“За што я люблю сваю вёску?”

Сталіца ручнікоў

У Неглюбку трапілі ўжо зацемна. Да свайго сораму прызнаемся: мелі сумневы ў мэтазгоднасці такога позняга візіту. Маўляў, усе мясцовыя работнікі культуры ў такі час калі і не спяць, дык дакладна займаюцца сваімі клопатамі па гаспадарцы. І ўсё ж упусціць такую магчымасць наведаць негалосную сталіцу беларускага ткацтва не змаглі. І, забягаючы наперад, не памыліліся. Дарэчы, падказала дарогу да Неглюбскага сельскага цэнтра ткацтва ўраджэнка Таджыкістана, якая не першы год жыве ў гэтай вёсцы ды з цікавасцю спазнае беларускія народныя традыцыі. Трэба сказаць, на пачатку мінулага стагоддзя тут жылі больш за тры тысячы чалавек, а зараз — і тысячы не набярэцца… Значная частка з іх — “перасяленцы” (тыя ж узбекі, таджыкі, туркмены), якія пасля аварыі на ЧАЭС прыехалі ў вёску з розных “гарачых кропак” на сталае месца жыхарства.

Тым не менш такая нацыянальная стракатасць не перашкаджае захоўваць глыбінную нацыянальную традыцыю, а мо наадварот, яшчэ больш заахвочвае з вялікай адказнасцю зберагаць сваю культуру.

Тым часам на гадзінніку — далёка за 19-ю, а ў мясцовым Цэнтры ткацтва праца — у поўным разгары: майстрыхі спраўна ўпраўляюцца з ткацкімі станкамі, ствараючы літаральна ў нас на вачах на даматканых палотнах спрадвечныя беларускія арнаменты. Як нам патлумачылі, гэтая традыцыя ў вёсцы ніколі не перапынялася, у чым можна пераканацца хаця б па тых жа ўзорах ткацтва, выстаўленых у галерэі, а таксама па шматлікіх партрэтах мясцовых майстрых, размешчаных у фае неглюбскага Цэнтра.

Цікавасць выклікала і галерэя-крама, якая адкрылася пару гадоў таму ў сценах Цэнтра ткацтва. Урэгуляваўшы ўсе юрыдычныя і фінансавыя аспекты, ўстанова спраўна папаўняе мясцовы бюджэт. Людміла Кавалёва, кіраўнік гуртка ткацтва “Ніток”, расказала, што частка з заробленых на продажы прадукцыі сродкаў ідзе на набыццё тых жа нітак, а таксама — неабходнага для Цэнтра абсталявання.

Што і казаць, турысты з далёкага замежжа калі бачаць такое хараство — скупляюць усе наяўныя ў продажы вырабы. Не выпадкова ж неглюбскія ручнікі прадстаўлены ў галерэях ды ўстановах многіх краін свету. А вось у самой Неглюбцы турыстаў, відаць, малавата.

Прыемна, што неглюбскія майстрыхі, з аднаго боку, ні ў тэхналагічным плане, не ў эстэтычным не здраджваюць традыцыі, а з іншага — побач са спрадвечнымі ткацкімі формамі (рознымі тыпамі ручнікоў) ствараюць новыя спосабы трансляцыі старажытных сімвалаў — праз тыя ж сувенірныя магніты, торбачкі для мабільных тэлефонаў.

Калі ж казаць не толькі пра захаванне, але і папулярызацыю ткацкай традыцыі, то нельга не згадаць і пра ўжо традыцыйныя неглюбскія “Свята беларускага ручніка” ды Рэгіянальны фестываль ткацтва “Кросенцы”, якія чаргуюцца паміж сабой праз год. Ініцыятарамі праектаў з’яўляюцца ўпраўленні па ідэалагічнай рабоце, культуры і па справах моладзі Гомельскага аблвыканкама ды Веткаўскага райвыканкама, а таксама Гомельскі абласны цэнтр народнай творчасці.

