябе. Менавіта ад гэтай дзейнасці і будуць ісці асноўныя грошы, у тым ліку і на сам музей.
Алег РЫЖКОЎ: — Ды і ва ўсім свеце калямузейны бізнес прыносіць значна больш прыбыткаў, чым уласна ўстанова.
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Згадайце пра тую ж сувенірную прадукцыю: яна звычайна прыносіць музеям недзе каля 40 % даходаў. Вось, скажам, музей Ватыкана, дзе мне калісьці давялося пабываць. Ягоная сувенірная прадукцыя сёння прэзентуецца па ўсім Рыме. І калі сам гэты музей зарабляе кожны дзень 500 тысяч еўра, дык колькі прыносяць “памяткі”? Я думаю, не памылюся, калі скажу, што недзе разы ў тры больш…
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — А што ў нас? Многія турысты і турыстычныя кампаніі, ведаю, скардзяцца на недахоп сувеніраў у музеях…
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Кожны музей вырашае гэтае пытанне па-свойму, бо ва ўсіх — розныя ўмовы і магчымасці. Скажам, той жа Нясвіжскі замак можа, думаю, прадставіць сваю сувенірную прадукцыю ў крамах райцэнтра...
Сяргей КЛІМАЎ: — Нам пакуль тое і не патрэбна: наша адна крама дае 13% ад усяго абароту музея. Мы маем там каля тысячы найменняў тавараў ад 76 пастаўшчыкоў… Але, натуральна, плануем далейшае развіццё: збіраемся сёлета адкрыць і другую сувенірную краму.
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — Падаецца, айчынным музеям варта прапаноўваць наведвальнікам, акрамя продажу сувеніраў, магчымасць набыцця рэплік (копій каштоўных артэфактаў) са сваіх калекцый.
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Для таго, каб прадаваць рэплікі і сотні ці нават тысячы сувеніраў, патрэбна вялікае памяшканне альбо асобны будынак пад сувенірную краму. Не ва ўсіх музеях, на жаль, сёння такое магчыма. Вось мы, напрыклад, пакуль прыстасавалі для сувенірнай крамы памяшканне былога гардэроба. Але гэтага відавочна не дастаткова.
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — У нас таксама былі праблемы з наяўнасцю плошчаў пад продаж сувеніраў, таму былі вымушаны за кошт службовых памяшканняў знайсці месца для невялікай сувенірнай лаўкі.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Давайце пагаворым пра будучыню айчынных музеяў, як буйных, так і маленькіх, якія знаходзяцца зазвычай у райцэнтрах. Якія перспектывы вось у такіх установаў, на жаль, часта падобных адна да другой, як дзве кроплі вады?
Алег РЫЖКОЎ: — Мне падаецца, калі ёсць магчымасць, варта ўзбуйняць установы, ствараць нешта накшталт музейных комплексаў, а невялікія музеі рабіць філіяламі галаўной установы. У прынцыпе, гэты працэс ужо ідзе: маю на ўвазе Нацыянальны гістарычны. Цяпер яго філіялы могуць выкарыстоўваць усе рэсурсы галаўной установы, а таксама маюць магчымасць атрымліваць пад свае праекты значна большае фінансаванне. Мы за апошні час абнавілі экспазіцыі ва ўсіх філіялах, да чаго яны дагэтуль не маглі падступіцца. Ды і тую ж сувенірную прадукцыю мы можам цяпер рэалізоўваць не толькі ў будынку Нацыянальнага гістарычнага, але і ва ўсіх “аддзяленнях”. Хто ведае, мо варта падумаць і пра аб’яднанне нацыянальных музеяў Беларусі ў адной структуры?
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — А што гэта можа даць на выхадзе? Ці будзе такая структура запатрабавана больш, чым сённяшнія асобныя музеі?
Алег РЫЖКОЎ: — Справа ў тым, што так можна будзе паказаць гісторыю і культуру Беларусі ва ўсёй яе цэласнасці, прыгажосці. Скажам, пасля агляду гістарычных экспанатаў наведвальнік зможа ў такім буйным музеі завітаць адразу і ў зал, дзе дэманструецца жывапіс той эпохі, а пасля і наведаць экскурсію, у час якой яму распавядуць пра літаратурныя здабыткі беларускіх пісьменнікаў. Падаецца, гэта цалкам магчыма.
