Трапнае выйсце і “прахадныя” творы
Д.С.: — Раней праходзілі не пленэры, а праектныя семінары, якія заўжды былі прысвечаны канкрэтнай тэме. Такіх падзей адбывалася шмат, яны нагадвалі крэатыўныя трэнінгі. Так, згадаю вядомую Сенежскую школу, куды з’язджаліся дызайнеры з усяго былога СССР. Тое, што тычыцца сучасных пленэраў, дык, гэта — сумяшчэнне адпачынку з творчай працай. Калі прыедзеш на адзін — пачынаюць запрашаць на іншыя. Урэшце, трапляеш на адкрытым паветры ў іншыя абставіны і адразу штосьці падштурхоўвае рабіць праекты, спрабаваць працаваць з новымі матэрыяламі…
Для мяне пленэры цікавыя найперш тым, што ў Мінску, закапаўшыся ў паперах, вылучыць час для творчай працы амаль немагчыма. А выязджаеш, адразу з’яўляюцца і час, і спаборніцкі дух. Насамрэч, многія творцы працуюць вельмі плённа ў фармаце “open air”. Прыклад цікавай мясцовай ініцыятывы? Пленэр “Арт-салата”, прысвечаны стварэнню аб’ектаў. Ідэя жыхароў вёскі Салацце пад Гродна — каваля Юрыя Мацко, мастакоў Алеся Сурава, Алеся Кірко — і некалькіх прадпрымальнікаў — Таццяны Мароз, сям’і Макей, Юрыя Рымшы. Некалі Юрый Мацко набыў багата драўляных катушак, і з імі трэба было штосьці рабіць. Так і з’явілася “Арт-салата”. Прайшлі ўжо два пленэры ў гэтай лакацыі, і, як я лічу, яны паказальныя. У іх паўдзельнічалі вядомыя творцы Сяргей Грыневіч, Аляксандр Сільвановіч, Алесь Трусаў, а таксама моладзь… Наогул, гэта менавіта тая сітуацыя, калі людзі захацелі, каб у іх асяроддзі з’явілася штосьці цікавае. Падобнага кшталту мясцовыя ініцыятывы, якія існуюць ва ўсім свеце, а ў нас — толькі зараджаюцца.
П.П.: — Мне падаецца, пленэрны рух не састарэў, а, наадварот, яшчэ больш стаў развівацца. Маю на ўвазе зараз скульптурныя пленэры. Творца ставіць перад сабой задачы, якія іншым разам у майстэрні не можа нават акрэсліць, а тым больш здзейсніць. Скажам, у жніўні мы з Васілём Цімашовым паўдзельнічалі ў пленэры “Пушчавік”, што праходзіў у Бярэзінскім біясферным запаведніку. Рабілі сцежку з міфалагічнымі істотамі. Арганізатары збіраюцца стварыць музей міфалогіі з аўдыя- і відэаматэрыяламі. А мы ж і працуем з прыроднымі матэрыяламі: спачатку — з камянямі, а да пляцення прыйшлі выпадкова, калі аднойчы захацелася сплесці гняздо. Потым зразумелі, што можна рабіць аб’екты вялікага памеру ў такой тэхніцы. Так і з’явіўся наш “першынец” пад назвай “Прыродныя сувязі”. Зараз жа эксперыментуем з карой.
С.А.: — У наш час пленэры — лепшае, што можа быць (не ўлічваючы выставы). Пленэры — неабходнасць, частка жыцця мастакоў, скульптараў, краіны: ды і ў арт-працэсе з’ява прыкметная. Думаю, яны павінны быць розныя па тэматыцы і, канешне, хочацца, каб арганізатары на той жа “Вернісаж камянёў” у Маладзечне, дзе мне давялося пабываць у жніўні, запрашалі майстроў хаця б з трох дзяржаў кожны год. Балазе ва ўсіх розныя падыходы да працы з гэтым прыродным матэрыялам.
В.К.: — Пленэры як форма арганізацыі творчай працы не састарэлі. Але яны, на маю думку, не нясуць навізны. Звычайна скульптары ці жывапісцы працуюць у той тэхніцы, у якой працавалі да гэтага, таму і ўзровень пленэраў невысокі, а творы зробленыя не на такім высокім узроўні, як, напрыклад, у майстэрнях або студыях. Да пленэраў па жывапісе наогул адношуся насцярожана: нічога значнага на іх не пішацца — у асноўным эцюды ды работы “прахадныя”.
