ВІЛЬНЮС -- КУЛЬТУРНАЯ СТАЛІЦА ЕЎРОПЫ

№ 7 (316) 20.07.2009 - 20.08.2009 г

Ідэя праекта «Культурная сталіца Еўропы» належыць міністру культуры Грэцыі Меліне Меркуры. Паводле яе прапановы, якая ўрэшце ўвасобілася ў адно з самых паспяховых пачынанняў Еўрапейскай камісіі, кожны год абраны горад (ці гарады) становіцца цэнтрам культурных падзей міжнароднага маштабу. Першай культурнай сталіцай у 1985 годзе сталі Афіны. У 2009-м Вільнюс падзяляе гэты тытул з аўстрыйскім горадам Лінцам.

Атрымаць тытул «Культурная сталіца Еўропы» -- гэта, безумоўна, выдатны шанс, які выпадае гораду для паказу свайго мастацкага здабытку, для ўзвядзення еўрапейскіх мастоў, па якіх вольна рухаюцца творы і ідэі. Тым больш -- шанс для Вільнюса, які стаў самым усходнім горадам Еўрапейскага Саюза, што атрымаў ганаровае званне.

Праграма мае двухбаковую скіраванасць -- на Еўропу і на культуру абранага горада. Такі дуалізм абумоўлівае своеасаблівую атмасферу Вільнюса, які запрашае да сябе лепшых мастакоў, акцёраў, спевакоў і музыкантаў і адначасова паказвае ўсе дасягненні ўласнага мастацтва.

Дзяржаўная мяжа, што раздзяляе сёння нашы краіны, -- не перашкода для культурных сувязей. Мы па-ранейшаму шчыра цікавімся літоўскім мастацтвам, захапляемся яго адкрытасцю -- нам, Еўропе, свету. Таму сёлетнія мастацкія падзеі ў нашых суседзяў -- цудоўная нагода, каб зблізіцца яшчэ больш і вольна пачувацца ў бязмежнай прасторы творчасці.

Супрацоўнікі рэдакцыі наведалі сталіцу Літвы, дзе сустрэліся з Надзвычайным і Паўнамоцным Паслом Рэспублікі Беларусь у Літоўскай Рэспубліцы Уладзімірам Дражыным, з міністрам культуры Рэмігіусам Вілкайцісам, з дырэктарам праграмы «Вільнюс -- культурная сталіца» Раландасам Квяткаўскасам. Тэму гістарычных і мастацкіх сувязей краін-суседак падагульняе Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Літоўскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь Эдмінас Багдонас.

Нумар падрыхтаваны сумесна з Літоўска-беларускім цэнтрам культуры, адукацыі і інфармацыі. Яго дырэктар -- Вірга Тарнаўскайтэ -- стала нашым сапраўдным правадніком па культурнай сталіцы, не дазволіўшы заблукаць у віры людзей і падзей.

 

 

БЕЗ МЕЖАЎ – ПРАЗ СТАГОДДЗІ

 

Рэмігіус Вілкайціс

міністр культуры Літоўскай Рэспублікі

 

/i/content/pi/mast/20/378/min.jpg 
Раскажыце, калі ласка, пра галоўныя задачы праекта «Вільнюс -- культурная сталіца Еўропы».

-- Атрымаць статус «культурнай сталіцы Еўропы» было надзвычай складана. Для многіх еўрапейскіх краін змаганне за гэты тытул -- накшталт нацыянальнага спорту. Канкурэнцыя вялікая, і амаль заўсёды перамагаюць старажытныя гарады з багатай і цікавай гісторыяй. Дарэчы, Вільнюс -- першая сталіца Усходняй Еўропы, якая атрымала падобны статус. Сэнс праекта для мяне відавочны: выявіць і паказаць усе лепшае, нацыянальнае. Зразумела, што акцэнт пры гэтым ставіцца не на чужой, а на сваёй культуры. І калі ў Беларусі адбудзецца штосьці падобнае, з задавальненнем параю вам, што і як лепей зрабіць. Прынамсі, дзеля таго, каб пазбегнуць памылак, якіх нам, дарэчы, не удалося ўнікнуць. Напрыклад, мы запрасілі шмат гасцей з разлікам утрымліваць іх за свой кошт. Ды надышлі нялёгкія часы, і гэта стварыла дадатковыя цяжкасці. Мне шкада, што значную частку твораў літоўскага мастацтва публіка так і не ўбачыць, бо ў Літве вельмі шмат выканаўцаў высокай пробы...

Вядома, праект прыносіць вялікі плён і ў ім шмат пазітыўнага. Галоўнае, пашыраюцца нашы мастацкія і творчыя далягляды. Усталёўваюцца новыя міжнародныя сувязі, якія будуць працаваць надалей. Апрача іншага, праект шчыльна звязаны з эканомікай, бо ён прыносіць у краіну грошы. І многім удзельнікам даводзіцца праходзіць выпрабаванне вялікімі грашыма. Выпрабаванне гэтае самага высокага кшталту -- на маральную чысціню. Таму неабходна, каб усё было зроблена справядліва, чыста, празрыста.

Мэта высакародная: прэзентаваць мастацтва Літвы, далучаючы да праекта ўдзельнікаў з розных краін свету. Ды толькі ці хопіць імпэту і сіл, каб цягам цэлага года дзень за днём, месяц за месяцам здзяйсняць культурныя акцыі на высокім узроўні?