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Я хачу падтрымаць ініцыятыву Алега Гар’евіча. Напрыклад, літаратурныя музеі цалкам магчыма аб’яднаць. Тады ў гэтых музеяў з’явіўся б значны адміністрацыйны і эканамічны рэсурс.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Усе ж хачу скіраваць гаворку не да сталічных, а да раённых музеяў. У якім кірунку, на ваш погляд, варта сёння працаваць музейшчыкам з райцэнтраў Беларусі ці нават аграгарадкоў і вёсак краіны? Якія тут перспектывы, якія праекты магчыма рэалізоўваць?
Сяргей КЛІМАЎ: — Я апошнім часам шмат бываю ў музеях райцэнтраў. Некаторыя з іх сапраўды развіваюцца няблага. Але заўважыў вось якую тэндэнцыю: зазвычай у нас цікавы раённы ці вясковы музей ствараецца сіламі аднаго харызматычнага і апантанага дырэктара альбо краязнаўцы. Ён збірае калекцыю, распрацоўвае адметную экспазіцыю — і музей, што называецца, “грыміць”. Пасля сыходу гэтага чалавека ў іншы свет удыхнуць жыццё ва ўстанову вельмі складана. Таму ў гэтым сэнсе таксама падтрымаю думку Алега Гар’евіча пра ўзбуйненне музеяў, стварэнне на іх базе філіялаў галаўных арганізацый.
Алег РЫЖКОЎ: — Гэта, дарэчы, даўно практыкуецца за мяжой.
Сяргей КЛІМАЎ: — Так, мы вывучалі падобны вопыт у Аўстрыі, Францыі, Італіі, дзе музеі пайшлі па гэтым шляху. Гаворка тут — пра музейныя холдынгі. А гэта адзіная палітыка ў галіне маркетынгу, рэкламы, выставачнай дзейнасці. У нас жа пакуль наадварот: айчынныя спецыялісты часам не ведаюць, што робіцца ў музеях суседніх раёнаў.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Мы ў “Культуры” спрабуем па меры магчымасцей закрыць гэтыя лакуны, але пагаджуся: музейшчыкі сапраўды не ведаюць, што робіцца ў суседніх раёнах. Як, дарэчы, клубнікі ды бібліятэкары…
Сяргей КЛІМАЎ: — Вось і я пра тое ж. Скажам, да стагоддзя з пачатку Першай сусветнай вайны некаторыя айчынныя музеі падрыхтавалі аднатыпныя выставы. А можна ж было аб’яднаць свае намаганні і зрабіць сумесны праект, які прыцягнуў бы ўвагу значна большай колькасці наведвальнікаў. Таму музейныя холдынгі — гэта заўтрашні дзень, магчымасць стварэння новых цікавых экспазіцый, большыя плошчы, супольнае планаванне праектаў. І хочам мы гэтага ці не, але ўсё адно прыйдзем да падобнай інтэграцыі. Напрыклад, у тым або іншым раёне ёсць некалькі музеяў на адным маршруце. Чаму ім сёння не аб’яднацца і не зрабіць цікавае сумесна? Яны займелі б ад гэтай супрацы значныя фінансавыя дывідэнды і выдаткавалі на распрацоўку такога праекта меншыя чалавечыя рэсурсы, чым дзейнічаючы паасобку.
Алег РЫЖКОЎ: — Самае галоўнае, што ў маленькіх і раённых музеяў рэдка знойдзеш добрыя фонды. Вы ведаеце гэта не горш за мяне: зазвычай у райцэнтрах можна ўбачыць адны і тыя ж чарапкі, муляжы біўняў маманта, зброі…
Сяргей КЛІМАЎ: — Я тут крыху не пагаджуся. Так, у большасці раённых музеяў даволі аднатыпныя экспазіцыі, але цяпер людзі едуць глядзець не шэдэўры — сёння ў трэндзе пазнаваўчы турызм. І ў кожным раённым музеі, на маю думку, можна знайсці нешта адметнае і непаўторнае. Іншая справа, што музейшчыкам варта рабіць акцэнт менавіта на сваіх “разыначках”, а не імкнуцца быць “як усе”...