М.Ш.: — Мастак зараз адарваны ад натуры, бо мастацтва змяняе свой твар. Таму, першае, пленэры для мастакоў з’яўляюцца камунікацыйнай пляцоўкай. Зразумела, пад час пленэра і падчас выставы маем зносіны не толькі з пісьменнікамі, музыкантамі, мастакамі розных пакаленняў, студэнтамі, але і з мясцовым насельніцтвам, што важна як у мэтах асветы, так і ў якасці сродку зваротнай сувязі. Па-другое, яны даюць магчымасць аднавіць навыкі, бо прырода застаецца лепшым настаўнікам. Я, праўда, з натуры не пісала. Але самі ўзаемаадносіны і з прыродай, і з беларускай гісторыяй абуджаюць пачуцці.
Ад пленэраў — да музеяў
Д.С.: — Праводзяцца пленэры, відавочна, дзеля таго, каб стварыць пэўны збор. Шмат прыватных калекцыянераў набываюць творы, каб упрыгожыць уласную жыццёвую прастору. Таксама можна ўбачыць творы пленэрыстаў у гатэлях, дамах адпачынку. Некаторыя працы набываюцца сябрамі арганізатараў пленэру. Лічу, пэўныя крамы маглі б набыць арт-аб’екты з той жа “Арт-Салаты” для прыцягнення пакупнікоў. Скажам, на бензазапраўках зараз усталёўваюцца інсталяцыі з дрэва — і нармальна.
С.А.: — Зараз скульптуры ўдзельнікаў “Вернісажа камянёў” знаходзяцца каля Палаца культуры горада Маладзечна. А пасля правядзення пленэра такія захопленыя водгукі ў жыхароў горада былі!..
В.К.: — Некаторыя мае творы знаходзяцца ў калекцыях Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь ды ў Нацыянальным цэнтры сучасных мастацтваў. У Бабруйскім мастацкім музеі знаходзіцца больш за 600 твораў. На жаль, музей керамікі ў горадзе пакуль і не ствараецца. А гэта можна было б лічыць вынікам, у першую чаргу, шмагадовай працы ў гэтым кірунку, у тым ліку ў рамках міжнароднага пленэра “Арт-Жыжаль”. Канешне, тут патрэбны асобнае памяшканне, а не маленькі куточак, пажадана — з дворыкам, а таксама сродкі. Урэшце, а чаму б і не?
М.Ш.: — Умовы пленэру “Пачаткі”, што праходзіў у Друі, былі абумоўлены загадзя: адна праца застаецца арганізатарам, але некаторыя мастакі, у тым ліку і я, пакінулі дзве. Удзельнікі пленэру напісалі помнікі, якія захаваліся ў Друі і зрабілі мастацкую рэканструкцыю зруйнаваных. Справа ў тым, што святар Сяргей Сурыновіч хоча стварыць калекцыю з нашых твораў. Яшчэ адна мэта правядзення пленэра, канешне, не галоўная, — магчымасць знайсці фундатара, бо Троіцкі касцёл патрабуе рэканструкцыі.
“Тупіковае” становішча… рэалізму?
Д.С.: — Склалася такая сітуацыя, што зараз аб’екты можна стварыць вельмі танныя, і ўздзейнічаць на людзей яны будуць больш эфектыўна, чым зроблены з бронзы рэалістычны твор, што надта выдаткова для бюджэту таго ці іншага населенага пункта. Так, у праекце “Арт-астравы” ўсё атрымалася таннае: не больш за 10 мільёнаў вылучылі мастакам, і за гэтыя сродкі былі створаны, як мне падаецца, цікавыя аб’екты.
П.П.: — Мы ездзілі па Еўропе, наведвалі музеі сучаснага мастацтва і бачылі, што там паралельна існуюць і канцэптуальнае мастацтва, і рэалізм, і гіперрэалізм. Ёсць адчуванне, нібы ў нас спрабуюць вылучыць адзін напрамак, у якім трэба працаваць. Дый мастацтва ж — не мода! Здаецца, колькі твораў зроблена, напрыклад, з дрэва! І ў кожнага майстра свой шлях, свой стыль і тэхніка. У выніку названых вышэй варункаў, традыцыйна добра ставяцца да рэалізму, а нашы творы не ўсе разумеюць…
С.А.: — Новыя падыходы, думкі патрэбны, але і рэалізм забываць нельга, бо ён — аснова.
