Быць або не быць?
А.Кл.: — У адным са сваіх інтэрв’ю хтосьці з расійскіх рок-легенд выказаўся ў тым сэнсе, што да “перакладання” твораў паэтаў-класікаў на музыку ставіцца без захаплення, маўляў, нярэдка нічога добрага з гэтага не атрымлівалася, што сапраўдныя вершы ў музычным абрамленні не маюць патрэбы. Што вы пра гэта думаеце?
Э.З.: — Чайкоўскі звяртаўся да класікаў, і нічога ў яго выходзіла... Як працуюць кампазітары? Пішуць на гатовыя вершы альбо паэты просяць у іх музыку, на якую яны вершы складаюць. Ёсць рознага кшталту паэзія, песенная, — жанр асаблівы, ад якога высокага паэтычнага ўзроўню не патрабуецца: тут свае законы. Паспрабуйце прачытаць са сцэны як вершы тэксты “Кацюшы” або “Падмаскоўных вечароў” — глупства нейкае. Але ёсць паэзія, якая сама па сабе музыка, таму амаль не прымае аніякага яе рашэння. Колькі ні пісалі музыку на “Жди меня” Сіманава, ні ў кога, лічу, не атрымалася стварыць шэдэўр на ўзроўні самога верша. З тым жа сутыкнуўся і я, калі для Нацыянальнага акадэмічнага канцэртнага аркестра пад кіраўніцтвам Міхаіла Фінберга рабіў цыкл з 12-ці песень на вершы Караткевіча: паэзія яго шмат у чым няпесенная. А ў Адама Русака — мова вельмі пявучая, меладычная. Вельмі сучасным паэтам аказаўся для мяне Міцкевіч. Тое ж самае магу сказаць пра Коласа ды Купалу. Але ў дадзеным кантэксце я складаў музыку менавіта для цыклаў.
Н.Б.: — То бок, гэта варыянт сацыяльнай замовы — пад калектыў?
Э.З.: — Так. Не думаю, што я гэтак шмат напісаў бы на вершы Караткевіча. Ды і публіцы вялікі аб’ём у звычайным канцэрце не патрэбен. Іншая справа, калі праграма аб’ядноўвае ў сабе творы толькі двух аўтараў — паэта і кампазітара.
А.М.: — Прафесійны кампазітар, працуючы не з тэкстам, а з паэзіяй, расшыфроўвае яе, каб праз гукавыя сігналы, праз мелодыі ды матывы яна лягчэй даносілася да слухача, лепш ім успрымалася. Так, у прыватнасці, робіць у сваіх цыклах Эдуард Барысавіч. А ёсць, да прыкладу, два такія выбітныя расійскія музыканты — Грабеншчыкоў ды Макарэвіч, якiя цяпер лічацца прафесійнымі кампазітарамі. Дык іх творчасць уяўляе з сябе, у асноўным, іх уласныя, аўтарскія творы. І наўрад ці яны змаглі б нешта напісаць на вершы Купалы або Міцкевіча, бо для гэтага патрэбна іншая падрыхтоўка: трэба дасканала разбірацца ў кампазітарскам рамястве, а не проста валодаць навыкам самавыяўлення. Гісторыя ведае шмат прыкладаў, калі паэтычная класіка была вельмі ўдала рэалізавана ў музыцы. І займацца гэтым трэба, таму што тым самым класіка папулярызуецца.
А.К.: — Я вось таксама не профі — проста складаю матывы на вершы, у тым ліку і беларускіх класікаў. У мяне таксама ёсць, скажам, з дзясятак песень на словы Караткевіча, і з ім мне было лёгка, можа, яшчэ і таму, што я не займаўся гэтым як працай. І слухач песні ацаніў, бо ўжо гадоў дваццаць яны жывуць, іх мяне просяць выконваць на канцэртах. Я згодны з тым, што бывае такая паэзія, у якой мелодыя ўжо нібы закладзена першапачаткова, і майстэрства аўтара музыкі заключаецца ў тым, каб пачуць яе, “дастаць”. Шаманства тут ёсць нейкае, так. А на вершы Купалы я музыку напісаць не змог, хоць спрабаваў. Для мяне ён усё ж больш публіцыст, дзеяч, у яго ёсць выдатныя вершы, але асноўная іх частка мною ўспрымаецца цяжкавата.
