Хто ж яны, будучыня акцёрскага мастацтва Беларусі? Усю пафаснасць пытання звузім да канкрэтных прыкладаў з жыцця Акадэміі мастацтваў. Дзе яшчэ, як не ў студэнцкім асяроддзі, могуць узнікаць неверагодныя задумы, пеставацца асобы, апантана адданыя найвышэйшай мэце. Менавіта нястрачаны яшчэ энтузіязм, памножаны на талент, і з’яўляецца асноўным рухавіком творчага працэсу, назіраць за якім асабліва прыемна. Гады навучання ў акадэміі можна параўнаць з дзяцінствам у прафесіі. Гэта ўжо потым акцёры раствараюцца ў шматлікіх тэатрах, падпарадкоўваюцца «сталым» законам, а пакуль, яшчэ не расчараваныя ў рэаліях мастацтва, яны на практыцы выпрабоўваюць свае навыкі. Зрэшты, за чатыры гады навучання ў акадэміі ўтвараецца паўнацэнны тэатральны калектыў, які здольны стварыць аснову новага тэатра. Але ж практыка звыкла гаворыць пра іншае.
 |
| "Апошняя ноч" Э.Радзінскага. Сцэна са спектакля. |
Прынамсі, кожны акцёрскі курс мае свой непаўторны твар. Ён фарміруецца пад уплывам індывідуальнасцей педагогаў, якія аграньваюць дыямент таленту будучых зорак тэатра. Так склалася, што майстэрня Лідзіі Манаковай лічыцца адной з найбольш прэстыжных у рэспубліцы. Яе прозвішча -- гэта брэнд, які атаясамлівае якасць, правераную часам. Яе выпускнікі заняты ў лепшых тэатрах краіны. Таму зразумелай становіцца пільная ўвага да сённяшніх выхаванцаў курса Л.Манаковай.
...За імі заўсёды было цікава назіраць. З першых крокаў яны здзіўлялі сваёй ярка акрэсленай характарнасцю. Розная тыпажнасць у сукупнасці з яшчэ юнацкай вуглаватасцю давалі аптымістычную надзею на будучае акцёрскае мастацтва. Зразумела, час расставіў усё на свае месцы і да фіналу дайшла толькі палова -- спадзяюся, лепшая. Ужо з самага пачатку «манакоўцы» спрабавалі свае сілы ў разнастайных жанравых праявах. Чаго варты іх самастойныя работы -- міні-мюзіклы «Муха-сакатуха» і «Ісус Хрыстос -- суперзорка», або дзіцячы спектакль «Дагары нагамі» (сумесна з рэжысёрам К.Агароднікавай), у якіх яны даволі паспяхова асвойвалі розныя стылі і напрамкі, прызвычайваліся да сцэнічнага асяроддзя.
Пластычныя замалёўкі і музычныя нумары ад пачатку вызначаліся смеласцю сцэнічнага рашэння. Невялічкія экзаменацыйныя ўрыўкі паступова перарасталі ў цэласныя спектаклі. І да фінішнай мяжы курс дайшоў з даволі цікавым наборам выпускных спектакляў. На афішы зіхацелі прозвішчы В.Дуніна-Марцінкевіча, Э.Ажэшкі, Э.Радзінскага, В.Шукшына... Зразумела, прынцыпова розныя матэрыялы літаратурнай першаасновы давалі прастору для праяўлення ўсіх граней акцёрскай існасці.
Першая сталая праца на сцэне тэатра-студыі імя Е.Міровіча склалася з эцюдаў. Рупліва апрацаваныя цягам двух гадоў шукшынскія вобразы ў выніку перараслі ў «людскую гісторыю ў аповесцях» пад агульнай назвай «Сцёпка». Натуральна, такі матэрыял ужо сам па сабе дае падставы для стварэння цэлай галерэі каларытных персанажаў. Што ў поўнай меры выкарыстоўваецца маладымі акцёрамі.
 |
"Сцёпка" паводле В.Шукшына. У.Свірскі (Сцёпка), Д.Рыбчынскі (Бацька) |
На гэтым фоне мілыя людзі з заганамі і філасофіяй, «дзівакі» са сваімі жыццёвымі прыярытэтамі і забабонамі акрэсліваюцца сакавітымі мазкамі. Кампазіцыя спектакля пабудавана так, каб усе выканаўцы мелі магчымасць прадэманстраваць свой сольны нумар. Не мае значэння, на два словы выходзіць артыст ці ён на сцэне пастаянна -- у спектаклі ніхто не губляецца, і ў кожнага дастаткова часу для праяўлення сваіх здольнасцей.
