Сваё і чужое

№ 3 (324) 01.03.2010 - 31.03.2010 г

Расійскі драматург Мікалай Каляда пра ўзбочыну жыцця, жанчыну, якая ўратуе свет, і хлопчыка з квадратнай галавой

Сярод сучасных тэатральных дзеячаў Расіі асоба драматурга, педагога, акцёра і рэжысёра Мікалая Каляды ў шэрагу самых яркіх, уплывовых і своеасаблівых. Ягоны творчы лёс, прафесійны досвед і практыка, без перабольшання, унікальныя. Мастакоўскі аўтарытэт — бясспрэчны. Невыпадкова такую цікавасць выклікае гэты чалавек у нашай тэатральнай моладзі. Пра тое, як існаваць у прафесіі, як жыць адно
/i/content/pi/mast/29/496/47.gif

«Рэвізор» Мікалая Гогаля.

Алег Ягодзін (Хлестакоў). «Каляда- тэатр».

 

толькі тэатрам, наўрад ці хто ведае лепш, чым Мікалай Каляда. Якім чынам і якім коштам дасягаюцца мастацкія вынікі — таксама. Нават сама ягоная біяграфія ўражвае. Нарадзіўся ў Кустанайскай вобласці ў сярэдзіне мінулага стагоддзя ў сям’і работнікаў саўгаса. Скончыў Свярдлоўскае тэатральнае вучылішча. Працаваў акцёрам у Свярдлоўскім акадэмічным тэатры драмы. Скончыў Літаратурны інстытут імя М.Горкага. Першую п’есу «Гуляем у фанты» напісаў у 1986 годзе. З таго часу ім створана каля сямідзесяці п’ес, сорак з якіх пастаўлены ў тэатрах Расіі, краін СНД і далёкага замежжа. Ягоныя творы перакладзены больш як на дваццаць моў. Гучная слава суправаджае Каляду-рэжысёра. Да таго ж, ён выкладае на курсе «Драматургія» ў Екацярынбургскім дзяржаўным тэатральным інстытуце. Па ягоных словах, творчы лёс вучняў сёння для яго больш важны, чым уласны. Сярод тых, чыім настаўнікам быў Каляда, паспяховыя і шырока вядомыя драматургі Алег Багаеў, Таццяна Шыраева, Васіль Сігараў. Мікалай Каляда — заслужаны дзеяч мастацтваў Расійскай Федэрацыі, галоўны рэдактар часопіса «Урал», аўтар і вядучы тэлевізійнай праграмы «Чорная каса», стваральнік і мастацкі кіраўнік «Каляда-тэатра». Жыве і працуе ў Екацярынбургу.

Гутарка з Мікалаем Калядой, занатаваная падчас міжнароднага тэатральнага фестывалю ў Кішынёве, распачынае новую рубрыку часопіса — «Блукаючыя зоркі».

 

Пра духоўнае і матэрыяльнае

— Раней было так: маю п’есу паставяць, афішу на сценку павешу, гляджу на яе — прыемна… А вось цяпер адразу пытаюся: дзе грошы? Думаю найперш пра фінансы, таму што трэба жыць ад зарплаты да зарплаты з вялікім калектывам.

Такім чынам я нават казачнікам зрабіўся. Так бы мовіць, піянер маленькі, саплівы, але ж рубель у касу нясе. Сам казку напішу, у фінансавыя адносіны з тэатрам не ўваходжу, дый адлічэнні рабіць не трэба. Мы казкі ў інтэрнет запусцілі, іх пачалі іншыя тэатры ставіць. Я локцем перахрысціўся, бо для тэатра гэта яшчэ грошы дадатковыя. Увогуле фінансы — для нас балючае пытанне. Штомесяц выдаць артыстам зарплату, заплаціць за камунальныя паслугі, святло, ацяпленне і г.д. Купляць новыя касцюмы, грым, пастаянна рвуцца калготкі... І да мяне штораз у кабінет: тук-тук, дай-дай-дай... Мы не бюджэтны тэатр. Колькі білетаў прададзена, столькі атрымаем зарплаты і столькі пойдзе на ўсе нашы патрэбы. Вось так жывем-існуем. Білеты ў нас даволі дарагія для Екацярынбурга, 400 рублёў, ды, дзякуй Богу, раскупляюцца на два тыдні наперад. Іграем па 4-5 спектакляў у дзень, яшчэ, бывае, уначы чытаем п’есы маладых уральскіх драматургаў. Усё дзеля таго, каб нейкія грошы зарабіць. Чакаць, што нехта нешта нам дасць, бескарысна і бессэнсоўна. Вось далі ў цэнтры горада стары драўляны дом з мезанінам у 200 квадратных метраў — і добра.