А.Кл.: — А якім “паэтам-песеннікам” быў Рыгор Барадулін?
А.В.: — Я лічу сябе хрысціянскім кампазітарам. Што я ўкладаю ў гэта паняцце? На мой погляд, асноўная маса выканаўцаў “услаўляе” нейкія... безадказныя, так бы мовіць, рэчы, мала хто бярэ на сябе выхаваўчыя функцыі. Мой жа прыярытэт такі, што я праслаўляю Бога, таму для сваіх песень і вершы шукаю хрысціянскія, шукаю паэзію, у якой выказана грамадзянская пазіцыя яе аўтара. Раней гэта былі прадстаўнікі рускай класікі, такія як Меражкоўскi, Гіпіус, Маці Марыя — Лізавета Скабцова (Кузьміна-Караваева), потым канцэпцыя памянялася: сёння я засяроджаны на беларускай грамадзянскай хрысціянскай лірыцы. А прыйшоў я да яе дзякуючы сумеснай працы з Алесем Камоцкім над альбомам “Псальмы”, у якім паэтычным складнікам былі інтэрпрэтацыі Рыгорам Барадуліным псалмоў Давіда.
Т.: — 11 гадоў таму я з дапамогай Алеся Камоцкага зрабіў альбом “Паравоз кахання” на вершы дзядзькі Рыгора. Прытым, што іх агульны сэнс я разумеў, некаторыя словы, метафары ды абароты да мяне "дайшлі" толькі праз год пасля яго выдання.
Э.З.: — У Барадуліна паэзія няпростая, і не ўся песенная. У апошнія гады мы шмат працавалі з ім. Здаралася, я баяўся сказаць яму пра тое, што вось гэтае месца ў тэксце не так, як трэба, кладзецца на музыку, хацелася б яго памяняць. Але ён імгненна рэагаваў на просьбу, адчуваў мелодыю — вось яшчэ ў чым клас паэта. Калі я быў малады, колькі мне сустракалася “паэтаў”, якія казалі: “Не. Павінна быць толькі так!” А Рыгор Іванавіч ужо пасля таго, як быў запісаны праўлены ім варыянт, мог патэлефанаваць i прапанаваць новы. Гэты “нюх” на мелодыю ў ім быў вельмі моцна развіты. Ніколі не забуду, як мы стаялі каля раяля і ён сваім тоненькім галаском, — а раней я ніколі не чуў, як ён спяваў, — ціхенька наспяваў нейкую народную песню. У нас усё гарлапаняць, а ў яго так пайшло знутры — фантастыка...
Наогул, пераадоленне для кампазітара — штука карысная. Самы складаны матэрыял можа быць і самым цікавым, калі раней нічога падобнага не рабіў. І асабліва калі адчуваеш у паэзіі тое зерне, якое можа ў музыцы “прарасці”.
Н.Б.: — Эдуард Барысавіч закрануў істотную тэму — парытэтных суадносінаў музыкі і паэзіі. На паэтычную класіку напісаць вакальны твор аказваецца не так і проста. Бо вершы, здараецца, засланяюць музыку. Ці музыка “забівае” закладзены ў паэзію сэнс, пазбаўляе яе той арыгінальнасці, што была бачна раней. І наадварот — не самыя заўважныя вершы аказваюцца больш прыдатнымі для музычнай афарбоўкі, бо літаральна “расцвітаюць” у музычным атачэнні. Знайсці неабходную раўнавагу — справа складаная. Але галоўнае, каб пры такім спалучэнні музыкі і паэзіі нараджалася штосьці самастойнае.
