«Кім»Аляксея Дударава.
Сярод нямногіх беларускіх рэжысёраў, якія пастаянна знаходзяцца навідавоку, Аляксандр Гарцуеў займае самыя зручныя пазіцыі. І не толькі таму, што стала працуе на першай сцэне краіны ў Нацыянальным тэатры імя Янкі Купалы. Прапусціць ягоны чарговы спектакль для многіх проста немагчыма.
Якраз той выпадак, калі адсочваецца кожны рэжысёрскі крок.
І дзеля новага пастановачнага вырашэння, і дзеля адмысловай інтэрпрэтацыі класічнага твора, і дзеля акцёрскіх споведзяў, пераканальных і глыбокіх. Пачалося з палётна-экспрэсіўнай «Крывавай Мэры» Дзмітрыя Бойкі, потым былі імпульсіўна-шчыры «Брат мой, Сіман» Аляксея Казанцава, выбуховы «Кім» Аляксея Дударава, пранізлівы «Хам» паводле Элізы Ажэшкі, «Івона, прынцэса Бургундская» Вітольда Гамбровіча, псіхалагічна глыбокія «Дзеці Ванюшына» Сяргея Найдзёнава. Спектакль «Не мой» паводле Алеся Адамовіча зрабіў сапраўдную сенсацыю на першай Нацыянальнай тэатральнай прэміі, заваяваўшы пяць з сямі магчымых прызоў у галоўных намінацыях.
Без перабольшання можна сказаць: ты стаў героем апошняга тэатральнага сезона, лаўрэатам першай Нацыянальнай прэміі. Спадзяюся, неўзабаве іх будзе шмат, розных, але менавіта першай не будзе ніколі. І потым, спектакль «Не мой» перамог адразу ў пяці намінацыях, гэта зрабілася нечаканасцю для ўдзельнікаў. Прынамсі, тэатральная грамадскасць была ўзрушана. Перамагчы марылі многія, ды атрымалася гэтак, як атрымалася. Дарэчы, ты, мабыць, чытаў публікацыі ў часопісе «Мастацтва» і ведаеш, што мы паставіліся да спектакля даволі крытычна.
— Сапраўды? Я ўвогуле не чытаю крытыку, з пэўнага часу. Але... што там было напісана?
Справа не ў гэтым... Насамрэч такое рашэнне Акадэміі адлюстроўвае сітуацыю ў беларускім тэатры. Нешта табою, безумоўна, было ўгадана, нейкі агульны настрой... Большасці гледачоў спектакль «Не мой» падабаецца, успрымаюць яго вельмі эмацыйна. Ды толькі... Калі ўгадана, ты мусіш ведаць, як трэба...
— Як будуць развівацца беларускі, літоўскі, сусветны тэатр? Пра тэндэнцыі я не думаю. Мне здаецца, увесь час раблю адно і тое ж. Чаму адзін спектакль публіка ўспрымае лепш, другі горш, не ведаю. Ды маё разуменне тэатра — у маіх пастаноўках.
На твой погляд, тэатр сёння які?
— Людскі. Я ў курсе тваіх прыхільнасцей і шчыра кажу, што абсалютна не разумею літоўскі тэатр. Дакладней, разумею, але гляджу на ўсе гэтыя вынаходніцтвы, якія цягам апошніх пятнаццаці гадоў ужо надакучылі, з халодным носам. Бо пасля рэбусаў на сцэне выходжу пусты, як барабан. Мяне гэта абсалютна не кранае, і я не разумею, чаму трэба іграць «Майстра і Маргарыту» на стале. Прыдумаць такі «фігаторый» нескладана. Ды толькі дзеля чаго? Спектаклі павінны быць пра людзей, трапляць у гледачоў. І зараз я кажу пра метады і спосабы. Калі гледачы ў зале спачуваюць і суперажываюць — спектакль атрымаўся. І не мае ніякага значэння, што робіцца на сцэне, як акцёры апрануты, у якіх дэкарацыях працуюць. Няхай сабе ў старарэжымных, галоўнае, што гледачы неабыякавыя. Дзіка рагочуць, плачуць або задумаліся. І ўсе свае спектаклі раблю менавіта з такой мэтай, іншая справа, што не заўсёды атрымліваецца. А пра тэндэнцыі развіцця ніхто з рэжысёраў не думае. Проста робяць тое, што могуць.