В.К.: — Што мы лічым рэалізмам? Фантазіі таксама могуць быць рэаліямі нашага быцця. Іншая справа, што ж такое мастацтва? Каб зразумець, трэба стаць на платформу мастака. Вось тыя пленэры, якія праводзяцца ў Гродне (па ганчарным рамястве) ды ў Магілёве (па жывапісе) я лічу ў нечым нават больш падобнымі да шоу, чым да мастацкага працэсу. На тыдзень збіраюцца ганчары, прывозяць сваю прадукцыю ды прадаюць яе, яшчэ крыху праводзяць майстар-класы... Гэта несур’ёзна. А жывапісныя пленэры нагадваюць “тусоўку”: сабраліся мастакі, аддалі па адной або дзве працы арганізатарам, зрабілі выставу — ды ўсё. Для рэгіёна гэта, можа, і мае значэнне, але для сур’ёзнага мастацтва справа невялікая... Той жа магілёўскі пленэр у гэтым сэнсе, мяркую, апынуўся на раздарожжы: колькі можна прыязджаць ды пісаць краявіды, нават калі яны прысвечаны якой-небудзь гістарычнай асобе? Да ўсяго, існуе нейкае аднабаковае разуменне рэалізму. Што ж да фармату “Арт-Жыжаля”, то я адчуваю яго сур’ёзныя хібы, якія трэба выпраўляць. У мяне ёсць прапановы, але ці пагодзяцца на іх мясцовыя ўлады? Не ведаю.
Што магу прапанаваць арганізатарам пленэраў са свайго досведу? На маю думку, варта змяняць фарматы, распрацоўваць новую праграму, каб была яна больш цікавай ды сучаснай, а таксама змяніць адносіны да гэтай дзейнасці. І ўсё ж, як ні круціся, патрабуюцца сродкі. Можна знайсці спонсараў, але з імі ў нас даволі складаная сітуацыя склалася: трэба, падавалася б, укладваць сродкі ў новыя ідэі, і яны ёсць, а спонсар хоча падтрымліваць правераны праект.
М.Ш.: — Лічу, што рэалізм мае права на існаванне. У рэшце рэшт, сапраўдны рэалізм — гэта зусім не ілюстрацыя. Натура — толькі матэрыял, які пераапрацоўваюць. Скажам, жывапіс Люсьена Фрэйда — рэалістычны, і гэта мастак з сусветным імем. І да таго ж, зараз на пленэрах няма жорсткага патрабавання пісаць з натуры. Многія ствараюць самастойныя творы ў самых розных кірунках. Ведаю мастакоў з ЗША ды іншых краін, якія на глебе рэалізму ствараюць сучасныя творы. Натура выкарыстоўваецца ў якасці матэрыялу, асновы — проста рэалізм праходзіць этапы пераасэнсавання.
Паблік-арт і добрае фінансаванне
Д.С.: — На жаль, няма ў нас такога музея або пляцоўкі, як “Europos parkas” у Вільнюсе. Была спроба зрабіць нешта падобнае ў Віцебску. Але, як заўсёды, патрэбна ініцыятыва, патрэбны чалавек, які возьме на сябе арганізацыйную адказнасць: знайсці грошы, месца… Што да трываласці саміх аб’ектаў, дык усё залежыць ад таго, наколькі грунтоўна яны зроблены, ці задумваўся аўтар над тым, каб ягоны выраб захаваўся, як мага больш доўга. Тое ж дрэва можна прапітаць, і яно будзе захоўвацца і 20 гадоў, і паўстагоддзя.
П.П.: Па ўсім свеце пленэраў праходзіць неверагодная колькасць! Зараз заўважылі наступную тэндэнцыю: набірае папулярнасць паблік-арт — назваць такія творы скульптурай або інсталяцыяй складана. Да ўсяго, зараз ствараюцца арт-аб’екты менавіта для жылых комплексаў, такім чынам мастацтва “ўкараняецца” ў штодзённасць людзей. Напрыклад, у адным парку за мяжой бачылі, як арт-аб’екты суправаджаюцца музычным фестывалем, святломузыкай. Такое паяднанне мастацтваў яшчэ больш уражвае.
В.К.: — Нядаўна ўдзельнічаў у літоўскім сімпозіуме “Панявежыс”, і для мяне гэта была даволі значная падзея. Я ў такім задавальненні даўно “не купаўся”. Сімпозіумы, у адрозненне ад пленэраў, праводзяцца на больш сур’ёзным узроўні. Ганарары ніхто там не плаціць, праезд у “Панявежыс” — за свой кошт, літоўцы аплачвалі толькі пражыванне і харчаванне. Затое яны зрабілі якасную культурную праграму. Увогуле, сімпозіум гэты праводзіцца раз на два гады, а колькасць яго ўдзельнікаў абмежаваная. Сёлета было сем чалавек, якіх адбіралі па заяўках, прычым запрашаюцца ўдзельнікі толькі аднойчы, каб складвалася разнастайная калекцыя. Фінансаванне ж — з гарадскога бюджэту плюс значныя спонсарскія сродкі. І калі патрэбны яшчэ дадатковыя ўкладанні, дык грошы адразу знаходзіліся. А ў Бабруйску, напрыклад, у гэтым сэнсе ўсё даволі абмежавана: калі каштарыс “Арт-Жыжаля” зацверджаны, дык дадатковых сродкаў ужо не выдзяляць. Хіба на спонсара спадзяешся…