Сёння мы разглядаем песенную прастору, а ў гэтага жанра таксама ёсць свае законы — найперш, зададзеная “рытміка сэнсаў”, калі можна так сказаць. Ужо сама па сабе паўторнасць прыпеваў — моцны выразны сродак, які вылучае на першы план тыя ці іншыя радкі. Калі ў першым куплеце кульмінацыя прыпадае на нейкае папраўдзе значнае слова, дык у другім яна застанецца на тым жа месцы, таму можа супасці з нейкім прахадным выразам. У гэтым сэнсе ў акадэмічнай музыцы, асабліва сучаснай, — усё больш проста. Бо музычнае разгортванне можа быць пазбаўлена гэткіх “цвёрдых”, устойлівых “канструкцый”. Музыка можа дакладна ісці за словамі, выяўляючы іх глыбінны сэнс.
Адчуйце розніцу
А.Кл.: — Эдуард Барысавіч Зарыцкі першым згадаў у нашай гутарцы слова “цыкл”. Для вас як для кампазітараў гэта дзве розныя рэчы — напісанне дзвюх-трох мелодый на вершы канкрэтнага класіка ды цэлай праграмы, праекта?
Т.: — Я быў выхаваны на традыцыях, у музыцы — на традыцыях ансамбля «Песняры», які неаднаразова ўздымаў канцэптуальныя праграмы — на вершы Маякоўскага, Купалы, Багдановіча і гэтак далей.
Спачатку я пайшоў па дарозе, пракладзенай Мулявіным. Але потым да гэтай традыцыі дадаліся традыцыі беларускага джаза ды іншых кірункаў. І мая задача на гэтым шляху ў тым, каб не проста выпусціць праграму ды запусціць яе ў Інтэрнэт, а выдаць яе на матэрыяльным носьбіце. Чаму? Напрыклад, у таго ж аркестра Міхаіла Фінберга ёсць вялікая колькасць канцэптуальных праграм, якія гучаць толькі ў жывым выкананні. Так, у архіве, яны і захоўваюцца, убачыць іх па тэлевізары можна рэдка. А яны павінны жыць, мяркую, трэба паспрыяць, у тым ліку фінансава, каб іх выдаваць на дысках! Я так і раблю са сваімі праектамі. Як выбіраю паэтаў? Ды гэтак жа, як і Аляксандр Віслаўскі, кіруючыся крытэрыямі хрысціянскімі, агульначалавечымі, тым, што цікава мне. Як гэта было з Маякоўскім. Усе вакол крычалі, што ён вельмі цяжкі паэт, калі пераносіць яго на музыку ды выконваць. Я так не лічыў і не лічу. І “Песняры” змаглі. Ці змог я — меркаваць слухачам. З майго пункту гледжання, сучасная тэндэнцыя ў беларускай папулярнай і альтэрнатыўнай музыцы такая, што большасць выканаўцаў занятыя трансляцыяй свайго эга: спяваюць песні ўласнага сачынення.
Н.Б.: — Якімі правіламі — уласнымі аўтарскімі, драматургічнымі ці падпарадкаванымі музычнаму формаўтварэнню — вы карыстаецеся падчас складання праграм?
Т.: — У мяне два дыскі на вершы Бураўкіна. “Лірыка”, у якім даволі малады аўтар музыкі даў суперсучаснага Генадзя Мікалаевіча з драйвам, шалёным рытмам. Лірычны Бураўкін вельмі блізкі народу, але мне хацелася яго такога перакаверкаць, ці што? Нешта атрымалася, нешта не. Другая праграма — з беларускім шансонам, з песнямі на тэму, на якую Генадзь Мікалаевіч на старасці гадоў “падсеў”, прыгаворваючы: “Міша Таніч такое робіць, давай і мы паспрабуем паказаць героя, які прайшоў праз усё гэта”. Але ў выніку аказалася, што эпатажным па змесце альбом не стаў: у ім распавядаецца аб гуманістычных, высокачалавечых каштоўнасцях, калі герой бачыць святло ў канцы тунэлю.
