Станіслаў Трыфанаў

№ 2 (347) 01.02.2012 - 01.01.2005 г

Шукаючы таемны сэнс

/i/content/pi/mast/53/900/20.jpg

У партыі Смірнова. «Мядзведзь».

Вядучы саліст Нацыянальнага тэатра оперы і балета, лаўрэат міжнародных конкурсаў Станіслаў Трыфанаў — артыст, без якога немагчыма ніводная прэм’ера апошніх пяці гадоў. Яскравае дараванне, моцны акцёрскі талент, выдатны голас (у ім, здавалася, з’ядналіся найлепшыя традыцыі славутых вакальных школ — мінскай і адэскай) у роўнай меры робяць падуладнымі яму і драматычны оперны рэпертуар, і пранікнёную камерную лірыку. Тыя вядучыя барытанальныя партыі, якімі іншыя вакалісты авалодваюць на працягу ўсяго творчага жыцця, харызматычны Трыфанаў засвоіў надзіва хутка. За плячыма — найскладаныя ролі, вялікая колькасць канцэртаў і яшчэ больш гастроляў.

Сёння нават цяжка паверыць, што калісьці, на першым курсе Мінскага музычнага вучылішча, Станіслаў увогуле не хадзіў на спектаклі Опернага тэатра і не ўяўляў сябе на ягонай сцэне. І калі б не музычныя «карані», старэйшы брат і нястрымная цікавасць да спеваў, лёс мог бы скласціся зусім іначай...

З чаго ўсё пачыналася?

— З патомнай музычнай сям’і: мама — дырыжор-харавік, бацька — дырыжор народнага аркестра, старэйшы брат Андрэй — піяніст і вакаліст. У маім жыцці ён адыграў вялікую ролю. Бо калі б напрыканцы 10-га класа хто-небудзь мне сказаў, што буду спяваць у оперы, я засмяяўся б яму ў твар...

Кім вы сябе тады ўяўлялі?

— Увогуле нікім... Жыў напоўніцу, мне шмат дазвалялася — меў даволі нефармальны выгляд, насіў завушніцу і доўгія валасы, быў дыск-жакеем у клубе, іграў у рок-групе на бас-гітары. Вельмі падабаўся хор гродзенскага Свята-Пакроўскага сабора — там на слых пераспяваў мноства трапароў, кандакоў і гласаў — увогуле ад класічнай музыкі і оперы быў зусім далёка.

На жаль, у сярэдзіне майго апошняга школьнага года яшчэ даволі маладым адышоў з жыцця бацька. Гора вельмі зблізіла мяне са старэйшым братам. Ён заўсёды лічыў, што я не абдзелены голасам, і ў пэўны момант параіў праслухацца ў Мінскім музычным вучылішчы ў вельмі добрага выкладчыка і сур’ёзнага прафесіянала Адама Асманавіча Мурзіча, у клас якога я і паступіў.

У такім павароце лёсу цяпер схільны бачыць пэўную наканаванасць — Адам Асманавіч амаль аднагодак бацькі. Тады паміж намі ўзнікла нейкая духоўная роднасць, я адчуў яго па-бацькоўску добрае стаўленне — сур’ёзнае, надзейнае. За гады заняткаў ён выхаваў тыя прынцыпы, якія цяпер спавядаю: любоў да оперы, базавыя асновы спеву, вакальную свабоду. Ва ўсіх сэнсах я — яго вучань.

Той першы год прайшоў вельмі весела — хадзіў на канцэрты, спяваў ва ўсіх хорах (Мурзіч за гэта страшна злаваўся на мяне), а ў оперу так ні разу і не завітаў. Гэта быў год барацьбы, а потым, калі штосьці пачало атрымлівацца, калі з’явіліся цікавыя творы, я адчуў асалоду не ад спеву ў харавой партыі, дзе нівеліруецца тэмбр, а ад сольнага гуказдабывання. Пачуў сябе, «захварэў» вакалам — тады Адам Асманавіч стаў больш уважліва да мяне ставіцца і ўзяў пад свой кантроль.

Пасля вучылішча ён параіў мне праслухацца ў Піцеры ці ў Адэсе. Я выбраў Адэсу — тады, на пачатку 1990-х, там яшчэ існаваў дух легендарных адэскіх галасоў, арэол «вакальнай кансерваторыі» з вельмі моцнай школай Яўгена Іванова, Вольгі Благавідавай, прызнанай у свеце, якая спаборнічала і перамагала сталічныя кансерваторыі. І ўладальнікамі галоўных прэмій міжнароднага конкурсу імя Чайкоўскага неаднойчы аказваліся адэсіты — Мікалай Агрэніч, Людміла Шамчук, Марыя Гулегіна, Паата Бурчуладзэ. Літаральна праз дзень-два пасля гутаркі з Мурзічам я ўбачыў на афішы нашай філармоніі прозвішча чалавека, пра якога мы размаўлялі, — Васіля Усеваладавіча Наўроцкага. Артыстам уласціва ва ўсім шукаць нейкі таемны сэнс, але гэта было адно з тых шматлікіх містычных супадзенняў, якія сфарміравалі мой фаталізм. У выніку апынуўся ў Адэсе, і менавіта ў класе Наўроцкага.

