— У часы панавання сацрэалізму ваша творчасць была сапраўдным выклікам. Як вы здолелі адкрыць для сябе такую нязвыклую для тых часоў мастацкую з’яву?
— Адкуль гэта ўзялося — і сам не разумею. Дый ніколі і не задаваў сабе такога пытання, бо рабіў усё інтуітыўна, ішоў упоцемках. Я ж, лічы, хлопец вясковы, нарадзіўся ў простай сям’і — хаця мой бацька некалі і спрабаваў паступіць у Кіеўскі мастацкі інстытут, дарэчы, у адзін год са знакамітай у будучым украінскай мастачкай Таццянай Яблонскай. У дадатак, мне заўсёды падабалася класіка — Караваджа, Рэмбрант… Але неяк вось занесла ў іншы бок.
— Можа, гэта быў пратэст?
— Ды не, я ніколі не пратэставаў, хіба перад жонкай. Хаця многім чамусьці іначай здавалася. У 1965 годзе, незадоўга да заканчэння мастацкай вучэльні, я ўдзельнічаў у прэстыжнай Усесаюзнай маладзёжнай выстаўцы ў Мастацкім музеі. Выставіў нацюрморт з прасам і аўтапартрэт з лімонам — па сённяшніх мерках, працы даволі бяскрыўдныя. Але тады... Уявіце сабе — у адной газеце мяне назвалі “хунвэйбінам у мастацтве”! Потым ледзь з вучэльні не выгналі — “за фармалізм”. Шчыра ўдзячны сваім тагачасным выкладчыкам Леаніду Шчамялёву і Альгерду Малішэўскаму, бо толькі яны здолелі мяне тады адстаяць: маўляў, калі гэтага выкінем, каго ж тады пакідаць?
— Але відавочна, што сюррэалістычнай аўтарскай манеры вы абавязаны зусім не адукацыі...
— Калі мне давялося вучыцца, мы нічога нават і не ведалі пра тое, што рабілася тады на Захадзе. Інтэрнэту ж не было, па “целіку” — пару каналаў, за мяжу не выедзеш. Была толькі, памятаю, брашурка “Искусство капиталистического мира” з невялічкімі чорна-белымі здымкамі, прызначанымі ілюстраваць ступень маральнага разлажэння. Антырэклама дзейнічала адваротным чынам: мы разумелі, што Дзюшан і Полак — гэта геніі, а не вычварэнцы.
Памятаю, у 1963 годзе ў бібліятэку нашай вучэльні прывезлі кнігу пра Пікаса. Прозвішча мы чулі, але твораў не бачылі. Адразу з сябрамі пабеглі туды. Бібліятэкарка нікому гэты фаліянт не паказвала, толькі нам — дый тое цішком, каб начальства не ўгледзела. А калі я сам здолеў набыць у краме добры альбом таго ж Сальвадора Далі ды нармальна пазнаёміцца з ягонай творчасцю, на двары ўжо быў пачатак дзевяностых...
— Адкрыўшы, урэшце, той вялізны пласт культуры, які быў назапашаны ў ХХ стагоддзі, ці не прыйшлі вы да высновы, што ўсё жыццё займаліся вынаходніцтвам веласіпеда?
— А яго ўсе мастакі вынаходзяць, толькі ў кожнага свае колы! Да ўсяго, імкненні кагосьці “дагнаць і перагнаць” мне ніколі не былі ўласцівыя. Заўжды гатовы здацца без бою і прызнаць сябе ніжэйшым.
— Вы згадвалі пра рэакцыю на вашу творчасць з боку прэсы ды “начальства”. А як рэагавалі калегі — тагачаснае арт-асяроддзе?
— Памятаю, прыходзяць да мяне ў майстэрню двое вядомых цяпер мастакоў, бачаць мае творы і кажуць: “А ты, Жора, усё сваіх крэтынчыкаў малюеш...” Тры разы мяне ў Саюз мастакоў не прымалі... Але я да ўсяго гэтага ставіўся неяк спакойна, без крыўдаў ды з гумарам. Ну калі сам крэтын, дык крэтынчыкаў і малюю, што з таго?
— Вас называлі эпатажным, смелым, вальнадумным... Як вы ставіцеся да падобных вызначэнняў?
