Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Ніколі не думаў, што тэма Вялікай Айчыннай вайны стане для мяне дамінуючай, што я ўвогуле буду здымаць кіно пра вайну. Я скончыў ВГИК, і Віктар Тураў запрасіў мяне сюды, на “Беларусьфільм” (або “Партызанфільм”, як тады называлі студыю ў прафесійным асяродку). Мне здавалася, што ўсё датычнае ваеннай тэмы студыя сказала. Прычым уголас, важка, таленавіта, ярка — і гэтак далей. Я меркаваў, што адносна дадзенай тэмы ў грамадстве існуюць паразуменне, згода, выпакутаваныя ўсёй драматычнай гісторыяй краіны. Але памыляўся…
Нават у “перабудову”, нават у час развалу Савецкага Саюза перамога СССР над фашысцкай Германіяй заставалася адзіным фактам савецкай гісторыі, які не падлягаў сумневам, не падвяргаўся крытыцы і вакол якога панавала адзінадушша. А тое, што зараз адбываецца ў свеце, з чым сутыкаемся апасродкавана і мы як грамадзяне дзяржавы, чыя ідэалогія грунтуецца на гістарычнай праўдзе, мяне прыводзіць у стан жаху. Мой бацька ваяваў у Ракасоўскага, канкрэтна — пад кіраўніцтвам Баграмяна. Ён вызваляў Беларусь, тройчы быў паранены. Гэта чалавек, які ў сямнаццаць гадоў пайшоў на вайну і ў дваццаць адзін яе скончыў. Я ўвесь час думаю пра яго і такіх, як ён, хлапчукоў: як жа яны здолелі “абламаць” Гітлера!..
Зараз жа на Захадзе ўпэўнены, што галоўную ролю ў разгроме фашызму адыгралі амерыканцы, а не Савецкі Саюз ды яго Чырвоная Армія. Такія меркаванні і сям-там на постсавецкай прасторы не навіна… З гэтай нагоды лічу неабходным заступіцца за праўду, якую лічу канчатковай. Я зняў тры карціны пра вайну. Першы фільм называўся “Снайпер. Зброя помсты” і складаўся з чатырох серый. Потым — васьмісерыйны “Замах”. І, таксама васьмісерыйны, “Немец”. Зараз збіраюся здымаць яшчэ адну чатырохсерыйную стужку пра вайну.
— Вы зыходзіце з прынятай у савецкім кінамастацтве трактоўкі ваенных падзей альбо прапаноўваеце гледачу новы погляд на вядомыя факты?
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Я абапіраюся на гістарычную праўду і маю на мэце спрыянне патрыятычнаму выхаванню грамадства. Сёння некаторыя глядзяць у бок Захаду і прымаюць усё, што адтуль зыходзіць, за ісціну. Я маю на ўвазе не толькі людзей мастацтва. Згаданы мной кірунак для іх — увасабленне поспеху, высокага стандарту жыцця. Але ж шмат і тых, хто лічыць: той жа амерыканізм супярэчыць нашым традыцыйным каштоўнасцям, а тое, што робяць амерыканцы ў галіне культуры, — спроба сыходу з рэальнасці ў прыдуманы свет. Але што да іх уласнай гісторыі, прадстаўленай, у прыватнасці, праз кінамастацтва, дык тут яны, у адрозненне ад нас, не саромеюцца быць патрыётамі, бараніць сваё. Скажам, такі эпізод: хлопец, які страціў на вайне руку, падымае круком пратэза з зямлі амерыканскі сцяжок і кладзе яго на стол. Бо сімвал дзяржавы — гэта святыня. Ці нейкая дзея, грандыёзная па псіхалогіі, выдатная па акцёрскім выкананні, завяршаецца панарамай на Капітолій…
Зніжэнне значэння Перамогі яшчэ дасца свету ў знакі. Што мы павінны рабіць як людзі, якія адказваюць за маральны стан грамадства? Мяркую, людзі мастацтва мусяць быць адначасова свабоднымі ў творчасці і падуладнымі ўнутранай цэнзуры. У прыватнасці, калі справа датычыцца Вялікай Айчыннай вайны. Увесь сэнс нашай сённяшняй размовы — гэта данесці чарговы раз непахіснасць поглядаў нашага пакалення на вайну і Перамогу…
Уладзімір УРОДНІЧ: — Заўважу, што мастацтва заўжды шчыльна звязана з ідэалогіяй. У нашым выпадку — яшчэ і з рэлігіяй, бо праваслаўе — аснова маральнасці нашага грамадства. А ў праваслаўі, як і ў кожнай канфесіі, існуюць свае маральныя нормы. Да таго ж, шануецца тэма воінства. У гэтым сэнсе ваенна-патрыятычная тэма, якая ў савецкі час была выхаваўчай дамінантай, рэлігійнай традыцыі не пярэчыць.
