— Апошнім часам часта даводзіцца чуць, што тэлебачанне дэградуе. Вам так не здаецца?
— Як можна сказаць “дэградуе” — пра свой дом? А я на тэлебачанні працую ўвесь час. Нават канал не змяняла! Бо гэта было б чымсьці накшталт здрады — горш, чым з’ехаць. Калі з’язджаеш, значыць, у пошуках лепшага жыцця: у той жа Маскве ганарары рэальна ў дзесяць разоў вышэйшыя, у Амерыцы — у сто разоў. А калі кідаеш…
— Спытаем па-іншаму: якія плюсы і мінусы вы бачыце на нашым тэлебачанні?
— Вы робіце тую ж памылку, як і многія людзі, якія не працуюць на тэлебачанні. Мы — люстэрка, і не трэба рабіць з нас некіх месій: маўляў, тэлебачанне сказала. Мы адлюстроўваем тое, што адбываецца ў нашым жыцці. І калі ў нашым жыцці не хапае духоўнасці, дык няма чаго на люстэрка наракаць! Трэба зірнуць на сябе, на сваіх блізкіх, падумаць, што можна змяніць. У мяне таксама недахопы ёсць: лянуюся. Можна рабіць нашмат больш!
— Як вы ўспрымаеце сябе на тэлевізійным экране?
— Ды цярпець не магу! Яшчэ на канцэртах я здаюся сабе больш ці менш арганічнай, а калі гляжу запісаныя праграмы — жах! І не глядзець нельга, бо гэта праца над памылкамі. Але я па жыцці такі “тормаз”! Ну, няма ў мяне хуткай рэакцыі — я толькі потым разумею, што трэба было сказаць так, а не гэтак. І захапляюся людзьмі, якія ўмеюць імгненна адказаць, пажартаваць, нешта згадаць. Так што “ў тэлевізары” я сябе не надта люблю.
— Працуючы вядучай, кім сябе больш адчуваеце — артысткай, журналісткай?
— Я не вельмі добрая артыстка. Не ўмею працаваць, калі мне дрэнна, калі сумую, калі ў мяне нейкія непрыемнасці, а сапраўдны артыст — павінен, нягледзячы ні на што.
— І што ж вы тады робіце?
— Іду “ў людзі”. На вуліцу, у парк — там, дзе шмат людзей.
— Вас жа пазнаюць на вуліцах — не схаваешся!
— Так, і гэтым я “лячуся”. Не ў тым сэнсе, што іду слухаць кампліменты! Я дакладна ведаю, што “ў людзях” буду трымацца, а не плакаць, як гэта здарылася б дома.
— А можа, так змагаецеся з адзінотай?
— Не, я люблю бываць адна: дома, на працы ў кабінеце, нават на прагулцы. Бо заўсёды вакол мяне бывае многа людзей і часам хочацца пабыць сам-насам.
— Як вы лічыце, у сучаснай беларускай журналістыцы мужчыны і жанчыны знаходзяцца ў роўным становішчы?
— Я жанчына ды яшчэ і бландзінка. І лічу, што ў разумнай жанчыны куды больш магчымасцяў дабіцца пажаданага выніку.
— Чаму?
— Да жанчын ставяцца больш спагадліва, больш даруюць. А яшчэ калі жанчына ўмее быць абаяльнай (знешнасць тут ні пры чым, я кажу пра манеры, у тым ліку манеру весці размову), дык немагчымага, мне здаецца, для яе мала. Мужчыны ж абавязаны быць разумнымі, кампетэнтнымі, усё ведаць — гэта вельмі цяжка. Жанчыне даруюць некаторую некампетэнтнасць, мужчыне — не.
— Гэта добра?
— Дзяўчаты, гэта цудоўна! Не ведаеце, што рабіць, што сказаць? Усміхніцеся — і напружанасць знікне, сітуацыя “разруліцца” сама сабой. Я не гавару, што гэтым трэба падмяняць прафесію, але выкарыстоўваць свае перавагі ў добрых мэтах — калі ласка! І гэта нармальна. Нельга ж прымушаць жанчыну і мужчыну несці аднолькава вялікія сумкі.
— Ды зірніце на вуліцу: толькі жанчыны і носяць.
— Ну, “падлавілі” вы мяне! Тады давайце заменім слова “сумкі” на “вагу”. Але я свядома не хачу пераводзіць размову ў надта сур’ёзнае рэчышча, закранаць тыя глабальныя праблемы, якія мы з вамі за гэтым сталом не вырашым. Мне падабаецца тон нашай размовы — лёгкі, камфортны. Я не хачу казаць пра штосьці сумнае, цяжкое, дрэннае. Бо магу расплакацца, чым пастаўлю вас у няёмкае становішча: маўляў, паклікалі, завабілі, а потым давялі да слёз.
