— Вы — запатрабаваны акцёр. Чаму ж вырашылі звярнуцца да рэжысуры?
— Я даўно гэтым займаюся, са студэнцтва. Іншая справа, што не ў тэатры. Са студэнтамі, школьнікамі. Атрымліваецца, гэта — другая частка маёй асобы, пра якую ў тэатры многія і не ведалі. Але заўжды хацелася рэалізаваць гэта другое "я" на вялікай сцэне. У студэнцкія гады ў нас быў курс выключна акцёрскі, і мы самі рабілі ўрыўкі. Аднакурснікі ахвотна працавалі са мной. Таму што я мог нешта выдумаць, прапанаваць. Можа, адсюль і мая ўпэўненасць ва ўласных сілах. А ў тэатры — свае майстры-рэжысёры, і побач з імі думаеш: нечага не змагу, бо іншаму вучыўся. Ды з часам задумваешся: а чаму б не паспрабаваць? Вось школьнікі часцяком не разумеюць, чаго ты ад іх хочаш, таму паказаць прасцей, чым дагрукацца і растлумачыць. Дык і тут паказваюць, нават масцітыя рэжысёры! Я такі падыход спачатку не прымаў, а потым зразумеў: галоўнае — вырашыць для сябе, чаго ты сам хочаш, і замест таго, каб паказваць “як”, паказаць “што”.
— Стажыроўку ў свой час вы праходзілі ў Маскве ў Леаніда Хейфеца…
— І для сябе зразумеў: яшчэ вельмі шмат чаго не ведаў у прафесіі, багата чаму трэба вучыцца і тое, што ў нашым інстытуце няма такіх бясспрэчных аўтарытэтаў, як той жа Хейфец. Мне давялося прысутнічаць на пасяджэнні кафедры ў інстытуце, дзе абмяркоўваліся студэнцкія ўрыўкі. Члены кафедры выказвалі сваё меркаванне. А затым слова ўзяў Леанід Яфімавіч. Ён настолькі дакладна расстаўляў усё па палічках, што прамоўленае раней зблякла. Па ягоным разборы ўрыўкаў было відаць, як дакладна ён разумее дзеянне, бачыць акцёрскія хітрыкі і дакладна на іх указвае. Бо ўся прафесія акцёра — гэта ўменне дзейнічаць. Такі аналіз вельмі важны.
Наогул, больш за ўсё памятаю сваю першую працу з Ганнай Каменскай. Можа, яна не стала тады вядомым рэжысёрам, але працаваць з ёй было неверагодна! Урэшце, не думаю, што гэта ўражанне ў мяне склалася таму, што я толькі-толькі прыйшоў у тэатр. На трэцім курсе інстытута да нас прыйшоў рэжысёр Барыс Утораў рабіць адзін з дыпломных спектакляў. Ён любіў казаць: “Вязаць у тэатры навучыцеся потым. Калі не будзе чаго рабіць”. Ён увесь час заклікаў нас працаваць над сабой, думаць, чым мы будзем займацца. Заклікаў дасканала вывучыць асаблівасці ўласнага акцёрскага апарата, арганізма. Распавядаў, як аднойчы яму трэба было заплакаць на сцэне. Не атрымлівалася. У думках пахаваў усіх сваякоў. Зноў не. А іншым разам перад выхадам балбатаў за кулісамі, распавядаў анекдот. А потым выйшаў — і заплакаў. Тады ён зразумеў, што яму не трэба доўга рыхтавацца да сцэны. Гэта і ёсць тыя індывідуальныя рысы. Здаецца, ён параўноўваў нават арганізм з музычным інструментам. Трэба добра ведаць, дзе і якая клавіша знаходзіцца, каб потым націснуць на яе ў патрэбны момант. Наогул, шмат было цікавых асоб: усе розныя, усе цікавыя.
Мне вельмі блізкая рэжысура нябожчыка Пятра Фаменкі, тое, як ён падыходзіць да матэрыялу. Таксама прыцягваюць працы Эймунтаса Някрошуса, асабліва першыя. Напэўна, тое мая бяда, што апошнія яго спектаклі мне падабаюцца менш. Можа, я пакуль не дарос да іх (усміхаецца).