Як вас прыняў горад ля мора?

— Там я трапіў у наступную сітуацыю: у Мінску са мной займаліся надзвычай уважліва, дэталёва, «ставілі» гук, распявалі, працавалі. Адэская кансерваторыя дала свабоду. Мэта — навучыцца спакойна адчуваць сябе на тэатральнай і канцэртнай сцэне. Усё было пастаўлена так, што той, хто імкнуўся, атрымліваў веды. Ладзіліся вельмі сур’ёзныя заняткі, удумліва вучылі не нотам, а зместу, слову, музыцы, пачуццю, вучылі, як заваражыць публіку. Гэты акцёрскі магнетызм таксама вельмі патрэбны, штосьці загадкавае павінна адбывацца, і калі ты такую таямніцу не створыш — на сцэне нічога не здарыцца.

Знакамітая оперная студыя пры Адэскай кансерваторыі была вядомая на ўвесь Саюз. Каго з карыфеяў вы засталі, з кім выпала шчасце займацца?

— Хацелася б успомніць Барыса Зайдэнберга, выдатнага чалавека, вялікага акцёра і рэжысёра, Аляксандра Петрашэвіча, Багдана Бараноўскага — прадстаўнікі драматычнага тэатра працавалі ў опернай студыі. Я шмат займаўся драмай, спяваў вялікія фрагменты з «Дэмана», сцэну Жэрмона з Віялетай, 7-ю карціну з «Анегіна», 1-ю дзею з «Вяселля Фігара». На старэйшых курсах ставіліся «Травіята» і «Анегін» цалкам, з аркестрам. У тэатр трэба прыходзіць падрыхтаваным чалавекам.

Пасля выдатнай школы Адама Мурзіча, які адкрыў вам сакрэты вакальнага майстэрства, што вы ўзялі ў Наўроцкага?

— У класе Васіля Усеваладавіча працавалі канцэртмайстры Таццяна Кнышова і, вядома, Людміла Іванова, удава прафесара Яўгена Іванова, — выдатны музыкант, піяністка, якая дасканала ведала ўсю музыку і вакал. Я меў шчасце кантактаваць з гэтымі майстрамі, асабліва калі рыхтаваўся да конкурсаў, і цяпер гэта вельмі блізкія і дарагія мне людзі. А з Наўроцкім атрымалася так: я займаўся з ім у класе роўна, але аднойчы трапіў у тэатр, пачуў, як ён спяваў Мефістофеля ў «Фаўсце» Гуно, убачыў зусім іншага чалавека, і адразу зрабілася цікава. Ён — выдатны і надзвычай харызматычны акцёр.

На 4-м курсе я стаў лаўрэатам 2-й прэміі конкурсу вакалістаў у Карлавых Варах (Чэхія), гэта давала магчымасць выступіць у «Яўгеніі Анегіне» ў Пражскай оперы. Гэта быў дэбют, першы выхад на оперную сцэну. Калі вярнуўся ў Адэсу, на прахадной чакала запіска з просьбай патэлефанаваць у Оперны. У гэты час тэатр ставіў «Анегіна», я прыехаў за тыдзень да прэм’еры і пасля Прагі ўдала ўвайшоў у тэатр з «Анегіным».

Чым сустрэў вас знакаміты Адэскі оперны, адзін з найстарэйшых расійскіх тэатраў, авеяны славай і легендамі?

— Да моманту майго з’яўлення знакамітая старая плеяда распалася. З яе застаў вялікіх Анатоля Бойку, Анатоля Капусціна — драматычнага тэнара старой школы, з голасам проста тытанічным, неверагоднага дыяпазону. Усе мае першыя працы былі ўводамі — праспяваў Жэрмона, Рабэрта ў «Іаланце», ды Луну ў «Трубадуры», Марсэля ў «Багеме». Калі зразумеў, што ніхто не будзе са мной займацца, давялося самому імправізаваць, прыдумляць ролі. Цяпер той час успамінаецца як перыяд станаўлення — паступова набіраў рэпертуар, пачаўшы з лірычных партый, і без асаблівага напружання і страт перайшоў да драматычных.

Вы зрабіліся адным з найбольш вядомых маладых салістаў Украіны. А што паспрыяла вашаму вяртанню ў Беларусь?