Э.З.: — У Бураўкіна сапраўды паэзія амаль уся песенная — і лірычная, і ваенная, і публіцыстычная. У Гілевіча цікавая паэзія, своеасаблівая, у нас з ім цыкл песень запісаны на дыску, з усімі нашымі зоркамі — Афанасьевай, Дарафеевай... З аркестрам Фінберга я ў садружнасці з іншымі нашымі кампазітарамі зрабіў праграму “Анталогія беларускай паэзіі ў песні”, праўда, гэта былі песні на вершы некалькіх паэтаў, творчасць якіх мала запатрабавана кампазітарамі: Багушэвіча, Багрыма, Сыракомлі, Чарота, Дуніна-Марцінкевіча, Лучыны, Чачота. Як ні дзіўна, старажытная паэзія наогул вельмі добра кладзецца на сучасную музыку.
Пытанне — рубам
А.Кл.: — Музыкант ансамбля “Беларускія песняры” Аляксандр Кацікаў, якi некалі запісаў сваю аўтарскую пласцінку на вершы Ларысы Геніюш, перакананы, што беларуская паэтычная класіка, якая пакладзена на музыку, сённяшняму слухачу ў выглядзе альбомаў, цыклаў, праграм, канцэптуальных праектаў не патрэбна...
А.М.: — Калі разважаць у такім рэчышчы, дык сёння наогул нішто нікому не трэба і ніхто нікому не патрэбны. Акрамя нас, самім сабе. Хочаш пісаць музыку на Багдановіча — пішы. Падабаецца Караткевіч — пішы. (Грабеншчыкоў і Макарэвіч, скажам, пісаць не будуць, у іх іншая задача, іншае бачанне свету.) У выніку атрымаюцца два-тры-пяць прадуктаў і што-небудзь з іх спатрэбіцца людзям.
Вось усе сёння носяцца з маёй “Малітвай”. А калісьці і яна нікому не была патрэбна. У мяне больш за 200 песень. І калі я абураюся, чаму пра іх не гавораць, мне адказваюць: “Скажы, дурань, дзякуй, што хоць адну тваю песню так шырока прызналі!” А яна, можа, не самая лепшая ў музычным плане, як я гэта адчуваю. Нешта павінна скласціся, каб твор “стрэліў”. Таму, калі любіш сваю справу, — пішы, шмат пішы. І калі твае 500 песень акажуцца нікому не патрэбнымі, то тады і выказвай, што хочаш. А гэтак — запісаў адну праграму, не пайшла яна. І што, можна ўжо пэўныя высновы рабіць? Я ўжыву гучнае слова “місія”, але тое, чым мы займаемся, калі складаем музыку на вершы нашых класікаў, гэта яна і ёсць. Сёння далёка не кожны дабярэцца да кніжкі Барадуліна альбо Купалы, у сілу розных прычын. А песню пачуюць усе, хай нават выпадкова, пачуюць у ёй знаёмае, пачуюць мову. І гэтымі песнямі мы працягваем жыццё класікам, іх паэзіі.
А.В.: — Мне мой сябар, які разбіраецца ў паэзіі ды музыцы і жыве ў іншай краіне, неяк сказаў: “Вы — беларускі народ — самі не разумееце, якое вы золата. З вашымі мазгамі, з вашымі ментальнасцю ды інтэлектам!.. Калі вы паэт, пішыце на сваёй роднай мове. У адваротным выпадку ваша культура будзе без галавы”.
Э.З.: — Я з асцярогай пачынаў пісаць цыклы. Мяне хвалявала не столькі рэакцыя публікі, колькі выканаўцаў — салісты ж у аркестры Фінберга амаль усе маладыя. І спачатку яны з насцярогай паставіліся: музыка трошкі іншая, паэзія беларускамоўная. А потым — нічога. Можа, спрацаваў генетычны код, але з кожнай песняй усё пайшло, пайшло... Я ўбачыў, што большасці стала падабацца, задыхалі інакш. Спявалі яны шчыра. Цалкам можа слухацца такая паэзія, калі гэта будзе даходліва, цікава зроблена.