-- Безумоўна, хопіць. Тым больш што сёлета адзначаецца свята «Міленіума», тысячагоддзе мінула з таго часу, як пра Літву было ўпершыню згадана ў гістарычных аналах. Уяляеце, тысячу гадоў развівалася наша культура, і гэты жывы працэс не спыняўся ні на хвіліну. Цяпер наша задача: стварыць умовы, даць мастакам магчымасць сябе паказаць. Уяўвіце толькі, вечарам у тэатрах Літвы паралельна ідуць спектаклі Някрошуса, Каршуноваса, Вайткуса, Варнаса; у філармоніі іграе Нацыянальны сімфанічны аркестр, у Палацы кангрэсаў ідзе опера, у якой спяваюць лепшыя салісты Еўропы -- з Парыжа, Лондана і г.д. Ведаеце, у свеце няшмат сталіц, дзе адначасна можна ўбачыць мастацтва такога маштабу! Неўзабаве адбудзецца свята песні, на якое з’едуцца ўдзельнікі з усёй Літвы: хары, фальклорныя ансамблі, аркестры, танцоры. Думаю, хопіць нам і клопатаў, і свята.

Такому бурліваму культурнаму жыццю не перашкаджае крызіс?

-- Вядома, ладзіць пышныя мерапрыемствы цяпер няёмка. Што датычыцца крызісу, дык ён нам… дапамагае. Грошай мала, таму ўсё трэба рабіць хутка, энергічна, вынікова. Пакуль яшчэ можна паспець. Урэшце, усе працэсы праходзяць хутка, а мастацкі час -- галопам скача.

Дэвіз праекта «Культурная сталіца Еўропы» -- «Жывая культура». Што для вас азначаюць паняцці «жывая культура», «жывое мастацтва»?

-- Жывое -- значыць сапраўднае. Не прыдуманае, не вынайдзенае, а тое, што ўзнікае натуральна. Бо так званае «новае мастацтва» пераважна робіцца наступным чынам: спачатку пралічваецца сума грошай, а потым думаюць, як іх патраціць. Дарэчы, у расійскай арміі ёсць новае вынаходства -- надзіманыя знішчальнікі ў натуральную велічыню, разлічаныя на тое, каб падмануць праціўніка. Муляж напаўняецца паветрам за некалькі хвілін, і з вышыні яго немагчыма адрозніць ад сапраўднага самалёта. Пры гэтым армія можа знаходзіцца зусім у іншым месцы. Тое самае з мастацтвам. Бывае, гледачы бачаць толькі падробку, пустую абалонку -- і плацяць за гэта вялікія грошы. Дык вось: жывое мастацтва -- гэта не муляж. Пот, кроў... Вялікая праца і вялікае майстэрства.

Прывядзіце, калі ласка, прыклады «жывога мастацтва» Літвы.

-- Прыкладаў шмат. Найперш гэта спектаклі нашых вядучых рэжысёраў, пра іх я ўжо казаў. У нашай Дзяржаўнай філармоніі штовечар можна перажыць некалькі хвілін катарсісу. А ў Палацы кангрэсаў маладыя і вельмі таленавітыя салісты, якім не хапіла партый у Літоўскім нацыянальным тэатры оперы і балета, стварылі ўласны калектыў. Іграюць па пяць-шэсць спектакляў, потым разыходзяцца. Збіраюцца зноў. І гэта -- самае што ні ёсць жывое, тое, што хочацца зберагчы. Паміж нашымі культурнымі цэнтрамі -- у гарадах, рэгіёнах, вёсках -- мы наладзілі своеасаблівае капіталістычнае спаборніцтва. Вось толькі што вярнуўся з Шаўляйскага раёна. Там сабралася ўся творчая суполка -- ад дзяцей да старых і інвалідаў. Гралі, спявалі, танчылі. Такое свята і ў Вільнюсе не заўсёды ўбачыш. І гэта таксама -- жывое. Я нават не ведаю, што лепш і што больш важна, дзе насамрэч культурная сталіца Літвы. Можна трапіць на канцэрт, дзе ганарар дырыжора складае 5 -- 6 тысяч еўра, або дзе выканаўца атрымлівае 30000 за вечар, а цуд не адбудзецца.

«Жывыя» калектывы выжываюць самі або Міністэрства культуры аказвае ім фінансавую падтрымку?

-- Існуе шмат праграм для дзеячаў культуры і мастацтва. Мы плацім стыпендыі моладзі, матэрыяльна дапамагаем сталым майстрам. Шмат праектаў маюць доўгатэрміновае гарантаванае фінансаванне. Некаторыя фінансуюцца часткова. Дзяржаўная філармонія, Нацыянальныя тэатры оперы і балета, Нацыянальны драматычны, многія іншыя тэатры фінансуюцца дзяржавай, мы даем ім таксама грошы на пастаноўкі.

На ваш погляд, дзяржава павінна падтрымліваць культуру і мастацтва?

-- У такіх выпадках кажуць: добрае пытанне. Абавязкова павінна. Хоць я лічу, што творцам, мастакам ніхто нічога не вінен. Калі ты нарадзіўся таленавітым, дык, калі ласка, не змарнуй, не прапі, не страць Боскі дарунак. І… не захварэй на параною. Гэта, між іншым, самае небяспечнае. Дарэчы, у культуры і мастацтве дзейнічае такі ж закон, як у палітыцы. Калі не корміш сваю культуру -- накорміш чужую. Што і адбываецца цяпер у многіх краінах, уключаючы Еўропу. Паўсюль, апрача Кітая і Японіі, пануе Галівуд. Вялікая культура паглынае малую, і таму любая дзяржава, якая шануе свае мову, свае карані, сваі традыцыі, безумоўна, вартая павагі.