— У тэатры пачалася рэканструкцыя, нас перавялі ў памяшканне тэатра аперэты. Цалкам сучасны будынак, мы там працавалі, але безакустычны спеў, вядома, не даваў радасці. А сам оперны знаходзіўся ў складаным становішчы — туды прыйшла генерацыя маладых выканаўцаў, калектыў бударажыла. Псіхалагічна мне не было ўтульна, не хапала працы, рэжысёрскіх і дырыжорскіх знаходак. Увогуле ў пэўны момант, якраз напярэдадні адкрыцця тэатра, вельмі захацелася актыўнага творчага жыцця...

Пераход з Адэскага тэатра, дзе ўсё было зразумела, сюды, у Мінск, у невядомасць, характарызуе вас як чалавека вельмі адважнага, здольнага кардынальна змяніць сваё жыццё...

— Самае цікавае, што калі адбыўся кантакт з кіраўніцтвам беларускай оперы, тут таксама ішла рэканструкцыя. Але нягледзячы на ранейшае ўстойлівае становішча і на тое, што ў Мінску трэба было ўсё пачынаць спачатку, у мяне было інтуітыўнае адчуванне, што тут адбудзецца нейкі прарыў.

Маім дэбютам у Мінску стала партыя Скарпіа. Далей — паступова ўваходзіў у рэпертуар: Барыс, Анегін, Аманасра. Потым быў Набука — вось гэта адкрыццё, раней яго не спяваў. Далей ды Луна з Марыянай Берглёф, Шаклавіты ў «Хаваншчыне», Фігара ў «Севільскім»...

Пастаноўка «Трубадура» падалася вельмі нетыповай для Беларусі праз сваю быццам бы неардынарнасць, хоць, па сутнасці, гэта самы што ні на ёсць бяскрыўдны «еўрастандартны» спектакль для гастроляў...

— У нашым «Трубадуры», на мой погляд, не было нічога асабліва нестандартнага і новага. Наогул усе пераносы ў часе не такія ўжо прынцыповыя — калі працуеш над роляй, не важна, у якой эпосе знаходзішся. Лічу, што для тэатра актуальны высокі ўзровень акцёрскай ігры, узаемадзеянне на сцэне, узаемаразуменне «рэжысёр — спявак» у любых дэкарацыях. У Германіі я прымаў удзел у пастаноўцы «Тоскі», дзе дзеянне адбывалася ў фашысцкай Італіі 1944 года. Спектакль атрымаўся надзвычай відовішчным і нечаканым...

А «Набука», які лічаць «пачаткам новай эстэтыкі, новай старонкай гісторыі беларускага опернага»?

— У гэтым, безумоўна, штосьці ёсць...

Спектакль моцна адрозніваецца ад усіх іншых пастановак беларускага тэатра. Невыпадкова «Набука» трапіў у лік фіналістаў Першай нацыянальнай тэатральнай прэміі і быў адзначаны ў намінацыі «Лепшы спектакль». Што вам дала праца з рэжысёрам Міхаілам Панджавідзэ? Пытаюся, бо лічу, што вашы партыі — і Набука, і Скарпіа, і Аманасра ў яго спектаклях сталі сапраўднымі падзеямі ў айчынным оперным мастацтве.

— Міхаіл Панджавідзэ адчувае сябе ў тэатры, як рыба ў вадзе, ён выдатна ведае музыку, партытуру, магчымасці сцэнічнага відовішча і атрымлівае ад гэтага велізарнае задавальненне. Даўно чакаў прыходу такога рэжысёра, як ён, блізкага па духу. Мы аднолькава ўспрымаем тэатр, які павінен быць уражальным, зразумелым, па-акцёрску апраўданым. У Адэскай оперы мне бракавала менавіта такой прафесійнай працы. На сцэне я — чалавек, які ўмее падпарадкавацца. Каб у тэатры быў вынік, мусіць існаваць іерархія, нават дыктат. Прычым дыктат салодкі. І на сцэне я буду безумоўна прымаць тое, што Панджавідзэ як рэжысёр мне скажа, бо не сумняваюся ў ягоным прафесіяналізме. Бязмежна яму давяраю, працэс ён бачыць лепш.

У жыцці я чалавек вельмі амбіцыйны, магу і па стале пляснуць, але ў момант працы я — акцёр, ён — рэжысёр. І кожны павінен добра рабіць сваю справу. Калі пытаюць, ці падабаюцца нашы пастаноўкі, адказваю: падабаюцца, бо я ў іх працую. Не магу працаваць, не любячы таго, што раблю. Як можа быць інакш? Як я буду пераконваць публіку, што спектаклі цікавыя, калі самому яны не даспадобы? Я абавязаны іх палюбіць і зрабіць так, каб палюбілі і гледачы.