Пра любоў да Расіі

— Неяк на абмеркаванні маіх спектакляў пачуў ад маскоўскіх крытыкаў: «Калі, нарэшце, героі Каляды выйдуць на сцэну ў фраках, а не ў майках? Хіба можна так ненавідзець Расію? Няўжо ў нас нічога светлага і чыстага няма?» Калі мне такія словы гавораць, заўсёды ўяўляецца, што любіць Расію — гэта адгадаваць бараду да пупа, павесіць на цела вялізны крыж, хадзіць, усіх па чарзе цалаваць і казаць: «Я люблю цябе, і цябе люблю, і цябе абажаю...» А потым напіцца гарэлкі, упасці тварам у салату і яшчэ пра духоўнасць дзе-небудь на пятым паверсе хрушчоўкі разважаць. Пры гэтым нічога не рабіць. Ды толькі мне так здаецца: любоў — гэта найперш учынкі. Калі да мяне ў тэатр прыходзіць нехта з прызнаннем: «Я вас люблю», адказваю: «Ты мне гэта не кажы, лепш здзейсні які-небудзь учынак. Прынясі сто рублёў артыстам на зарплату, дарогу каля тэатра падмяці або яшчэ што-небудзь зрабі». Казаць прыгожыя словы пра любоў — гэта ўсё глупства і лухта.

Я, выбачайце за пафас, рускі пісьменнік, і не варта мяне ўпікаць за маю нелюбоў да Расіі. У мяне сэрца гарыць, баліць і крывёю сцякае, калі па дарозе ў гламурную прыгожую Маскву гляджу на нашы вёскі за акном.

Едзеш і думаеш: «Людзі нейкія выходзяць, што яны бачылі за сваё жыццё?» Вось так і бацькі мае. Галоўным было дзяцей нарадзіць, выгадаваць, клапаціцца, каб ежу і адзенне мелі, — больш нічога. Раніцай на работу, вечарам — уключыць тэлевізар, усё жыццё, як заведзеныя... Збіралі грошы на машыну, лішняй капейкі не было. Купілі спачатку «Пабеду», потым «Запарожац», нарэшце «Жыгулі», вышэйшага шчасця для бацькі не існавала... Я іх вельмі люблю, як магу дапамагаю, але выцягнуць бацькоў з той прасторы, у якой яны знаходзяцца, немагчыма.

Вельмі люблю сваіх аднакласнікаў, ды толькі іх у нашай вёсцы Прэснагоркаўка, што ў Кустанайскім краі, амаль не засталося. Памерлі даўно. Аднакурснікі са Свярдлоўскага тэатральнага вучылішча сышлі таксама. Адзін спіўся, другі павесіўся... З літінстытута нас выпускалася 60 чалавек. Драматургі, празаікі, крытыкі, паэты. Усе былі геніяльныя. Многія казалі: «Я атрымаю Нобелеўскую прэмію...» Ты ды я... Так што пытанне пра тое, хто і як любіць Расію, вельмі складанае.

Я пэўным чынам звыкся з тым, што пра мае п’есы гавораць. У 1989-м, калі напісаў «Мурлін Мурло», адзін вядомы і паважаны мной рэжысёр на семінары драматургаў зазначыў: «Ну колькі можна з гэтай памыйнай ямы чэрпаць? Маці прастытутка, дачка прастытутка, і ўсе наўкол п’яніцы-алкашы. Хіба не сорамна?!» Тады я быў яшчэ маладым, незагартаваным. Прыехаў у Маскву да Галіны Волчак, якая паклала вока на «Мурлін Мурло», і кажу: «Галіна Барысаўна! Богам малю, не трэба маю п’есу ставіць. Мне пра яе казалі, што яна вельмі кепская. І сябе абняславіце, і тэатр». Яна ўважліва выслухала і зазначыла: «Каляда, запомні раз і назаўжды: шэрасць спрадвек ненавідзіць таленавітых». Спектакль выйшаў у 1990 годзе, а глядзельная зала заўсёды поўная.