Звярні ўвагу, словы «тэндэнцыя», «развіццё» — ты прамовіў. Я сказала: «штосьці было ўгадана табою».
— Угадана... А што, да прыкладу, угадаў Раеўскі ў «Радавых» дваццаць пяць гадоў таму, калі спектакль столькі шуму нарабіў?
У такім разе, што ёсць рэжысура?
— Спосаб прачытання літаратурнага матэрыялу. Ягонае акцэнтаванне. Можна ўзяць адну і тую ж п’есу і паставіць зусім розныя спектаклі. Дарэчы, рэжысёраў нядаўна збіралі па пытанні «аўтарскіх праў». Юрысты даводзілі, што рэжысёр — не аўтар спектакля, і раскладалі гэта па палічках. Вось кампазітар напісаў музыку — яна ў нотах. Мастак намаляваў карціну — яна на палатне, эскіз — на паперы. П’еса таксама на паперы. Нават кінарэжысёр фільм на плёнку здымае. «А вы што робіце?» — пытаюцца. Потым кажуць: «Вы — выканаўцы». І мы ім доўга тлумачылі, хто такія рэжысёры. «Дык вам што, тэрмін не падабаецца?» — зразумелі ўрэшце. Ім адказалі: «Вядома, не падабаецца. Гэта зневажальны тэрмін — выканаўца». Бо тэатр — аўтарскае мастацтва. І рэжысура — аўтарская прафесія. Гэта твой спосаб, тваё бачанне, твае матывацыя, боль.
Можаш уявіць сабе такую сітуацыю, каб Пятру Фаменку або Эймантасу Някрошусу сказалі: вы не аўтары спектакля? З іншага боку, такія адносіны да прафесіі нейкім чынам сведчаць і пра агульны стан нашага тэатральнага мастацтва. Проста мала рэжысёраў, асоб, справу якіх ніхто б не паставіў пад сумненне.
— Але ж быў Раеўскі, ёсць Луцэнка, Пінігін... Магчыма, у нас проста тэатральнае мастацтва не ў пашане. А калі разважаць аб грамадскіх тэндэнцыях, можна заўважыць: большасць людзей у лепшым выпадку добра ведае сваю прафесію, а культурнага ахопу ім відавочна не стае.
Сучасны тэатр захапляе менавіта аўтарскім выказваннем. Гэтае выказванне, безумоўна, рэжысёрскае. Зусім натуральна, што табе важна выказацца і важна, каб гледачы гэта адчулі і твой пасыл зразумелі.
— Так, мне гэта важна. Некаторыя мае калегі кажуць: «А мне ўсё роўна — зразумеюць, не зразумеюць. Не зразумеюць — іх праблема. Я выказаўся». А для мяне галоўнае, каб мяне разумелі тут і зараз, важна размаўляць з гледачом сёння і адчуваць яго, сучасніка свайго. Гэта кінастужку можна пакласці на паліцу для будучых пакаленняў. А я хачу прачыняць тыя клапаны душы, якія чалавек не можа адкрыць сам. Дапамагчы яму перажыць прасвятленне, судакрануцца з хараством, зразумець, што такое эстэтыка. Так узнікае гармонія чалавечага духу. Што датычыцца спектакля «Не мой», табе цікава: «Чаму ён так адназначна быў успрыняты?» Думаю, калі б вы, браты-крытыкі, сядзелі ў журы, то ён бы заняў апошняе месца.
Апошняе — не апошняе...
— (Перабівае.) Ну, так не далі б яму ўзнагарод. У вас ёсць каму даваць. Крытыка заангажыраваная ў нас у Беларусі. Гэта не ваша бяда, гэта бяда сітуацыі. Вы некаму пастаянна абавязаны.
Няўжо?
— Ну, гэта бачна...