— Ніяк не стаўлюся. Хтосьці называе эпатажным, хтосьці — бяздарным, хтосьці, падпіўшы, лясне па плячы: “Скрыпа, ты геній!” Калі надта пераймацца ўсімі гэтымі характарыстыкамі, лёгка ўшчэнт забіць свае мазгі шалупіннем.
— А вы самі ці адчуваеце сябе геніем?
— Гэта жонка мяне так называе, калі трохі злуецца і хоча пакпіць. Геніі, па вялікім рахунку, — Караваджа, Веласкес, Рэмбрант! А я — дробны мастачок, добра што хоць не правінцыйная самадзейнасць. Не, не бяздарнасць, дый нечага я такі дасягнуў — бо ўсё жыццё добра “ўкалваў”. Што б ні здаралася, заўсёды бег у майстэрню і там сядзеў дапазна.
— Многія вашы работы маюць дзве даты, прычым часавая разбежка паміж імі можа дасягаць некалькіх дзесяцігоддзяў. Звычайна ў мастакоў перыяды творчасці ідуць адзін за адным: першы сканчаецца, пачынаецца другі, потым трэці. Але вы ў двухтысячныя вярталіся да карцін, распачатых у 60-ыя?
— Па-рознаму бывае. Магу і за тыдзень зрабіць твор, магу і гадамі над ім працаваць. Бывае, пачынаю — і пераскокваю на іншы, бо ён чамусьці больш вабіць. Але такое пытанне чую ўжо не ўпершыню: маўляў, як была ў цябе ў маладосці галава дурная, так і ў сталасці не паразумнеў. Можа, яно і так... Можа, гэта цэльнасць, а можа, і аднабокасць. Халера яго ведае, не мне меркаваць. А чаму вяртаюся? Бо назапашваецца з цягам часу майстэрства і досвед. Нешта дадаеш, пераробліваеш, выпраўляеш хібы...
— У цяперашні час пісаць сюррэалістычныя карціны вельмі няпроста...
— А што бывае простым у мастацтве?
— Няпроста, бо ёсць вялікая рызыка скаціцца ў кітч альбо ў эпігонства?
— Эпігонства — наўрад ці, бо я ўпарта стараюся трымацца свайго. А вось кітч... Прымяняльна да сваёй творчасці першы і апошні раз я чуў гэтае слова на выстаўцы ў Дзюсельдорфе, арганізаванай мастацтвазнаўцай Таццянай Бембель. Нехта з гледачоў ахарактарызаваў мае творы кітчам. Я быў не тое што абураны, але, хутчэй, моцна здзіўлены: ніколі б пра сябе такога не падумаў. Як па мне, кітч — гэта, напрыклад, Эндзі Уорхал са сваёй бляшанкай супа “Кэмпбел”. Можа, у пэўным сэнсе і нядрэнныя рэчы. Проста — не маё! Але калі хтосьці бачыць у маіх творах кітч — калі ласка, няхай бачыць!
— Сваёй творчасцю вы як бы “задалі лінію” цэлай плеядзе мастакоў: Селяшчук, Тоўсцік, Савіч...
— Не, нічога я не задаваў, мы развіваліся паралельна. Пералічаныя мастакі — гэта мае сябры, ні пра якое перайманне і лідарства тут і блізка казаць не выпадае. Кожны рабіў сваё, кожны рушыў уласным шляхам, але недзе мы, вядома, перасякаліся. Коля Селяшчук сам прызнаваўся, што сёе-тое ў мяне падгледзеў. Але гэта нармальна — мы ўсе адзін у аднаго цішком нешта хапаем і цягнем да сябе.
— А як у вас складваліся стасункі з найбольш уплывовымі мастакамі свайго часу — тым жа Міхаілам Савіцкім, які вядомы паслядоўным адстойваннем акадэмічных традыцый?
— Па шчырасці, шчыльных стасункаў і не было. Хіба, часам заходзіў да яго ў майстэрню на кубачак кавы ці каб пару рублёў да заробку перахапіць. Але магу прыгадаць такі паказальны выпадак. Раней мастакі прадавалі свае працы дзяржаве, складаючы з ёй дагаворы. У камісіі Міхаіл Савіцкі граў вырашальную ролю, ад яго слова залежыў дабрабыт многіх творцаў. Натуральна, да яго хадзілі, прасілі, “шукалі падыход”... Але ўсё марна: суддзя гэты быў строгі ды няўхільны. Камусьці ён мог зрэзаць ганарар, кагосьці ўвогуле “засекчы пад корань”... Аднак падчас разгляду маёй графікі ён нечакана для ўсіх прапанаваў не панізіць ганарар, а павысіць, з 300 рублёў за аркуш да 450 — за выдатны мастацкі ўзровень. Для мяне гэта, вядома, было неспадзяванкай, тым больш, у творчым плане мы з Савіцкім і сапраўды вельмі розныя.