Канешне, на мяне часта наракаюць за ненарматыўную лексіку, за маргіналаў... Памятаю, калі 18 гадоў таму ўпершыню пачуў гэтае слова, пабег глядзець у слоўнік, што яно значыць. Тады ж я прыносіў свае апавяданні ў часопіс «Урал», дзе цяпер працую галоўным рэдактарам, і мне загадчык аддзела прозы казаў: «Выбачайце, Мікалай, але гэта ўзбочына жыцця». Але я дагэтуль не навучыўся пра бальшакі ды гасцінцы пісаць. Усё больш пра пакрыўджаных і зняважаных. І мне здаецца, гэта якраз у традыцыях рускай літаратуры.

Як толькі паспрабаваў пісаць п’есы, іх сталі перакладаць на іншыя мовы. Калі пэўны час жыў у Германіі, пачалі казаць, што Каляда з’ехаў за мяжу, зарабляе там грошы і адтуль ганьбіць нашу Радзіму. А гэта, маўляў, вельмі выгадна некаму на Захадзе. Паверце, ім там, у Германіі, Швецыі ці Нарвегіі, усё роўна, што адбываецца ў Расіі. Нікому не цікава прыйсці ў тэатр і глядзець, як мы тут кепска жывем, а яны — добра. Ніхто не стане за гэта грошы плаціць. Прынамсі, усе спектаклі па сваіх п’есах, якія я бачыў у іншых краінах, распавядалі пра жыццё людзей. Бо праблемы ва ўсіх аднолькавыя: як народ співаецца, які чалавек нешчаслівы, як шукае месца пад сонцам і не можа знайсці...

 

Пра гогалеўскага «Рэвізора»

— Пачалі працаваць над «Рэвізорам» і два тыдні цудоўна рэпеціравалі. Часам смяяліся. І так усё добра было. Прыстройка, ацэнка... Дзень, два, тры... Акцёры барабаняць тэкст на памяць. Усё выдатна. Думаю, можна хутка-хутка паставіць спектакль і рушыць далей.

Аднойчы раніцай я прачнуўся, пайшоў у кветкавы магазін, што насупраць тэатра, і купіў там шмат зямлі. Прыйшоў на рэпетыцыю і вываліў усё гэта на сцэну. Яшчэ нічога не было прыдумана. Проста вываліў, потым наліў вады. З’явіліся артысты. «Што тут такое?» — пытаюцца. А я кажу: «Вось што тут... Разувайцеся, пахадзіце па гразі». Ну, так ім страшна напачатку было... Але я і сам разуўся: «Вы ў дзяцінстве па гразі бегалі?» — «Бегалі»,— адказваюць. — «А піражкі з гразі рабілі?» — «Рабілі і ў магазін гулялі. Усё проста цудоўна было». Ну і пайшлі хадзіць. Напачатку вельмі керамзітныя каменьчыкі калоліся. Але ж далей — болей. Я ў Ягодзіна, які ролю Хлестакова іграе, пытаюся: «Ты можаш гразі набраць і выпацкаць сябе з галавы да ног?» — «А што мне? Без праблем!» — адказвае. Раз-раз і гатова. Ён незвычайны артыст, абсалютна на ўсё здатны. У мяне часта пытаюцца: «Дзе вы яго ўзялі?» Але ж ён сам прыйшоў, як толькі тэатр адкрыўся.

Нейкім чынам у «Рэвізоры» гразь зрабілася асновай спектакля. Да гэтага можна ставіцца як заўгодна. Нехта абураецца, што кепска, бруд. А я не падманваю сябе, не кажу, што паставіў геніяльны спектакль. Проста прыдумаў такі мастацкі свет, у якога свае законы. Не падабаецца — разварочвайся, ідзі дадому. Усё вельмі проста. Ды толькі кожны спектакль, які стаўлю, — гэта свядомая правакацыя. Важна вывесці чалавека з таго звыклага стану, у якім ён знаходзіцца, выклікаць моцныя пачуцці. Радасць, захапленне або нянавісць, непрыманне.

«Рэвізора» мы ігралі ў Славакіі, у Польшчы, у Францыі, па ўсёй Расіі. І штораз спектакль успрымалі па-іншаму. Аднойчы нават сказалі: «Горад для вас закрыты на 500 гадоў». Было гэта ў Благавешчанску. Ігралі «Рэвізора» ў толькі што адрамантаваным будынку. На сцэне — белыя калоны. Дырэктрысе млосна зрабілася, калі кропелька гразі ад Хлестакова выпадкова трапіла на калону. Далей — болей. Пайшлі мыцца — забілася старая каналізацыя. Усё паплыло, усплыло. Збегліся журналісты. А назаўтра «Камсамольская праўда» напісала: «Каляда затапіў Благавешчанскі тэатр».

