— Колькі гадоў філіялу?
— Больш як дзесяць гадоў гамяльчане і госці горада могуць пабачыць узоры ўнікальнай культуры Веткаўшчыны.
— Наколькі ведаю, месцазнаходжанне філіяла змянялася?
— Мелі памяшканне на праспекце Леніна, потым — на вуліцы Кірава. Колішнія наведвальнікі нас там і цяпер шукаюць. Але на сёння мы маем будынак у цэнтры Гомеля, на тэрыторыі Гомельскага палацава-паркавага ансамбля. І тут ёсць свае перавагі: пад час прагулкі па парку людзі заўважаюць нашы абвесткі, афішы, банеры, заходзяць і з радасным здзіўленнем знаёмяцца з самабытным мастацтвам. Што і казаць, Веткаўскі музей мае ўжо трывалую рэпутацыю. Чалавек мо і не пабываў яшчэ ў ім, але нешта абавязкова чуў. Будынак невялічкі, але гэта своеасаблівы, так бы мовіць, плацдарм для музейшчыкаў, дзе яны выпрабоўваюць, шліфуюць новыя выставачныя праекты. Потым гэтыя праекты маюць свой працяг у сценах Нацыянальнага мастацкага, Нацыянальнага гістарычнага музеяў, а таксама — за межамі Беларусі. Ёсць у нас супольныя праекты і з іншымі дзяржмузеямі, і з прыватнымі калекцыянерамі.
— Дзякуючы вось такой творчай лабараторыі ў Гомелі Веткаўскі музей не мае праблем з размяшчэннем фондаў?
— Іншыя ўстановы маюць у асноўнай экспазіцыі дзесяць-дваццаць працэнтаў экспанатаў з асноўных фондаў, усё астатняе схавана ад вачэй шараговых наведвальнікаў. У нас жа — пастаянны кругазварот фондавых рэчаў. Так што мы не толькі распрацоўваем навуковыя тэмы, звязаныя са стараабрадніцтвам, з традыцыйнай беларускай культурай, — мы яшчэ даём магчымасць людзям пабачыць усе экспанаты. Выстаўка “Не аддаць забыццю”, да прыкладу, прадэманстравала адрэстаўраваныя іконы XVIII — XIX стагоддзяў, якія не выстаўляліся і не публікаваліся… Дарэчы, Веткаўскі музей мае сваю рэстаўрацыйную
майстэрню.
— Вы адсочваеце, ці скіроўваюцца наведвальнікі пасля агляду філіяла ў Ветку?
— Ёсць такая тэндэнцыя. А пасля Веткі ў Неглюбку адпраўляюцца, у тамтэйшы сельскі Цэнтр ткацтва, каб пабачыць жывую традыцыю. І наадварот, наведвальнікі, што спачатку былі ў Ветцы, абавязкова прыязджаюць да нас. У раённым музеі яны бачаць ручнікі, а ў нас — працэс іх вырабу. Больш за тое: у філіяле можна паспрабаваць самому выткаць ручнік. У сярэднім за месяц філіял сустракае тысячу наведвальнікаў. Адпаведна, не пустуе і Неглюбка. А тамтэйшыя ткачыхі скіроўваюць турыстаў у Стаўбун, дзе жанчыны з гурта “Стаўбунскія вячоркі” знаёмяць гасцей са сваімі абрадавымі, спеўнымі традыцыямі. Атрымліваецца, што праз Веткаўшчыну людзі знаёмяцца з каранёвай культурай усёй Беларусі.
— Ці патрэбна неглюбскаму ручніку рэклама для павелічэння яго продажу?
— Веткаўскі музей выпускае пэўную частку сувеніраў на гэтую тэматыку. І фільмаў таксама знята шмат. Але рэкламы мала не бывае. Патрэбны тут, на мой погляд, сістэмнасць і шырокае прыцягненне тэлебачання.
— Стараверства нейкім чынам паўплывала на станаўленне неглюбскага арнаменту?