Характары, як і павінна быць у дыпломных спектаклях, скрупулёзна лепяцца з мікраскапічна вывераных дэталей. І справа нават не ў вонкавай аўтэнтычнасці, а ў іх непадробнай арганічнасці. Менавіта выразны малюнак ролі і стварэнне адмысловых тыпажоў складае аснову пастаноўкі. Па-сапраўднаму ўразілі і трошкі экзальтаванае выкананне ролі нямой сястры, якая пакарыла шчырай наіўнасцю (М.Клімовіч); і філасофскія, прасякнутыя драматызмам роздумы Сані (С.Беляковіч); і характэрнае выкананне ўзроставай ролі маці (А.Піскуновіч). Ёсць у іх штосьці ад простых «маленькіх людзей» Гогаля, ад шукальнікаў ісціны Дастаеўскага. У іх існаванні было досыць непадробнай шчырасці, трагічнага ў камічным, што не можа не ўразіць публіку.
Выканаўца ж галоўнай ролі Сцёпкі -- У.Свірскі -- увогуле заслугоўвае асобнай гаворкі. Яго персанаж нібы сышоў са старонак шукшынскіх апавяданняў. Плячысты, з вясковымі рысамі твару, гэткі сапраўдны рускі асілак, ён не пазбаўлены, аднак, і сентыментальных рысак. Дзіўнае спалучэнне мужнасці, народнай прастадушнасці і чуллівасці арганічна выяўляецца ў адзіным вобразе. Няспынныя думы, што атакоўваюць Сцёпкаву свядомасць, падштурхоўваюць на адчайны крок. Аднак у яго ўчынках праглядаецца славянская ментальнасць: «сячы -- дык з-за пляча, кахаць -- дык без аглядкі». Ва ўсім бачыцца не толькі вонкавая, але і глыбока ўнутраная, духоўная моц «маленькага чалавека», што выломліваецца з сацыяльных і часавых межаў. І ў гэтым заключаецца галоўная ўдача спектакля. Персанажы, каларытныя паасобку, выстройваюцца ў адзіны ланцужок, які стварае агульную тканіну дзеяння. Спектакль, дзе жывуць звычайныя, зусім не гераічныя і разам з тым такія глыбокія асобы, працягвае хваляваць нашы сэрцы.
 |
| "Хам" паводле Э.Ажэшкі. А.Валынец (Жабрачка), В.Гарцуева (Франка). |
Так, звыкла было лічыць сэнсавым акцэнтам аповесці асобу Паўла Кабыцкага, адзінага носьбіта высакароднай сілы, лепшых рысаў нацыянальнага характара беларусаў. Менавіта рыбак з берагоў Нёмана заўсёды паўставаў антыподам «фальшываму свету» і змагаром за душу слабавольнай Франкі. Аднак, у сучаснай сістэме каардынат, гісторыя набыла зусім іншую афарбоўку. На пярэднім плане -- постаць Франкі, супярэчлівая і асуджаная на пакуты. Перад намі трагедыя асобы. Яе пакутлівы пошук лепшага жыцця, неразуменне і непрыняцце іншымі прыводзяць да фатальнай развязкі.
Франка ў выкананні Валі Гарцуевай -- дзікая і неўтаймоўная, са скалечаным лёсам. Яна палохае і зачароўвае адначасова. Бясспрэчны магнетызм прымушае неадрыўна сачыць за яе рухамі, поўнымі жаноцкасці і эмоцый. Гэта той самы выпадак, калі, як кажуць, верыш убачанаму. У ёй дзіўным чынам сумяшчаюцца д’ябальскі тэмперамент і знешнасць анёла. Франка-Гарцуева з постаццю высакароднай паненкі і манерамі змяі-спакушальніцы натуральна выдзяляецца з натоўпу так званых «хамаў». Чужаніца, яна няспынна адчувае хваравітую цягу да сваёй стыхіі -- больш годнага жыцця. Душэўны разлад не вылечваецца і самаадданым каханнем «хама» Паўла (А.Сіняковіч). Усімі сродкамі ён спрабуе выратаваць Франку, аднак гэта вышэй за яго сілы і магчымасці.
«Ненавіджу, усё ваша жыццё ненавіджу», -- гучыць праклёнам, крыкам адчаю з вуснаў Франкі. Ёсць штосьці вядзьмарскае, «нечалавечае» ў яе шалёных парывах. Яна выглядае зняволенай птушкай у ржавай клетцы, выйсце з якой -- смерць.
Шчыра прызнаюся, даўно я не бачыла такога агністага выканання. Шматлікія адценні характару яе гераіні пераліваюцца, хвалююць і прымушаюць думаць. Спадзяюся, гэтыя напал і тэмперамент і надалей будуць спрыяць яе акцёрскаму поспеху.
Спектакль «Хам», як і «Сцёпка», перадусім дэманструе здольнасць «манакоўцаў» ствараць характарныя персанажы. Крыху іншай на гэтым фоне выглядае стылістыка пастаноўкі
 |
| "Не танцы". Сцэна са спектакля. |
Дзве драматычныя лініі, паралельныя сюжэты пераплятаюцца ў адзінае трагічнае палотнішча. Насычаны трагізмам і апошняя ноч сям’і Раманавых, і апошнія імгненні жыцця іх забойцы. Парадаксальна: праз дваццаць гадоў тыя, хто калісь з вераю ў светлыя ідэі рэвалюцыі распачалі эру крыві, не пазбягаюць расплаты за свае ўчынкі.