— У 2014-м вам давялося працаваць з польскім рэжысёрам Пятром Дамброўскім у спектаклі “Шынель”. Ці моцна адрозніваецца ад нашай манера еўрапейскай школы наогул?
— Думаю, не. Зноў жа пытанне падыходу. Пётр менш займаўся, скажам, унутранымі справамі, але стараўся ўвесь час знайсці яркую форму. Але так працуюць і нашы майстры. З іншага боку, у нас быў калісьці рэжысёр, які моцна даследаваў унутраны бок, узнімаў такія пласты… А на сцэне нічога не выходзіла. Зноў жа, справа ў індывідуальнасці. Так, артысты любяць глабальны разбор. Але добра, калі да яго прыкладаецца і візуальны шэраг. Тады і глядач зможа ўбачыць ды адчуць глыбіню. А калі матэрыял распрацаваны, прадуманы знутры, быццам усе пра ўсё ведаюць, а на сцэне нічога не адбіваецца, то гэта катастрофа. І незразумела тады, навошта прыкладзена столькі намаганняў?
— А што для вас найскладанае ў працы над спектаклем? У чым сакрэт сцэнічнага поспеху паводле Сяргея Курыленкі?
— Хутчэй за ўсё, разабрацца ў п’есе, ва ўсіх хітрыках сюжэту, характарах. А сакрэту, на жаль, ніхто не ведае. Адзін са складнікаў — гледачы ды іх цікавасць. Пралічыць гэта вельмі складана, і, прызнацца, рэдка ўдаецца. Бывае, праз некаторы час глядач зразумее, што ты хацеў сказаць сваёй працай, для чаго рабіў спектакль. Хоць ёсць пэўныя моманты, пагутарыць пра якія заўсёды дарэчы: хто ты, для чаго прыйшоў у гэты свет. Але хтосьці не дарос да гэткай размовы праз пасрэдніцтва тэатра, а камусьці яна і не патрэбная.
— Чым вы кіруецеся ў выбары акцёраў?
— Бывае, і выключна чалавечымі сімпатыямі. Але для гледача істотныя тыпаж, інакш кажучы, для нас вялікую ролю адыгрывае псіхафізічны складнік. Я гэтак жа, як і глядач, павінен паверыць, што ад гэтага чалавека, напрыклад, усе страцяць розум. Але не думаю, што акцёр мае быць ідэальным. Ну, паслухмяны ён, выконвае ўсё… Дык і гэта не лепшы варыянт! Але падзяляць і разумець тваю задуму акцёр мусіць, хоць можа прапаноўваць іншае рашэнне і п’есу бачыць інакш. Інакш не трэба працаваць у адным матэрыяле.
— Вы працуеце рэжысёрам-пастаноўшчыкам і ў аматарскім тэатры. Дык з кім больш цікава — з профі альбо аматарамі?
— З аматарамі, бо яны мне больш давяраюць. Яны не выходзілі разам са мной на сцэну, не сядзелі ў грымёрцы. Я не так даўно стала заняўся рэжысурай, таму ў прафесіяналаў да мяне шмат пытанняў. Але гэта праблемы ўсіх рэжысёраў, якія пачыналі ў тэатры акцёрамі...
— Ці была ў вас роля, якую можна ахарактарызаваць: пра мяне?..
— Не, такой ролі не было. Больш за тое, я не люблю аказвацца самім сабой на сцэне. Для мяне гэта праблематычна. Мне куды лягчэй, калі персанаж — далёка ад мяне, а роля — не ўнутраны супраціў. Больш люблю шукаць нешта ў сабе.
— Як думаеце, сённяшняя тэатральная моладзь моцна адрозніваецца ад вашага пакалення?