— Яшчэ ў нашай размове, як вы маглі заўважыць, няма “вядучага”, які камусьці дае слова. А ці патрэбны вядучы, які будзе “падаграваць” публіку і прадстаўляць ёй удзельнікаў, на канцэрце, дзе сабрана папраўдзе выдатная каманда артыстаў, добра вядомых у краіне і за межамі?
— “Падаграваць” — не, але весці канцэрт, думаю, усё роўна трэба. Каб растлумачыць чаму, згадаю адзін выпадак. Калі я толькі пачынала сваю кар’еру, мне зрабілі наступны крыху сумнеўны камплімент: “Вы цудоўна запаўнялі паўзы”. Я спачатку не тое каб пакрыўдзіліся, але неяк скаланулася. А потым падумала: дык яно так і ёсць. Бо можна сказаць пра артыста штосьці такое, ад чаго яго палюбяць яшчэ больш. А бывае, трэба папраўдзе запоўніць паўзу, каб даць магчымасць адным са сцэны сысці, другім — выйсці. Асабліва калі гэта, да прыкладу, хор. Ці трэба выкаціць раяль. Ці ў час канцэрта прадугледжаны віншаванні. Ды ўвогуле, хто возьмецца прадказаць, што можа здарыцца? Але вядучы патрэбен канцэрту не толькі для гэтага — найперш для стварэння настрою. Гукарэжысёр звычайна ўпэўнены, што галоўны на канцэрце — ён, бо адказвае за якасць гучання. Мастак па святле — што ён, бо іначай артыстаў папросту не ўбачаць. Артысты, вядома, упэўнены, што свет верціцца толькі вакол іх. А я, як нармальны чалавек, разумею, што галоўны ў канцэрце — вядучы, бо ён першым выходзіць на сцэну і задае тон усяму мерапрыемству, стварае яго настрой. Тут быццам на рыбалцы (а ў мяне бацька — рыбак, і я пэўны час нават падпісвалася: “дачка рыбака”). Ты выходзіш да залы, штосьці гаворыш (прычым не істотна, якія менавіта словы), а на справе — патроху “раскачваеш” публіку. Быццам вуду закідваеш і спрабуеш, клюне ці не. А як “клюнула” — усё, пайшло! Людзі адгукаюцца з зусім іншым настроем. Праўда, бывае і так, што літаральна да апошняга нумара — пуста.
— Дык атрымліваецца, вы можаце “выцягнуць” любы канцэрт, любых артыстаў?
— Я не сцвярджала б так саманадзейна. Але не заўсёды галоўнае ў канцэрце статуснасць артыстаў. Куды важней — што спяваюць, з якім настроем і як рэжысёр прыдумаў іх падаваць. Мой сябра маскоўскі рэжысёр Міхаіл Высоцкі аднойчы ставіў у нас на Кастрычніцкай плошчы гала-канцэрт да Дня Незалежнасці Расіі — без зорак, але са шматлікімі фальклорнымі калектывамі, у тым ліку аматарскімі, якія прадстаўлялі народнасці, што насяляюць вялізную краіну. Былі нават алені!
— Рэжысура вас часам не раздражняе?
— Не, мяне ўвогуле мала што ў жыцці раздражняе. Мяне аднойчы навучылі, што нават калі патрабаванні рэжысёра здаюцца табе няправільнымі і недарэчнымі, трэба вельмі пастарацца зрабіць усё, чаго ён дабіваецца. У гэтым твая прафесія! Бо калі гэта дрэнна, дык рэжысёр і сам збоку ўсё ўбачыць і адменіць. Але казаць: “Не, я рабіць гэтага не буду!” — непрафесійна.
— Але ж бывае ўласнае стаўленне да завершанага канцэрта?
— Вельмі люблю адчуванні пасля добрага канцэрта. Першыя хвілін пятнаццаць я знаходжуся ў эйфарыі: як усё здорава атрымалася! А потым незалежна ад мяне пачынаецца “зваротны адлік”. У мяне добрая памяць, і я “адмотваю” назад усе свае выхады, кінутыя фразы, нейкія затрымкі, іншыя дэталі. І заканчваю звычайна тым, што ўсё было вельмі дрэнна: заўтра трэба ўсё пачынаць спачатку, з чыстага ліста, усяму вучыцца нанова. З гэтымі думкамі я засынаю — не раней, чым гадзіны праз дзве пасля канцэрта, нават калі вельмі стамілася. Пэўна, з-за адрэналіну ці ўнутраных “самакапанняў”. Такі вось я самаед!
— Не хацелася самой стаць рэжысёрам? Ці зрабіць цалкам аўтарскі праект, дзе ўсё — ад сцэнарыя да рэжысуры і ўвасаблення — зроблена самастойна?