Н.Б.: — Гэта значыць, узнікае праблема ўвасаблення?
Т.: — У Польшчы існуе такі выгляд сучаснага мастацтва: “паэзія спяваная”, калі можна чытаць, крычаць, танцаваць (!) паэзію пад акампанемент камернага аркестра або шалёнага гітарыста. Паэзію літаральна разжоўваюць публіцы, і такая форма добра ўспрымаецца. Так, дзейства можа быць нудным, але людзі прыходзяць на яго, як на сур’ёзны канцэрт. Аўтарам трэба зразумець: тое, чым яны займаюцца ў дадзеным выпадку, — шлях доўгі...
А.В.: — Песні для нядаўняга альбома свайго праекта “Studio Neman” — “Маленне за Беларусь” на вершы Барадуліна — я пачаў пісаць адразу пасля пахавання дзядзькі Рыгора, са слязьмі на вачах. Перад выхадам альбома, што называецца, апрабіраваў работу на людзях: пазамінулай восенню яна была прадстаўлена ў анплагд-варыянце. Мы пракацілі праграму і па вялікіх, і па малых гарадах. Складаная паэзія, але гледачы падыходзілі, дзякавалі, плакалі, яны былі літаральна “прыбітыя”! Казалі: “Мы сядзелі ў зале, як замежнікі. Не ўсё разумелі, але як жа гэта выдатна — пачуць родную мову!” І я пераканаўся: ёсць у нашым народзе свая ментальнасць, вера, ёсць беларускі байцоўскі характар. “Маленне за Беларусь” плануем выканаць разам з Нацыянальным акадэмічным сімфанічным аркестрам. А наступная праграма будзе на вершы Янкі Купалы, дапаможа нам з ёй, дарэчы, Алесь Камоцкі.
Т.: — Беларусы адчуваюць сэрца ды каханне ў паэзіі. І зусім іншае стаўленне ў іх да некаторых “певуноў”, якія самі не разумеюць, што спяваюць, калі песні на беларускай мове. Відаць жа, што матэрыял — адно, а дзяўчынкі ды хлопчыкі — з іншай оперы. І рускамоўных песень гэта тычыцца. Праспявала дзяўчына пра “бьется в тесной печурке огонь”, зняла пілотку, адпрацавала праграму... І ніякіх эмоцый пасля сябе не пакінула.
Н.Б.: — Калі размова ідзе не пра асобныя беларускамоўныя песні, а пра буйныя праекты, дык гэта можа быць проста песенны цыкл, які выконваецца ў канцэртах — цалкам ці ў выглядзе “выбранага”. Але, як мы сёння ўжо казалі, куды больш прывабным становіцца яшчэ і выпуск альбома, бо тыя песні можна будзе не толькі слухаць у любы час, выкарыстоўваць, да прыкладу, на тых жа занятках па літаратуры, прыцягваючы ўвагу навучэнцаў да творчасці паэта. Да таго ж, сам цыкл можа быць складзены не толькі па звычайным сюітным прынцыпе, чаргуючы кантрасныя нумары, але і мець цікавае ўнутранае развіццё. Напрыклад, песні могуць быць тэматычна выбудаваны так, каб перадаць паступовы прыход да нейкай думкі. Яны могуць яднацца ў своеасаблівыя “міні-цыклы” ўнутры ўсёй праграмы, мець танальныя, інтанацыйныя сувязі. Нарэшце, можа быць і некаторая тэатралізацыя — у выглядзе рок-оперы, поп-оперы, мюзікла. І такія прыклады ў беларускай музыцы ёсць!
А.К.: — Для мяне гэта ўсё, ужо прабачце, — забава, мне ў кайф гэта ўсё рабіць! А калі мне даспадобы, тады і публіцы “пакаціць”, што шматкроць праверана.