Пра артыстаў

— Акцёрская прафесія штучная. Так не бывае, каб уся трупа сабралася геніяльная. Звычайна ёсць дзве-тры зоркі. А вакол іх ужо будуецца ўсё астатняе. У мяне шмат добрых акцёраў, але такіх, што Бог у цемечка пацалаваў, — адзінкі. Дар — тое, чаму навучыцца немагчыма, ён або ёсць, або няма. Пагутарыце з Алегам Ягодзіным за кулісамі... Я не чую, што ён кажа, увесь час перапытваю: «Га?» Маленькі, шчуплы, чарвяк нейкі... На артыста не падобны, пройдзеш міма — не звернеш увагі. Ды калі выходзіць на сцэну, ад яго вочы адвесці немагчыма. І відаць яго, і чуваць, і нават незаўважна, што амаль усе гукі западаюць. Вось бывае рэдкасць такая, уразлівая проста. Ён іграў Рамэо ў «Рамэо і Джульеце» — атрымаў «Залатую маску», іграў галоўную ролю ў «Курынай слепаце», у спектаклі «Сыдзі, сыдзі»... Чаго ён толькі не іграў... Яшчэ ў мяне ёсць Ірына Ярмолава — вялікая артыстка. Надзвычайная. Два метры ростам. Грандыёзна іграла Джульету. Рамэо — Ягодзіна на руках насіла. У склепе, калі яна яго як дзіця трымала, калыхала і песню нейкую спявала, зала камянела...

Увогуле, на артыстаў я часцей сваруся, чым хвалю іх. Трэба ж неяк выхоўваць. У трупе 33 чалавекі. Ёсць і так званая група рызыкі, людзі, якія выпіваюць, за імі таксама сачыць трэба.

У асноўным артысты па прыродзе сваёй — дурні набітыя. І гэта добра. Дзякаваць Богу, што яны такія і лішніх пытанняў не задаюць. Асабліва мае артысты. Таму што як толькі іх пахваліш, на рэпетыцыі пачынаецца «дзяржаўная дума». А чаму так, а чаму гэтак? Я адказваю наступным чынам: «Ідзі адсюль. Да пабачэння. Няхай прыйдзе той, хто не пытанні задаваць будзе, а выконваць мае патрабаванні: ідзі налева, ідзі направа». Акцёры на сцэне часцей за ўсё не бачаць далей за свой нос. Кожнаму важна, як ён апрануты, як стаіць, як на яго святло падае. Часцей за ўсё яны не мастакі. І гэта не кепска і не добра. Да гэтага трэба ставіцца наступным чынам: ёсць такое паняцце — дзейныя асобы і выканаўцы. Вось і выконвайце. Канфліктаваць з імі, спрачацца, даводзіць штосьці — бессэнсоўна і бескарысна. Часцей за ўсё артысты неадукаваныя. Яны нічога не чытаюць, глядзяць тэлевізар. Не ходзяць на спектаклі сваіх калег. Здрадзяць і прададуць. І гэта нармальна. Нікуды ад гэтага не схаваешся. Сёння ты для яго — мастацкі кіраўнік. А заўтра ролю не даў — падлюга і мярзотнік. Да гэтага ставіцца трэба спакойна. Сябраваць з імі, выпіваць, дапамагаць. І грошы даваць, і ролі. Сукенкі прыгожыя шыць. Толькі не дапускаць да творчасці. Паверце мне, старому тэатральнаму пацуку. Часцей за ўсё ў мастацтве яны нічога не разумеюць.

Я працаваў з вялікімі артыстамі. Ставіў спектаклі ў тэатры «Современник» з Ліяй Ахеджакавай, Аленай Якаўлевай, Валянцінам Гафтам. Не каменцірую ўсё гэта. Таму што Алена іграе вялікі рускі народ, і я нічога з гэтым зрабіць не магу. Бяссільны. Памятаю, на прэм’еры «Мы едзем, едзем, едзем у далёкія краі» за мной сядзелі 30 знакамітых маскоўскіх крытыкаў, якія прыйшлі мяне судзіць. А я глядзеў на сцэну і думаў: «Праваліся я ў пекла, гары я агнём...» Авангард Лявонцьеў гаворыць тэкст сваімі словамі, нясе лухту несусветную... У антракце іду да загадчыка літчасткі спытацца, што адбываецца. А ён кажа: «Баценька, Чэхава іграем сваімі словамі, а ўжо цябе і пагатоў».