Якія падзеі нацыянальнай культурнай праграмы вы лічыце знакавымі?

-- Адкрыццё Нацыянальная галерэі, абсталяванай па апошнім слове тэхнікі, дзе ўпершыню прадстаўлены літоўскі жывапіс ад Сярэднявечча да нашых дзён, які вярнуўся на радзіму з чужыны. Прэм’ера спектакля Някрошуса «Ідыёт» паводле рамана Дастаеўскага. Новыя спектаклі Каршуноваса, Варнаса, Вайткуса... Оперны фестываль, які адбыўся ў Літве ўпершыню. Паказаныя ў рамках праекта культурныя праграмы нацыянальных меншасцей -- палякаў, беларусаў, украінцаў, яўрэяў.

У чым, на вашу думку, галоўныя нацыянальныя асаблівасці літоўскага мастацтва?

-- Магчыма, вам гэта падасца дзіўным, але нацыянальнае ў мастацтве вызначыць складана. Я ўвогуле думаю, што рысы нацыянальнага мастацтва ў Еўропе паўсюдна моцна сцёртыя. Мы толькі спрабуем наблізіцца да таго, што некалі было. Ды гэта зусім не тое. Зрэшты, тэатр, музыка, харэаграфія ацэньваюцца вельмі проста: добра або не. Дарэчы, нядаўна па беларускім тэлевізійным канале бачыў выканаўцаў вельмі высокага ўзроўню. Не ведаю, нацыянальнае гэта мастацтва або не, але яно проста цудоўнае.

Якія працэсы, па-вашаму, ідуць у мастацтве на еўрапейскай культурнай прасторы: глабалізацыі або самаідэнтыфікацыі?

-- Думаю, глабалізацыі. І, як ні дзіўна, гэта прыносіць свой плён. Звернемся да класікі: вось, напрыклад, Бетховен, Брамс, Вердзі… Ноты адны і тыя ж, але гэта адначасна і нейкая моцная структура, якая не змяняецца, не рассыпаецца цягам стагоддзяў. Тое трывалае, пастаяннае, што і трымае культуру. Заўважце, не якія-небудзь варыяцыі, а менавіта класічны варыянт. Ва ўсе часы і ва ўсе эпохі жадаючых называцца мастакамі вельмі шмат, ды толькі не кожнаму гэта дадзена. Дарэчы, у наш час амаль кожны, хто вельмі хоча займацца мастацтвам, але не можа, прапануе зрабіць праект або акцыю. Зразумела, калі ёсць грошы, акцыю можна зрабіць. А калі ёсць ноты -- ты гэта або можаш сыграць, або не.

Скажыце, калі ласка, творчыя саюзы ў Літве фінансуюцца дзяржавай?

-- Так. Фінансуюцца асобныя праграмы, аплачваюцца памяшканні, камунальныя паслугі. Існуе рэйтынгавая сістэма і камісія экспертаў, якая галасуе за той або іншы праект. Прыняты закон аб творчых саюзах. І адзін працэнт ад продажу тытунёвых вырабаў, гэта прыкладна 14 мільёнаў літаў, па спецыяльнай праграме перадаецца толькі на патрэбы мастацтва.

Грамадству неабходна, каб мастацтва існавала і квітнела?

-- Мастацтва і культура -- толькі невялікая сфера ў жыцці ўсёй дзяржавы. Нейкі час можна абысціся без іх. Але я перакананы, што без культуры і мастацтва на працягу жыцця аднаго пакалення пачне разбурацца дзяржава. І вось тады давядзецца плаціць некаму за чужую культуру, за чужое мастацтва, за іх ласку. Калі абмежавацца майстэрствам высокіх прафесіяналаў, таксама нічога не атрымаецца. Хіба што нейкая каста жрацоў. Затое культура -- рухавік усяго, нават фінансавай сістэмы. І трэба, каб культура ўсіх ахапіла. Тады будзе зразумела, хто каму адчыняе дзверы, хто гаворыць першы, а хто памаўчыць, дзе можна размаўляць, дзе трэба спяваць, што смешна, а што не... Ну, і іншыя рэчы.

Што трэба зрабіць, каб сувязі паміж Літвой і Беларуссю, якія на пэўны час аслабляліся, узніклі зноў?

-- Дык яны ўзніклі зноў. Бо культура рушыць і праз межы, і праз стагоддзі.

 

Гутарыла Людміла ГРАМЫКА.

 

Культура дапаможа пераадолець крызіс

 

Уладзімір Дражын

Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Рэспублікі Беларусь у Літоўскай Рэспубліцы

 

/i/content/pi/mast/20/378/6.jpg
Адна з галоўных задач праекта «Вільнюс -- культурная сталіца Еўропы» -- «узвядзенне культурных мастоў паміж культурнымі сталіцамі». Наколькі плённым, на ваш погляд, можа быць такі культурны дыялог і ў чым яго асаблівае значэнне?