— Не. Усё гэта розныя прафесіі. Мне б за сябе саму адказаць, а рэжысёр адказвае за ўсё (хаця хтосьці і ўпэўнены, што “за ўсё” адказвае вядучы: мы ж навідавоку, а пастаноўшчык — дзесьці за кулісамі). Але тыя ж сцэнарыі я амаль заўсёды перапісваю — не таму, што там усё дрэнна, а проста прыстасоўваю пад сваю манеру гаварыць. Таму я ніколі не працую з тэлетэкстамі — і не ўмею з імі працаваць. Бо гэта поўная залежнасць не толькі ад напісанага тэксту, але і ад хуткасці яго вымаўлення. А ты выходзіш да публікі — і адчуваеш, да прыкладу, што пачынаць трэба не з першага абзаца, а з апошняга. Немагчыма ж прадугледзець, спланаваць настрой залы. Так што прафесія вядучага — гэта “тры ў адным”: гаворыш пра адно, думаеш пра другое, трымаеш у памяці трэцяе — а тут яшчэ думкі “подлыя” пралятаюць зусім “не пра гэта”…
— Вам можна імправізаваць?
— Усё залежыць ад абставін. Калі гэта афіцыйнае мерапрыемства, тое ж уручэнне прэмій — дык там і няма дзе. Але заўсёды бываюць непрадказальныя выпадкі — і там без імправізацыі не абысціся.
— Цікава, такую “святочную жанчыну”, як вы, ці часта запрашаюць весці карпаратывы?
— Вельмі рэдка. Бываюць хутчэй сяброўскія запрашэнні — і гэта ў радасць, я радуюся разам з усімі.
— Ці рыхтуецеся да такіх карпаратываў?
— Канешне, любая праца патрабуе падрыхтоўкі, іначай можна “прамахнуцца”.
— Ды ўсё ж, не хацелася б з’ехаць кудысьці папрацаваць — і вярнуцца на свой тэлеканал з новым вопытам?
— Ды я і так шмат езджу, даводзіцца весці канцэрты, фестывалі і за межамі краіны. Так, восем гадоў запар я вяла Адкрыты расійскі кінафестываль “Кінатаўр”, пакуль яго арганізатарам быў мой сябра Марк Рудзінштэйн (спачатку ён мяне паклікаў весці фестываль, а потым мы сталі сябрамі). А калі ён прадаў правы і прыйшла іншая каманда, я сышла, хаця можна было і застацца. Але я, пэўна, чалавек каманды.
— Вам не хацелася б у кіно зняцца, у спектаклі сыграць…
— Такія прапановы былі, але я адмаўлялася: не хацелася час марнаваць. І мела рацыю. На адзін з такіх спектакляў схадзіў мой муж і сказаў: “Бог цябе выратаваў!”
— Ды ўсё ж, ці ж не хацелася ў прафесіі чагосьці большага, чым вядзенне канцэртаў і тэлепраграм?
— Хацелася б! Але я прызвычаілася жыць як вада (толькі не смейцеся з мяне): што наканавана — тое прыйдзе. Ніколі не буду чагосьці дабівацца, не “прабіваю” сцяну ілбом. Узгадаю такі прыклад — як само “прыплыло”. Памятаю, пазванілі мне нейкія мітуслівыя хлопцы: маўляў, ёсць новы праект. А мне не хацелася нічога такога! Ды ўсё ж пагадзілася, мы сустрэліся ў нейкай кавярні. І пакуль пілі каву, яны расказвалі пра свой праект, які збіраліся назваць “Беларускай кухняй”. Мне да гэтага разоў пяць прапаноўвалі весці розныя кулінарныя шоу, але я адмаўлялася, хаця гатаваць люблю. Але ў гэтых былі такія адухоўленыя твары, вочы, такі запал, што я адказала: “Ну, добра — можа быць, паспрабую”. — “О, клёва! Вось вам сцэнарый, здымкі заўтра а 10-й раніцы”. Так я апынулася на гэтай праграме, якой аддала два гады. І ніколькі пра гэта не шкадую. Па-першае, гэта цудоўныя рэцэпты — на ўсе выпадкі жыцця! Па-другое, у маім жыцці з’явіліся Вартан (повар, з якім я гатавала ежу) і Гана (яго жонка) — мае лепшыя сябры, з якімі мы і цяпер, калі праграму закрылі, гатуем на лецішчы і беларускія стравы, і стравы ўсіх народаў свету. Мы не ездзілі па вёсках, але глядзелі знятыя там матэрыялы — гэта такія беларускія характары, а не толькі старадаўнія рэцэпты! Дарэчы, наша фалькларыстка Ларыса, якая ўсё гэта збірала, выдала кнігу. Гэтая такая скарбніца народнага вопыту! Уявіце, як збівалі тыя ж яйкі пры адсутнасці міксеру. Бярэ бабулька засохлую галінку елкі (іголкі з яе апалі), акунае і пачынае гэтую “палачку” церці, накшталт таго, як нашы продкі здабывалі агонь. Яйкі збіваюцца ў пену! А яна тлумачыць: “Жалеза соваць — нясмачна будзе”. І такіх вынаходніцтваў шмат!