Апошняя ноч царазабойцы, бальшавіка Юроўскага (А.Яфрэмаў), напоўнена гаркотным расчараваннем. Размова з удзельнікам тых падзей таварышам Маратавым (А.Казела) у бальнічнай палаце выглядае як размова са сваім сумленнем. Іх дыялог -- перагляд мінулага, дзе раскрываецца безліч версій той знамянальнай для гісторыі ночы. Гэта зараз Юроўскі-Яфрэмаў -- хворы і амаль нерухомы, а тады ён, захліпаючыся слінай, даказваў адданасць ідэям рэвалюцыі. Слізкі, апантаны, нервовы, з драпежным поглядам, з нецярплівасцю кірзавамі ботамі ступіць у гісторыю... На яго фоне Маратаў (А.Казела), такі ж удзельнік крывавай ночы, выглядае куды мягчэй. Цёплыя пачуцці да малодшай дачкі царскай сям’і рабілі яго самога нявольнікам абставін. Вар’яцтва -- гэта расплата за немагчымасць змяніць падзеі. Цені забітай сям’і няспынна вандруюць з ім, не выпускаючы ні на імгненне з таго пакою.
У апраметнай цемры ўспыхвае чырвоная лінія -- менавіта ёй наканавана выконваць функцыю крывавай мяжы паміж жыццём і забойствам. Жудасная атмасфера прадчування хуткай смерці навісае над сям’ёй Раманавых. У іх апошнюю ноч, нібы ў сямейным тэатры, яны наноў пераігрываюць сваё мінулае, што складаецца з лістоў і дзённікавых запісаў. Цяпер іх жыццё -- гэта п’еса, якую варта перачытаць у апошнія моманты зямнога існавання.
Цар Мікалай Раманаў у выкананні В.Кругліка падобны больш да добрага, наіўна-даверлівага хлапчука, чым да сталага кіраўніка дзяржавы. Акцёр не ідзе за вонкавым падабенствам, а спрабуе акрэсліць унутраную сутнасць Мікалая, якому былі ўласцівы мяккасць і прастадушнасць, паказаць яго інтэлігентнасць, наіўнасць і веру ў лепшыя якасці людзей. Апошняя руская царыца Аляксандра (В.Гарцуева) -- інтэлігентная і адначасова сатканая са старадаўніх забабонаў, шчыра верыць у сны, знакі, лічбы. Яна адчувае асуджанасць сваёй сям’і на смерць. Царыца з мацярынскай пяшчотай назірае за сваім даверлівым мужам. «Старая закаханая парачка» атрымлівае асалоду ад апошніх імгненняў іхняга, усё ж шчаслівага, жыцця.
 |
"Не танцы". Сцэна са спектакля. |
Апафеоз спектакля -- сцэна расстрэлу сям’і; яна вырашана праз пластыку і ўзмоцненае гукавое афармленне. Цёмныя постаці падаюць ніцма -- і зноў узнімаюцца, нібы здзекуючыся са сваіх забойцаў. І толькі людзі ў белых халатах, якія ўводзяць «выратавальную» дозу ў вену царазабойцы, назаўсёды спыняюць гэты кашмар...
Шэраг сур’ёзных спектакляў «разбаўляе» музычная пастаноўка «Хуліган, або Неверагодныя прыгоды Пятрова і Васечкіна» паводле аднайменнага фільма. Відовішча па сваёй форме нагадвае сяброўскі капуснік, дзе ёсць месца і дураслівасці, і імправізацыі. Акцёры з пэўнай доляй самаіроніі дэманструюць музычныя і трукавыя здольнасці. Нягледзячы на тое, што раз-пораз гэтае дзейства патыхае самадзейнасцю, яно не пазбаўлена абаяння. Спроба асваення жанравых магчымасцей дзіцячага мюзікла разам з прафесійным рэжысёрам Тэатра музычнай камедыі Н.Грыненка ўжо не першая для сёлетніх «манакоўцаў». Увогуле, дыпломнікам пашчасціла папрацаваць з рознапланавымі рэжысёрамі, якія толькі распачынаюць сваю кар’еру і ўжо дабіліся прызнання. Паколькі кожны з іх мае свой стыль, то, адпаведна, і маладым акцёрам давялося засвоіць безліч падыходаў пры распрацоўцы чарговых ролей.…
Чатыры гады праляцелі непрыкметна. За гэты час «манакоўцы» навучыліся ствараць паўнавартасныя вобразы, здольныя кранаць і здзіўляць. Неўзабаве сцэна для іх ператворыцца ў натуральнае асяроддзе для існавання. Галоўнае -- не растраціць жаданне займацца мастацтвам, не здрадзіць абранаму шляху, не зламацца...
Любоў ДЗЁМКІНА