Чым жа абавязаны? Шчыра кажучы, ты мяне здзіўляеш, таму хачу разабрацца...
«Івона, прынцэса Бургундская» Вітольда Гамбровіча. Зоя Белахвосцік(Каралева Малгажата).
— Чаму такія размовы ў тэатральных колах? Ну вось, напрыклад, запрашаюць вас на фестываль і дырэктар тэатра плаціць вам ганарар. Адпаведна, ты мусіш ягоны тэатр нейкім чынам адзначыць, лабіраваць...
Так, сапраўды, спектаклі абмяркоўваюцца на «Белай Вежы» і на «М.арт кантакце». І гэта нармальная, сур’ёзная праца, якая, гэтаксама як і твая, каштуе грошай. Не толькі тэатру патрэбны эксперты, і работа экспертаў заўсёды аплачваецца. На фестывалях выказваюць кампетэнтнае меркаванне (афіцыйны выраз) спецыялісты з розных краін. Рыма Крэчатава, Лідзія Богава, Алег Півавараў, Павел Руднеў з Расіі. Знаёмыя прозвішчы, праўда? Ёсць крытыкі з Украіны, Малдовы, Германіі і г.д. Прыходзяць акцёры, рэжысёры, журналісты, тэатральная моладзь. Крытыкі, якія ўстаюць і аналізуюць спектаклі, павінны пэўнаму ўзроўню адпавядаць і выглядаць пры гэтым прыстойна. Усялякага роду лабіраванне імгненна заўважаецца, бо адразу памідорамі закідаюць. Зрэшты, няўжо думаеш, што гэта ўвогуле магчыма пры Крэчатавай або Рудневе? Дарэчы, не памятаю, каб хоць аднойчы Купалаўскі тэатр удзельнічаў у такіх дыскусіях. Вас, як правіла, хуценька адвозяць. Выходзіць адміністратар, нехта іншы і кажа: «Купалаўцы з’ехалі, мы ім усё перададзім». Вось Мікалай Каляда са сваімі артыстамі застаецца, а купалаўцы — паехалі. Няхай так, але ж як потым можна судзіць, ангажыраваныя крытыкі або не? Больш за тое, гэтых самых заангажыраваных крытыкаў не пусцілі на апошнюю прэм’еру Купалаўскага тэатра. Відаць, каб не пісалі надта памяркоўныя артыкулы. Калі сур’ёзна, думаю, што некага гэтыя самыя крытыкі моцна напалохалі. Хоць складана ўявіць, што людзі з публічнай прафесіяй маюць такія дзіўныя комплексы.
— Тады глянем на гэта з іншага боку. Зноў пра мой спектакль «Не мой». А цябе не здзівіла, што ацэнкі крытыкаў разыходзяцца з ацэнкамі тэатральных дзеячаў краіны? За яго прагаласавалі не людзі з вуліцы, а акцёры і рэжысёры. Атрымліваецца, вы не надта «фішку рубіце».
На самай справе гэта ніякі не аргумент. Сярод крытыкаў ёсць прыхільнікі таго або іншага тэатральнага накірунку. Нехта даследуе тэатр рэалістычны, побытавы, некаму даспадобы авангард, і ён яго падтрымлівае. Хтосьці глядзіць спектаклі толькі мінскіх тэатраў і ўяўлення не мае, як тэатр развіваецца ва ўсім свеце. Нехта не бачыў анічога, тым не менш таксама лічыцца крытыкам. Ніякага прафесійнага збою я тут не бачу. Кожны мусіць адказваць сам за сябе. Ды толькі, каб рабіць нейкія высновы, трэба ўсё ведаць і бачыць на ўласныя вочы. Пры гэтым важна рабіць сваю справу аргументавана і кампетэнтна. Іншае пытанне — што тэатральная супольнасць у нас разбураная. А рэжысёры не цікавяцца работай калег.
— Рэжысёры па вызначэнні не могуць любіць адзін аднаго.