Культура і мастацтва заўжды з’яўляліся інструментамі дзяржаўнай ідэалогіі. У нас не карыстаюцца актыўна тымі інструментамі. Быў час, калі дзяржава мастакам ставіла задачы. Гэта як рэжысёр, што кажа артыстам: будзем ставіць гэты спектакль! Ён раздае тэксты, акрэслівае задачу для пастановачнай групы, сам становіцца на чале. А калі рэжысёра не будзе? Атрымаецца тады спектакль? Тое ж — і ў выяўленчым мастацтве, у культуры наогул.
У мяне ў майстэрні — палатно, прысвечанае аперацыі “Баграціён”. Я даўно над ім працую. Не ведаю, ці набудзе дзяржава гэты твор… Але ўнутраны голас кажа мне, што ўсё адно трэба рабіць. Бо тое мой абавязак перад памяццю бацькоў. Мы, чые бацькі ваявалі, абавязаны рухацца далей па шляхах, вызначаных нашай памяццю пра тых, хто з той вайны не вярнуўся. Зрэшты, мы ім абавязаны жыццём, а дзяржава наша — існаваннем.
Сёння ў нашым цэху ёсць праблема, як гэтую тэму вырашаць. Тыя мастакі, што прыйшлі з фронту, пісалі вайну з амаль дакументальнай дакладнасцю. Цяперашняе ж бачанне, верагодна, мусіць быць іншым. Якім? Расійская рэтраспектыўная мастацкая выстаўка ў гонар юбілею Перамогі, што адкрылася нядаўна ў Лондане, прадставіла шырокі спектр вобразных трактовак ваеннай тэмы. Ёсць на ёй, дарэчы, і работы нашага Мая Данцыга. Някепска было б, каб мы здолелі зладзіць у Мінску аналагічную рэтраспектыву беларускага мастацтва, каб мець магчымасць асэнсаваць ужо здзейсненае. Ну і пра сённяшні дзень забывацца не трэба. Сёння ў Міністэрства культуры няма грошай на свабодныя дамовы з мастакамі, але ж конкурс правесці па той або іншай актуальнай тэме цалкам магчыма. Я маю на ўвазе тэму вайны…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Уладзімір, ты слушную рэч сказаў: мы павінны задумацца ўсур’ёз, як трэба гаварыць пра вайну з моладдзю, да якіх каштоўнасцей яе вяртаць…
Уладзімір УРОДНІЧ: — Вяртаць да маральных абавязкаў. Дазволю згадаць біблейскую прыпавесць пра блуднага сына. Гэты сюжэт у пэўнай ступені адлюстроўвае стан грамадства, калі яно страчвае маральныя арыенціры…
— Вы лічыце, што такая важная для выхавання патрыятызму і фарміравання дзяржаўнай ідэалогіі тэма, як Вялікая Айчынная вайна, мусіць мець дзяржаўную падтрымку?