Алег РЫЖКОЎ: — Пераход маленькіх музеяў у холдынг, як я ўжо казаў, дасць ім магчымасць карыстацца фондавымі калекцыямі галаўной музейнай установы, дапаможа ў стварэнні цікавай экспазіцыі. Да таго ж гэта разгрузіць фонды вялікага музея, які не заўсёды мае магчымасць дэманстраваць усё, што знаходзіцца ў яго запасніках, з-за абмежаванай плошчы памяшканняў.
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — Можна было б перадаваць маленькім музеям свае фондавыя прадметы на дэпазіт, каб яны маглі пасля дэманстраваць іх.
Алег РЫЖКОЎ: — Канешне, і я, напрыклад, ведаў бы, што гэты прадмет захоўваецца ў належных умовах, а самае галоўнае — працуе. Таму я таксама перакананы: стварэнне музейных холдынгаў у нашай краіне, якая не мае такіх значных калекцый, як у тым жа Луўры, непазбежна. Гэта дасць магчымасць эканоміць значныя дзяржаўныя сродкі, а таксама паспрыяе большай цікавасці малых музейных устаноў сярод айчынных і замежных турыстаў.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Калі мы ўжо згадалі пра сумесныя праекты, дык ці плануюць нешта падобнае Мір і Нясвіж? У вас жа шмат агульнага!
Сяргей КЛІМАЎ: — Задумкі сапраўды ёсць: мы з Мірам знаходзімся на адным турыстычным шляху. Дадам, што ў Беларусі на сёння створаны тры калекцыі, прысвечаныя Радзівілам. Але навошта столькі многа? Даходзіць да таго, што турысты, прыязджаючы ў Нясвіж пасля наведвання Мірскага замка, кажуць экскурсаводам: вы нам пра Радзівілаў не распавядайце, бо нам ужо ўсё пра іх вашы калегі расказалі… Таму трэба ствараць арыгінальныя экспазіцыі. Плюс варта сказаць і пра нашы кадры. Спецыялісты за даволі сціслы тэрмін падрыхтавалі дастаткова буйную экспазіцыю на 32 залы. Так што ў нас ёсць вопыт стварэння цікавых экспазіцый, і досведам мы маглі б падзяліцца з раённымі музеямі.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — А наколькі патрэбна сёння ў раёнах метадычная дапамога ў гэтых адносінах? У тым ліку і па стварэнні экспазіцый?
Сяргей КЛІМАЎ: — Яна вельмі патрэбная, бо, на мой погляд, адчуваецца недахоп кадраў, музеі часам не могуць сябе правільна “раскруціць” і падаць. Дадам, што падобную працу таксама варта рабіць пад эгідай холдынгу. Тады можна аб’яднаць свае намаганні, каб вывесці сумесныя праекты на даволі высокі ўзровень. Скажам, мне вельмі даспадобы той вопыт аб’яднання, які мае Венскі гісторыка-мастацкі музей. Тут калісьці аб’ядналі некалькі музеяў у адну структуру, а цяпер вакол гэтага ствараецца музейны квартал.
Алег РЫЖКОЎ: — А я прывёў бы ў якасці прыкладу Нацыянальны музей у Астане. У Казахстане, нягледзячы на абмежаванасць бюджэтных рэсурсаў, стварылі буйную ўстанову, дзе наведвальнік можа пазнаёміцца з усім каларытам краіны, пачынаючы ад гісторыі і заканчваючы выставамі сучасных мастакоў. У нас пра падобны маштабны цэнтр можна пакуль толькі марыць, хаця наша краіна разнастайная і мае свае культурныя, гістарычныя, мастацкія асаблівасці, якія могуць зацікавіць замежнікаў.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Сярэдні заробак у сферы культуры, як вядома, за студзень — чэрвень бягучага года склаў 4 мільёны 311 тысячу “старых” рублёў. Гэта 61,7 % ад сярэдняга заробку па краіне. Ці не губляе музейная супольнасць кваліфікаваных спецыялістаў з-за нізкай аплаты працы? Якія намаганні даводзіцца прыкладаць вам, каб утрымаць на працы сваіх супрацоўнікаў, асабліва маладога веку?