Думаю, Нацыянальная прэмія, калі яе развіваць і разумець мэты больш шырока, здатна рэалізаваць многія ідэі і ўрэшце аб’яднаць тэатральную супольнасць. Прынамсі, не разумею рэжысёра, які кажа: мне пятнаццаці хвілін хапае, далей спектакль глядзець неабавязкова. Ты шмат бачыш спектакляў іншых тэатраў?
— Не надта шмат, але і не скажу, што нічога не бачыў. Ды, разумееш, штосьці мы з табой на розных полюсах знаходзімся. Я згодны з чалавекам, які кажа: «Мне пятнаццаці хвілін хапае». Мне таксама хапае. Далей я пакутую і гляджу на гадзіннік. Бо сумна. Я не веру, што нешта адбудзецца. Упэўнены: спектакль павінен захапляць з самага пачатку і трымаць да заканчэння. Не атрымліваецца — да пабачэння. Я жорсткі ў гэтых адносінах. Замала цікавага. Хоць здараецца. Але я не магу сядзець гадзіну і чакаць, што мне пакажуць. Пятнаццаці хвілін дастаткова. Так нас вучылі нашы майстры. Як толькі нехта ўпершыню ў глядзельнай зале на гадзіннік зірнуў — спектаклю канец. А вы, крытыкі, сядзіце і пастаянна на гадзіннік паглядаеце. Я за вамі назіраю.
Што ж табе крытыкі так не падабаюцца?! Хоць тут я з табою згодна, нам таксама бывае сумна. Але ж у сваёй прафесіі прытрымліваюся пэўнай пазіцыі. Кепскі спектакль для мяне таксама досвед. Гляджу шмат, па магчымасці ўсё. Маніякальна — кажуць калегі. Ды вось апошнім часам думаю, што з’явілася надта многа спектакляў, якія мне глядзець увогуле не трэба. Нічога новага я там не ўбачу і не пачую.
— У праграме Нацыянальнай прэміі былі спектаклі, дзе я ледзь не знепрытомнеў ад самоты, бездапаможнасці, правінцыйнасці. Публіка наракала, многія сыходзілі пасля першай дзеі. Разумееш, якую шкоду можна нанесці беларускаму тэатру тэндэнцыйнымі ацэнкамі, што, між іншым, выходзяць на беспадстаўныя абагульненні?
Разумею. Але ж перабольшваць не варта. Проста некаторыя абагульненні існуюць толькі ў адной канкрэтнай галаве.
— А вось своечасова падтрымаць таленавітага чалавека, заўважыць вельмі важна. Проста неабходна.
Крытыкі могуць колькі заўгодна падтрымліваць творцу, нават крычаць, што рэжысёр таленавіты, — усё марна і беспаспяхова. Паставіць спектакль яму хутчэй за ўсё не дадуць. Напрыклад, знайсці тэатр для дыпломнай работы выпускніка Акадэміі амаль невырашальная праблема. І пры чым тут крытыкі?
— Магчыма, наконт крытыкаў крышачку палку перагнуў. Але вось разумееш, я быў упэўнены, што наш спектакль атрымае шмат прызоў, калі не будуць прапаноўваць «кожнай сястрыцы па завушніцы». Так і сталася. Можа таму, што ў адборачнай камісіі не існавала вузкіх рамак, вылучэнняў па намінацыях. Адно незразумела — прысутнасць у праграме некаторых спектакляў.
Тут крытыкі ўвогуле ні пры чым, бо самі тэатры намінантаў вылучалі. Цікава іншае — як размеркаваліся галасы. Ты ведаеш, колькі чалавек прагаласавала за твой спектакль?
— Каля дваццаці, але за іншыя яшчэ менш.
Так, роскід меркаванняў насамрэч быў вялікі. Галасавалі 112 чалавек, вынікі былі непрадказальныя. З іншага боку, два дзясяткі галасоў — не ёсць большасць. Гэта значыць, што амаль дзевяноста ўдзельнікаў лічаць інакш. Апрача таго існавала моцная канкурэнцыя. Асабліва сярод выканаўцаў жаночых роляў. Дарэчы, размеркаванне ўзнагарод для мяне не самае галоўнае ў Нацыянальнай прэміі. Самае галоўнае тое, што ўсе тэатры цяпер будуць далучаны да тэатральнага працэсу, будуць мець магчымасць прывезці і паказаць калегам тое, у чым дамагліся поспеху. Пасля праглядаў ты можаш вызначыць, што адбываецца з беларускім тэатрам сёння?
