“Геній месца”, які злучае ўсіх?

Якім чынам быў прадстаўлены феномен Мінскай школы фатаграфіі ў Санкт-Пецярбургу? Як успрыняла “мінскую” фатаграфію расійская публіка? Ці магчымая падобная грунтоўная ацэнка культурнай з’явы беларускім бокам? Пра гэта гутарым з удзельнікамі выстаўкі — фатографамі і галоўнымі прадстаўнікамі Мінскай школы фатаграфіі Уладзімірам ПАРФЯНКОМ (ён таксама — супрацоўнік сталічнага Цэнтра сучасных мастацтваў) і Ігарам САЎЧАНКАМ.

Новы позірк

— Спадарства, якім чынам была прадстаўлена Мінская школа фатаграфіі на выстаўцы? Што ўдалося дазнацца пра сябе праз погляд Іншага, так бы мовіць, “вачыма” Ігара Лебедзева?

У.П.: — Смеласць куратара аказалася ў тым, што ён пашырыў часавыя межы культурнай з’явы “Мінская школа фатаграфіі”, пра якую ўпершыню згадаў фінскі куратар Х.Ээрыканен у 1988-м. Мы прызвычаіліся асацыяваць Мінскую школу з той групай людзей, якая была пад эгідай Валерыя Лабко, з фатаграфіяй 80-х гадоў мінулага стагоддзя. Ігар, зірнуўшы на нас здалёк, высветліў пэўнае адзінства па духу значна шырэйшага кола аўтараў: 1960-х — 2000-х — даволі вялікага часавага адрэзку.

На выстаўцы мы ўбачылі творы, так бы мовіць, нашых папярэднікаў (Анатоля Дудкіна, Міхаіла Жылінскага, Яўгена Казюлі ды іншых) і нашых паслядоўнікаў (Данііла Парнюка, Кацярыны Гуртавой, Андрэя Калеснікава)… І ўсё гэта выглядала цалкам арганічна.

— Я так разумею, што вам удалося ўбачыць “агульную карціну”?

У.П.: — Нам удалося прызнаць, што мы не такія адасобленыя, як падавалася. Мы меркавалі ў свой час, што з’яўляемся гэткімі рэфарматарамі, рэвалюцыянерамі фатаграфіі, (і так яно і было, насамрэч), але наша фатаграфія, як аказалася, — не такая ўжо герметычная. Высветлілася, што ёсць рэчы, якія ты не перабудоўваеш, а якімі карыстаешся, нават не ўсведамляючы гэтага. Калі ў тыя часы мы знаходзіліся ў клубе, усё ж бачылі, што робяць клубныя фатографы, а яны, у сваю чаргу, назіралі за тым, што робяць маладыя студыйцы. Той жа Анатоль Дудкін, да прыкладу, выкарыстоўваў ідэю спантаннага таніравання для сваіх здымкаў і рабіў вельмі добрыя фота аголенай натуры. Адбываўся працэс гэтага ўзаемаўплыву, і піцерскі куратар, аддадзім яму належнае, паказаў нам гэтую сувязь. Іншымі словамі, ён, лічы, сказаў: “Хлопцы, штосьці вы тут не тое дзеліце. Глядзіце шырэй!” (смяецца). У яго азначэнні выявілася: Мінская школа фатаграфіі — гэта шырокі фронт, у якім шмат розных ручаёў і сваіх плыняў, што не супярэчаць адно аднаму.

І.С.: — Пакуль мне да слоў Валодзі дадаць няма чаго.

Рэалізацыя

— Цікава. І якім чынам гэта было паказана ў экспазіцыі?

І.С.: — Можна сказаць, пазіцыя куратара была выяўлена даволі арыгінальна, але пераканаўча. На выстаўцы не было падзелаў па аўтарах, па тэмах, па храналогіі. Самыя розныя работы па часе і тэхніцы выканання суседнічалі адна з адной. Былі такія спалучэнні, якія, здавался б, аніяк не могуць існаваць, але ўсё “працавала”.

У.П.: — Куратар выбудаваў сваю пэўную карціну Мінскай школы: быццам бы ў яго ёсць альбом з усімі зыходнымі, і ён, гартаючы яго, спыняецца на першай, на пятай, на дзясятай фатаграфіі… У такім жа адвольным парадку здымкі былі размешчаны ў экспазіцыі.

І.С.: — Так і адбывалася, бо ў Ігара быў у наяўнасці гэты масіў фота, з якога ён мог выбіраць.

— І маладыя аўтары на выстаўцы суседнічалі са сталымі?

У.П.: — Не толькі аўтары, але і тэхнікі. Поруч знаходзіліся і канцэптуальныя навароты, і “прамы” дакумент. Тыя ж гуміярабічныя эксперыменты Марыі Банэ суседнічалі з фатаграфіямі Сяргея Кажамякіна. Дзіўная рэч: прытым што аўтары выкарыстоўвалі розныя тэхналогіі і здымкі былі зроблены ў розны час, яны раптам пачыналі “перагукацца”, выяўляючы адну мастацкую мову…

— Але ці існаваў пэўны прынцып пабудовы выстаўкі?

У.П.: — Ён вядомы толькі аўтару.

І.С.: — Аднак усё глядзелася выдатна. Я бачыў прыклады падобных выставак у Берліне, дзесьці яшчэ... Узгадваю экспазіцыю аднаго аўтара, дзе ў стыку знаходзіліся работы розных яго перыядаў, радыкальна па-рознаму аформленыя. Яны цалкам гарманічна суіснавалі ў адной зале і на адной сцяне. І ў зале РОСФОТО назіралася падобнае ж спалучэнне, здавалася б, неспалучальнага. У гэтым, паўторымся, і выяўлялася смеласць Ігара Лебедзева…

— …Які зрабіў акцэнт, атрымліваецца, на “геніі месца”?