Уладзімір УРОДНІЧ: — Абавязкова! Гэта павінна быць нормай дзяржаўнай палітыкі, калі эстэтычны складнік уваходзіць у ідэалогію. Сёння ж сітуацыя выглядае так. Мастаку кажуць напісаць выбітны твор, за які пасля заплацяць. А той адказвае: “А вы прапануйце будаўніку, каб ён вам без перадаплаты хмарачос збудаваў!” Вось чаму мы сёння не маем паўнавартасных карцін, а ўсё больш “чорныя квадраты” ды іншую “геаметрыю”…
— Карціна — рэч статычная, нязменная. Яна збольшага звернута да розуму гледача, да ягонага досведу ды інтэлекту. А вось тэатр — гэта жывыя эмоцыі непасрэднай дзеі. Гэта тое, што зацягвае гледача, робіць яго суразмоўцам артыста тут і зараз. Наколькі, у такім выпадку, балючая тэма вайны актуальна для сцэны? Лічыцца ж, што ў тэатр людзі прыходзяць адпачыць… Пытанне — да спадара Гарцуева.
Аляксандр ГАРЦУЕЎ: — Тэма, запатрабаваная ў грамадстве, будзе актуальная і для сцэны, і для экрана. Мяркую па спектаклі “Нямой” паводле аповесці Алеся Адамовіча ў Купалаўскім тэатры. У 2011 годзе рашэннем журы Нацыянальнай тэатральнай прэміі, у якім было больш за сто чалавек, пастаноўку прызналі адной з лепшых. Прасцей кажучы — пяць намінацый. Вось, здавалася б, тэма вайны — цяжкая, змрочная, зусім не вясёлая. А ведаеце (ідзе спектакль ужо чатыры гады), — аншлагі, і абыякавых людзей няма… Бо гэта памяць народа. Нацыянальная памяць. Генетычная. Хоць сярод нас засталося мала людзей, якія памятаюць тую вайну. Засталіся адзінкі тых, хто прайшоў праз яе як салдат…
Пытанне нашага сумоўя мы ўжо акрэслілі: як памяць пра вайну перадаць новаму пакаленню нашых суайчыннікаў? Гэта няпроста, бо даводзіцца канстатаваць, што моладзь нярэдка як мінімум абыякавая да згаданай тэмы… Чаму? Ведаеце, мне здаецца, што і мы, дзеячы мастацтва, у гэтым вінаваты. Калі памяць пра вайну ператвараць у пафасныя канцэрты, пазбаўленыя сапраўднай адухоўленасці, цяжка чакаць іншай рэакцыі… Жывая памяць, якая мусіць нас яднаць, падмяняецца фармальнымі мерапрыемствамі, дзе можна хіба паскакаць… І заўважце: тыя, каму сёння дваццаць, трыццаць — зусім някепскія людзі. Проста да іх трэба знайсці “ключ”…
— І які гэта ключ?
Аляксандр ГАРЦУЕЎ: — Праз душу, праз сэрца, праз зразумелыя ім аналагі. Мне, нам у гэтым сэнсе прасцей. У мяне дзяды на вайне засталіся… Бацька прайшоў усю вайну… Канешне, для людзей майго пакалення вайна зразумелая і рэальная як частка ўласнага жыцця альбо сямейнай хронікі. Але што зрабіць, калі час сыходзіць… Гэта, мабыць, тое ж самае, як калісьці прыходзіў да нас на піянерскі збор удзельнік Грамадзянскай вайны. І мы не асабліва ўяўлялі: а што гэта тады было? Так што мы маем справу з аб’ектыўным працэсам. І да гэтага можна ставіцца па-філасофску. Але паглядзіце, што адбываецца ў свеце. Непадалёк ад нас напружанае становішча…
Далей ужо наш маральны выбар. І я мяркую, што малады чалавек здольны ўспрымаць Вялікую Айчынную вайну як вялікі Подзвіг народа, прадстаўніком якога ён сам з’яўляецца. Ён мусіць ведаць, што ён і ёсць беларускі народ, адзін са спадкаемцаў народа савецкага. Ён — сын краіны-пераможцы і прадаўжальнік гісторыі.