— Галоўная праблема — у самаідэнтыфікацыі. Калі казаць пра тэндэнцыі, думаю, некаторая частка нашых рэжысёраў імкнецца быць падобнымі на літоўцаў. Але мы не літоўцы. Яны вынайшлі свой тэатр, гэта іх уласнае, яны так адчуваюць, так разумеюць. І таму не варта бегчы за імі. У нас нехта спрабуе быць сучасным па-еўрапейску. А нехта вылучаецца махровай заскарузлай правінцыйнасцю. Ды шлях беларускага тэатра ў самавызначэнні. У сваю залатую эпоху ён славіўся менавіта першароднасцю. Як любы від мастацтва, дарэчы. Тое, што нарадзілася на гэтай зямлі і ёй уласцівае, тое і мае каштоўнасць. Калі некага пераймаць — расіян, літоўцаў, амерыканцаў — гэта заўсёды заўважна, голыя ніткі. У гэтым сэнсе наш тэатр знаходзіцца на раздарожжы. Ёсць яшчэ адна праблема з рэжысурай. Можна спрачацца, сварыцца. Так, не даюць маладым праявіць сябе. Гэта факт. Маладую рэжысуру ў многія тэатры не надта пускаюць. Але... Вось падумай: хто, напрыклад, са мной нянькаўся? Ніхто. Я захацеў стаць рэжысёрам і прайшоў цяжкі шлях, да сівізны. Прыкладна ў пяцьдзясят гадоў даказаў, што які-ніякі, а рэжысёр Гарцуеў ёсць. Маладыя цяпер хочуць, каб іх усюды бралі і ўсё ім давалі. А ты сам зрабі што-небудзь, давядзі, пастаў! Спектакль — дарагая цацка. Вельмі дарагая. Мастацкі кіраўнік і дырэктар хочуць, каб аддача была. А як інакш? Таму страшна браць, глядзіш на гэтых «шалабонаў» і думаеш: грошы на вецер.
Некалі табе далі магчымасць у РТБД паставіць першы спектакль «Чорны квадрат», а потым справа зрушылася. Ці не так?
— Думаеш, я сядзеў, а мне прапаноўвалі: «Гарцуеў, ты будзеш ставіць або не будзеш?» У Купалаўскім мяне моцна пакрыўдзілі, не пераканаў я кіраўніцтва і калег. Не далі паставіць спектакль і правільна зрабілі, атрымаў па лычы. А Бог правяраў: калі сапраўды хочаш, ідзі куды-небудзь, дамагайся, спрабуй. Прыйшоў у РТБД. Кажу: «Хачу спектакль паставіць». Чую: «А ты ўмееш?» Пачаў жартаваць: «Бачыў, як хлопцы ставяць». Паспрабаваў і ўдзячны па сённяшні дзень. Пасля таксама не чакаў, зрабіў «Крывавую Мэры». І іншыя павінны ўпірацца, пераконваць, каб на іх потым грошы давалі.
Але зараз Купалаўскі тэатр існуе ў складаных умовах рамонту. Велізарныя бюджэты, здаецца, не да месца. Бо складана выкарыстаць напоўніцу. Чаму б, напрыклад, бюджэт аднаго прыгожага спектакля, дзе за грошы страшна, не падзяліць на шэсць невялікіх? Прапанаваць маладым паставіць шэсць спектакляў без дарагіх касцюмаў і дэкарацый на танных пляцоўках. У іх можна заняць усю вашу таленавітую моладзь і выдатных майстроў, якія ўжо засохлі без працы. І тут рызыка была б мінімальная. Вось, напрыклад, здарыўся ў вас «Офіс».
