Доктар, неабыякавы да культуры

№ 38 (1268) 17.09.2016 - 24.09.2016 г

Спроба прафагляду сферы ад герантолага
Сёння той рэдкі выпадак, калі “К” робіць выключэнне і выбірае для размовы чалавека зусім не са сваёй галіны. Госць “суботніх сустрэч” доктар медыцынскіх навук, прафесар, урач-герыятр, старшыня Беларускага рэспубліканскага геранталагічнага грамадскага аб’яднання, загадчык кафедры Інстытута павышэння кваліфікацыі Федэральнага медыка-біялагічнага агенцтва (Масква) Андрэй Ільніцкі. А па сумяшчальніцтве — самы неабыякавы да беларускай культуры доктар.

— Калі метафарычна апісаць сферу беларускай культуры і мастацтва як чалавека, то што яна будзе ўяўляць з сябе?

— Нечаканае пытанне. Я параўнаў бы беларускую культуру з тым светам, у якім я быў выхаваны. Я нарадзіўся ў Полацку і жыў на вуліцы Леніна, што раней называлася Вялікай, а потым Ніжнепакроўскай. І вось на гэтай вуліцы знаходзіцца ўсё тое, што ўвасабляе беларускую гісторыю, беларускую культуру, што дало штуршок для развіцця нашай дзяржаўнасці, нацыі. Гэта Сафійскі сабор, Богаяўленскі сабор, славутая брацкая школа, а таксама асобы Францыска Скарыны, Ефрасінні Полацкай, Усяслава Чарадзея, якія далі штуршок для развіцця нашай дзяржаўнасці, нацыі.

Мой бацька, былы кіраўнік Полацкага нацыянальнага гісторыка-культурнага запаведніка, Міхаіл Ільніцкі, сябраваў з мастачкай Нэлі Шчаснай, якая родам з Полацка. Яна перадала сваю калекцыю твораў Полацкаму ўніверсітэту. І вось у Шчаснай ёсць вядомая карціна пад назвай, калі я не памыляюся, “Дома”. Гэта выява Сафійскага сабора, на яго фоне стаіць маці мастачкі і трымае на руках маленькую Нэлі. Вось гэта для мяне беларуская культура, мой дом. І канешне, беларуская мова. Я шмат вандрую па свеце, шмат дзе бываю, апошнім часам жыву ў Маскве. Але да беларускай мовы ты вяртаешся заўсёды, калі хочаш выказаць нешта зусім уласнае, тое, што на тваёй душы. Я ўвогуле хачу зазначыць, што зараз свет вельмі касмапалітычны, асабліва калі глядзіш на студэнтаў, што вучацца па балонскай канвенцыі: у адной краіне яны атрымліваюць адукацыю, у іншай потым працуюць. Пры тым кожны чалавек павінен мець кавалак той самай зямлі там, дзе ён адчувае сябе дома. Вось гэта для мяне Беларусь, беларуская культура, беларуская мова, гэта, па сутнасці, тое, чым я з’яўляюся.

/i/content/pi/cult/604/13429/6-1.jpg

— Дарэчы, як вы ставіцеся да касмапалітызму? І ці не рызыка гэта назаўсёды страціць сваю радзіму?

— Я нядаўна быў у Санкт-Пецярбурзе, на V Еўрапейскім кангрэсе па прэвентыўнай рэгенератыўнай антыўзроставай медыцыне, дзе пазнаёміўся з Раісай Цярохінай, загадчыцай кафедры тэорыі і методыкі мастацкай гімнастыкі Інстытута імя Лесгафта ў горадзе на Няве. І падчас нашай размовы аказалася, што родам яна з Беларусі, з-пад Валожына, але вырасла ў Пецярбурзе. Кожны год спадарыня Раіса ездзіць на малую радзіму дзеля таго, каб як яна па-беларуску кажа, “пасядзець на родным бацькоўскім ганку”. Мы часта кажам: мала хто размаўляе па-беларуску, мова губляецца. Канешне, яе трэба падтрымліваць. Але сэнс не толькі ў мове, сэнс у самім пачуцці радзімы. Беларусы, дзе б яны ні жылі, заўсёды вяртаюцца сюды. Насамрэч цяжка згубіць нацыянальную ідэнтычнасць.

— Зараз часта дамінуе старая школа. Гэта тычыцца і музеяў, і тэатраў, і дамоў культуры, і спецыялізацый ВНУ, фестываляў. Добра гэта ці дрэнна? Чаму так адбываецца? Чаму працэс перадачы вопыту такі кансерватыўны?