Э.З.: — У Мулявіна з цыкламі не ўсё так было роўна. Былі прахадныя песні ў “Праз усю вайну”, тым больш — у “На ўвесь голас” паводле Маякоўскага. Не яго гэтая тэма! Але, прапусціўшы гэту паэзію праз сябе, у яго ўсё роўна атрымалася самавіта.
Пішуць ці не?
А.Кл.: — Нашы сучасныя кампазітары, якія працуюць у акадэмічнай музыцы, пішуць зараз буйныя творы на вершы беларускіх класікаў? Ці... пабойваюцца?
Н.Б.: — Ніхто нічога не баіцца, справа ў іншым: хто і як гэта будзе выконваць. Раней самым, бадай, запатрабаваным жанрам сярод кампазітараў былі кантаты і араторыі — найперш, на вершы беларускіх паэтаў-класікаў. Такія творы адразу выконваліся, мелі грамадскі рэзананс, атрымлівалі ўзнагароды. І былі, дарэчы, сапраўдныя адкрыцці — менавіта на стыку музыкі і паэзіі, калі апошняя праз сімфанічнае атачэнне раскрывала свой сапраўдны сэнс. Згадаю хаця б араторыю “Паэт” Дзмітрыя Смольскага на вершы Янкі Купалы, дзе ў самых, здавалася б, “савецкіх” радках была відавочнай сапраўдная грамадзянская пазіцыя іх аўтара, выяўленая праз тэмбравую драматургію, музычна-жанравыя сродкі. Калі некалькі гадоў таму маэстра Аляксандр Анісімаў уключыў гэты твор у адну са сваіх праграм, усе здзівіліся: няўжо такі твор, напісаны ў 1979-м, мог “прайсці”? Мог — гэтак жа, як сімфоніі Шастаковіча, дзе ў музыцы было больш, чым у іх назвах ці “тлумачэннях” музыказнаўцаў, дзе наўмысна адводзіліся ўсялякія падазрэнні.
У пачатку 1990-х буйныя вакальна-сімфанічныя жанры заставаліся ў цэнтры кампазітарскай увагі. Але іх выкананне цяпер залежала ад намераў некалькіх калектываў — па меншай меры, хору і аркестра, у кожнага з якіх былі свае планы. Памятаю, капэла “Санорус”, тады яшчэ пад кіраўніцтвам Аляксея Шута, выканала Дзмітрыя Далгалёва. Некалькі разоў арганізацыйнымі намаганнямі “Беларускай капэлы” на чале з Віктарам Скорабагатавым выконваліся куды больш камерныя па складзе “Спевы даўнейшых ліцвінаў” Вячаслава Кузняцова на словы Яна Чачота — для мужчынскага хору і ўдарных. У 2000 годзе Алег Залётнеў напісаў монаоперу “Адзінокі птах”, прысвечаную Адаму Міцкевічу паводле яго твораў, а таксама Яна Чачота і Рыгора Барадуліна. Яна і дагэтуль у рэпертуары тэатра “Зніч”, хаця ідзе вельмі рэдка.
Да 100-годдзя з дня нараджэння Максіма Танка Ларыса Сімаковіч стварыла ронда-оперу “Люцыян Таполя” — для салістаў, хору і... народнага аркестра. І што? Адзін прэм’ерны паказ у філармоніі ў выкананні Нацыянальнага акадэмічнага народнага аркестра імя Іосіфа Жыновіча пад кіраўніцтвам Міхаіла Казінца. Магчымасцей паказаць дзесьці яшчэ, вывезці ў тыя ж абласныя цэнтры — няма. Так што ў кампазітараў-песеннікаў сітуацыя куды лепшая!
Э.З.: — Сучасныя кампазітары, прафесійныя, якія скончылі кансерваторыю, не пішуць зараз ні на каго. Разам са мной “засвяціліся” Буднік, Захлеўны, пазней — Далгалёў. Усе пісалі ўсё, хто горш, хто лепш. А хто сёння піша? Хаця б проста песні? У мой час людзі з кансерваторскай адукацыяй не саромеліся іх складаць.