-- Культурны дыялог людзей розных нацыянальнасцей -- аснова глыбокага і перспектыўнага супрацоўніцтва на міжнародным узроўні. Беларусь і Літву звязваюць геаграфічная блізкасць і агульныя гістарычныя карані. Таму, зразумела, узаемнае прызнанне, павага і прыманне краінамі адна адной ствараюць, так бы мовіць, натуральныя ўмовы для канструктыўнага партнёрства і стратэгічнага ўзаемадзеяння. У тым ліку -- у галіне культуры і мастацтва. Я перакананы, што культура можа ісці паперадзе ўсяго прагрэсу і здатна станоўча ўплываць на эканамічную сітуацыю; я перакананы, што мастацтва можа прымірыць, зменшыць любыя супярэчнасці паміж людзьмі. Больш за тое, дзякуючы культуры і мастацтву ў найлепшых іх праявах дзяржаўная машына можа працаваць больш дасканала. Дарэчы, варта адзначыць, што «культурныя масты» паміж Мінскам і Вільнюсам былі практычна наноў узведзены за апошнія тры гады. Да таго, так бы мовіць, «нятворчая паўза» цягнулася больш за дзесяцігоддзе. Таму вельмі хацелася найперш паказаць літоўцам наша высокае акадэмічнае мастацтва. Пачалі ў 2007-м, падчас мерапрыемстваў, прымеркаваных да 15-годдзя ўсталявання дыпламатычных адносін паміж нашымі краінамі. І трэба прызнацца -- вельмі паспяхова пачалі. Незабыўнае ўражанне выклікала выступленне Нацыянальнага народнага хору імя Генадзя Цітовіча -- падчас выканання «Малітвы» на верш Булата Акуджавы гледачы ўзняліся з месцаў і апладзіравалі са слязьмі на вачах; з захапленнем быў успрыняты канцэрт Дзяржаўнага акадэмічнага сімфанічнага аркестра Рэспублікі Беларусь. На выставе жывапісу было прадстаўлена больш за трыццаць твораў лепшых беларускіх мастакоў. Потым з вялікім поспехам прайшлі гастролі Нацыянальнага тэатра імя Янкі Купалы і Нацыянальнага тэатра імя М.Горкага. Пасля спектакля «Перад захадам сонца» народны артыст СССР Расціслаў Янкоўскі зазначыў, звяртаючыся да гледачоў: «Больш за дваццаць гадоў мы не былі ў Вільнюсе. І ведаеце, горад змяніўся, але зусім не змяніліся вы, бо прымаеце нас яшчэ больш цёпла і сардэчна, чым раней». На спектакль «Рамэо і Джульета» Нацыянальнага тэатра оперы і балета квіткі былі раскуплены за два месяцы да пачатку гастроляў. Мы прывезлі ў Вільнюс усю трупу і аркестр. У тэатры быў сапраўдны фурор, гледачы не адпускалі артыстаў, трыццаць хвілін доўжыліся авацыі. Выканаўцаў на сцэне амаль не было бачна за велізарнай купай кветак. Мастацтва Беларусі з тое пары пастаянна і сістэмна прысутнічае на культурным полі Літвы. Нашы калегі, гледачы, слухачы пераканаліся, што беларускае -- гэта заўжды добра.

Якія культурныя захады былі зроблены ў іншым накірунку: Вільнюс -- Мінск?

-- Добрае пытанне. Літаральна некалькі дзён таму я запрасіў калег-паслоў з трыццаці дзвюх краін свету на культурную вандроўку ў Беларусь. Па дарозе мы завіталі ў Друскінінкай, потым рушылі ў Гродна. Паказалі гасцям Стары і Новы замкі, цэнтральную плошчу горада, Каложскую царкву, Кафедральны касцёл, дзе адбыўся канцэрт арганнай музыкі. Між іншым, гэты горад таксама цалкам варты тытула «культурная сталіца Еўропы» -- ужо не кажучы, канешне, пра Мінск. Думаю, у нас у гэтым сэнсе яшчэ ўсё наперадзе. Дарэчы, такую культурную акцыю Пасольства Беларусі праводзіла не першы раз. Дагэтуль мы паказалі ўжо нашым калегам мясціны, звязаныя з гісторыяй Вялікага княства Літоўскага: Лідскі замак, Навагрудак, а таксама Мірскі замак, Нясвіж. Распавялі пра ролю Адама Міцкевіча ў культуры Польшы, Літвы і асабліва Беларусі. Часта думаю пра найбагацейшыя традыцыі нашай культуры: упэўнены, што як толькі яны адродзяцца ў поўнай меры, у нас будзе зусім іншы народ.

Як, на вашу думку, культура вызначае існаванне чалавека і ўплывае на яго?

-- Калі я, тады зусім яшчэ малады кіраўнік, прыехаў працаваць у Нясвіж, звярнуў увагу на тое, што людзі ў ім па-асабліваму добрыя і працавітыя. Пазней зразумеў, што гэта наўпрост звязана з гістарычным асяродкам, у якім яны жывуць. Як ні дзіўна, менавіта ён -- палац Радзівілаў, Слуцкая брама, Ратуша -- сфарміраваў у людзей адметны светапогляд. Жыхары Нясвіжа насамрэч ганарацца сваёй малой радзімай, і гэта ўплывае на іх адносіны да жыцця і на іх працу. Калі на пачатку 90-х (?) мы разам з маэстра Міхаілам Фінбергам задумалі правесці ў гэтым горадзе фестываль камернай музыкі, калегі называлі мяне «казачнікам». Але мы знайшлі ўнікальную беларускую нацыянальную музыку для народа, які яе ведаў, генетычна памятаў яшчэ з часоў Радзівілаў. Было надзвычай прыгожа. Гледачы сустракалі і праводзілі артыстаў са слязьмі на вачах. Сёлета ладзіцца (?) ужо пятнаццаты фестываль камернай музыкі. І штораз ён праходзіць з надзвычайным поспехам. Культура і мастацтва -- мае ўлюбёныя спадарожнікі з дзяцінства. Ведаеце, дзякуючы ім я атрымліваў прызнанне паўсюль, дзе б ні працаваў. Да таго ж, упэўнены, што з дапамогай культуры можна пераадолець і перажыць любы крызіс.