— Цікава, а што гэта былі за работы?
— Калі не здраджвае памяць, серыя называецца “Свет і космас”. Вясковая жанчына калыхае дзіця, а недзе на далёкім плане — прыкметы сучаснай цывілізацыі. Я з задавальненнем рабіў працы на актуальную тады касмічную тэматыку, але рабіў іх па-свойму. І за атрыманыя вынікі мне ніколі не было сорамна.
— У СССР мастакі лічыліся прывілеяваным саслоўем — як у сацыяльным, так і ў эканамічным плане. Ці няма настальгіі па тых часах?
— Ужо пабыўшы ў Францыі, Борка Забораў неяк наведаўся ў Мінск і сказаў пры сустрэчы: з пункту гледжання фінансавага камфорту ў Савецкім Саюзе для мастакоў — сапраўдны рай! Ёсць і дзяржзамовы, і калгасы з заводамі аздабляць можна, і бясплатныя майстэрні, і процьма іншай халявы... За мяжою варункі зусім іншыя, але затое там ніхто не ўнурваецца ў тваю творчасць і не кантралюе. Цяпер і ў нас няма жорсткай кан’юнктуры альбо кантролю з боку дзяржавы, нікому надта не цікава, што ты там малюеш. І з гэтай нагоды я толькі радуюся. Таму якая тут можа быць настальгія?
— Не кантралююць, але і не плацяць. Раней малюючы тое, што трэба, можна было зарабляць шалёныя па тых часах грошы...
— Я гэтай магчымасцю тады не скрыстаўся. Памятаю, намалюеш вокладку для кнігі, атрымаеш якіх сто рублёў у дадатак да свайго 90-рублёвага заробку ва Усесаюзным НДІ тэхнічнай эстэтыкі — і можаш цэлы месяц сядзець у майстэрні ды спакойна рабіць тое, што табе падабаецца. Для мяне галоўным было мастацтва, і менавіта яго я заўсёды выбіраў.
Вядома, нешта пры гэтым я і губляў, іначай жа не атрымліваецца. Сям’я пакутавала ад безграшоўя. Бывала, з жонкай хадзілі заручальны пярсцёнак прадаваць цыганам пад кінатэатр “Змена”. Цесць, далёкі ад мастацтва, мяне заўжды пілаваў: маўляў, хоць бы Брэжнева намаляваў якога!
— А якое ваша стаўленне да заказу ў мастацтве?
— Цяжка сказаць. Я амаль ніколі не рабіў пад заказ, а калі рабіў, то вельмі па-свойму. У тым жа НДІ эстэтыкі распрацаваў упакоўку для торта ў выглядзе дзвюх птушак, якая надоўга прыжылася на паліцах крамаў. Цэтлікі для бутэлек маляваў — вядома ж, уручную, дбайна выпісваючы кожную літарку. А кан’юнктуры заўсёды цураўся, абіраючы нейтральныя тэмы. Прыкладам, я не спазнаў вайны на ўласным досведзе, дык што ж я магу на гэтую тэму сказаць, каб яно не гучала фальшыва?
Але варта тут згадаць, што і Леанарда, і Рафаэль, і многія-многія іншыя працавалі амаль выключна на замову — і ў выніку паўставалі шэдэўры! Хаця цяперашняе разуменне заказу і тагачаснае — зусім розныя. Тады “валадары жыцця” мелі выкшталцоны густ і не прымушалі мастака прыпадабняцца да прадстаўнікоў найстаражытнай прафесіі.
— Многім мастакам цяпер даводзіцца працаваць, што называецца, у шуфляду, не адчуваючы рэакцыі гледача...
— Ну дык і шыкоўна, радуйся, што ў цябе ёсць такая магчымасць! Тым больш, не можа быць такога, каб зусім не было кантакту з гледачом, мы ж не на бязлюднай выспе. Сёе-тое адбываецца. Мяне вось у Полацк не так даўно паклікалі, цяпер у Баранавічы...
— А ці запатрабаваны мастацкія выстаўкі ў такіх гарадах, ці ёсць там адпаведны глядач?