Так, ужо пазалетась (пабывалі ў Веткаўскім раёне мы яшчэ ў снежні 2014-га) пад час “Кросенцаў” турысты маглі паглядзець, як апранаецца складаны неглюбскі строй, даведацца пра прызначэнне яго элементаў, а таксама ў майстрых згуртавання “Ніток” Неглюбскага цэнтра ткацтва навучыцца вырабу некаторых яго атрыбутаў: гарлачкі — бісернага жаночага ўпрыгожання — і кубка — дзявочага галоўнога ўбора. Заадно турысты мелі магчымасць развучыць беларускія народныя танцы з удзелам народнага калектыву з суседняй вёскі Стаўбун.

Пагадзіцеся, каб трапіць на такое мерапрыемства, не шкада і тых літраў спаленага бензіну (ад Мінска да Неглюбкі — больш за 300 кіламетраў). Гэтыя ўнікальныя традыцыі таго вартыя. Мо таму, калі ўжо выязджалі з вёскі, прыгадалі галівудскі фільм-фантасмагорыю “Асабліва небяспечны”, што расказвае пра брацтва ткачоў, якія захоўваюць баланс дабра і зла на нашай планеце. У неглюбскіх ткачых не менш важная задача: захаваць праз малазразумелыя нам, але ад таго яшчэ больш каштоўныя, знакі і сімвалы, беларускую духоўную культуру…

Калі ж ужо па трасе імчаліся да Веткі, з ляснога гушчару пад промні нашых фар скокнуў адважны заяц. Прабег метраў пяць і, вырваўшыся са светлавога палону, вокамгненна шмыгнуў пад яліны. Маўляў, трошкі правёў да Веткі — дый годзе...

(Не)лірычнае адступленне Яўгена Рагіна

У Неглюбцы нам падарылі па цудоўным сувеніры. Уявіце: фрагмент неглюбскага тканага ручніка, закатаны ў пластык з магніцікам. Стыльная рэч! На ёй — фрагмент старадаўняга арнаменту назовам “Дрэва жыцця”. У аснове — крыж прамы, перасечаны касым. Сімвал прагі насення да бясконцага росту. Усе гэтыя тлумачэнні пазначаны на канверце-абгортцы магніціка. А ручнік-арыгінал, што выканала Соф’я Міхайлаўна Астапенка, захоўваецца сёння ў Веткаўскім музеі стараверства і беларускіх традыцый імя Фёдара Шклярава. Пры спрыянні ўстановы гэты сувенір, дарэчы, і зроблены. Як нам паведамілі, існуе некалькі разнавіднасцей такіх камплектаў (на кожным — свой арнаментальны фрагмент з яго сэнсавым тлумачэннем)… Я чалавек азартны: пачынаю збіраць калекцыю. Ці трэба тлумачыць іншым музейшчыкам, што такіх сувеніраў, калекцыйную лінію якіх любому ахвотнаму хочацца абнаўляць бясконца, хранічна не стае іхнім установам? Практыка паказвае, што — трэба…

Вырашаць — кіраўніку

Ранкам скіраваліся ў аддзел ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Веткаўскага райвыканкама. Абавязкі яго кіраўніка выконвае Міхаіл Курылін, што раней таксама працаваў у сістэме культуры Добрушскага раёна. На Веткаўшчыне ён — лічаныя месяцы, але ў праблемах краю ўжо добра арыентуецца.

У кабінеце апрача нас — і маладая дзяўчына з Гомеля. Літаральна днямі яны прыступае да працы ў якасці кіраўніка РДК, бо сваіх кадраў, як зразумела, няма. Міхаіл Курылін прызнаецца, што шмат працоўнага часу займае пошук апошніх за межамі раёна. І дадае, што сітуацыя з кадрамі ў Свяцілавічах (пра яе мы пісалі ў папярэднім артыкуле нашага аўтатура) яго ўжо так не турбуе. Новы кіраўнік клубнай установы, маўляў, граў калісьці ў эстрадным ансамблі, а менавіта такія веды і патрэбны кіраўніку тамтэйшай культуры. Не можам аспрэчваць кадравае рашэнне выконваючага абавязкі начальніка аддзела. А ці правільнае яно, пакажа час.