Можна сцвярджаць, што ваша дзейнасць на культурнай ніве мае стратэгічнае значэнне?

-- Так. І не толькі стратэгічнае, яна заўважна прысутнічае ў нашай штодзённай рабоце. Мерапрыемствы і планы на год змястоўныя і маштабныя. Зараз рыхтуемся да Дзён эканомікі, навукі і культуры, якія пройдуць у верасні. Перад літоўскімі гледачамі зноў выступіць наш Дзяржаўны акадэмічны сімфанічны аркестр на чале з упадабаным імі Аляксандрам Анісімавым: канцэрты будуць у Вільнюсе, Каўнасе, а таксама ў Плунзе -- на радзіме Міхала Клеафаса Агінскага, на фестывалі музыкі ягонага імя. Адначасова адбудзецца выстаўка жывапісу сучасных беларускіх мастакоў. Запланаваны і выступленні вядомых беларускіх народных калектываў. З’яўляючыся такімі блізкімі суседзямі Літвы, недарэчна было б не выкарыстаць дадзены шанс і не прэзентаваць ёй найлепшым чынам нашы культуру і мастацтва. Дарэчы, мы спраўляемся, нягледзячы на крызіс. І нам шмат дапамагаюць літоўскія структуры, якія працуюць разам з намі ў эканоміцы.

Што асабіста вам уяўляецца найбольш цікавым у культурным жыцці Літвы?

-- Мяне заўсёды захаплялі святы песні, якія адбываюцца не толькі ў Вільнюсе, але і ў многіх раёнах Літвы. Гэта сапраўднае. На святах песні адчувальныя самабытнасць народа, яго карані, якія дагэтуль сілкуюцца з уласнай, роднай, унікальнай глебы. Гістарычныя карані, як і знакавыя фігуры гісторыі, -- гэта святое. Тое, што немагчыма адмяніць.

Якім чынам любіце бавіць вольны час у Вільнюсе?

-- Калі стамляюся, гадзіны дзве-тры хаджу па старым горадзе. Іду па вуліцах Якуба Коласа, Янкі Купалы. Міма дома, дзе Янка Купала працаваў у «Нашай Ніве», а мы штогод ладзім розныя імпрэзы ў дзень ягонай памяці. Атрымліваю асалоду... Дарэчы, у верасні, падчас Дзён эканомікі, навукі і культуры, мяркуем адкрыць мемарыяльную дошку Францішка Багушэвіча. У нас надзвычай багатая спадчына. Лічу за гонар прэзентаваць яе літоўскаму народу.

Вернемся да тэмы культурнага супрацоўніцтва. Ці ёсць у гэтай сферы асабліва важныя асабіста для вас планы?

-- Я хацеў бы, каб Рэгімантас Адамайціс на кінастудыі «Беларусьфільм» сыграў адну з галоўных роляў у фільме пра агульную для беларускага і літоўскага народаў гісторыю.

 

Гутарыла Людміла ГРАМЫКА.

 

 

Уласная ніша ў глабальных працэсах

 

Эдмінас Багдонас

Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Літоўскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь

 

/i/content/pi/mast/20/378/8.jpg
У 2007 годзе ў Мінску ў будынку Пасольства Літоўскай Рэспублікі экспанавалася выстава работ мастакоў Літвы, Беларусі і Украіны, якія імкнуліся аднавіць у мастацкіх вобразах гісторыю Вялікага княства Літоўскага. Гэтае мерапрыемства стала часткаю святкавання пятнаццацігоддзя ўстанаўлення дыпламатычных адносінаў паміж нашымі краінамі…

-- Нашы адносіны насамрэч пачаліся не пятнаццаць гадоў таму. Мы пяцьсот гадоў жылі разам. Маем шмат агульнага. Беларусы ніколі не разглядаліся ў Літве як нацыянальная меншасць. Гэта заўжды падкрэслівалася літоўскімі і беларускімі культуролагамі, пісьменнікамі і гісторыкамі. Нас аб’ядноўваюць нават спрэчкі пра вытокі заснавання Вялікага княства Літоўскага, нацыянальную прыналежнасць караля Міндоўга, князя Вітаўта. І гэта вельмі добра. Я ў Беларусі працую ўжо больш за два гады. Мяне радуе шчырае сяброўства, што звязвае артыстаў, пісьменнікаў, мастакоў нашых краін. Культурным сувязям паміж нашымі народамі будзе прысвечаны літаратурны альманах, які рыхтуе да друку Пасольства Літвы. Мы таксама дапамагаем удзельнікам міжнародных пленэраў у Нідзе, Тракаі, Вільнюсе, тут, на Беларусі. Людзі творчыя заўжды знаходзяць агульную мову, ніколі не перапыняюць сяброўскія стасункі. Ім не перашкаджаюць межы і неабходнасць візаў. Нядаўна ў Мінску адбылася выстава знакамітага літоўскага фатографа, мастака і выдаўца Рымантаса Дыхавічуса. Ён і сам прыязджаў на адкрыццё. Яго сустракалі беларускія сябры, разам з якімі ён вучыўся, з якімі ладзіў сумесныя акцыі яшчэ дваццаць гадоў таму. Я быў расчулены. Мяне захліснула шчымлівае пачуццё. Не магу назваць яго настальгіяй па мінулым, хутчэй -- гэта настальгія па сапраўдных чалавечых адносінах. Упэўнены, што ў рэшце рэшт складанасці перасячэння межаў знікнуць, і паспрыяе гэтаму, сярод іншага, імкненне да культурнага супрацоўніцтва.