— Штосьці з тых рэцэптаў узялі на ўзбраенне?
— Так, але ў мяне крыху іншае стаўленне да ежы. Я не раблю з яе культа. Дый смажаная бульба з салам, што ўласціва беларусам, — гэта не маё. Калі-нікалі магу сабе дазволіць, але пасля такіх страў я станаўлюся лянівай. А калі ем садавіну-гародніну, морапрадукты, мне лёгка, хочацца бегчы, скакаць, ляцець, а не паляжаць.
— Для вядучага імідж — гэта, мяркую, працэнтаў восемдзесят поспеху. Вы свой імідж стваралі інтуітыўна ці арыентаваліся на нейкія іконы стылю?
— Капіраваць кагосьці — абсалютна не маё. Каб вы бачылі, як я фарбавалася гадоў у пятнаццаць! Ніякіх готаў тады яшчэ не было, а я рабіла сабе чорныя вусны, цёмныя цені, чырвоны ці чорны манікюр — і ў такім выглядзе ішла ў школу.
— Гэтак рок любілі?
— Не, гэта не мая музыка. Надта агрэсіўная. Гэта быў проста пратэст супраць таго, “як усе”. А сёння я працую з прафесіяналамі, у мяне ёсць некалькі сябровак-дызайнераў. Я іх сама выбірала. Бачыла калекцыі — і падыходзіла знаёміцца. Але калі аб’яўляюць, што ў гэтым сезоне, маўляў, трэба насіць тое і тое, я іх прашу зрабіць усё наадварот. У Маскве ёсць крама з назвай “Мода не для ўсіх” — гэта для мяне і пра мяне.
— Ды ўсё ж, не хацелася валасы адрасціць?
— Навошта? Я за практычнасць і зручнасць. Зранку ўстала, прыняла душ, галавой страсянула — і пабегла без усялякай укладкі. Мне гэта камфортна! І не адрывае ад чагосьці больш важнага.
— Ці не хацелася зрабіць татуіроўку?
— Вы яшчэ не зразумелі? Я строем не хаджу!
— А як тады камсамол? Там жа было “строем”.
— У мяне — не. Уступіла пад канец школы. А як прыйшла на тэлебачанне, мяне адразу абралі намеснікам сакратара камсамольскай арганізацыі тэлебачання па арганізацыйнай працы. Намеснікам па ідэалогіі стаў мой муж (ён тады яшчэ не быў маім мужам). А наш сябра быў самім гэтым сакратаром. Што мы толькі ні рабілі — не было немагчымага! Вось, напрыклад: у Малдове вінаград паспеў, маладое віно робяць — а ці не з’ездзіць нам да іх на сяброўскі матч па футболе? І ехалі! Потым ледзь вярнуліся. На тамтэйшым тэлебачанні траіх камсамольцаў “прыкамандзіравалі” да нас — у прамым сэнсе слова: выдалі сутачныя, пасялілі ў нашым гатэлі — і яны ўжо зранку прыходзілі да нас з каністрамі маладога віна. Весела было ўсім!
— Калі мы запрашалі вас да сябе ў рэдакцыю, вы сказалі, што гэты будынак таксама для вас крыху “родны”.
— Мая бабуля ўсё жыццё прапрацавала ў рэдакцыі “Звязды” і жыла на вуліцы Друкарскай. А паколькі бацькі былі вельмі занятыя (тата ў мяне — акцёр, мама — рэжысёр, прычым стала ім не адразу: у 17 гадоў прыйшла на тэлебачанне памочнікам рэжысёра, адміністратарам, адначасова вучылася завочна), дык мяне часта “падкідвалі” да бабулі. А тая працавала — і я хадзіла на працу разам з ёй. Мяне тут любілі, вучылі многаму. Бабуля была машыністкай (па-цяперашнім, наборшчыцай), стэнаграфісткай, перакладчыцай — усё “ў адным флаконе”. І ведала столькі! Яна пайшла з жыцця ў 92 гады. Я заўсёды магла да яе патэлефанаваць і запытацца, як лепш штосьці сказаць па-беларуску.
— Домік у вёсцы ёсць?