— Ты мне гэтае пытанне задаеш? Напэўна, я з табою згодны. Вось толькі каб можна было іх адразу запусціць. Знайсці некалькі пляцовак, а гэта ўжо праект, і заявіць, што ў нас ёсць маладая рэжысура. Маладая, бяспёрая, але ёсць. Гэткім чынам я б не пабаяўся — калі ўсе разам, адначасова, каб узнікла адчуванне хвалі. Хтосьці слабы, хтосьці больш моцны. У выніку кожны сам па сабе, магчыма, і не стане з’явай мастацтва, але можа з’явіцца тэндэнцыя. Яны цяпер іншыя, і да гэтага трэба ставіцца спакойна, не варта раздражняцца. Яны мысляць востра і форму прапануюць нязвыклую. Не трэба іх затузваць, абстругваць пад сябе. Вучыць прафесіі — не значыць вучыць штампам і хадам. Яны да ўсяго гэтага самі ўрэшце дойдуць. І ўсё ж у такім велізарным тэатры, як наш, гэта немагчыма. І я, далібог, разумею Пінігіна. Дарэчы, «Офіс» — якраз адзін з тых цудоўных выпадкаў, якія рэдка, але здараюцца ў жыцці. Так, цяпер, калі гаворка ідзе пра рэжысуру, Аверкаву нельга не браць у разлік. Яна ёсць. Хоць ад спектакля засталося адчуванне неразмяшанага кактэйля. Ёсць сцэны — быццам прывітанне збоку. Гэта прыкмета таго, што ключ да пастаноўкі пачалі знаходзіць у апошні момант.
Ведаеш, чаму ў мяне ад твайго спектакля даволі складанае ўражанне? Адчуванне, нібыта «Не мой» сабраны з блокаў. Пазлы. І швы навідавоку. Менавіта асаблівай рэжысёрскай вязі не хапіла.
— Але я гэта называю жанрам такім.
Падалося, што кожная новая сцэна пачынаецца як асобны спектакль. Асабліва ў першай дзеі.
— З гэтым магу нават пагадзіцца. Адзінае, што не прыму, — быццам гэта кепска зроблена.
А вось у тваіх «Дзецях Ванюшына» пракладзены вельмі ўражальныя ўнутраныя сувязі і хады. Існуе адмысловая гульня з сэнсамі. Хоць зусім новы Гарцуеў пачаўся для мяне з «Івоны, прынцэсы Бургундскай». Цікава, я цяпер заангажыраваная, лабірую або падтрымліваю цябе?
— Гэта ваша прафесія — знаходзіць тэндэнцыі развіцця не толькі тэатра, але і асобнага рэжысёра. Канешне, я змяняюся і ніколі не вярнуся да такіх спектакляў, як «Крывавая Мэры». Станаўлюся ў пэўным сэнсе кансерватарам, аддаю перавагу рэалізму, або ўмоўнаму рэалізму. Не ведаю чаму. Адчуванне фальшу, няпраўды абвастраецца. Усе гэтыя крыўлянні на сцэне так надакучылі. Дый людзі ў зале хочуць, каб з імі размаўлялі адкрыта і проста.
Узор для мяне Пётр Фаменка. Ён усё жыццё будаваў адзін і той жа тэатр. І быў у сталым узросце, калі зрабіўся цікавым усім. Але ж іншым ён не стаў. Немагчыма раптам кінуць усё і зрабіцца таленавітым. Такога не бывае. Дык вось, якраз у ягоных спектаклях сістэма Станіслаўскага прысутнічае ў чыстым выглядзе.
У нас магчыма дасягнуць такіх вынікаў?
— Людскія рэсурсы ёсць. Праблемы іншага роду. Эканамічныя. У мяне зараз распачаліся рэпетыцыі. Ведаеш, як мы працуем? Я кажу: «Акцёры, даражэнькія, браты мае, адна просьба: калі ласка, па магчымасці называйце дні, калі будзеце на кіназдымках». Раней ніколі такога не было. У Мінску здымаецца тысяча расійскіх фільмаў, дзе заняты ўсе нашы артысты. Адзін здымачны дзень каштуе 400–500 долараў. Для Расіі гэта зусім танна, а нам немагчыма з гэтым змагацца. Таму надалей у тэатры будуць толькі адзінкавыя прарывы, выпадковасці. І вельмі складана акцёраў пераканаць, што яны тут павінны пакласці сваё здароўе. Што для іх тэатр цяпер?.. Толькі каб людзьмі звацца...