Сяргей КЛІМАЎ: — Сёння мы, каб прыцягнуць спецыялістаў, пабудавалі пяць кватэр, а таксама 12-кватэрны дом пад ільготны крэдыт. І, натуральна, даволі значныя грошы ў нас ідуць на даплаты спецыялістам: гэта каля 50 тысяч долараў штомесяц. Усё гэта дазваляе нам трымаць планку сярэдняй зарплаты ў Нясвіжскім музеі-запаведніку прыкладна ў 6 мільёнаў “старых” рублёў у налічэнні. Таму ўсе нашы музейшчыкі — іх у нас каля 200 чалавек — вельмі цэняць свае працоўныя месцы. Акрамя таго, у нас у кадравым рэзерве стаяць яшчэ каля 600 кандыдатур, гатовых прыйсці на працу ў нясвіжскі музей.
Алег РЫЖКОЎ: — Калі да мяне прыходзіць спецыяліст, дык я яму абяцаю заробак у 6-7 мільёнаў “старымі” ў тым жа налічэнні, але гэтыя грошы ён зможна атрымаць толькі за кошт “пазабюджэту”. Вось так мы вяртаемся да таго, з чаго пачыналі: “пазабюджэт” музейным установам патрэбны, бо дае магчымасць павышаць заработную плату супрацоўнікаў. Канешне, сярод маладых спецыялістаў, якія прыходзяць працаваць у сферу, заробкі больш нізкія, чым у супрацоўнікаў са стажам. А сёння, пагадзіцеся, рэдка можна сустрэць сярод моладзі людзей апантаных, гатовых працаваць за невялікія грошы. Таму шмат маладых спецыялістаў ад нас проста сыходзіць, адпрацаваўшы па размеркаванні два гады. І гэта сапраўды праблема.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — А куды яны зазвычай сыходзяць?
Алег РЫЖКОЎ: — Ствараюць нейкія крэатыўныя праекты або ў прыватныя структуры, нават няпрофільныя, дзе могуць разлічваць на большую аплату працы. Таму нават у Мінску сёння часам не стае кваліфікаваных спецыялістаў. І ў нас, у Нацыянальным гістарычным сёння засталіся або сталыя супрацоўнікі, якія прыйшлі ў сферу яшчэ за савецкім часам, або апантаныя маладыя людзі, якія не ўяўляюць свайго жыцця без музея. Але і гэтыя спецыялісты, мяркую, ад нас таксама ў хуткім часе сыдуць: кожнаму трэба ствараць сям’ю, клапаціцца пра дабрабыт. У музеі шмат грошай не заробіш. І тут варта таксама задумацца: чаму так адбываецца, чаму ў сферы культуры такія нізкія заробкі? Мы бюджэтныя арганізацыі, мы плацім падаткі, мы працуем на імідж краіны…
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — У нас таксама існуюць падобныя праблемы, якія акрэсліў Алег Гар’евіч, і мы маем магчымасць падвышаць заробкі сваім супрацоўнікам толькі за кошт “пазабюджэту”. Так, у нас на сёння сярэдняя налічаная заработная плата па ўстанове складае недзе 5, 5 мільёнаў “старых” рублёў. Дарэчы, маем спецыялістаў, якіх трымаем цалкам за кошт “пазабюджэту”.
Алег РЫЖКОЎ: — Ёсць гэта ў нас, і, думаю, у іншых музеях таксама.
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — І я таксама згодная з Алегам Гар’евічам: трэба ставіць пытанне пра павышэнне заробкаў музейным супрацоўнікам ды і ўвогуле ўсім, хто працуе ў культуры. Вось сёння плануюць падвышаць аплату працы настаўнікам. А работнікам сферы культуры, асабліва ў Год культуры? Напрыклад, каб працаваць у музеі, трэба мець выдатную падрыхтоўку, умець працаваць з калекцыямі і пісаць навуковыя артыкулы, праводзіць экскурсіі і гэтак далей. Як такім людзям, такім высакакласным спецыялістам можна плаціць настолькі мала?