— Дача. Але я не вясковы чалавек. Мама ў мяне гродзенская, тата — бярэзінскі. Таму лета ў дзяцінстве звычайна было ў іншай бабулі — у Беразіно, якое тады не было яшчэ горадам. З вёскай звязаныя і тэатральныя ўспаміны, бо я, як кажуць, татава дачка. Мой бацька — заслужаны артыст Беларусі Барыс Барысёнак — роўна 60 гадоў працуе ў ТЮГу (юбілейная дата, між іншым, прыпала на 8 жніўня, ёсць і другі юбілей — 50 гадоў у адной грымёрцы). А ТЮГ тады кожнае лета выязджаў на гастролі пад дэвізам “У дапамогу сялу”. Гадоў з дзесяць, колькі я ездзіла, вазілі два спектаклі, адзін з іх — “Мікітаў лапаць”. Заязджалі, да прыкладу, у Мядзель, Лепель, Нясвіж, яшчэ куды, сяліліся там на месяц у гатэлі — і штодзень ездзілі па калгасах ды саўгасах з выступленнямі. Зранку — адпачываем, загараем, гадзіне а 16-й — у аўтобус. Прыязджалі акурат тады, як каровы вярталіся з выгану. Пакуль ставілі дэкарацыі, тата вёў мяне да якой-небудзь гаспадыні (выбіраў, каб хата была дагледжанай). Плаціў грошы і прасіў, каб мяне не выпускалі, пакуль не вып’ю літр сырадою. Я была паслухмянай — “выкатвалася” адтуль сапраўдным калабком. З тае пары люблю малако.
— Самі не спрабавалі даіць?
— Не. Адзін сябра, дырэктар агракамбіната, усё запрашае мяне на ранішнюю дойку, але я так і не сабралася.
— Ці няма адчування, што беларуская вёска сыходзіць, а разам з ёй сыходзіць адчуванне нашай тоеснасці?
— Мне здаецца, беларускасць не залежыць ад таго, у вёсцы ты жывеш ці ў горадзе. Галоўнае — якое выхаванне чалавек атрымаў, якія калыханкі яму спявалі, на якой мове размаўлялі, пра што расказвалі.
— Вашы бацькі не пярэчылі вам пры выбары прафесіі?
— Яны вельмі баяліся, што я ў артысткі пайду. Але тата быў застрахаваны: у той год, як я школу заканчвала, ён набіраў курс у тэатральным інстытуце. Ну, не пайду ж я да бацькі вучыцца! Праўда, ягоныя сябры запрашалі мяне да сябе, але я сама не хацела, не было ў мяне гэткага зорнага арэолу. У маці на тэлебачанні мне падабалася менш, а вось у бацькі ў тэатры — я ўсе спектаклі на памяць ведала! Здаралася, спала ў грымёрцы, і тата ўвечары нёс мяне на руках дадому. Карацей, ведала прафесію не “звонку”, а “знутры”. І гэта было лепшым супрацьатрутным сродкам. Бо звычайна ўяўленні пра артыстаў, як і пра тых жа тэлевядучых, вельмі далёкія ад ісціны. Мне, бывае, тэлефануюць апоўдзень — і запытваюцца: мы вас не разбудзілі? Бо думаюць, што я да абеда сплю, потым еду ў нейкі салон, рэстаран. Ну, крыху здымачак — і можна ехаць у начны клуб.
— А насамрэч, а якой прачынаецеся?
— У сем сорак. Хаця кладуся звычайна позна.
— І ўвесь дзень заняты працай?
— Не, я навучылася планаваць. Паколькі ўвесь час на любімай працы, я не люблю спяшацца — і павольна раблю тое, што мне падабаецца. Раблю прыемныя паўзы. Разумею, што можна зрабіць больш, каб я рабіла ўсё хутчэй, але я не хачу. І калі ёсць такая магчымасць, гэта цудоўна. З гадамі такой магчымасці становіцца ўсё больш, цябе ніхто не падганяе. Я столькі набегалася за сваё жыццё, што зараз, на пенсіі, магу сабе дазволіць.
— Ды ўсё ж чым запаўняеце працоўныя паўзы?
— Не, я не “клубны” чалавек. Стасункі, гутаркі люблю, але “крык у вуха”, калі нічога не чуваць, не пераношу. З-за гэтага назаўтра ты ахрыплы, а гэта перашкаджае працы. Не выношу нічога, што ёй замінае. Я гэта адразу з жыцця прыбіраю, бо вельмі баюся кагосьці падвесці. Спа — люблю, калі ёсць на гэта час. Але такое бывае рэдка. Бо пасля працэдур нейкі час нельга карыстацца касметыкай, а мне трэба працаваць. Люблю ездзіць, свет глядзець — гэта адзінае, на што я ніколі грошай не шкадую.