Вось спектакль зараз рыхтуем да юбілею ў Тэатры беларускай драматургіі: гэта “Дзед”. Пісаў п’есу Вячаслаў Панін — рэжысёр, драматург. Там гаворка пра ўчора ідзе якраз праз прызму сённяшніх рэалій. Так, там ёсць тэма неразумення вайны пакаленнем мірнага часу. Вось кажуць, што пафас бывае двух відаў: блазенскі і свяшчэнны, святы пафас. Вось пра тое і трэба казаць — пра тое, што мы не можам забыць, чаму не можам здрадзіць…
Вялікая Айчынная вайна — зыходны пункт найноўшай гісторыі нашага народа. У нашым кантэксце подзвіг савецкага салдата — найперш подзвіг беларускага народа. Таму што столькі, колькі страцілі беларусы, не страціў ні адзін народ…
Уладзімір УРОДНІЧ: — Талстой сказаў: дзе няма праўды, там няма велічы. Калі нехта ўводзіць нас ад тэмы Вялікай Айчыннай вайны, мы саміх сябе страчваем… Нам унушаюць, што не трэба думаць…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — І не трэба напружвацца…
Уладзімір УРОДНІЧ: — Так. А напружвацца якраз-такі і трэба! Вось той жа рэмбрантаўскі “Блудны сын”… Столькі часу прайшло, а ён усё так жа ўздзейнічае і на мяне, і на многіх іншых людзей…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Распавяду адзін выпадак. Адзін рэжысёр (не буду яго называць), які зняў нядаўна карціну пра вайну, даволі самаўпэўнена сказаў: ягоная карціна закрыла тэму пра вайну… Але тэма гэтая ніколі не закрыецца! Яе немагчыма закрыць! І асабліва нельга дазволіць яе закрыць у гісторыі беларускага постсавецкага кінамастацтва…
— Магчыма, тут варта казаць і пра этычны, і пра выхаваўчы, а не толькі пра эстэтычны бок кінамастацтва…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — З гэтай нагоды скажу вось што. Дзве тысячы гадоў у свеце існуе хрысціянства. Апошнія сто-сто пяцьдзясят гадоў паказалі, што тэхнагенна мы дасягнулі пэўнага ўзроўню ў развіцці грамадства. У нас ёсць тэлебачанне, аўтамабілі, электрычнасць, мы лётаем у космас... Але наколькі этычна дасканалым за гэтыя гады стаў чалавек? На жаль, можна канстатаваць, што ён застаўся на тым самым, ранейшым, узроўні ў сваім этычным развіцці… У гэтым нас пераконвае сённяшняя рэчаіснасць,…
— І ў чым, у такім выпадку, з улікам сённяшніх рэалій, заключаецца задача мастака?
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Задача мастака — у адным: я шукаю ў чалавеку тое, за што яго можна любіць. Шмат засталося такога ў чалавеку, у людзях? На жаль, не. Але можна любіць салдата, маладога хлопца, які пайшоў на вайну і там загінуў альбо атрымаў раны ды перамог фашызм, а ён, як гэта ні дзіўна, ізноў пачынае дзесьці ў свеце падымаць галаву… Бо, што ні кажы, а праблема вайны, праблема гістарычнага мінулага змыкаецца з праблемай станаўлення этычных катэгорый, у якіх мусіла б жыць сучаснае грамадства, дзяржава. Мінулае павінна вызначаць этыку сучаснага чалавека, мастака, — у гэтым, я думаю, не сумняваецца сёння ніхто. Адсюль і тыя пытанні, якія нас хвалююць: куды мы ідзём? Кім станем?..
Вячаслаў ШАРАПАЎ: — Справа ў тым, што свет сёння знаходзіцца ў кропцы біфуркацыі. Многія геапалітыкі пра гэта гавораць. Але я да таго, што наш сённяшні “круглы стол” — вельмі своечасовы. Чаму? Справа ў тым, што той жа дзяржаўны ансамбль “Песняры” шмат выступае, гастралюе. І ўсе, з кім мы сустракаемся, ставяць Беларусь у прыклад. З тых шляхоў, якія існуюць у славянскай сістэме, наша краіна ідзе па сваім, нейкім аптымальным шляху. Канешне ж, магчыма, і не ідэальным, ды тым не менш… І тое, пра што мы сёння гаворым, як я лічу, — вельмі важна. Бо надышоў час, калі ў нас сапраўды могуць быць розныя варыянты будучыні. І нам сёння трэба выбраць які-небудзь адзін.
— А як яго магчыма выбраць?