— Ён заўсёды быў такім. Гэтак і павінна быць. Таму што патрэбны падмурак, на якім і будзе ўзрастаць здаровае, трывалае, новае. Урэшце, новыя ідэі ў навуцы, медыцыне павінны абапірацца на сталы вопыт. І гэта тычыцца ўсяго жыцця.

— Але голас маладых часта заглушаецца...

— Не пагаджуся. Чым больш “прыгод” у маладога амбіцыйнага чалавека, з ведамі, таленавітага, тым лепш для яго. Праз выпрабаванні трэба прайсці кожнаму. Над кожным маладым чалавекам, які мае слушныя ідэі, стаіць яшчэ больш моцная генерацыя людзей, якія часам маюць іншы светапогляд. І каб даказаць нешта, юнакам давядзецца сутыкнуцца з пэўным непаразуменнем, супраціўленнем. Трэба разумець, што лёгка нічога нікому не даецца.

— Дарэчы, як медыцына ставіцца да праблемы “бацькоў і дзяцей”? Як суіснаваць, напрыклад, у адным калектыве?

— Я ў Маскве зараз працую намеснікам дырэктара па навуцы навуковага медыцынскага цэнтра “Геранталогія” і адначасова — загадчыкам кафедры ў Інстытуце павышэння кваліфікацыі Федэральнага медыка-біялагічнага агенцтва. І так склалася, што ў апошнім ў адміністрацыі працуюць людзі досыць сталага века. Але, ведаеце, гэта лепшы калектыў, які я бачыў. У нас маладая кафедральная крэатыўная каманда, якую вельмі падтрымлівае кіраўніцтва. Увогуле, няма лепш выпадка, чым калі малады ўрач трапляе ў аддзяленне да дактароў старога пакалення. У старэйшага пакалення ўжо, як правіла, скончыліся амбіцыі. У іх ёсць вопыт, які яны часам вельмі шчодра перадаюць.

— Але, як паказвае практыка, калі малады мастак трапляе пад крыло майстра, то часцей за ўсё адбываецца кланіраванне.

— Гэта залежыць ад таленту. Безумоўна, некаторыя рысы школы пэўнага майстра перадаюцца. Але каб “выйсці за межы” свайго настаўніка, каб нешта дадаць, для гэтага мае быць асабісты дар. Пад кіраўніцтвам майго настаўніка, кіраўніка кандыдацкай дысертацыі — знакамітага беларускага прафесара Эдуарда Вальчука, якому сёлета 80 гадоў, стваральніка айчыннай школы арганізатараў аховы здароўя, абаронена больш як 10 дысертацый, пры гэтым ён вельмі жорстка ставіўся да вучняў, вельмі раздражняўся нават няправільна пастаўленай косцы ў сказе. Але навучыў, як трэба выкладаць думкі, працаваць над зборам матэрыялаў. І вось я бачу, як наступнае пакаленне вучняў Вальчука вылучае новыя ідэі ў навуцы. Гэта мера таленту, усе мы стаім на нейкім падмурку.

— Адваротны бок медаля: з-за таго, што ў нас крытычна не хапае спецыялістаў, учарашніх выпускнікоў ВНУ адпраўляюць у рэгіёны і ставяць на пасады дырэктараў дамоў культуры, рамёстваў і г. д. Ці добра гэта?

— У мяне тут асабісты досвед. Ведаеце, калі скончыў інтэрнатуру, мне было 23 гады. Я адразу стаў загадчыкам аддзялення медыцынскай рэабілітацыі ў Полацкай гарадской паліклініцы. Яно было вельмі вялікім, там было 50 ці 60 работнікаў. Па сутнасці, я быў там як галоўны ўрач. Але страшна не было. Бо для наладжвання добрай працы існуе апарат кіравання, кіраўніцтва вышэйшае. У беларускай мове нават няма слова “камандаваць”, бо ёсць “кіраваць”. Гэтыя людзі і павінны падказваць.

— Як спецыяліст вы цікавіцеся старэннем духу, скажам, у прафесійнай сферы? З чым гэта звычайна звязана?