Як вядома, усіх грошай не заробіш. І ўсе праблемы адразу не вырашыш. Што, калі б у нас, напрыклад, з’явіўся рэжысёр, да якога давер узнік бязмежны, праца з якім захапляла б надзвычайна... Такое магчыма?
— Думаю, магчыма.
Але ж з гэтага трэба пачынаць. А потым, калі з’явіцца адпаведны прадукт, які вялікіх грошай каштуе, грошы таксама з’явяцца.
— Студыйнасць і бяссрэбранікі існавалі ў час маёй маладосці. Так, гэта было. І нават цяпер, калі б з’явіўся чалавек, здатны павесці артыстаў за сабой, усё магло б атрымацца. Нешта падобнае ў нашым тэатры адбылося некалькі гадоў назад, калі свой спектакль ставіў Уладзімір Панкоў. Публіка, праўда, на ягоную пастаноўку не ходзіць.
Але ж былі і ў нас аксакалы-рэжысёры. Аддамо ім належнае, хоць яшчэ нядаўна казалі, што эпоха іх зацягнулася. Яны ўзнялі наш тэатр на пэўны ўзровень і трымалі доўга. Праблема ў тым, што не выхавалі вучняў — як бы эстафету ў іншыя рукі не перадалі (хоць, здаецца, і не абавязаны былі). І за імі, апрача Маслюка і Пінігіна, ніхто так упэўнена не паўстаў. Ваша, сярэдняе пакаленне, да якога таксама належаць Мушперт, Натапаў, Савіцкі, Еранькова, — напэўна, ператрымалі. Вельмі доўга вы былі не пры справе. Але зараз уся ўвага на вас пераключана. Ці возьмеце на сябе адказнасць за сённяшнюю тэатральную эпоху? І наколькі здатныя ўзняць тэатральнае мастацтва?
— Я не магу адказаць на твае пытанні, бо пра гэта ніколі не думаў, і таму паспрабую разважаць чыста гіпатэтычна. Калі б у мяне быў тэатр, дык, прайшоўшы выпаленае поле, на якім вырас толькі я адзін, напэўна, нешта паспрабаваў бы зрабіць. Таму што вельмі ўпарты. Але нельга, калі рэжысёру кажуць: «Вось Бог, вось парог. Я не дапушчу тэатра ў тэатры». Некалі, на рубяжы 1960-х—70-х гадоў, знайшоўся драматург Андрэй Макаёнак, які прыйшоў да Пятра Машэрава, пасля чаго Раеўскага і Луцэнку паставілі на чале тэатраў. Іх творчы лёс быў вырашаны. Яны адбыліся. Гэта насамрэч быў штуршок. А нам давялося да сівых валос сядзець і ведаць, што мы ніхто.
Як ты лічыш, Нацыянальная прэмія здатная паўплываць на сам тэатральны працэс, на ўзровень спектакляў, аб’яднаць усіх тэатральных дзеячаў, каб яны маглі разам рухацца наперад?
— Спадзяюся, так. Прынамсі, ацэначны ўзровень павінен узняцца. Наступным разам калектывы моцна падумаюць, што на конкурс прапанаваць. А гэта — стымул. Дарэчы, яшчэ заспеў перыяд, калі ў тэатрах галоўнай асобай быў рэжысёр, а не дырэктар, тым больш не адміністратар. І калі яшчэ не ўсе сілы ішлі на тое, каб заганяць гледачоў на спектаклі. Вельмі не хочацца на гэта траціць жыццё. Зрэшты, у нас выбару няма. Таму спадзяюся, што мы яшчэ перажывем тэатральны бум. І Нацыянальная тэатральная прэмія сыграе ў гэтым не апошнюю ролю.
Людміла грамыка