Вячаслаў ШАРАПАЎ: — А выбраць яго можна толькі тады, калі наша, беларуская, ідэалогія зрасцецца з мастацтвам у адзіны маналіт. Бо, на маю думку, славянская сістэма не можа існаваць у межах псеўдадэмакратыі, псеўдалібералізму, які сёння насаджаецца ў свеце, да ўсяго, на нас сёння наступае глабалізацыя, а на месца былой ідэалогіі прапануецца зусім іншая, якая мае назву геданізму, калі чалавек атрымлівае хіба асалоду ад жыцця…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Успомніце, што менавіта дзякуючы філасофіі геданізму, перанятай у грэкаў, і разбурылася Рымская імперыя… Усё гэта звязана з тым, што мы, жыхары постсавецкага абшару, цяпер у нейкай ступені разгубленыя. Я памятаю, для нас калісьці галоўнай праблемай была наступная: знайсці героя. Мы шукалі героя на сцэне, у літаратуры, у кінематографе… Шукалі — і зрэдку знаходзілі. І ён заўсёды быў станоўчым, пазітыўна-стваральным…
— А што сёння? Ці можна сёння адшукаць такога героя, зрабіць з яго прыклад для пераймання?
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Сёння, паўтаруся, мы знаходзімся ў стане разгубленасці. І зноў шукаем свайго героя. Героя, які вызначыць пэўную катэгорыю каштоўнасцей — даступную, зразумелую і запатрабаваную грамадствам.
Уладзімір УРОДНІЧ: — І гэтыя пошукі — не так ужо і дрэнна…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Гэта вельмі добра. Але закончу сваю думку. Сённяшні крызіс, які існуе ў драматургіі, датычыцца не толькі постсавецкага абшару. Ён — усеагульны. І ў амерыканскім кіно гэты крызіс таксама заўважны. Напрыклад, у 1950-я гады ў тамтэйшым пракаце часта можна было пабачыць такі сюжэт: паказвалася гарманічнае жыццё добрых індзейцаў, пасля адбываўся прыход “злых белых людзей”, якія парушалі гэтую гармонію… Але на сцэне раптам з’яўляўся “добры белы”, які дапамагаў перамагчы “дрэнных”, — і гармонія аднаўлялася… Сюжэт знакаміты. Той жа Кэмеран са сваім “Аватарам” менавіта яго і выкарыстаў. Толькі ў яго замест індзейцаў — сінія іншапланетнікі... Такім чынам, на Захадзе сёння бяруць старыя схемы і ствараюць на іх аснове новыя фільмы…
Уладзімір УРОДНІЧ: — І, галоўнае, усё працуе!
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Так, усё працуе. Але яно павінна працаваць і для нас! Вось мы зараз шукаем этычныя ці, можна сказаць, нейкія абсалютныя катэгорыі, нейкія каштоўнасці… Але іх ніхто не змяняў. Яны такія ж, якімі былі дзесяць, сто, тысячу гадоў таму. Яны былі сфармуляваны яшчэ ў дзесяці запаветах… І гэтая наша разгубленасць, спадзяванне на кагосьці, хто прыйдзе і падкажа, куды нам ісці ды развівацца, пакажа, хто вінаваты, і скажа, што нам рабіць, — няправільныя…
— Мабыць, крыху не ў тэму, але ўсё ж… Спадар Шарапаў, “Песняры” працуюць у рэчышчы нацыянальнай культуры. А як суадносіцца нацыянальнае з нашай гісторыяй, з тэмай Вялікай Айчыннай вайны і Перамогі?
Вячаслаў ШАРАПАЎ: — З гісторыяй усё зразумела, таму лепш скажу пра будучыню і сучаснасць. Бо, напрыклад, мяне вельмі крыўдзіць, калі нашы калегі з Нацыянальнага акадэмічнага народнага хору Беларусі імя Генадзя Цітовіча вымушаны ездзіць па раёнах ды зарабляць “на план”. І зарабляюць яны не такія ўжо і вялікія грошы, бо сёння ніхто не хоча хадзіць на канцэрты… А гэта ж дзівосны калектыў, роўных якому яшчэ пашукаць трэба, наш нацыянальны здабытак! Вось вам і сучаснае… Таму я лічу, што такія калектывы ўвогуле не павінны думаць ні пра які план, а нармальна фінансавацца, каб працаваць, ствараць новыя яскравыя творы для сваіх выступленняў і, такім чынам, прадстаўляць нацыянальную культуру як перад жыхарамі Беларусі, так і за мяжой.