Літоўцы заўсёды вылучаліся зацікаўленым стаўленнем да нацыянальнага мастацтва. Што змянілася за апошнія дзесяцігоддзі? Ці захавалася ў людзях колішняя патрэбнасць у культуры?

-- Усё залежыць ад інтарэсаў канкрэтнага чалавека. Камусьці дастаткова глядзець забаўляльныя праграмы па тэлебачанні. А іншыя будуць спяшацца на кожную новую тэатральную пастаноўку. У нас зацікаўленых людзей вельмі шмат. Напрыклад, нядаўна ў Нацыянальным тэатры оперы і балета адбылася прэм’ера «Травіяты». Здаецца, агульнавядомы твор. Аднак на першае прадстаўленне не патрапілі ўсе жадаючыя. Колькасць прэм’ер павялічылі да трох, і ўсе яны прайшлі з аншлагамі. Сёння перад літоўцамі не стаіць пытанне: неабходна ім мастацтва або не. Узнікае іншая праблема: як набыць білет... І знайсці грошы, бо за сустрэчу з творчасцю трэба заплаціць, прычым нямала. Праўда, кошт білетаў нікога ўжо не засмучае, таму што нашы тэатры не горшыя за еўрапейскія. Найвысокая якасць пастановак выключае нават намёкі на нейкую правінцыйнасць. Пры гэтым у разнастайным рэпертуары кожны чалавек можа знайсці тое, што яму падабаецца. Выступаюць шматлікія камерныя і сімфанічныя аркестры. Растуць і атрымліваюць еўрапейскую адукацыю маладыя таленты, многія з якіх, хоць ім па 25-26 гадоў, сталі сапраўднымі зоркамі: іх выступленні распісаны на пяць гадоў наперад у канцэртных залах Еўропы. Культурнае жыццё Вільнюса надзвычай насычанае. І не толькі таму, што горад у гэтым годзе стаў «Культурнай сталіцай Еўропы». Для літоўцаў мастацтва -- галоўны чыннік і паказчык развіцця нацыі. 16 лютага, на Свята Незалежнасці краіны, Пасольства прывезла ў Беларускую дзяржаўную філармонію праект Нацыянальнага літоўскага тэлебачання «Трыумфальная арка». На сцэне спявалі зусім маладыя выканаўцы, выступленні якіх атрымалі найбольш высокія рэйтынгі на дзяржаўным тэлебачанні. Цяпер арганізаваны конкурс хароў. Песенную праграму паказваюць у суботнія вечары, і таму яе глядзіць шмат людзей. Вось вам прыклад культурнага яднання нацыі. Яшчэ больш заўважным яно стане падчас святкавання 1000-годдзя летапіснай Літвы.

Хто падтрымлівае ў Літве творцаў -- дзяржава, еўрапейскія структуры, прыватны капітал?

-- Крыніц фінансавання мы маем шмат. Па-першае, не застаецца ўбаку дзяржава. Апрача таго еўрапейскія фонды падтрымліваюць сталічны муніцыпалітэт у правядзенні разнастайных мерапрыемстваў. У вялікіх праектах удзельнічаюць бізнесмены. Аднак агульны крызісны стан найперш закрануў культуру. Зменшыліся зарплаты, дзяржаўная дапамога. Многія незадаволены, сярод іх нашы зоркі Данатас Баніёніс, Рэгімантас Адамайціс. Але тым не менш з’яўляюцца новыя пастаноўкі, працуюць маладыя рэжысёры і дырыжоры. У тэатрах не бывае пустых залаў. Па-ранейшаму вельмі складана трапіць на спектаклі Эймунтаса Някрошуса.

З канца мінулага года ў Літве прымаюцца актыўныя захады па рэалізацыі грандыёзных праектаў -- пабудовы Палаца вялікіх літоўскіх князёў і Музея Гугенхайма. Ці атрымалі гэтыя праекты падтрымку грамадскасці?

-- Палац князёў ужо адбудоўваецца ў цэнтры Вільнюса каля Кафедральнага сабора. Аднак яго ўзвядзенне выклікала спрэчкі сярод гісторыкаў. Адны былі катэгарычна супраць, лічылі праект фальсіфікацыяй, містыкай, якая не адпавядае рэальнасці. Іншыя шукалі чарцяжы і старыя выявы ў доказ існавання яшчэ 300 гадоў таму падобнай забудовы. А вось гараджане адразу падтрымалі ідэю, быў адкрыты рахунак, на які яны пералічвалі па некалькі літаў для будаўніцтва. Усё адбывалася, безумоўна, пад патранатам дзяржавы, створаны спецыяльны камітэт. Інтэр’еры палаца меркавалася аздобіць антыкварнымі мастацкімі творамі. Музейныя супрацоўнікі ездзілі па ўсёй Еўропе і набывалі палотны, габелены, рэчы, мэблю -- сведчанні росквіту сярэдневяковага княства. Аднак для завяршэння работ не хапае 20 мільёнаў літаў. І ў грамадстве распачалася дыскусія: ці трэба купляць карціну за 500 тысяч літаў, калі грошы можна аддаць на сацыяльныя патрэбы? Што да Музея Гугенхайма, дык конкурс адбыўся, праект распрацаваны. Аднак яго ажыццяўленне з-за крызісу пакуль што адкладзена.