— Шчыра кажучы, не пераймаўся гэтым пытаннем. Каму трэба, той пойдзе. Мяне вось турбавала зусім іншае — куды свае работы падзець? Тым больш, мы не вечныя, і рана ці позна майстэрню давядзецца вызваляць... Ну, нешта можна раздаць сваякам і сябрам, але колькі карцін змесціцца ў звычайную кватэрку? Адна, дзве, пяць. А ў мяне іх назапашаны тысячы. Зрэшты, выйсце з гэтай сітуацыі я ўжо знайшоў. Дзякуючы шчаслівай аказіі, здолеў абмяняцца і займець аднапакаёўку літаральна ўсутыч да майстэрні. Цяпер гэта — сховішча маіх твораў.
— Няўжо работы такога вядомага мастака не знаходзяць пакупнікоў?
— Памятаю, яшчэ ў савецкі час пачуў ад аднаго калегі: вось, маўляў, у мяне сем работ у майстэрні завіслі, і не ведаю, куды іх прыткнуць. Мы з Колькам Селешчуком пераглянуліся і кажам адзін аднаму: у нас такіх сотні, але мы шчаслівыя, што яны застаюцца з намі. Вядома, жыць з нечага трэба, і пэўнага поспеху ў плане продажу я дасягнуў — прынамсі, цяпер зусім не жабрую. Але мэты “абы прадаць” ніколі перад сабой не ставіў. Калі да мяне прыйдзе нейкі багацей і папросіць падабраць карціну для сваёй кухні, я пашлю яго куды падалей. Іншая справа — калекцыянер альбо галерэя. І мне шчасціць з такімі пакупнікамі.
— “Сацзаказ” замяніла кан’юнктура арт-рынка, які мае свае законы, часам даволі жорсткія. Ці можа мастак заставацца вольным у гэтых варунках?
— Можа, чаму ж не? Усё залежыць выключна ад цябе. Калі я прыехаў да сяброў у Манрэаль, тыя пазнаёмілі мяне з дырэктарам буйной галерэі. Пабачыўшы мае творы, ён адразу прапанаваў кантракт: на табе і аванс, і ўсё, што трэба для працы... Але адна ўмова: штомесяц ты мусіш рабіць пэўную колькасць твораў. Не вагаючыся, я адмовіўся — свабода мне даражэй. Я магу столькі твораў і за тыдзень зрабіць, а магу і за год. І ніхто не павінен мне ўказваць!
— Адпаведна, выбар на карысць унутранай свабоды заўсёды складаны ды пакутлівы...
— А як жа іначай! Калі страчваеш свабоду — ты не мастак. Вядома, абсалютная свабода ў прыродзе не сустракаецца, бо ў жыцці мы ўсе ад кагосьці ці ад чагосьці залежым — прынамсі, адзін ад аднаго. Але ў сваёй майстэрні, у сваім уласным свеце я ніколі ні на кога не зважаў. І цяпер шчаслівы, што здолеў пазбегнуць гэтай крывадушнасці.
— Як вы ўвогуле сталі мастаком?
— Мае дзяцінства і юнацтва прайшлі ў Слуцку, дзе мяне ведала ці не палова горада — як стылягу, які насіў вузкія штаны і кашулю навыпуск. У такім выглядзе тады на танцы не пускалі. Затое ў Палацы піянераў была студыя, якой кіраваў выбітны педагог Уладзімір Садзін. Апрача мяне яе наведвалі таксама Міша і Вова Басалыгі, а таксама мой вельмі блізкі сябра, які быў ці не самы таленавіты з нас усіх, — Коля Карзоў. Дзякуючы такому атачэнню, я і захапіўся маляваннем усур’ёз.
Памятаю, застаўся я ў дзявятым класе на другі год, і бацька ў “выхаваўчых мэтах” адправіў мяне на будоўлю Салігорска. Праца была цяжкай, але вольная хвілінка для эцюдаў знаходзілася. І вось, вяртаючыся ў Слуцк напрыканцы працоўнага тыдня, я зазвычай вёз паказаць свайму настаўніку цэлую кіпу накідаў — здаралася, па тры сотні. А ўжо потым была вучэльня...
— А вы самі ці займаліся калісьці педагагічнай дзейнасцю?