Даведаўшыся, што мы пасля Веткі маем намер наведаць Добруш і Добрушскі раён, Міхаіл Курылін параіў абавязкова сустрэцца з кіраўніком Церахоўскага ГДК Анатолем Мармылёвым. Маўляў, спецыяліст неардынарны і вельмі крэатыўны. Паабяцалі так і зрабіць, бо неардынарны работнік культуры на сёння — што васілёк у жыце. Тым больш, калі васілёк гэты вырас на спрадвечнай беларускай глебе. Вось пра тыя “кветкі” і захацелася сёння распавесці…

Дык калі на кірмаш?

Праз якія паўгадзіны мы — у Добрушы. Сустрэла нас намеснік начальніка аддзела ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Добрушскага райвыканкама Наталля Доля. Распавяла пра надзённае. Да прыкладу, у 2014 годзе было шмат зроблена па рамонце клубных устаноў. Якасна абноўлены і РДК. Дасягненне ў сённяшніх няпростых эканамічных варунках — неаспрэчнае. Удалае вырашэнне гаспадарчых пытанняў — таксама творчасць. РДК апрача абноўленых фае ды глядзельнай залы займеў у выніку еўрасаюзаўскага партнёрства яшчэ і высакакласную апаратуру са Швейцарыі для мясцовай студыі гуказапісу. Словам, тэхнікі ў Доме культуры хапае. Але галоўная сіла ўстановы — яе супрацоўнікі. Да прыкладу, рэжысёр Валянціна Лужынецкая.

Менавіта яна падрыхтавала праект па распрацоўцы і рэалізацыі наватарскай канцэпцыі правядзення ў Добрушы Міжнароднага духоўна-свецкага фестывалю “Спасаўскі кірмаш”. Гэтае раённае свята ладзіцца ў райцэнтры з 2008 года. Бяруць у ім удзел святары, сяляне, майстры народных промыслаў, творчыя калектывы. Валянціна Ізотаўна мяркуе пашырыць межы мерапрыемства, удасканаліць яго праграму. Раён, як вядома, знаходзіцца на мяжы Расіі і Украіны, таму прасоўванне нашых традыцый ды промыслаў — мэта больш чым надзённая.

Праект падтрымлівае гендырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь ды зямляк жыхароў Добрушскага раёна Уладзімір Пракапцоў. Пытанне разглядаецца цяпер у Міністэрстве культуры краіны. А Гомельскі аблвыканкам падаў заяўку на тое, каб Валянціне Лужынецкай быў прадастаўлены грант Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у навуцы, адукацыі, ахове здароўя, культуры на бягучы год…

Зразумела, новы кірмашовы статус запатрабуе новых жа, інавацыйных, падыходаў: арыгінальнай рэжысуры, гукавога афармлення, нестандартнай пабудовы гандлёвых узаемаадносін… Так што апаратура са Швейцарыі трапіла ў РДК своечасова. Будзем спадзявацца, міжнародны “Спасаўскі кірмаш” уразіць крэатывам. Прынамсі, у добрушскіх работнікаў культуры іншых варыянтаў проста няма.

Адрадзіць радзіму

Чарговы праект аддзела таксама падаецца важным і актуальным. Ініцыятар яго — намеснік начальніка аддзела ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі Наталля Доля. Пад назвай “За што я люблю сваю вёску?” праект быў абвешчаны сярод вучняў раёна. Кожны пісьмова паспрабаваў адказаць (доказна, ярка і эмацыйна, з дапамогай жывапісных ды фатаграфічных ілюстрацый) на вышэйназванае пытанне. Хтосьці можа запытацца: “Якое дачыненне да культуры маюць гэтыя пісьмовыя экзерсісы?” Бяром на сябе адказнасць запярэчыць: “Самае непасрэднае!” Носьбіт вясковай культуры — носьбіт першароднай шчырасці, выгадаванай на сырадоі, рачных туманах, лясных птушыных спевах... Банальная рэч: у вёсцы нарадзілася сённяшняя нацыянальная культура. Тут яна жывіцца і раз-пораз абнаўляецца. Знішчыць гэтыя вытокі — значыць паставіць пад пагрозу існавання беларускай душы. І калі школьнік усвядоміў, што ён — частка нацыянальнай духоўнасці, якая даўно паспела стаць неад’емнай часткай сусветных каштоўнасцей, дык за сваё будзе стаяць гарой.