Увогуле, мне здаецца, што прафесія гэта надзвычайная. Але я вельмі не люблю акцёрства напаказ. Калі людзі гучна размаўляюць і за кіламетр бачна: яны — артысты, мяне гэта моцна злуе. Калі на святах абавязкова спяваюць песні пра каробку грыму, пра сцэну, мяне гэта прыводзіць у шаленства. Бо прафесія — як і ўсе астатнія. Ты проста ўмееш нешта рабіць. Заплакаць, засмяяцца — калі ласка. Таму мы не істэрыкуем, не бяромся ўрачыста за рукі перад выхадам на сцэну. Я не люблю, калі пасля спектакля чалавек выходзіць за кулісы і яшчэ паўгадзіны плача. Трэба ж неяк кіраваць сваім апаратам! Акцёр лямантуе, плача на сцэне, далей мусіць пайсці, развярнуцца, трапіць пад прамень святла, а потым зноў рыдаць. Калі валодаеш сваім целам, гэта проста. Інакш атрымліваецца як у знакамітай тэатральнай байцы: актрыса папярэджвае партнёра — не прамаўляй сваіх слоў, пакуль я цябе тры разы кулачком не стукну. І вось яна рыдае, рыдае, рыдае, а кулачком стукнуць забылася...

Пра рэжысуру і сучасны тэатр

— Ёсць тэатры з калонамі, якія атрымліваюць вялікія датацыі, але мёртвыя-мёртвыя — да немагчымасці. У акцёраў там вялізныя зарплаты. Яны маюць ахоўныя нормы і выходзяць на сцэну 5-6 разоў у месяц. А ў мяне могуць чатыры спектаклі ў дзень іграць, і ніякіх ахоўных норм няма. І гэта добра. Артысты мусяць працаваць. Таму што ніхто на белым свеце не любіць працаваць так шмат, як яны. Усе астатнія спрабуюць ад сваіх абавязкаў ухіліцца, увільнуць, збегчы. А артысты моляць: выпусці на сцэну! І дзякуй Богу, што такія яны людзі.

Канешне, я не люблю мерцвячыну, якой пастаянна патыхае ад гэтых тэатраў з калонамі. Але ж куды ад гэтага падзецца? Там усё прыгожа, усё ажурна да неверагоднасці, а зала спіць або пакутуе ад суму. Крытыкі лямантуюць: маўляў, вось традыцыі, вось тэатр, які трэба ахоўваць. Ходзяць шэрагамі з ружжамі. Ды толькі ахоўваць няма чаго.

Зрэшты, публіка галасуе нагамі і рублём. Або ходзіць, або не ходзіць.

Рэжысёрам я стаў не ад добрага жыцця. У 1993 годзе мусіў адбыцца вялікі фестываль у Екацярынбургу. І вось адзін вядомы мэтр вырашыў паставіць маю п’есу «Амерыка Расіі падарыла параход». Выдатна, кажу. Простая п’еса на дваіх. Сустрэліся дзве адзіноты. Больш нічога. Рэжысёр зазначае: «Ты не разумееш. Я так зраблю, што будзе не адна, а сем актрыс. І кожная пакажа асобную грань гэтай гераіні». Я ўяўвіў сабе гэты жах, які мусіць адбыцца дзеля таго, каб сем артыстак атрымалі ролі на цэлы сезон. Уявіў, як усе сем будуць хадзіць па сцэне, штосьці рабіць, і пытаюся: «А можна, я гэта сам пастаўлю?» І думаю пра сябе: «Столькі гадоў у тэатры працую... Ну, выйдуць на сцэну, пачнуць проста прамаўляць тэкст. Ілбамі не будуць сутыкацца...» Атрымаўся такі спектакль цудоўны. На фестывалі прайшоў першым нумарам. Вось з таго часу я і пачаў ставіць спектаклі. Свае і чужыя.