— Мне цяжка адказаць. Я толькі хачу сказаць, што мне даводзіцца шмат чытаць лекцый. Лектару, каб быць цікавым з вялікім аб’ёмам навуковай інфармацыі, трэба разбаўляць яго агульнакультурнай інфармацыяй. Таму многія славутыя ўрачы і выкладчыкі былі прыхільнікамі тэатра, ведалі музыку і прэм’еры, навінкі літаратуры і класіку. Святлана Алексіевіч нядаўна сказала, што цывілізацыя дала нам 20 — 30 дадатковых да жыцця гадоў, яго працягласць сапраўды павялічылася. Таму павінна стварыцца філасофія гэтых дваццаці — трыццаці гадоў. А што тычыцца старэння духу, падаецца, яго ўвогуле няма. Калі параўнаць жыццё чалавека ў Старажытнай Грэцыі і зараз, то яно не дужа адрозніваецца. Абсалютна тыя ж эмоцыі, мы ж з захапленнем чытаем Еўрыпіда ці Гамэра. Іншая справа, што чалавек зараз напружаны рознымі дэвайсамі, інтэрнэтам, але нам бракуе агульнакультурнага кантэксту. І ўрачам, і пацыентам. Нават вынішчаецца культура збору анамнезу, гісторыі хваробы, бо зараз усе працуюць, пацыенты ў тым ліку, на вынікі камп’ютарнай тамаграфіі ці аналізаў. А простай размовы з доктарам, становіцца, на жаль, усё менш. Таму гэты агульнакультурны кантэкст вельмі важны. 80 працэнтаў нашых хваробаў абумоўлены нашым жыццём, а 80 працэнтаў дыягназу вынікае з дыялогу — так старыя клініцысты гавораць.

— Вы часта бываеце ў рэгіёнах, хаця жывяце і працуеце ў мегаполісе. Як бачацца вам тыя падзеі, што там адбываюцца?

— Я рэдка бываю ў рэгіёнах на культурных імпрэзах. Гэта прафесійныя паездкі. Але адчуваю замілаванне. Ад беларускага менталітэту, ад людзей, мне вельмі падабаецца з імі размаўляць. Люблю беларускую аўдыторыю. Яна спецыфічная, вельмі адрозніваецца, дарэчы, ад маскоўскай. Гэта талака са своеасаблівым пачуццём гумару, гэта заўсёды пытанні з нейкай падкавыркай. Беларускі гумар такі — “з пад’ялдыкваннем”, як казаў Барадулін. Заўсёды адчуваеш калектыўныя адносіны да праблемы, заўсёды чуеш смех.

— А калі вы прыязджаеце не як лектар, а як турыст?

— Гэта проста захапленне роднымі мясцінамі. А тое, што кідаецца ў вочы, — сутыкненне эпох у галаве. Я маю на ўвазе адносіны да часу. Напрыклад, быў я ў Глыбокім ў маі. Вісяць там разам расцяжкі “З Вялікаднем!”, праваслаўная і каталіцкая, а побач вуліца 1 мая, Ленін. Перамогі, а побач — нешта сучаснае. Мы не прадумалі, не абмеркавалі, чым быў для нас савецкі час. Я не лічу, што ён быў толькі дрэнным. Пры тым засталося шмат савецкага, што замінае руху наперад. Ёсць беларуская суполка, якая размаўляе на сваёй мове (не маю на ўвазе беларускую ці якую іншую), але яны зразумелыя толькі для саміх сябе. Па сутнасці, у нас трэба дапрацоўваць сучасную прывабную нацыянальную ідэю. Можа гэта павінна быць ідэя памежжа. Вось у Вільнюсе гарманічна суіснуюць розныя культуры, і кожны там знаходзіць нешта сваё, тыя ж беларусы. Беларусь павінна развівацца, мне здаецца, у гэтай галіне. Ведаеце, я так радаваўся, калі Святлана Алексіевіч атрымала Нобелеўскую прэмію. Але калі ўбачыў каментарыі да падзеі: не на той мове піша, савецкая пісьменніца, менталітэт у яе не беларускі... А гэта ж якраз той чалавек, тая постаць, якая нам патрэбна. Мы павінны займець комплекс ідэй, каб ведаць, куды рушыць грамадству. Іх выпрацоўваць павінны людзі, якіх будуць разумець любы грамадзянін.

— Як вы ставіцеся да бібліятэк і дамоў культуры, асабліва ў сельскай мясцовасці. Ёсць меркаванне, што гэта архаізмы.

— У гэтым сэнсе я прыхільнік ідэй, што бібліятэка — цэнтр культурнага жыцця. Гэта не столькі кнігі пачытаць, гэта яшчэ і імпрэзы, мерапрыемствы, сустрэчы. Установы павінны захавацца. У тым ліку як цэнтры нацыянальнай культуры.

— Я на свае вочы бачыла, як старэе вёска. Моладзь рэдка мае там культурную альтэрнатыву. Ці вырашальная гэта праблема? Магчыма праз тую ж моладзь?