— Адрозненні, вядома ж, ёсць, і яны прадыктаваны знешнімі абставінамі. А ў плане творчасці, думаю, яны не такія істотныя. У іх таксама, як і ў нас, свае “мухі”, свае жарты ды погляды. Мне складана меркаваць пра ўзровень сучаснай тэатральнай адукацыі ў Беларусі, бо не вельмі знаёмы з апошнімі работамі студэнтаў. Але дасюль памятаю словы Леаніда Хейфеца, які адносна нашага Тэатральна-мастацкага інстытута некалі казаў: бяда ў тым, што не могуць навучыць асновам. Напэўна, ён меў на ўвазе, што асновам не можа вучыць малады выкладчык, у якога яшчэ няма вопыту. А калі педагогаў, якія б выкладалі доўга і плённа, малавата, то і школа сыходзіць.
— Ці моцна адрозніваюцца нашы і замежныя гледачы?
— З замежным гледачом адрозненне відавочнае. Мы з “Беларускай камедыяй” былі на гастролях у Польшчы, дзе я заўважыў такую рэч: іх гледачы прыходзяць у тэатр гатовымі пасмяяцца, маўляў, дайце нагоду! А нашы чакаюць, каб іх развесялілі, прынамсі, паспрабавалі. Ці назваў бы я беларускую публіку тэатральнай? Гэта гледзячы як разумець тэрмін “тэатральная”. Нехта завітвае ад выпадку да выпадку, а ёсць сапраўдныя аматары. Вось апошнія — тэатральная публіка, але іх не так шмат. У гэтым і наша віна, тэатра. Мы пытаемся, чаму наш глядач такі непераборлівы? Да нас прыязджаюць розныя тэатры, антрэпрыза, прывозяць нярэдка зусім жудасныя пастаноўкі. Мы гэта бачым. А зала — у захапленні. Значыць, мы не выхавалі свайго гледача, прапаноўвалі яму не самыя лепшыя ўзоры, вось яму і няма з чым параўноўваць.
— Атрымліваецца, сучаснаму беларускаму тэатру не стае добрых пастановак. А чаго яшчэ?
— Грошай (усміхаецца)! Вядома, важная і сцэнічная культура. Можна і за невялікія сродкі зрабіць выдатны спектакль. Такі, “бедны”, тэатр таксама можа быць, але ўвесь час рухацца ў гэтым кірунку нельга. Па драматургіі ж тэатру патрабуецца разнастайнасць. Нельга карміць гледача выключна камедыямі. Гэта зноў-такі пра тэатральнае выхаванне. Глядач павінен бачыць розныя спектаклі, а толькі салодкім зубы сапсуеш. Часам варта і горкія лекі выпіць. На жаль, лекаў сёння не хочуць. Мо гэта мой суб’ектыўны погляд, але, здаецца, раней публіка была іншай. А можа, большасць у зале складаў менавіта глядач-тэатрал.
— Ці згодны вы з меркаваннем, што беларускае тэатральнае мастацтва сёння перажывае творчы крызіс?
— Адназначна сказаць мне складана, бо не ведаю ўвесь працэс цалкам. Мы, на жаль, замкнёныя ва ўласным тэатры, мала ездзім на гастролі, на фестывалі. Часам выпадкова даведваешся, што ёсць выдатныя спектаклі. Што да выйсця з сітуацыі… Напэўна, трэба больш запрашаць у тэатр рэжысёраў. Хаця б для таго, каб не варыцца ва ўласным соку. Гэта карысна і акцёрам, у плане параўнання, набыцця вопыту, новых уражанняў. Не заўсёды досвед акажацца станоўчым, але ж гэта вопыт, і гэта нармальна.
— Традыцыйнае пытанне “пад заслону”: вашы творчыя планы?
— У апошні час ніколі не ведаеш, ці атрымаецца ажыццявіць планы. Мае, на жаль, змяняліся. Хацеў ставіць “Самазабойцу” Эрдмана, але эканоміка зрабіла свае карэктывы: у студзені пачалі рэпетыцыі спектакля “Чорная камедыя”. Спадзяюся, атрымаецца весела.
Вольга МАСЬ, кіраўнік літаратурна-драматургічнай часткі Гродзенскага абласнога драматычнага тэатра