— А ці не здаецца вам, што тэма вайны, тэма Перамогі сёння адыходзіць на перыферыю і да яе не так ужо і часта звяртаюцца ў сваёй творчасці паэты, драматургі, мастакі?
Уладзімір КОЖУХ: — Я, напрыклад, звяртаюся да гэтай тэмы. Але, на жаль, асаблівай увагі да падобных палотнаў, як гэта было раней, няма. Магчыма, сёння патрэбен дзяржаўны заказ на такія карціны, патрэбна дзяржаўная падтрымка, пра што мы тут ужо гаварылі. Цяпер, на жаль, усё наадварот. Выкажу адну думку: часам падаецца, што ў плане гістарычным сёння памяць пра Радзівілаў стала нашмат важнейшай за памяць пра Хатынь…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Я думаю, гэта больш даніна модзе, калі жадаеце…
Уладзімір КОЖУХ: — І ў сувязі з тым я б прапанаваў “Песнярам” выканаць у замку Радзівілаў сваю знакамітую рок-оперу “Гусляр”. Паглядзелі б тады, як на гэта адрэагуе публіка…
Вячаслаў ШАРАПАЎ: — Нас зараз больш цікавіць іншая тэма: на наступны год паўдзельнічаць у “Еўрабачанні”.
Уладзімір КОЖУХ: — Калі ў Міністэрства культуры няма грошай на заключэнне дамоў з творцамі, дык хай бы яны выдалі нейкі альбом сучасных мастакоў з карцінамі на тэму вайны… Нічога ж не робіцца…
— І, мабыць, апошняе, досыць важнае, пытанне. Як расказваць маладому пакаленню пра вайну ў Год моладзі? Без штучнага пафасу, без нейкіх лозунгаў і заклікаў? Як іх зацікавіць гэтай тэмай?
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Мы ўжо ў размове падступаліся да гэтай тэмы… Сапраўды, як зацікавіць? Бо, не сакрэт, у нашай гісторыі быў перыяд, калі людзі перасталі цікавіцца ваеннай тэмай, яшчэ за савецкім часам, у сярэдзіне 1950-х… Але пасля з’явілася так званая лейтэнанцкая проза: Васіль Быкаў, Рыгор Бакланаў, Юрый Бондараў… Тыя пісьменнікі, якія пачалі распавядаць пра вайну праўду. І тэма гэтая зноў загучала, да яе з’явілася новая цікавасць. Але як сёння яе ажывіць, зацікавіць ёю маладое пакаленне? Ці можам мы, сённяшнія творцы, вярнуць цікавасць да гэтай мінулай вайны? У чым гэтая цікавасць будзе заключацца?
Уладзімір УРОДНІЧ: — Кожны будзе ствараць у нейкіх сваіх рамках, у рамках пэўнай сістэмы…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Напрыклад, я мэтанакіравана ствараў свае фільмы ў рамках прыгодніцкага жанру для тэлевізійнай аўдыторыі, бо гэта самая вялікая аўдыторыя для кіно. І гэты прыгодніцкі жанр вельмі блізкі да моладзі. У ім шмат пэўнай фантазіі і гераізм прадстаўлены высока, як, скажам, у добрым заходнім кіно. І тое — шлях. Але гэта, на маю думку, усяго толькі адна са штрыхпункцірных ліній на шырокай дарозе, якую ўсе мы разам павінны асвоіць…
Уладзімір УРОДНІЧ: — Мне падаецца, на нейкім этапе мы нешта ўпусцілі, не быў пабудаваны дыялог з маладымі на тэму вайны. А калі гэты дыялог і адбываўся, дык часцяком ён быў проста фармальным. Падобныя ж гутаркі павінны быць змястоўнымі!