Алег РЫЖКОЎ: — Трэба вырашаць пытанні заробкаў, кадраў, забеспячэння належнай матэрыяльна-тэхнічнай базы музеяў. Як мне падаецца, варта таксама задумацца над прыняццем доўгатэрміновай праграмы па развіцці музеяў Беларусі. Каб прадугледзець там і стварэнне музейных холдынгаў, і аптымізацыю, і іх інтэграцыю з іншымі музеямі краіны. Гэта была б сапраўдная стратэгія развіцця ў, скажам, 20-гадовай перспектыве. Пад названую праграму, натуральна, павінны быць прадугледжаны значныя фінансавыя сродкі, каб мы ведалі, што, прыкладам, праз 15 гадоў у нас будзе пабудаваны адзіны Нацыянальны музей Беларусі, і ўжо сёння пачыналі працу над стварэннем калекцый для гэтай знакавай установы.
Юрый ЧАРНЯКЕВІЧ: — Але ж ці не будзе прапанаваная вамі праграма дубляваць Дзяржаўную праграму “Культура Беларусі” на 2015—2020 гады? Там жа таксама ёсць раздзелы, якія прысвечаны развіццю музейнай справы ў краіне на перспектыву.
Алег РЫЖКОЎ: — Праграму можна стварыць якраз на аснове той жа дзяржпраграмы. Бо музейная супольнасць павінна ведаць перспектыву, разумець, да чаго і куды мы імкнёмся, што мяркуем атрымаць у выніку сваёй працы хаця б на бліжэйшыя 5-10 гадоў.
Сяргей КЛІМАЎ: — Напрыканцы нашай гутаркі, так бы мовіць, у якасці рэзюмэ хацелася б адзначыць вось што. Сёння музеі ва ўсім свеце перажываюць адраджэнне, набываюць большае значэнне для грамадства, чым раней. А самая перспектыўная галіна эканомікі, якая паказвае стабільны рост ва ўсім свеце, — гэта турызм. Людзей, якія хочуць ведаць, хто такія беларусы, што гэта за краіна — Беларусь, з кожным годам, па маіх назіраннях, становіцца ўсё больш. Таму, калі падыходзіць да музеяў з пэўнай доляй прагматычнасці, яны могуць даволі лёгка ўпісацца ў Дзяржаўную праграму развіцця краіны і стаць яе годным складнікам.
Алег РЫЖКОЎ: — Напрыклад, буйны Нацыянальны музей краіны, пра які сёння ўжо неаднойчы казалі, я ўпэўнены, зможа з цягам часу выйсці на паказчык у мільён наведвальнікаў на год і ўвайсці такім чынам у шэрагі самых знакамітых музеяў свету. Бо мы дасюль, я згодны з Сяргеем Клімавым, для ўсяго свету загадка: многія пра нас, пра нашу краіну нічога не ведаюць. А спазнаць нашу гісторыю, культуру, нашы традыцыі, наша мінулае і сучаснае можна найперш праз музеі...
Уладзімір ПРАКАПЦОЎ: — Цалкам падтрымліваю калег. Для таго, каб да нас у краіну паехалі турысты, патрэбная і прадуманая палітыка ў сферы культуры, якая закране самыя розныя пытанні, пачынаючы ад належнай матэрыяльна-тэхнічнай базы музейных устаноў і падрыхтоўкі кадраў да росту прэстыжу работнікаў галіны ды павышэння іхніх заробкаў. Таму дзяржаўная праграма па развіцці музейнай сферы, натуральна, павінна быць. І калі ж пра яе казаць, калі планаваць, як не ў год, абвешчаны Прэзідэнтам краіны Годам культуры?
Тамара ДЖУМАНТАЕВА: — А я дадала б яшчэ вось што: культура — гэта аснова ўсяго, сапраўдная аснова нашай дзяржаўнасці і нашай незалежнасці. Згубіць яе мы проста не маем права.
Фота Таццяны МАТУСЕВІЧ