Яшчэ адна грань вашага майстэрства ўвасоблена ў вобразе Скарпіа ў оперы «Тоска». Пастаноўка Міхаіла Панджавідзэ няпростая для ўспрымання. У ёй вы стварылі характар жорсткі, бязмерна ўладалюбівы, сладастрасны і адначасова вельмі прыцягальны. Ад чаго вы ішлі ў ім?

— Заўжды іду ад музыкі. А ў гэтым спектаклі мы больш увагі надавалі псіхалагічнаму тэатру. Вядома, «Тоска» — акцёрская опера і тут трэба дэталёва ставіцца да пранікнення ў сутнасць вобраза, яго станаўлення і развіцця. Пучыні блізкі, таму што ён ігравы, у ягоных героях шмат драматызму. Наогул, калі заняты ў розных пастаноўках, дык з рознымі рэжысёрамі заўжды цікава шукаць новыя лініі, характары, сродкі выразнасці. Мой Скарпіа тут і ў Адэсе — зусім розныя людзі: там ён больш арыстакратычны, цвёрды, тут — менш хадульны і раскаваны.

Чым для вас зрабілася партыя Шаклавітага ў «Хаваншчыне»?

— Музыка Мусаргскага — космас. Безумоўна, у паветры штосьці ўзнікае, гэта роднае, нам блізкае і зразумелае. Адной з самых яскравых падзей майго творчага жыцця ў Мінску стала партыя Барыса Гадунова ў канцэртнай версіі оперы...

Заўважу, адзін з нашых крытыкаў напісаў: гледзячы на такога далікатнага і інтэлігентнага цара Барыса ў выкананні Станіслава Трыфанава, немагчыма ўявіць, што ягоны герой мог некага забіць...

— Вядома, калі-небудзь хацеў бы праспяваць і Хаванскага. А Шаклавіты — вобраз яскравы, выпуклы, у маім разуменні ён, вядома, патрыёт. Можна падаць яго нягоднікам, можна — крывадушнікам. Але я бачу героя па-свойму, у яго знакамітай арыі — велізарная любоў да радзімы. Ён верыць у сваю правату і ўласнымі спосабамі, даступнымі яму сродкамі ратуе Русь ад тых, каго лічыць яе ворагамі.

Сапраўднага майстра вакалу фарміруе не толькі оперны, але і камерны рэпертуар. Опера Сяргея Картэса «Мядзведзь», увасобленая рэжысёрам Галінай Галкоўскай, у якой вы бліскуча выконвалі партыю Смірнова, стала прыкметнай культурнай з’явай. А вобраз чэхаўскага героя — адной з вашых лепшых работ. З аднаго боку — аўтар-класік, прадстаўнік айчыннай кампазітарскай школы. З другога — сучасны твор з даволі нязвыклай музычнай мовай, з трэцяга — фармат камернага твора. Якімі былі вашы ўражанні ад сачынення і працэсу засваення вобраза?

— Фактычна пастановак атрымалася дзве: у 2009-м у Белдзяржфілармоніі з сімфанічным аркестрам, які ўзначальваў Аляксандр Анісімаў, і ў 2011-м у камернай зале нашага тэатра, калі кампазітар зрабіў пералажэнне партытуры для інструментальнага ансамбля. У выніку — зусім розныя творы. А ўражанні... Самыя выдатныя!

Захапляла мажлівасць стварыць вобраз, не падобны на класічнага Смірнова, якога выконваў Міхаіл Жараў у кінаверсіі чэхаўскага твора. Засвоіць і зрабіць сваім сучасны, досыць складаны матэрыял, дзе шмат музыкі, нечаканай для слыху. Трэба было натуральна адчуваць сябе ў такім оперным кантэксце — ён моцна адрозніваецца ад таго, з чым працуеш кожны дзень на вялікай сцэне. Няпроста дасягнуць псіхалагічнай абгрунтаванасці вобраза, і менавіта ў камернай прасторы, дзе на працягу спектакля ўвага гледачоў засяроджана на трох героях, а ты цягам усёй дзеі на сцэне. У нязвыклых умовах адшукаць асобны пласт уласнага акцёрскага майстэрства, іншы гук. Гэта было складана... і захапляльна.

Мне ўсё цікава. Бо знаходжуся ў шчаслівым узросце: калі ў жыцці ты ўжо сталы чалавек, а ў прафесіі ўсё яшчэ наперадзе. Дзякуй Богу, што ў тэатры цяпер ствараюцца арыгінальныя пастаноўкі, лёс звёў нас з выдатным рэжысёрам, ёсць добрыя спевакі. Шмат яшчэ хочацца зрабіць...

Таццяна Тэадаровіч