Многае раблю па інтуіцыі. І нічога не магу вырашаць загадзя. Магчыма таму, што ў тэатры я з пятнаццаці гадоў. Скончыў восем класаў і з вёскі прыехаў паступаць на акцёра ў Свярдлоўскае тэатральнае вучылішча. Потым паступова авалодаў усімі астатнімі сцэнічнымі прафесіямі. І таму для мяне быць у тэатры — тое самае, што дыхаць. Я ніколі не прыдумваю спектакль дома. Накшталт таго, як мне адзін мой знаёмы казаў: «Ты мне з трох да пяці не звані, я спектакль прыдумваю». Бог ты мой! Гэта як? Легчы на канапу і прыдумваць, хто куды ідзе? Так не бывае. Таму што ўсё нараджаецца спантанна, на рэпетыцыі. У мяне такі метад работы. Прыходжу абсалютна не падрыхтаваны і кажу: давайце зробім вось гэтак. І цягам рэпетыцыі ўсё само сабой нейкім чынам узнікае. Пры дапамозе акцёраў. Яны перад табой сядзяць, і ты штосьці з іх лепіш. Дарэчы, ненавіджу застольны перыяд. Памятаю, калі працаваў артыстам, застольныя рэпетыцыі былі абавязковымі. Паважныя рэжысёры сядзелі за доўгім сталом, пакрытым чырвоным аксамітам. І мы месяц на розныя галасы вымаўлялі нейкі тэкст. «А ты ідзі да ніжняга зместу...» Не ведаю, што гэта такое. Падманваеш рэжысёра нейкай фальшывай інтанацыяй і толькі пытаешся: правільна — няправільна?

Пра сучаснага героя

— У мяне ёсць 6-7 п’ес, за якія мне не сорамна, якія сталі папулярнымі дзякуючы акцёрам: «Рагатка», «Персідскі бэз», «Карабель без дурняў», «Курыная слепата». Усё гэта вельмі простыя гісторыі, на якія адгукаюцца людзі. Калі гаварыць пра сучаснага героя, думаю, такі герой у мяне існуе. Гэта жанчына сарака–сарака пяці гадоў, у якой муж памёр, спіўся або сышоў да маладой. Дзеці выраслі, і яна жыве адна. Ужо немаладая, а кахання хочацца. Яшчэ жыць, любіць і быць карыснай хочацца. Я такіх кабецін рускіх няшчасных ведаю мільён і напісаў пра іх шмат п’ес. Бо, мне здаецца, гэтыя жанчыны выратоўваюць нас. Калі чалавеку хочацца жыць — гэта вельмі важна. Неяк я спытаўся пра адну старую: «Навошта яна лекі ўсе глытае ды глытае?..» А мне адказалі: «Дык вельмі ж добра. Значыць, яна жыць хоча». Таму што той, хто не хоча жыць, лекі не глытае. Ляжа — і ўсё. Яму больш нічога не трэба. Таму ўсё ж герой у мяне ёсць — кабета, якая ўратуе свет.

Пра драматургію

— Любімы драматург — Аляксандр Вампілаў. Мая першая п’еса так і называлася — «Перайманне Вампілава». Вельмі любіў Аляксея Арбузава, Віктара Розава. З апошнім мне пашчасціла сустракацца, хадзіў да яго на семінары. І да ўсіх сённяшніх драматургаў стаўлюся з павагай.

Мы сябруем са Слапоўскім, з Угаравым. Яны свае п’есы пішуць, я свае. І барані Бог што-небудзь кепскае сказаць або надрукаваць пра сваіх калег. Гэта непрыстойна. Мы не павінны гэтым займацца. Няхай іншыя выказваюцца. Праз 20 гадоў будзе зразумела, чаго вартыя твае п’есы і п’есы іншых драматургаў.

Вось зусім нядаўна Яўген Грышкавец раптам напісаў, што Каляда і ягоная школа вельмі шкодныя для расійскага тэатра. Іх трэба закрыць, і яшчэ нешта падобнае... Я раззлаваўся і ў сваім ЖЖ адказаў: «Шаноўны, ты зарабляеш грошы — дык зарабляй. Сабаку еж, або каго ты там хочаш, калі ласка! Дазволь мне займацца тым, чым я займаюся. Месца хопіць усім».

Заўсёды кажу: «Драматург — гэта бацька, які аддае сваё дзіця ў дзіцячы дом. Аддае, а потым прыходзіць толькі на выпускны вечар. І стаіць перад ім хлопчык з квадратнай галавой. Усе кажуць: вось тваё дзіця. А ён разумее, што гэта ягоны сын, але не ведае, як яго выхоўвалі: палкай, ці што, па галаве білі? І ён можа толькі пагладзіць яго па квадратнай галаве, сказаць: так, маё дзіця, нікуды не дзенешся — маё».

Людміла ГРАМЫКА