— Не, ён — самадастатковы. Мы можам цяпер разглядаць эвалюцыю арнаменту. Гістарычна даказана ўжо, што неглюбскія землі былі абжыты ў ІV тысячагоддзі да нашай эры. Ёсць тут і гарадзішча — Стрэліца. Сярод аналагічных яму яно лічыцца адным з самых буйных у свеце. Уяўляеце, якая “біяграфія” ў ручнікоў? Сам па сабе арнамент не дзеліцца на элементы. Каб зразумець, што данеслі да нас продкі, неабходна ўспрымаць арнамент кампазіцыйна, у суадненасці з мясцовай традыцыяй. Напрыклад, кашулю ці ручнік з Міншчыны знаўцы ў Неглюбцы не ўспрымуць, і наадварот. Неглюбскія жанчыны добры тэрмін для гэтага прыдумалі: “чужасельскія”. Быццам бы тое ж самае “кручча” выкарыстоўваецца ў арнаменце, але ж не: чужасельскі ён… Словам, арнамент: не проста эстэтыка. Свой каляндарна-абрадавы рытуал патрабаваў сваёй арнаментыкі. Цыкл вырабу тэкстылю — таксама вельмі рэгламентаваны. І каб зразумець усё гэта, трэба самому быць у традыцыі… Арнамент на магніціку — спрошчаная арнаментыка для сучаснага спажыўца…
— Карысць веткаўскага музея ў тым, што ён расшыфраваў арнамент у кантэксце менавіта мясцовай культуры?
— Безумоўна! Сувеніры — гэта адно, а жыццё сімволікі ў музейных сценах — зусім іншае. Адна з бабуль-майстрых сказала: “Як ты пішаш буквы, так я ўзоры пішу”. Мы так і назвалі адну з выставак. І разам з наведвальнікамі правялі ў невялічкай зале аж тры гадзіны, тлумачачы, што бабулі на ручніках “напісалі”. Спрошчаны варыянт і традыцыйны, што дзіцячая размалёўка і твор Рубенса…
— Вы сам — ткач. Раскажыце, калі ласка, пра ткацкую майстэрню філіяла, пра ткацкае брацтва.
— Ёсць у нас адпаведны клуб “Параскева”. Кросны, ткацкія станы — з Веткаўшчыны. Традыцыя ткацтва — таксама. І яна — не проста тэхналогія, а яшчэ і ўнутраныя настрой, разуменне, перакананне. Так што ўсе нашы супрацоўнікі, якія працуюць у майстэрні, навучаліся ў неглюбскіх кабет. Я асабіста адношуся да трэцяга пакалення ткачоў у Веткаўскім музеі… У экспедыцыях табе тлумачаць умовы (нават абрадавыя) запраўкі, перадаюць адпаведны настрой. Былі пэўныя дні, калі жанчыны не пралі, не рыхтавалі нітку. Напрыклад, у пятніцу, бо Параскева гэтаму не спрыяла… Пры запраўцы станка трэба маўчаць. Тут два бакі: тэхналагічны, бо запраўка — справа няпростая і патрабуе поўнай увагі; сакральны, бо будучая тканіна прызначана для сакральных абрадаў, наўпрост звязаных з жыццём чалавека… Я для чаго пра гэта: усю тэхналогію можна і з дапамогай адпаведнага падручніка засвоіць, але нельга недаацэньваць ролю нашай экспедыцыйнай дзейнасці. Пра “ткацкі настрой” у падручніках не знойдзеш. А ў Сярэднявеччы, у Заходняй Еўропе ткалі ў большасці мужчыны, бо толькі яны маглі захаваць сакрэты ткацтва не выхо-
дзячы за межы аднаго роду. Жанчына ж навучылася, перайшла ў іншую сям’ю — і сакрэт знесла з сабой…
— Вернемся да стараверства. Столькі па свеце старавераў: у Галандыі, Канадзе, Амерыцы, у Сібіры… Ёсць намер пашырыць музейную сферы ўплыву за мяжой?
— У свой час у Гомелі праходзіла навуковая канферэнцыя з удзелам старавераў свету. Ёсць намер адрадзіць традыцыю. Прынамсі, для таго, каб досведам абменьвацца, рэаліямі, праектамі. Дырэктар Веткаўскага музея Галіна Нячаева як магутны эксперт у гэтай справе штогод павялічвае і падтрымлівае кантакты са стараверамі свету. Без гэтага не можа быць ніякай навуковай дзейнасці. Музейшчык без стасункаў са светам не мае падстаў для развіцця…
Фота Сяргея ТРАФІЛАВА