— Бібліятэкі, кніжкі…
— Вельмі люблю. Хаця наступіла сабе на горла і перайшла на электронныя. А да нядаўняга часу ў нас з мужам была такая “гульня”: я запіхваю кніжку ў чамадан, а ён выкідае. У гатэлях цяпер ёсць добрая практыка: можна абмяняць свой асобнік на штосьці іншае. Прыходзіш — і не ведаеш, што сустрэнеш. Але бывае вельмі добрая літаратура!
— А вашы прыхільнасці?
— Неяк тэлефануе “Камсамолка”, запытвае: кніга вашага жыцця. Ну, як можна адну кніжку назваць? Усё залежыць ад настрою. Чытаць я пачала вельмі рана. І неяк бацькі, убачыўшы ў мяне ў руках “Алесю” Купрына, схавалі яе ад мяне. Я тады вучылася ў другім класе. І ў шафе нармальна стаяла сусветная літаратура — той жа “Дэкамерон”, а гэтую аповесць — схавалі. Але я знайшла, дзе: у кухні, на палічцы з крупамі, паміж грэчкай і пярлоўкай. Прыходзіла са школы — і адразу ў кухню, бы той падпольшчык. Таму сярод кніг, якія найбольш уразілі, я першай звычайна называю гэтую. Бо яна была першай! Потым было многа іншых кніг. Памятаю, тры дні маўчала, такое было ўзрушэнне пасля “Маленькага прынца” Экзюперы. Я і на журфак з-за літаратуры пайшла. Па-першае, там на ўступных іспытах не трэба было ведаць ніякія формулы і нават табліцу множання (я яе так і не вывучыла). А па-другое, там быў вялізны спіс абавязковай літаратуры. Я паглядзела — ды я ўсё гэта чытала! І яшчэ мне паабяцалі, што ў час вучобы чытаць трэба будзе яшчэ больш. Дык гэта ж мой інстытут! Паступіць — і кніжкі чытаць. Была цудоўная выкладчыца па замежнай літаратуры, да яе можна было падысці і сказаць: “Разумееце, я ад Кафкі хварэю. Можна, я замест гэтага пачытаю амерыканскую літаратуру — таго ж Хэмінгуэя?” І яна пагаджалася. Бо як па мне, дык таго ж “Айвенга” і ўвогуле Вальтэра Скота можна чытаць хіба пад катаваннем.
— Проста гэта не для дзяўчынак.
— Але ж чытаць прымушалі ўсіх аднолькава! А ў яе быў індывідуальны падыход.
— Людзі, якія ніводнай кніжкі не прачыталі, вас не раздражняюць?
— Можна прачытаць “Вайну і мір” і ў сорак гадоў: да кагосьці такая патрэба прыходзіць з узростам. Але калі я чую: “Мы ўніверсітэтаў не заканчвалі”, дык страшэнна злуюся. Бо справа не ў тым, што чалавек чагосьці не чытаў, не бачыў, не ведае, а што ён гэтым ганарыцца, выхваляецца.
— Каму з беларускамоўных пісьменнікаў вы далі б, не раздумваючы, званне “народны”?
— Усе яны іх маюць. Я не падзяляю літаратуру на беларускамоўную — і ўсю астатнюю. Толькі на добрую і… так сабе. У любой шукаю найперш вобразы, а не проста тэкст. Зараз, да прыкладу, у чацвёрты раз перачытваю “Казкі старога Вільнюса”, напісаныя творчым тандэмам пад псеўданімам Макс Фрай (некаторыя з тых аповедаў, дарэчы, перакладзены на беларускую мову).
— А “казкі” старога Арбата?
— І Неўскага? Вы пра Міхаіла Велера? Бо ў яго ёсць і “Легенды Арбата”, і “Легенды…” ды “Фантазіі Неўскага праспекта”. Мой муж [Юрый Брэус — Н.Б.] таксама ўлюбёны ў ягоную творчасць, чытаў усе яго кнігі. І быў такі шчаслівы, калі аднойчы знянацку з ім пазнаёміўся. Юрый тады працаваў дырэктарам гандлёвага цэнтра “Гарбушка” ў Маскве, прыйшоў на нейкую прэзентацыю — і наш сябра паэт Уладзімір Вішнеўскі папрасіў яго: маўляў, я тут з Велерам, а мне трэба весці прэзентацыю, дык ты апякуй яго на банкеце. Юрый кінуўся яму прыносць тое-сёе, а Велер кажа: ды вы лепш пасядзіце са мной, давайце пагаворым… Уражанняў — на ўсё жыццё!
— У наступным годзе ў вас жамчужнае вяселле. Як святкаваць будзеце?
— І гэта вы ведаеце! Але мы самі заблыталіся з датамі. Бо афіцыйна ажаніліся ў 1987-м, але да гэтага ўжо тры гады былі разам. Таму адзначаем абедзве даты. І ў наступным годзе, вядома, штосьці будзе. Ну, перліны-жамчугі Юрый мне дакладна дарыць не будзе, бо ўсе яны даўно падораны. А ўвогуле ён вялікі выдумшчык: маё 55-годдзе мы святкавалі ў… басейне. Ніводнага фотаздымка нікому! Але было вельмі весела.