— Хіба адзін раз у жыцці, на трэцім курсе вучэльні. Мяне неспадзявана папрасілі замяніць школьнага настаўніка крэслення. Шчыра кажучы, я ў гэтым нічога не цяміў, таму на ўсіх уроках чытаў шкалярам “Маленькага прынца”, а яны мяне ўважліва слухалі. Настаўнікі здзіўляліся: чаму ў такім шалёным класе стаіць цішыня?
Болей жаданне выкладаць ніколі ў мяне не з’яўляліся. Я ўвогуле не разумею выраз “мае вучні”, бо не ўспрымаю сябе як такі ўжо непарушны аўтарытэт.
— Ці падабаецца вам цяперашні ўзровень беларускага выяўленчага мастацтва? Развіваецца яно, альбо... наадварот?
— Я добра паездзіў па свеце, многае бачыў і таму магу сказаць, што агулам мастацтва ў нас вельмі нядрэннае. Ёсць багата асобаў, якія знайшлі свой уласны непаўторны творчы почырк: скажам, Уладзімір Савіч альбо Зоя Літвінава. Даўно пераадолена тая аднабокасць, якая была пры сацрэалізме — хаця і ў тую эпоху з’яўляліся свае майстры. Увогуле, гэты прынцып характэрны для любой эпохі: заўсёды ёсць асобы, а ёсць — багна. Бо самае галоўнае — нейкі твой унутраны парастак, які няспынна трэба развіваць. Калі будзеш упарта рабіць сваю справу, шукаць, адкідаць усё лішняе, поспеху ты немінуча дасягнеш.
— У беларускім выяўленчым мастацтве багата творчых дынастый, але ж ваш сын Сяргей пайшоў па іншай каляіне — ён вядомы перадусім як рок-музыкант, лідар гурта “Zygimont Vaza”.
— А ён, дарэчы, у юнацтве таксама пайшоў мастакоўскім шляхам, паступіў у Акадэмію. Мае і талент, і мазгі, але... ўрэшце састыў. Мне мае сябры-мастакі шмат казалі: паўплывай ты неяк на свайго сына. Але як я магу на яго ўплываць?
— Ці быў у вашым жыцці такі чалавек, які сказаў бы: “Жора, ні ў якім разе не кідай маляваць?”
— Ды што вы, я б пагнаў яго з хаты… Наадварот, з дзяцінства маё захапленне выклікала ва ўсіх даволі паблажлівае стаўленне: “Каму што, а Жорку — маляваць…”. Іншая дзятва дык справай займаецца: хтосьці яблыкі пайшоў красці, хтосьці — па вішні... А Жорка — як заўсёды лухтой маецца. І каб Жорка сам не прагнуў стаць мастаком, дык ніколі ім бы не стаў. Таму я адразу разумеў, што прымусу тут ніякага і быць не можа. Тым больш, Сяржук таксама знайшоў свой шлях — засвоіў камп’ютар куды лепш за мяне, сёння працуе дызайнерам і нават мае ў сваім актыве прызы міжнародных конкурсаў.
— А ці падабаецца вам яго музыка?
— Увесь час чую пра яе добрыя водгукі ад сваіх сяброў ды знаёмых, але... сам, прызнацца, не слухаў. Бывае, прыйдзеш да Сярожы на дзень нараджэння, папросіш нешта ўключыць, а ён кажа: ай, тата, ну яго, не зараз...
— Цікава, а як у вас наладжваліся стасункі з тусоўкай сына — музыкантамі, што гралі цяжкі рок?
— Жонка ўвесь час казала: чаго ты, здаровы конь, з гэтай дзятвой возішся ў пясочніцы? А я з імі і чарку мог узяць, і пагутарыць душэўна... Таму стасункі — выдатныя! Для мяне ўвогуле няма вялікай розніцы, ці перада мной народны мастак сядзіць, ці нейкі маладзён зялёны.
— Досыць часта ў вашых палотнах так ці іначай закранаецца нацыянальная тэма. Калі ў вас узнікла да яе цікавасць?
— Па шчырасці, досыць позна. Адкуль у нас маглі быць нацыянальныя пачуцці? У Слуцку майго дзяцінства беларускае слова гучала амаль паўсюдна, але ж у школе мы збольшага па-руску вучыліся, а роднай мовай грэбавалі: ай, “на белку” не пойдзем... Менавіта праз такое стаўленне і з’яўляліся людзі, якія і не рускія, і не беларусы, а ўвогуле няведама хто.