Вось, да прыкладу, урывачак з твора дзесяцікласніцы са Жгунскай Буды Дар’і Сіманенка: “Шкада, што нас становіцца ўсё менш. Таму і школу нашу закрылі — нам даводзіцца ездзіць на вучобу ў аграгарадок “Жгунь”. Але ж і Жгунабудская школа можа ганарыцца выпускнікамі, якія праславілі родную вёску. Тут нарадзіўся і вучыўся, напрыклад, Уладзімір Іванавіч Пракапцоў…

Мае планы звязаны з маёй вёскай. Спадзяюся, яна адродзіцца. А мае дзеці і дзеці сяброў будуць прачынацца ад радаснага рыкання кароў, будуць выбягаць на вуліцу ды цікаваць: ці не вярнуліся буслы…”

Дар’я хоча застацца ў роднай вёсцы. Яна — яе заўзяты ідэолаг. Піша пра тое, што будзе настаўніцай, што ёсць у іх і сельскі клуб ды багатая на кнігі бібліятэка. (Не дай бог, каб паквапілася на іх аптымізацыя!) Піша пра слаўную гісторыю вёскі: у непраходным лесе заснавалі яе стараверы. (Чым не нагода для творчага і пастаяннага стасункавання мясцовых клуба ды бібліятэкі з Веткаўскім музеем стараверства і беларускіх традыцый?) Пабольш бы такіх Даш. Тады б мо і патрэбы ў праекце не было. А пакуль што буслы там-сям знікаюць беззваротна…

І хто пасля ўсяго гэтага скажа, што Наталля Доля — не творца? Яна не проста васілёк, яна, так бы мовіць, кветкавод-прафесіянал. Колькі дзіцячых душ абуджана, колькі пад час творчай самарэалізацыі асоб выяўлена! Менавіта гэткім няпростым чынам і нараджаюцца творцы. І такія не дадуць спляжыць радзіму…

Не райцэнтр, а вёска

Даўно меркавалі завітаць у рамках нашага аўтатура ў Карму — не ў горад і цэнтр аднайменнага раёна на Гомельшчыне, а ў вёску Добрушчыны, дзе нарадзіўся народны пісьменнік Беларусі Іван Шамякін. Аграгарадок знакаміты яшчэ і сваяком славутага дыпламата Іосіфа Гашкевіча — святым праведным Іаанам Кармянскім, у гонар якога створаны і дзейнічае ў вёсцы жаночы манастыр. Як высветлілася, у Пакроўскім храме, што асвяціў сам святы ў 1903 годзе, захоўваюцца ягоныя мошчы, пакланіцца якім прыязджае мноства паломнікаў не толькі з Беларусі, але і з суседніх Расіі ды Украіны. Людзі памятаюць і перадаюць з пакалення ў пакаленне гісторыі, што сведчаць пра надзвычайную дабрыню, міласэрнасць ды празорлівасць свайго пастыра.

Размешчаны ў Карме і дзве ўстановы культуры: СДК і сельская бібліятэка. Невыпадкова каля іх размясціўся бюст Івана Шамякіна, устаноўлены да 90-годдзя з дня нараджэння славутага земляка. Да гэтай падзеі калекцыя мясцовай бібліятэкі папоўнілася кнігамі з аўтографамі пісьменніка ды архіўнымі фотаздымкамі. Думаецца, мерапрыемствы, прысвечаныя класіку айчыннай літаратуры, праводзяцца тут не толькі да юбілейных дат, але і цягам усяго года…

(Не)лірычнае адступленне Кастуся Антановіча

Наведаўшы Карму, задаў сам сабе пытанне: ці можна зарабляць грошы на, так бы мовіць, духоўнасці? Чаму не, калі гэта запатрабавана турыстамі. Прыгадваецца, як аддзел ІРКМ у Мсціслаўскім раёне пад час нашага візіту дзяліўся планамі па продажы буклетаў, магніцікаў ды іншых сувеніраў, арыентаваных, у тым ліку, на паломнікаў Пустынкаўскага манастыра. Чаму б падобнай ідэяй не зацікавіцца кіраўнікам сферы культуры Добрушскага раёна? Тым больш у Карме ёсць магчымасць прапанаваць гасцям багата цікавага!..