— Вы ніколі не хаваеце свайго ўзросту.
— Ды што там хаваць? Па-першае, ёсць інтэрнэт, дзе кожны можа знайсці ўсё, што яго цікавіць. Па-другое, узрост — гэта не тое, чым трэба выхваляцца, ганарыцца, бо ён хутка змяняецца.
— Вам было за штосьці сорамна?
— Не, ніколі чужога не брала, чужых лістоў не чытала. А ў астатнім… Памятаю, неяк з сябрам кампазітарам Васілём Раінчыкам мы стаялі за кулісамі, чакалі свайго выхаду, а на сцэне адзін з вядомых спевакоў жудасна фальшывіў. І Вася раптам сказаў: “Мне так сорамна, быццам я на людзях, ды без штаноў”. Так і мне бывае часам сорамна, калі шчыльна сутыкаюся з непрафесіяналізмам, апломбам. Што ж тычыцца ўласных учынкаў, дык шкілетаў у шафе хапае, але гэтак адразу — цяжка ўзгадаць. Я ж казала, што я “тормаз”. Хаця… Вось адзін выпадак — папраўдзе жудасны. Неяк пасля Дня горада (а я вяла фінальны гала-канцэрт на адкрытым паветры) нас запрасілі ў адну кампанію, там жа была і Таісія Павалій, яна таксама ў канцэрце ўдзельнічала. Мы гучна смяяліся, спявалі, склалі нават нейкі імправізаваны ансамбль — з вядром замест ударнай устаноўкі. Вядома, на час не зважалі — раз’ехаліся толькі пад раніцу. А праз некаторы час я сустрэла Валянціна Елізар’ева. Ён падышоў да мяне і кажа з усмешкай: “Ведаеце, некалькі дзён таму я вельмі за вас парадаваўся”. Я здзівілася: здаецца, нічым такім асабліва не вылучылася. А ён працягвае: “Вы яшчэ можаце так заўзята весяліцца ўсю ноч напралёт”. І тут я раптам узгадала, што Валянцін Мікалаевіч жыве акурат у тым раёне (як аказалася, менавіта пад той кватэрай, дзе мы святкавалі сустрэчу). Адчула, што пакрываюся чырванню, пачала перапрашаць — яшчэ некалькі дзён не магла ў сябе прыйсці. Гэта ж якая ў яго вытрымка, якая цярплівасць — і якое пачуццё гумару! Не пачаць грукаць па батарэях, як звычайна робяць, не падняцца паверхам вышэй (маўляў, я народны артыст СССР), не выклікаць міліцыю, каб навесці парадак (дарэчы, абсалютна справядліва), а вельмі проста і спакойна сказаць пра гэта пры выпадковай магчымасці — ды яшчэ з жартам, гэтак гулліва. Я так здзівілася…
— Вас цяжка здзівіць?
— Не. Думаю, бяда многіх людзей у тым, што яны не ўмеюць здзіўляцца — ды проста не хочуць глядзець навокал і радавацца ўсялякім дробязям.
— Ці многа ў вас ворагаў?
— Ніколі не лічыла. Я ўвогуле не падзяляю людзей на сяброў і ворагаў. Але, вядома, ёсць такія, з якімі я не хацела б апынуцца за адным сталом, у адным памяшканні, у адной кампаніі, якіх я ніколі не паклікала б у госці і сама да якіх не пайшла б. Я і ў дваццаць гадоў была такая ж: калі штосьці не падабаецца — устала і пайшла.
— А што вы не прымаеце ў людзях?
— Не люблю дурных і ваяўнічых, агрэсіўных. Баюся няшчырых, якія ласцяцца, паддобрываюцца. Прычым успрымаю гэта не розумам, а літаральна “скурай”.
— Як вам наша Беларусь?
— Я люблю казаць, што гэта мой горад, мая краіна. У гэтым няма ніякага пафасу. Дарэчы, я нарадзілася ў Мінску, на вуліцы Беларускай — непадалёк ад стадыёна “Дынама”. І не хацела б жыць у іншых краінах, хаця прапановы такія здараліся не раз. Не тое, каб я надта гэтым ганарылася — я проста там не змагла б. Нават у Маскве.
— Мінчане моцна змяніліся за апошнія гадоў сорак? Калі ў аўтобус, на якім я звычайна езджу, садзяцца натоўпы мужчын, што рушаць на завод ці з завода, дык у салоне нярэдка ўсталёўваецца пах перагару.