У 1980-х мы ездзілі ў Вільнюс, Каўнас, каб пазнаёміцца там з літоўскім нацыянальным жывапісам, дэкаратыўна-прыкладной творчасцю, адметнымі нетрадыцыйнай фармальнай пластыкай. Якімі спосабамі выказвання карыстаюцца літоўскія мастакі ў 2000-х?

-- Літоўская мастацкая школа заўжды была нечым блізкая да беларускай. Але ў апошняе дзесяцігоддзе пластычныя формы нашых творцаў часам не паддаюцца лагічнаму ўсведамленню. Такія формы незразумелыя для звычайнага, далёкага ад канцэптуальных вышукаў чалавека. Сённяшняе мастацтва Літвы не столькі нацыянальнае, колькі агульнаеўрапейскае. Нават касмапалітычнае. Многія маладыя творцы вучацца ў Еўропе, Амерыцы. Шмат хто застаецца там жыць і працаваць. Іх светабачанне неспалучальнае з поглядамі людзей постсавецкага выхавання. Гэта распаўсюджваецца і на музыку, танец, кіно, тэатр.

Як вы лічыце, што для літоўскай культуры важней -- пошук нацыянальнай самаідэнтыфікацыі або імкненне да еўрапейскай уніфікаванасці?

-- У нас ніколі не было праблем з самавызначэннем. Аднак еўрапейская інтэграцыя часам заўважна перабівае ноту нацыянальнага гучання ў літоўскім мастацтве. Таму мы імкнемся і ў глабальных культурных працэсах знаходзіць уласную адметную нішу.

Гутарыла Наталля Шаранговіч.

 

 

 

 

ЗНАК АСВЕТНІЦТВА

 

Роландас КВЯТКАЎСКАС

дырэктар грамадскай установы «Вільнюс -- культурная сталіца Еўропы 2009»

 

 

 

/i/content/pi/mast/20/378/12.jpg
Адна з галоўных умоў праекта, які вы ўзначальваеце, -- эксклюзіўнасць. Ці так гэта на самай справе?

-- Так, бо амаль 90 працэнтаў праграмы складаюць культурныя падзеі, якія адбываюцца ўпершыню. Падчас аб’яўленага напярэдадні конкурсу мы атрымалі каля 1000 цікавых ідэй. І было даволі цяжка нечаму аддаць перавагу. Дзякуючы эксклюзіўнасці мы далучаем да нашых мерапрыемстваў людзей, якія ствараюць культуру сёння, і тых, хто яе спажывае. Прапануем акцыі і для асоб зацікаўленых, якія імкнуцца глыбей разабрацца ў мастацтве, і для тых, хто, магчыма, упершыню сустракаецца з некаторымі з’явамі. Асаблівая ўвага праектам, што грунтуюцца на народных традыцыях і маюць глыбокія карані -- распавядаюць пра сярэдневякоўе, пра культуру часоў барока і г.д. У цэлым нашы намаганні скіраваныя ў будучыню. Вельмі важна, каб пасля 2009 года ўзнікла нейкая новая творчая прастора і ўсё пазітыўнае ў ёй захавалася надалей. Увогуле сама канцэпцыя «Культурнай сталіцы Еўропы» трымаецца на двух складніках: падкрэсліваецца адметнасць горада, краіны, у якой праграма здзяйсняецца, а з іншага боку выразна выяўлены агульны еўрапейскі творчы накірунак.

Што для вас пры гэтым галоўнае: пошукі, дэманстрацыя супольнага або імкненне захаваць нацыянальнае?

-- Калі знайсці правільны баланс паміж прэзентацыяй культуры літоўскай і набыткамі еўрапейскай, то яны могуць не канкурыраваць і не супрацьпастаўляцца адно аднаму. У якасці прыкладу хачу згадаць сусветную прэм’еру новага сачынення Радзівона Шчадрына «Літоўская сага», прысвечанага Грунвальдскай бітве. Гэты твор быў замоўлены «Культурнай сталіцай Еўропы», але ўвайшоў у рэпертуар Лонданскага сімфанічнага аркестра і прагучаў у яго выкананні пад кіраўніцтвам дырыжора Валерыя Гергіева.

Культура пашырае свае далягляды і робіцца больш адкрытай. Каб спрычыніцца да мастацкіх акцый, у Вільнюс прыязджаюць не толькі сусветныя зоркі, але і студэнты з розных краін свету. Такім чынам рыхтуецца глеба для будучых творчых узлётаў.

Мастацтва можа штосьці змяніць у сучасным свеце?