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Я проста хачу сказаць пра тое, што асабістая адказнасць у гэтым аспекце павінна быць у кожнага з нас… А што да дыялогаў… Напрыклад, мяне ніхто не прымусіць думаць не так, як я хачу. Я, у крайнім выпадку, буду прыхоўваць свае думкі, але думаць так, як думаю я, а не нехта іншы. І каштоўнасці, якія існуюць менавіта для мяне, у мяне ніхто не адыме. Так, трэба выхоўваць маладое пакаленне. Але я не магу прыйсці ды сказаць маладым людзям: рабіце так! Я спрабую перадаць свой погляд гледачам, але што з гэтага атрымаецца, не ведаю. Але я шчыры перад самім сабой хаця б у тым плане, што раблю гэта, а не сяджу склаўшы рукі ды наракаю на лёс…
— Ці можна так сказаць, што сённяшняя моладзь у нечым вас расчароўвае?
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Не, я ў сучаснай моладзі не расчараваны. Нават на тэлебачанні, якое не надта паважаю, я бачу, як сёння з’яўляецца і выяўляе сябе моладзь — таленавітая, годна выхаваная, цікавая для мяне… У той жа час, я сам памятаю, як у 1990-я глядзеў тэлевізійную праграму, дзе прысутнічала чалавек дзесяць-пятнаццаць хлопчыкаў і дзяўчынак — разумных, цікавых, выхаваных. І калі ў іх спыталі пра дзень 9 Мая, падаецца, толькі шэсць з іх адказалі, што гэта — Дзень Перамогі…
Уладзімір УРОДНІЧ: — Маладыя людзі патрабуюць вельмі сур’ёзнага, удумлівага разважання пра тыя факты, якія ўжо вядомыя, і пра месца гэтых фактаў у нашых сённяшніх рэаліях. Можа, адзін з дзесяці маладых людзей і захоча паўдзельнічаць у гэтай тэме — тэме вайны — ды пашукаць сваю форму яе адлюстравання ва ўласнай творчасці… Бо, зразумела, патрэбна яшчэ і пэўная форма падачы, мастацкая мова. Але, перш за ўсё, патрэбен (я ўжо пра гэта казаў) нармальны дыялог. Сёння ў нас няма нармальных прафесійных дыялогаў.
— Але тут галоўнае, кажучы пра народную трагедыю, народную Перамогу праз сваё бачанне, праз сваю мастацкую мову, не збіцца на пафас, на нейкую эстэтычную гульню…
Аляксандр ЯФРЭМАЎ: — Перашкод для творчасці, мяжы для яе — няма. Няма, калі творца дакладна стаіць на беззаганнай, гістарычна апраўданай, гістарычна дакладнай пазіцыі.
Уладзімір УРОДНІЧ: — У якасці свайго рэзюмэ скажу вось што. Мы сёння будуем суверэнную дзяржаву. І мы абавязаны ні на хвіліну не забывацца пра тую свяшчэнную памяць нашага пакалення, якую заўсёды павінны трымаць у сэрцы, — памяць пра Вялікую Перамогу. І мы павінны нікога і нічога не саромецца, заўсёды пра гэта казаць.
Мікалай СКОБЕЛЕЎ: — Дазвольце паставіць кропку ў нашай гутарцы. Я лічу, што Музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны знаходзіцца сёння ні больш ні менш на вастрыі ідэалагічнай барацьбы. Я думаю, з гэтым усе згодны, бо такая барацьба, уласна кажучы, ніколі і не прыпынялася. І сёння мы бачым: тая ідэалагічная барацьба — адзіны фронт, на якім мы павінны стаяць у адным страі, у звязцы, плячо да пляча — і работнікі культуры, і ідэолагі, і творцы, і кіраўнікі… Бо тое, што адбываецца ў суседняй дзяржаве, паказала, чым могуць абярнуцца падобныя промахі. Таму давайце працаваць сумесна, сустракацца, абмяркоўваць усе праблемы ды пытанні, асабліва — з дзеячамі культуры, ад працы ды творчасці якіх сёння, як і раней, залежыць вельмі шмат у яднанні народа…
Фота Таццяны МАТУСЕВІЧ