— Нядаўна чытаў раман французскага пісьменніка Патрыка Бесона “Ліст да страчанага сябра”. Гэта кніга пра парыжскую моладзь 1990-х. Яны таксама бадзяліся, не ведалі, чым ім заняцца. У выніку — пачалі імкнуцца да таго, каб займець нейкія пэўныя практычныя навыкі. Яны наведвалі розныя студыі, хто танцы, хто акцёрскае майстэрства. Калі нашай моладзі не падабаюцца ганчарныя кружкі, няхай ходзяць на іншыя. Так жыве ўвесь свет. Мы існуем яшчэ па савецкай звычцы. Я першы раз трапіў за мяжу годзе ў 1988-м, у піянерскі лагер у ГДР. І вось чым адрозніваліся тыя лагеры ад нашых. У нашых — усё пахвілінна распісана ў добрых савецкіх традыцыях. А там — рабі што хочаш. І мы не ведалі, куды сябе прытуліць, бо лагерны расклад уключаў толькі тры пазіцыі дня — харчаванне. І мы назіралі за немцамі, якія самі арганізоўваліся. Гулялі ў гульні, хадзілі ў паходы, а мы — не. Таму што за нас усё вырашалася. Таму гэты прынцып “не пайду на гурток, лепш піва вып’ю” — гэта несур’ёзна, гэта такі , даруйце, "савок". А моладзі трэба самой думаць. Але для гэтага павінен быць нейкі культурны падмурак. Тая моладзь у кнізе Бесона чытала сур’ёзную літаратуру, глядзела сур’ёзныя фільмы. Калі моладзь зацікаўлена, мае ідэі як жыць, не будзе праблем з вольным часам.

— Але ідэя павінна нарадзіцца менавіта ў іх галовах.

— Так, на гэтым пабудавана ўся сістэма выхавання. У вёсках павінны быць настаўнікі ці нехта іншы, хто будзе адстойваць культурныя інтарэсы. Я шчыра скажу, на жаль, сёння ў Беларусі агульны культурны ўзровень трэба павышаць, больш актыўна садзейнічаць якасным культурным падзеям. Вось у Наваполацку ёсць музычнае вучылішча. І наша геранталагічнае таварыства неяк ладзіла там мерапрыемства для моладзі пад назвай “Адчуй сябе старым”. Мы там пры дапамозе спецыяльных прылад як бы зніжалі дзецям зрок спецыяльнымі акулярамі, фіксавалі іх суставы, давалі карыстацца палкамі, трасцінамі. Спачатку з боку моладзі была адмова. Але ў выніку яны, учарашнія вясковыя хлопцы і дзяўчаты, што прыехалі вучыцца ў маленькі горад, захапіліся. Вельмі шмат залежыць ад прафесійнасці прадстаўлення матэрыялу. Так і ў культуры…

— Як вы лічыце, чаму ў Беларусі няма сапраўдных андэграўндных тусовак, яркіх мастацкіх суполак, маладых культурных лідараў, няма вартых рок-клубаў, гарачых спартыўных балельшчыкаў ды нават дурнавата-шчырых прыхільнікаў якой-небудзь таннай папсы?

— Зараз іншае жыццё. Беларусь у ім удзельнічае. У Еўропе калі што-небудзь адбываецца, людзі едуць па культурную падзею ў іншую краіну. Па-сапраўднаму таленавітых рок-музыкантаў у нас, можа, і няшмат. Але паглядзіце, як толькі ў Вільнюсе які канцэрт, адразу колькі людзей туды едзе. У Польшчы ёсць фестываль “Басовішча”. Мяне запрашаў Глеб Лабадзенка, зусім малады чалавек, на курсы “Мова нанова”. Я бачыў колькі там людзей.

— Але я бачу роўнасць, абыякавасць, залішнюю даросласць у маладых яшчэ людзей.

— Гэта такі менталітэт. Апантаных людзей не павінна быць шмат. У гэтым сэнсе наша грамадства як грамадства, не бачу асаблівай адметнасці. У нас павінна быць больш актыўная культурная пазіцыя. Я не вялікі прыхільнік рок-музыкі, але люблю оперу. І паўсюль дзе бываю, імкнуся яе наведаць. А многія прылятаюць у той жа Парыж на оперу таму, што ў іх мясцовасці такога няма. Вось яшчэ адна асаблівасць замежжа. Я быў у Парыжы на прэм’еры оперы “Любоўны напой” Даніцэці. Раніцай я ўбачыў, што ўсе буйныя газеты Францыі выйшлі з рэцэнзіямі на спектакль. Большую частку жыцця зараз я знаходжуся ў Маскве, і што б ні прайшло ў Вялікім тэатры, пра гэта ў лепшым выпадку напішуць праз тыдзень-другі ў якім-небудзь спецыялізаваным часопісе ці газеце. Ці яшчэ прыклад: еўрапейскі прафесар будзе размаўляць з вамі не толькі пра тое, “пачым цукар у краме”, ён абавязкова пацікавіцца выставамі, прэм’ерамі. Гэта не абыякавасць з нашага боку, а іншая культурная пазіцыя. У Полацку і Наваполацку, адкуль я родам, ёсць універсітэт. І я лічу, у гэтым горадзе павінен з’явіцца прафесійны тэатр, таму што там вучыцца шмат студэнтаў.