-- Так. Нашы мерапрыемствы выклікаюць цікавасць у вялізнай колькасці людзей. І, думаю, гэта яскрава сведчыць пра тое, што ім сапраўды патрэбна мастацтва. Многім сёння даводзіцца стаяць перад выбарам: паехаць адпачыць на Міжземнае мора або пайсці на канцэрт? Ідуць на канцэрт... Парадаксальна, але праект, які адбываецца на эканамічнай прасторы, садзейнічае таму, каб належнае месца ў жыцці чалавека заняла культура. З іншага боку, многім зацікаўленым асобам здаецца, што менавіта на гуманітарным полі сёння можна эканоміць. Ды толькі праект -- гэта інвестыцыя ў культуру і доказ таго, што нават у фінансава складаны час яна жыве і выконвае крышачку большую ролю, чым простае распаўсюджванне традыцый і мастацкіх працэсаў.

Адна з гуманітарных задач праекта -- аб’яднаць людзей розных узростаў і светапоглядаў. Атрымліваецца?

-- Гэта складаная задача. Тым не менш, мы спрабуем далучыць да культуры і тых людзей, якія ставяцца да яе скептычна або не з’яўляюцца штодзённымі спажыўцамі. Бо калі сёння чалавек ідзе ў тэатр толькі з-за гучнай славы рэжысёра, заўтра ён можа стаць заўзятым тэатралам. Важна, каб літоўцы былі не толькі аматарамі прэстыжных мерапрыемстваў, але і пастаяннымі наведвальнікамі бібліятэк, музеяў, карцінных галерэй. Дарэчы, многія нашы акцыі даволі паспяхова аб’ядноўваюць гледачоў розных пакаленняў.

Тэма «Культурнай сталіцы» мусіць быць актуальнай для ўсёй Еўропы. Што маецца на ўвазе?

-- Падобная скіраванасць праграмы найбольш выразна выяўленая ў праекце «Еўрапейская школа мастацтваў», які аб’ядноўвае трынаццаць творчых накірункаў (літаратуру, кіно, тэатр, інтэрдысціплінарныя мастацтвы, дызайн, медыі, і г.д.) і мае на мэце наладзіць супрацоўніцтва паміж творчымі ВНУ. Прызнаныя майстры з усяго свету працуюць са студэнтамі з розных краін… Вільнюскую публіку ўразіла выстава «Пейзажы Еўропы», якая стала магчымай дзякуючы супрацоўніцтву музеяў з Польшчы, Венгрыі, Латвіі, Эстоніі, Фінляндыі. На ёй можна было ўбачыць самыя розныя накірункі гэтага жанру, пачынаючы з ХVII стагоддзя і да нашых дзён, уяўна «прайсціся» ад поўдня да поўначы Еўропы. Наведвальнікаў уразілі творы вядомага грузінскага мастака Пірасмані. Экспазіцыя «Мастацтва часоў халоднай вайны» была ажыццёўлена з дапамогай лонданскага музея і дапоўнена літоўскімі экспанатамі. Усё, што сёлета адбываецца ў Вільнюсе, заснавана на культурных традыцыях, якія не могуць быць ізаляванымі. Дзякуючы ім выразна выяўляюцца духоўныя сувязі з суседнімі краінамі. Паміж Літвой і Беларуссю, у прыватнасці.

Што з набыткаў літоўскага мастацтва вы прэзентуеце Еўропе?

-- Нам, вядома, хацелася, каб творчая панарама была разгорнута ў самым шырокім кантэксце, а гэта, у сваю чаргу, надало новыя імпульсы сучаснай культуры. Вельмі рады, што прэзентуем шмат слынных майстроў, прызнаных не толькі ў Літве, але і далёка за яе межамі. Найперш гэта славутыя рэжысёры Някрошус і Каршуновас… Між іншым, узнікла цікавая дыскусія: чый кампазітар Радзівон Шчадрын, які нарадзіўся ў Расіі, а цяпер вельмі шмат часу праводзіць у Літве? Выдатны прыклад таго, што мастацтва не толькі сведчыць пра нацыянальныя асаблівасці і адметнасці канкрэтнай краіны, але і становицца духощным досведам для творцаў ва ўсім свеце. Дарэчы, адкрыццё новай Нацыянальнай галерэі, дзе будзе прадстаўлена ўся гісторыя літоўскага жывапісу, -- падзея не толькі аднаго гэтага года: пад знакам яе пройдуць дзесяцігоддзі.

Вы лічыце, што ўдаецца прывесці ў рух усё культурнае жыццё Літвы?

-- Думаю, так. Бо тое, што цяпер адбываецца ў Вільнюсе, стварае якасна новы пласт духоўнага жыцця краіны і прыцягвае ўвагу гараджан. Да праекта «Дзень музыкі на вуліцы» далучылася больш як 40 літоўскіх гарадоў. Уяўляеце: па ўсёй краіне адначасова гучала жывая музыка! Між іншым, мы другі год запар праводзім конкурс «Літоўская культурная сталіца»: летась гэтай сталіцай стаўся горад Зарасай, сёлета -- Плунге. Цікава, што нашы акцыі падтрымліваюць здаровыя амбіцыі арганізатараў і стваральнікаў падобных святаў, а гэта ў сваю чаргу садзейнічае паўнацэннаму жыццю гараджан. Канешне, канчатковыя вынікі праекта зробяцца відавочнымі не заўтра, а прынамсі праз некалькі гадоў. Вялікае бачна на адлегласці…

Што, на вашу думку, з’яўляецца знакам культурнага грамадства?

-- Агульная цікавасць да культуры. Не пасіўная сузіральнасць, а нязмушаная рэакцыя на тое, што мы бачым, чуем, ствараем. Культуру важна не толькі спажываць, на яе абавязкова трэба рэагаваць.