— А вы ўпэўнены, што гэта мінчане? Раскажу такую гісторыю. Не сакрэт, што ў мяне ёсць жанчына, якая дапамагае прыбірацца ў кватэры. Яна стала літаральна членам сям’і: не дамработніца, а сапраўдная, як я яе часам называю, “домоправительница”. Муж яе ўвогуле баіцца: як тая прыходзіць, адразу “знікае”. Бо тая можа запытацца: “Вы калі апошні раз канапу адсоўвалі? А халадзільнік?..” Ды хто з нас калі дабіраецца да гэтых пылазборнікаў? Дык вось, першая жанчына, якая да мяне прыходзіла (усяго іх было тры, бо я вельмі прывязваюся да людзей), была са сваім мужам з адной вёскі, працавала разам з ім на адным заводзе. На той час яны ўжо гадоў трыццаць жылі ў Мінску, але кожныя выхадныя ехалі ў сваю вёску — нават зімой, калі няма ніякіх сельскагаспадарчых прац. Яны не былі ні ў адным сталічным кінатэатры (я пыталася), не гаворачы пра тэатры, канцэртныя залы, музеі. І калі яна гэтак штотыдзень з’язджала, ніколі не гаварыла: “у вёску” — толькі “дадому”, хаця тут у іх была свая кватэра. Дык хто яны — мінчане? Ці гастарбайтары?
— Ці страцілі мы штосьці важнае, што было ў Савецкім Саюзе?
— У нашай краіне больш, чым дзе, захавалася тое, што іншыя былыя рэспублікі страцілі — гарманічныя суадносіны старога і новага. Патлумачу наступным прыкладам. На сёлетнім “Славянскім базары ў Віцебску” мне давялося весці таксама канферэнцыю арганізатараў фестываляў, прысвечаную традыцыям і наватарству ў фестывальным руху. І адна з даследчыкаў сказала, што калі на фестывалі з’яўляецца больш за трэць новаўвядзенняў, ён гіне, нягледзячы на былую папулярнасць. Аптымальныя, разумныя суадносіны традыцый і наватарства — галоўнае, што захавана ў нашай краіне і беларускай культуры.
— Калі мы ўжо загаварылі пра беларускасць, дык які працэнт эфіру, на ваш погляд, павінен быць на беларускай мове?
— Я так баюся адказваць на такія пытанні! Цяпер гэта не падлічваюць, а калі я пачынала працаваць на тэлебачанні, лічылі. І гэтыя “рахункаводы” былі ля руля. Існавалі два непісаныя правілы. Першае — не браць у эфір барадатых. Другое — задаваць пытанні, нават расійскім гасцям, толькі па-беларуску. Можа, мне і хацелася б, каб беларускай мовы на тэлебачанні было больш. Але я ніколі не хацела б быць кіраўніком і прымаць адпаведныя валявыя рашэнні. Бо як толькі вывядуць лічбы, чаго і колькі трэба, атрымаецца тое ж, што і з эстрадай, калі ўсталявалі 75 працэнтаў беларускай музыкі ў эфіры: адразу знойдзецца маса народу, якая загаворыць па-беларуску. І галоўнай годнасцю гэтых людзей будзе ўменне размаўляць па-беларуску, толькі гэта будзе зусім не тая родная мова, якую мы з вамі любім, а камп’ютарная калька, пазбаўленая самога смаку жывога маўлення. Такое ўжо было ў нашай гісторыі! Дый увогуле, ці можа быць валоданне роднай мовай — галоўнай прафесійнай якасцю чалавека? Гэта павінна быць такой жа дадзенасцю, як уменне дыхаць.
— Тым не менш, на сёння многія яго пазбаўлены. Але ж ці не здаецца вам, што гэтая адсутнасць умення размаўляць па-беларуску зніжае нашу нацыянальную бяспеку? У любым плане: ваенным, сацыяльным, эканамічным. Бо іначай мы не нацыя, якую яднае нацыянальная ідэя і мова як яе частка.
— Вы самі ведаеце адказ — лепш за мяне. Я не магу адказваць за ўсіх — буду адказваць за сябе. Школьніцай я многа хварэла. Здаралася, з-за гэтага па два-тры месяцы прапускала заняткі. І таму была вызвалена ад фізкультуры і (тады гэта было распаўсюджана) ад беларускай мовы. Але ўсё роўна яе вывучыла. Як жа іначай? Кожны павінен пачаць з сябе — тады і праблем ніякіх не будзе. А разам — мы на многае здольныя.
Пытанні задавалі Дар’я АМЯЛЬКОВІЧ, Надзея БУНЦЭВІЧ, Пётра ВАСІЛЕЎСКІ, Алег КЛІМАЎ, Яўген РАГІН, Вольга РОПАТ, Аліна САЎЧАНКА, Ілья СВІРЫН.
Фота Таццяны МАТУСЕВІЧ