Для мяне абуджэнне прыйшло ўжо ў сталым узросце, недзе ў 80-я. Паспрыялі тыя калегі, якія заўсёды гаварылі па-беларуску. Вельмі дзіўна тады было чуць беларускую мову недзе ў краме альбо, скажам, у кіно. І гэтыя прыклады вельмі натхнялі.
— Многія задаюцца пытаннем: як змяніць сітуацыю? Як паўплываць на масы, каб яны і Радзіму любілі, і мастацтвам цікавіліся...
— У нашых умовах самае галоўнае — не перабольшваць са сваім уплывам, бо занадта рашучымі дзеяннямі можна толькі шкоду ўчыніць. Але нічога не рабіць, вядома ж, таксама не выпадае. Цікавіцца гісторыяй і культурай нельга прымусіць, а вось выхоўваць такую цікавасць трэба. Прычым пачынаючы не пазней, чым з дзіцячага садку.
— Сёння шмат гаворыцца пра сацыяльную функцыю мастацтва. Ці можа творца зрабіць гэты свет лепшым?
— Лічу, што кожны проста павінен рабіць уласную справу. Пішы свае карціны на выдатным узроўні — і менавіта ў гэтым праявіцца твая актыўная грамадзянская пазіцыя. Галоўнае, каб яны ішлі знутры, ад сэрца. Бо іначай будзе тая самая кан’юнктура, пра якую мы ўжо казалі.
— Цяперашняе беларускае мастацтва імкнецца інтэгравацца ў сусветную прастору. Ці застанецца яно пры гэтым нацыянальным?
— Думаю, так. У нас свая школа, свой падыход, сваё бачанне... І, вядома ж, гэта вельмі добра. У кожнай краіне ёсць нейкі каларыт, і ён добра адчуваецца збоку. Калі ты ідзеш у парыжскі музей, дык спадзяешся пабачыць там перадусім французскае мастацтва. Напэўна, неабыякаваму да культуры замежніку таксама будзе цікава пазнаёміцца ў Мінску менавіта з мастацтвам беларускім. Сапраўды, сучасныя праявы творчасці размываюць паняцце нацыянальнага. Але... наколькі б ты ні быў сучасным, крывінку не падманеш!
— А што такое беларускае нацыянальнае мастацтва для вас?
— Пакуль што гэтае паняцце ў нас трохі размытае, як яго можна акрэсліць, я нават і не ведаю. Пэўна, патрэбны час, каб яно выкрышталізавалася. Шмат што адамрэ, але ўжо відавочна, што многае і застанецца. Тая ж Алена Кіш, напрыклад... Вядома, гэта нацыянальнае мастацтва.
— Напэўна, найвялікшую вартасць маюць тыя творы, якія ўжо выйшлі за нацыянальныя межы. Прыкладам, Рафаэль — не італьянская з’ява, яна родная для кожнага чалавека...
— Сапраўды, гэта мастацтва найвышэйшага гатунку. Але ж пры ўсім пры тым Рафаэль — усё адно італьянскае мастацтва! Гэта сусветны геній, побач з якім мне сорамна згадваць сваё прозвішча, але гэта — італьянскі геній. І калі ты трапляеш у фларэнтыйскую галерэю Уфіцы, дык разумееш, што ты не ў Германіі альбо Англіі, а ў Італіі.
— У вас вельмі шмат карцін, створаных у розных кутках Беларусі. Напэўна, вы любіце падарожнічаць?
— Апошнім разам, літаральна месяц таму, выпраўляліся з калегамі на Браслаўшчыну: Слабодка, Мёры, Друя... Выдатныя мясціны, першы раз там быў. Пісалі штодня па дваццаць эцюдаў! Пры ўсіх сваіх “завіхрэннях”, адлюстраванне прыроды мне заўсёды было блізкім. Тым больш, не бывае ні аднолькавых мясцін, ні нават аднолькавага ўспрыяцця аднаго і таго самага месца.
— Скажыце, а назвы карцін вы самі прыдумляеце? Адкуль у іх столькі паэзіі?
— Сам. Паэтычнасць — гэта дзякуючы паэзіі, якую я вельмі люблю: ад Байрана да Хлебнікава. А ў Колькі Селешчука, які таксама хлопец вясковы, адкуль яно — “Канец сезона туманаў”? Значыць, нешта ў нас, напэўна, ёсць унутры...