Т.: — Я не супраць “матрошак-апалонак”, экспартных варыянтаў творчасці. Але для мяне галоўнае — творчасць для свайго народа, я спрабую складаць у тым ліку, калі жадаеце, народныя хіты, як, дапусцім, “Ты залаты”. І за апошнія 10 гадоў такіх народных хітоў створана не было. Ніхто не робіць міжнародныя праекты, якія прапагандуюць беларускую песню…
Н.Б: — Раней прафесійныя кампазітары актыўна працавалі ў жанры песні яшчэ і таму, што для гэтага былі ўсе ўмовы. Можна было напісаць клавір — і ў аркестры радыё рабілі аркестроўку, запісвалі песню, пускалі яе ў эфір, ды яшчэ і аўтара “раскручвалі” на дыялог у праграме “Прэм’ера песні”. Тое ж было і на тэлебачанні: тэлефестываль “Песню бярыце з сабой”, вандруючы па розных абласцях краіны, меў вялікую папулярнасць. Сёння ж беларускамоўныя песні ствараюць пераважна тыя прафесійныя кампазітары, хто непасрэдна звязаны з выканальніцкім калектывам: Зарыцкі — з аркестрам Фінберга, Захлеўны — з “Бяседай”, якую ўзначальвае. Для кампазітараў-выпускнікоў Акадэміі музыкі гэта дадатковы галаўны боль: трэба і аранжыроўку зрабіць, чаму ў кансерваторыі не вучаць (для гэтага ёсць БДУКіМ, скіраваны на эстраду), і спевакоў шукаць. Затое яны добра рэалізуюць сябе ў акадэмічных жанрах, іх “авангардызмы” паспяхова гучаць у замежжы, атрымліваюць прызы.
Т.: — Фестывальны рух мог бы быць стымулам для кампазітараў. Як ярка пачынаўся фэст у Маладзечне, з карысцю і для музычных дзеячаў, і для гледачоў. А ў апошні час асабіста для мяне ён стаў нейкім незаўважным: Міхаіл Якаўлевіч займаецца ім ушчыльную, тое відавочна, а наколькі зацікаўлены рэгіёны?
Э.З.: — Фінберг цяпер сам абтэлефаноўвае раёны і запрашае прыняць удзел іх прадстаўнікоў у фестывалі!
А.В.: — За мяжой — у Еўропе, Амерыцы — да нацыянальных фэстаў, да нацыянальных аркестраў, да нацыянальнага мастацтва стаўленне асаблівае. Гэтая частка культуры заўсёды ў прыярытэце, яна — аблічча краіны. І дзяржава пры любых абставінах не спыняе субсідаваць яе, не скарачае фінансаванне. І падтрымлівае матэрыяльна працу тых жа кампазітараў, якія ўжо самі па сабе з’яўляюцца здабыткам краіны. Маючы такую падтрымку, яны могуць два-тры гады пісаць нейкi вялікi твор, ні на што іншае не адцягваючыся. Хацелася б, каб гэтак жа было і ў нас. А пакуль людзі-творцы з’язджаюць... І за капейкі пішуць у Маскве “бараду” для “поющих трусов”.
Н.Б.: — Такі варыянт фінансавання яшчэ ненапісанага буйнога твора ў нас таксама практыкаваўся. Падпісаўшы дамову з Міністэрствам культуры БССР, той жа Уладзімір Солтан працаваў над сваёй операй “Дзікае паляванне караля Стаха” паводле Уладзіміра Караткевіча, штомесяц атрымліваючы хай і маленькія, але грошы. У 1990-я былі так званыя творчыя стыпендыі дзеячам культуры — на стварэнне буйных праектаў. Сёння ёсць гранты Прэзідэнта краіны. Але, вядома, іх на ўсё і на ўсіх не хапае, конкурс — страшэнны. Яно і зразумела: ва ўсім свеце фінансавы крызіс.
Фота Таццяны МАТУСЕВІЧ