У.П.: — Так. Выяўляецца, ці разумееш ты, што гэта такое — “геній месца”, ці ведаеш ты яго ў твар, умоўна кажучы, ці не, але калі тут жывеш, у рэшце рэшт, ты за ім крочыш. І гэта застаецца ў фатаграфіі.

Праўда, адзначым, што ўсё ж пэўны прынцып адбору фатаграфій, фарміравання калекцыі назіраўся: Ігар спецыяльна цікавіўся менавіта носьбітамі — надрукаванымі фота, разумеючы іх асаблівую аўтарскую каштоўнасць. Яны былі зроблены ў свой час і ў адмысловай тэхніцы. І зразумела, што калі сёння зрабіць са старога негатыву тую ж фатаграфію, яна, нягледзячы на выяву, ужо будзе сённяшняга часу. Тыя ж аналагавыя фотаадбіткі — усё ж артэфакты. Для знаўцаў гэта зразумела, і таму яны маюць высокі кошт…

Тэарэтычны падмурак

— У падтрымку падзеі, ведаю, праходзілі творчыя сустрэчы з беларускімі фатографамі — у прыватнасці, з вамі, Ігар і Уладзімір, з Сяргеем Кажамякіным. Як успрыняла публіка феномен Мінскай школы?

У.П.: — На сустрэчы публіка была маладая, і яна, у асноўным, слухала. Праўда, потым мы знайшлі водгук ад аднаго з наведвальнікаў у сацыяльных сетках. Там было сказана пра нас: маўляў, артысты, фігуральна кажучы, але хацеў бы я дарасці да іх узроўню!.. Нішто сабе такая ацэнка!..

І.С.: — Мне больш даспадобы была другая па ліку сустрэча, калі ў коле экспертаў абмяркоўвалася паняцце, канцэпт Школы: што ж яна ў сябе ўключае, з чаго складаецца. Тая сустрэча для мяне была найбольш цікавая.

У.П.: — Практычна, гэтая выстаўка мела яшчэ адну мэту — узняць дыскусію ў самім Санкт-Пецярбургу: а ці ёсць у іх нешта кшталту мінскага аб’яднання? Як выбудаваць Піцерскую школу фатаграфіі, на якой базе? Што, уласна кажучы, яе складае?

І.С.: — І гэтая дыскусія падаецца мне вельмі істотнай. Бо калі Ігар Лебедзеў называе пэўны масіў фатаграфій "Мінская школа фатаграфіі", таму мусіць быць тэарэтычнае абгрунтаванне. І яго, дарэчы, куратар на сустрэчы агучыў. На дыскусіі таксама прысутнічала захавальнік РОСФОТО, якая падкрэсліла важнасць гэтых тэарэтычных падмуркаў, бо ў яе інтарэсах — адэкватным чынам аформіць гэтую калекцыю, апісаць і каталагізаваць, бо яна ўжо ўвайшла ў архіўныя фонды Міністэрства культуры Расійскай Федэрацыі. Славуты піцерскі фатограф Аляксандр Кітаеў сказаў: “Вы ўжо пастуляваны, засталося толькі годна дажыць” (смяецца). Жарты жартамі, але тое, што беларуская фатаграфія сёння прызнана, дзякуючы намаганням Ігара, — факт.

Шанцы — ёсць

— Ці не адчуваеце вы пэўнай крыўды з-за таго, што, атрымліваецца, вашы дасягненні больш адзначаны за мяжой, а не тут, у Беларусі?

І.С.: — Лічу вельмі добрым тое, што сёння ёсць такое месца, дзе беларуская фатаграфія захоўваецца належным чынам, што ёсць магчымасць паглядзець яе ў сценах музея.

У.П.: — Між іншым, адзначу, што калекцыі беларускай фатаграфіі, праўда, у меншым памеры, маюцца таксама і ў музеях Капенгагена і Адэнса ў Даніі. Тая ж Мінская школа… Тым не менш, ніхто і нішто не перашкаджае стварыць і ў Беларусі адпаведны збор. Проста, гэтым пакуль ніхто не займаецца…

І.С.: — У Расіі знайшоўся Ігар Лебедзеў, які актыўна здымаў, бо ён у першую чаргу — фатограф, і ўжо потым сфакусаваўся на даследчыцкай працы. І вось вынік. Я ўпэўнены, што і ў нас ёсць падобныя людзі, якім цікавая гэтая тэма, але пакуль яны не выявілі сябе.

У.П.: — Ігар убачыў “мінскую школу” як вялізнае дрэва, галіны якога сплялілся ў такім нечаканым узоры, але, напэўна, існуюць і яшчэ версіі прачытання гэтага феномену. Магчыма, мы ўсе вельмі заангажаваны, і нам цяжка адасобіцца, выйсці за межы свайго кола, каб убачыць карціну ў цэлым. Але паспрабаваць варта.

Да ўсяго, падкрэслю, што з гэтай сітуацыі можна вынесці яшчэ адзін важны ўрок. У першую чаргу, нам неабходна пазбавіцца комплексу непаўнавартаснасці і пачаць па-іншаму глядзець на сябе. Верыць адзін у аднаго. Тады магчыма, штосьці і зменіцца…