— Цяпер рэпрадукцыі твораў Селешчука выстаўляюцца на плошчы Якуба Коласа. Ці імпануюць вам падобныя праекты?
— Вядома. Ці даведалася б пра Колю цяперашняя моладзь, каб не такія выстаўкі? А так людзі ходзяць, глядзяць... Месца абранае вельмі ўдала. Тыдні два таму абмяркоўвалі гэты праект з Наташай Шаранговіч, і яна прапанавала наступным разам мне ў ім паўдзельнічаць. З радасцю пагадзіўся. А вось на “паркане” я б не хацеў выстаўляцца — мне падаецца гэта нечым легкаважным. Вядома, хай будзе, я не супраць і не хачу нікому навязваць сваё меркаванне. Гэта як тэлеканалы: не падабаецца — пераключыў.
— Як вы ставіцеся да пытанняў кшталту “Патлумачце, што намалявалі”?
— Калі ў мяне была вялікая выстаўка ў Нацыянальным мастацкім музеі, мяне запрашалі правесці сустрэчы з гледачамі, выказаць ім свае думкі Але я не люблю гэтага. У некага яно добра атрымліваецца, а я вось — не ўмею. Можа, нават і ўмею — але не хачу. Хай тлумачэннем займаюцца спецыяльна навучаныя людзі, якім, тым болей, за гэта плацяць. Бывае, нехта з мастацтвазнаўцаў мне самому вочы расплюшчыць на ўласную творчасць.
Я ўвогуле не надта схільны да аналізу. Не люблю сваю творчасць ацэньваць, не люблю філасофстваваць на гэты конт. Вось і цяпер перад вамі пачуваюся трохі няўтульна — як на рэнтгене. Я проста жыву як жывецца. Калі перад аслом павесіць жмут саломы, ён будзе да скону рушыць наперад, каб тую салому дастаць — дый так і не дасць сабе рады. Вось і са мной такая гісторыя выйшла: раблю ды раблю, а што з гэтага атрымліваецца — ужо не мне меркаваць. Тым больш, і сэнсу ў гэтым не бачу — усё на халсцінах відаць. Альгерд Малішэўскі некалі добра сказаў: у мастака-“філосафа” па вусным пяць, а як па пісьмовым?
— Творцаў ужо не першае стагоддзе называюць “багемай”. Ці прымяняльнае гэтае слова да нашых мастакоў? Ці ёсць у нас пэўнае арт-асяроддзе?
— Калі ў мяне была персанальная выстаўка ў Нацыянальным мастацкім, я запрасіў сваіх сябрукоў, накрыў для хлопцаў сталы, зрабіў добрую бяседу. І мастакі мне ў адзін голас расчулена дзякавалі: “Скрыпа, дзякуй, што ты нас сабраў!” Бо цяпер гэта надзвычай рэдка здараецца. Раней мы ўвесь час соўгаліся адзін да аднаго па майстэрнях, гадзінамі гутарылі за “келішкам гарбаты”. А ў наш час усе сядзяць па сваіх норах, і кожная нагода адтуль выбрацца становіцца сапраўдным святам.
— Ваш імідж — ён прадуманы, альбо так склалася? Гутарка, вядома, перадусім пра закручаныя ўгору вусы.
— Калі ў мяне была звычайная бародка, насагубная складка надта вылучалася на фота — як быццам на твары маска. Напрыклад, ёсць у мяне здымак беларускай дэлегацыі ў Рыме: усе прыгожа пасміхаюцца, адзін толькі я атрымаўся нейкі скасабочаны з-за ценю ад вусоў. І таму дзеля гумару я стаў падкручваць іх — як у Сальвадора Далі. Цікава было павыдурняцца.
— Адпаведна, гэта быў момант “гульні ў класікі”?
— Мастацтва — гэта ўвогуле гульня, самая натуральная. І хто лепей гуляе, той лепшы мастак.
— А хто ў ёй выйграе?
— Мастак і толькі мастак! Не трэба тут пра гледачоў альбо, скажам, пра грамадства. Мы эгаісты да мозга касцей!
У сустрэчы прымалі ўдзел і задавалі пытанні Дар'я АМЯЛЬКОВІЧ, Пётра ВАСІЛЕЎСКІ, Алег КЛІМАЎ, Настасся ПАНКАРАТАВА, Аліна САЎЧАНКА, Ілья СВІРЫН, Сяргей ТРАФІЛАЎ
Фота Таццяны МАТУСЕВІЧ