У Сафійскім саборы — выдатная канцэртная зала, раней там сапраўды была рэгулярная музычная праграма, сёння ж толькі два фестывалі на год, вясенні і асенні, астатняе — пераважна канцэрты для турыстаў. Мне здаецца, людзі сумуюць па актыўным культурным жыцці ў невялікіх гарадах. А другая прычына абыякавасці ў тым, што зараз людзі жывуць у іншым вымярэнні, у сацыяльных сетках. Яны нават у кафэ сядзяць і глядзяць кожны ў свой тэлефон.

— Чаму так павольна вяртаецца беларуская мова ў наша жыццё?

— Мне здаецца, што з гледзішча сучаснага часу наша мова — з’ява вельмі маладая. Сучасная традыцыя беларушчыны ў нас пайшла ад братоў Луцкевічаў, Тарашкевіча і іншых, карацей, пачаткам ХХ стагоддзя. Да гэтага беларусы жылі пераважна ў вёсках, размаўлялі па-беларуску, але ў іх галовах не было думкі, што гэта паўнавартасная мова. Таму што не было нацыянальнай школы, падручнікаў, збору граматыкі. Па сутнасці, мова пачала выкрышталізоўвацца сто гадоў таму. Гэта вялікі прагрэс. Я не ведаю мовы, якая б так хутка вярталася, развівалася. Яна і дагэтуль развіваецца, з’яўляюцца новыя словы, вызначэнні, тэрміны. І многія проста не паспяваюць за гэтым працэсам. Канешне, беларускую мову як дзяржаўную мову трэба больш актыўна падтрымліваць.

— Не сакрэт, што сфера культуры — адна з найбяднейшых. А заробак уплывае на настрой і лад жыцця...

— Ёсць у Маскве пад кіраўніцтвам Кірыла Сярэбранікава “Гогаль-цэнтр”, які я люблю: перагледзеў там усё. Дык вось, гэта адзіны ў Маскве тэатр на гасразліку. Ён ні капейкі не атрымлівае ад дзяржавы. Усё трымаецца на якасным рэпертуары, прафесійнасці. Таму і білеты ў іх вельмі дарагія. Але публіка, як кажуць, “валіць валам”. Гэта прыклад таго, што культура не абавязкова павінна быць датацыйнай. Яна можа зарабляць калі не грошы, дык іншыя бонусы. А часта ідзеш у нейкі той жа маскоўскі тэатр і потым шкадуеш. Дзяржава, падаткаплацельшчыкі не павінны падтрымліваць шмат устаноў. Гэта баласт, у тым ліку культурны. Я б нават не трымаў столькі тэатраў, у якіх працуюць людзі, якія называюць сябе авангардыстамі, але ў глядзельнай зале пры гэтым нікога няма. А яны атрымліваюць грошы ад дзяржавы на свае творчыя эксперыменты. Культуру, на мой погляд, не трэба баяцца адпускаць у сэнсе магчымасці зарабляць грошы на якасным творчым прадукце.

— Якія парады як доктар дасце работнікам сферы культуры?

— Парады самыя агульныя. Гэта правільнае харчаванне: кожны дзень 400 грамаў чырвонага, жоўтага, зялёнага, што хрумсціць, — клятчатку. Не паліць, быць фізічна актыўным, хадзіць пешшу ці хаця б на лецішчы працаваць. Алкаголь: чым менш, тым лепш. А калі яго ўжываць, дык чырвонае віно ў вельмі невялікіх дозах, гэта садзейнічае прафілактыцы сардэчна-сасудзістых захворванняў. Быць у суладдзі з сабою, менш скардзіцца на жыццё. Больш думаць, што ты можаш зрабіць і для сябе, і для астатніх людзей. І ўвогуле — жыць у любові.

Фота аўтара

Аўтар: Аліна САЎЧАНКА
журналіст